۰٫۷۱۱۵۲۹

۰

خوشه سوم

۲۵۳

۰٫۶۸۰۲۴

۰٫۵۲۲۳۵۲

۰٫۱۴۹۷۷۶

۰

خوشه چهارم

۱۸۱

۰٫۳۸۷۰۳

۰٫۲۵۹۷۶۴

۰٫۶۴۹۲۷۲

۰

خوشه پنجم

۳۹

۰٫۴۲۶۰۹

۰٫۴۹۱۱۵۸

۰٫۹۴۴۴۷۵

۱

۴-۵- نتایج تحقیق
با مقایسه جدول ۴-۷ با جدول راهنمای ۴-۶ می­توان دریافت که خوشه اول که مقدار متغیر R آن پایین (یعنی اخیراً به بانک مراجعه داشته اند)، متغیر F یعنی تعداد تراکنش اخیر آن­ها طی یک سال گذشته آن نسبتاً بالا و متغیر M یعنی میانگین مبلغ تراکنش­های آن­ها در طی یک سال گذشته نسبتاً پایین است، مشتریانی هستند وفادار با مانده حساب پایین (مشتریان قدیمی­تر) و بانک در مواجهه با این گروه باید به دنبال جواب این سؤال باشد که چطور می­توان این گروه از مشتریان را که وفاداری نسبتاً بالایی به بانک دارند به سرمایه ­گذاری بیشتر و افزایش موجودی و فعالیت حساب از طرق مختلف در بانک ترغیب نمود. ارائه تسهیلات، می ­تواند پیشنهادی مناسب جهت نگهداشت مشتریان این گروه باشد.
خوشه دوم که مقدار R، F و M نسبتاً بالایی دارند، از آنجاییکه میانگین مبلغ تراکنش­ها و تعداد تراکنش بالایی دارند، مشتریانی ارزشمند برای بانک محسوب می­شوند. اما از آنجاکه فاصله زمانی آخرین تراکنش آن­ها با بانک عدد به نسبت بزرگی است، احتمال فرار این مشتریان بالاست. بانک باید با ارائه خدمت رسانی سریع­تر و بهتر به این دسته از مشتریان، این احتمال را کاهش داده و جهت جلب اعتماد مجدد آن­ها تلاش نماید.

در مورد مشتریان خوشه سوم می­توان گفت این مشتریان با وجود تعداد گردش بالا در یک سال گذشته، اخیراً گردش حسابی نداشته­اند. در مورد مشتریان این خوشه و خوشه دوم می­­توان گفت باید به روش­هایی مانند معرفی طرح­های جدید به این مشتریان سعی در جذب مجدد آن­ها نمود. البته مشتریان خوشه دوم به دلیل داشتن میانگین مبلغ بالا­تر نسبت به مشتریان این خوشه از ارزش بالاتری برخوردارند.
مشتریان خوشه سوم مشتریانی نسبتاً ارزشمند ولی با فعالیت حساب پایین و به طور معمول مشتریان جدید هستند که میزان نسبتاً بالای تبادل نقدینگی با بانک را دارا می­باشند. بانک می ­تواند با معرفی کامل کلیه خدمات بانکی ارائه شده به روش‌های مختلف مانند ارائه کاتالوگ­، ارسال پیامک، ایمیل و … مشتری جدید را در انتخاب خدمات متناسب و در نتیجه بقای ارتباط با این بانک یاری نماید.
مقدار میانگین ۱ مربوط به متغیر K در خوشه پنجم نشان می‌دهد کلیه مشتریان این خوشه جزء مشتریان کلیدی بانک می­باشد. با گسترش دامنه مطالعه به سایر متغیرهای مربوط به این مشتریان می­توان به گزاره­های دانشی ارزشمندی دست یافت. مثلاً اکثریت افراد این خوشه مرد، متأهل و دارای شغل آزاد می­باشند. این دانش در مورد ارزشمندترین مشتریان بانک می ­تواند در زمینه اخذ تصمیماتی جهت افزایش روزافزون رضایت این دسته از مشتریان و ممانعت از رویگردانی آن­ها از این بانک بسیار کمک کننده باشد. یکی از این رویکرد­ها که می ­تواند در ارتقاء رضایت این مشتریان تأثیرگذار باشد، ارسال پیامک­هایی خاص این گروه­ ها و معرفی خدمات جدید به قصد افزایش بازدهی حساب­های آنان در نزد این بانک می­باشد. توسعه خدمات جدید متناسب با مطالبات این گروه می ­تواند موجب بقای ارتباط آن­ها با بانک بوده و قطعاً رضایت مشتری در دراز مدت سودآوری زیادی را برای بانک به همراه خواهد داشت.
۴-۶- جمع‌بندی مطالب فصل
در این تحقیق یک نمونه هزارتایی از داده‌های مربوط به تراکنش­های اخیر مشتریان با بانک مهر اقتصاد از پایگاه داده‌های این بانک موجود استخراج شده و با انجام عملیات پیش­پردازشی مانند نرمال، جدول داده‌ها، حاوی مقادیر نرمال شده متغیرهای R، F، M و K در قالب جدول اکسل، به عنوان ورودی الگوریتم‌های K-Means، WK-Means و Anti Harmonic Means آماده‌سازی شد. سپس به کمک معیار SSE، خوشه­های به دست آمده از روش K-Means که دارای کمترین مقدار SSE بودند، به عنوان مناسب­ترین خوشه‌ها شناسایی و به گام نهایی یعنی گام تحلیل خوشه‌ها، تحویل شد. و در نهایت این خوشه‌ها با کمک نظرات خبرگان بانکی مورد تحلیل قرار می­گیرد. دانش حاصل می ­تواند پشتیبانی قدرتمند برای مدیران سازمان جهت اتخاذ راهبُردهایی جهت بهبود ارتباط با مشتری باشد.
فصل پنجم
نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها
۵-۱- مقدمه
هرچند ممکن است استخراج دانش از حجم عظیم داده‌های برجای‌مانده از تعاملات سازمان­ها و به خصوص تعاملات بانک­ها با مشتریانشان، در نگاه اول بسیار سخت و گاهی ناممکن به نظر برسد، اما با بهره­ گیری از ابزارهای نوین تحلیل داده‌ها همچون داده‌کاوی و استفاده از دانش­های روز دنیا همچون مباحث مدیریت دانش و مدیریت ارتباط با مشتری می­توان این داده‌ها را به گنجینه‌ای گران‌بها تبدیل نمود. این گنجینه همان دانش استخراج‌شده از طریق کند و کاو این داده­هاست.
می­توان فن‌های داده‌کاوی را ابزارهای پشتیبان تصمیم دانست که مدیران سازمان را قادر می­سازد که به جای تأثیرپذیری از محیط، بر بازار و عوامل آن تأثیرگذار باشند.
رتبه ­بندی مشتریان با بخش‌بندی آن­ها سعی در کشف الگوهای رفتاری مشابه حاکم بر آن بخش دارد. کشف این الگوها می ­تواند در مسیر اتخاذ تصمیمات راهبردی سازمان بکار گرفته شود.
۵-۲- خلاصه تحقیق
هدف از این تحقیق با عنوان «مدیریت دانش مشتریان بانک مهر اقتصاد با بهره گرفتن از تکنیک­های داده‌کاوی»، بخش‌بندی مشتریان بانک مهر اقتصاد باهدف کشف ویژگی‌های رفتاری مشابه جهت تسهیل اتخاذ استراتژی‌های متناسب با هر بخش و در نتیجه حفظ، تقویت و یا توسعه ارتباط با مشتریان این بانک می­­باشد. داده‌های خام مورد نیاز جهت این مطالعه از پایگاه داده‌های بانک مهر اقتصاد استخراج شده است.
چارچوب کلی این تحقیق در هفت گام تنظیم شده است. در گام انتخاب متغیرها، با توجه به اهداف تحقیق و به جهت کاهش حجم داده‌ها، متغیرهای تأثیرگذار بر این مطالعه شناسایی شد و از این میان سه دسته متغیر داده ­های جمعیت آماری مشتریان، متغیرهای تراکنش‌های مالی مشتریان (R، فاصله میان زمان آخرین تراکنش مشتری تا زمان مورد ارزیابی، F، تعداد خریدهای مشتریان در یک بازه زمانی خاص و M، میانگین مبالغ تراکنش‌های مشتری در یک بازه زمانی خاص) و متغیر K مربوط به کلیدی بودن مشتری که با نظر خبرگان بانکی تعیین می­گردد، انتخاب شده است. در گام آماده‌سازی داده‌ها عملیات پیش­پردازشی نظیر حذف داده‌های نامناسب و نرمال سازی، جهت آماده‌سازی برای ورود به الگوریتم انجام می­گیرد. این داده‌ها در یک مجموعه با هزار نمونه و در قالب جدول اکسل تنظیم شدند. در ادامه تعداد خوشه‌ها به منظور تفکیک مشتریان با بهره گرفتن از نظرات خبرگان بانکی، پنج دسته تعیین گردید. در گام بعد الگوریتم‌های خوشه‌بندی K-Means، WK-Means و A-H-Means بر روی پایگاه داده‌ها اعمال شد. در نهایت با شناسایی خوشه­های مشتریانی که بیشترین شباهت را در الگوهای رفتاری خود دارند، دانشی حاصل خواهد شد که می ­تواند در جهت اتخاذ استراتژی­ مناسب جهت جذب و نگهداری مشتری و بهبود کارآیی مالی او، توسط مدیران سازمان بکار گرفته شود.
۵-۳- نتیجه‌گیری
با بکارگیری تکنیک­های هوشمند داده‌کاوی مشتریان بانک مهر اقتصاد در پنج دسته و با توجه به بیشترین شباهت در الگوی رفتاری گروه­بندی شدند.
خوشه‌بندی مشتریان بر مبنای چارچوب ارائه شده در این تحقیق به ما کمک می­ کند تا مشتریانی که دارای الگوهای رفتاری مشابه بر حسب متغیرهای تراکنشی مشتریان و ممتغیرهای جمعیت آماری هستند را در گروه ­های واحدی در نظر گرفته و بر مبنای ویژگی‌های اکثریت مشتریان هر گروه، سرویس­های متناسب با این ویژگی­ها را به روش‌های متفاوت به مشتریان پیشنهاد نمود.

۲/۲۵

۷/۲۱-۲/۲۵

۸/۱۴-۷/۲۱

۸/۱۴

۱۲

۳-۵-۴-اندازه ­گیری دور کمر
ابتدا فاصله­ی بین دنده تحتانی و تاج خاصره را تعیین و سپس قسمت وسط آن­ها را مشخص کرده و با بهره گرفتن از متر نواری دور کمر را در حالتی که موازی با زمین بود اندازه ­گیری شد (۳۵).
دور کمر
شکل ۱
شکل ۳- نحوه­ اندازه ­گیری دور کمر (سانتی­متر)
۳-۵-۵-دور لگن
برای اندازه ­گیری دور لگن (HC) جایی از لگن که بیشترین قطر را دارد، تعیین کرده و سپس با بهره گرفتن از متر نواری اندازه ­گیری انجام شد (۳۵).

دور لگن
شکل ۴- نحوه­ اندازه ­گیری دور لگن (سانتی­متر)
۳-۵-۳- تعیین نسبت دور کمر به دور لگن
نسبت دور کمر به دور لگن (WHR) با اندازه ­گیری دور کمر و دور لگن و از طریق تقسیم دور کمر به دور لگن به دست می ­آید. در قسمت پایین فرمول محاسبه نسبت دورکمر به دور لگن آمده است.
(cm) دور لگن /(cm) دور کمر= WHR
۳-۵-۶- اندازه ­گیری درصد چربی بدن در آزمودنی­ها
درصد چربی بدن آزمودنی­ها از طریق اندازه ­گیری ضخامت لایه چربی زیرپوستی ناحیه سه سر بازو و ساق پا با بهره گرفتن از کالیپر اندازه ­گیری و با جایگزینی در معادلات مخصوص برآورد درصد چربی بدن که توسط جکسون و پولاک ارائه شده برآورد شد. لازم به ذکر است تمام اندازه ­گیری­ها از سمت راست بدن صورت گرفت. همچنین دو تا سه بار اندازه ­گیری در هر دو ناحیه انجام شد. ۴ ثانیه پس از رهایی دستگیره کالیپر اندازه ضخامت خوانده شد. روش اندازه ­گیری ضخامت لایه­ی چربی هر ناحیه از بدن بر اساس معادله جکسون پولاک بود که به صورت زیر انجام شد و از طریق فرمول زیر که مخصوص دختران است درصد چربی بدن به دست آمده (۸۷).
۵ + (مجموع چین پوستی سه سر و ساق×۶۴۵/۰) = درصد چربی بدن
۳-۵-۶-۱-اندازه ­گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی سه سر بازو
در حالتی که آزمودنی ایستاده آرنج خود را تا زاویه ۹۰ درجه در کنار بدن خم نموده، فاصله بین مفصل شانه تا زائده آرنجی را اندازه گرفته و سپس نقطه میانی آن­ها را تعیین کرده، در نهایت از آزمودنی خواسته تا دستش را به حالت شل و آزاد در کنار بدن رها نموده و محقق در پشت سر فرد ایستاده و کالیپر را دست راست و انگشت سبابه و شست دست چپ یک سانتی­متر بالای علامت را گرفته و میزان چین پوستی سه سر بازو اندازه ­گیری و ثبت شد (۸۸).
شکل ۵- نحوه­ اندازه ­گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی سه سر بازو
۳-۵-۶-۲- اندازه ­گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی ساق پا
در حالتی که کف پای آزمودنی روی زمین و زاویه ساق و ران ۹۰ درجه بود. ضخیم­ترین محیط ساق پای آزمودنی را تعیین کرده و سپس ناحیه میانی آن را مشخص و سپس با انگشت سبابه و شست دست چپ ناحیه مورد نظر گرفته و در دست دیگر که کالیپر وجود داشت، میزان چین پوستی ساق را تعیین و ثبت شد (۸۸).
شکل ۶- نحوه­ اندازه ­گیری ضخامت لایه چربی زیر پوستی ساق پا
۳-۵-۷- تعیین BMI
BMI با تقسیم وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر مربع و از طریق از فرمول BMI=W/h² محاسبه شده است.
۳-۵-۸- سن تقویمی
سن آزمودنی­ها بر اساس سن شناسنامه­ای تعیین شد.
۳-۵-۹- سطح فعالیت بدنی
سطح فعالیت بدنی در این پژوهش با بهره گرفتن از پرسش­نامه استاندارد فعالیت بدنی بک (Beacke)^[24] تعیین شد. مجموع امتیازاتی را که هر آزمودنی از طریق جواب دادن به سوالات پرشس­نامه بک به دست آورد به عنوان معیاری برای تعیین سطح فعالیت بدنی در نظر گرفته شد و سطح فعالیت بدنی کودکان را با هم مقایسه شد.
۳-۵-۱۰- آزمون YO-YO
پس از اندازه ­گیری قد، وزن، دور کمر، دور لگن، درصد چربی بدن و کامل کردن پرسش­نامه استاندارد بک، ازدختران ۷-۱۲ سال آزمون YO-YO گرفته شد. به دلیل کمبود زمان و تعطیل شدن مدارس امکان ارزیابی آزمون YO-YO برای همه آزمودنی­ها نبود، به همین دلیل به طور تصادفی از بین ۹۱ نفر کودک ۷-۱۲ سال انتخاب شدند و آزمون YO-YO را انجام دادند. به دلیل عدم دسترسی همه آزمودنی­ها به سالن و کمبود زمان این آزمون هم در سالن و هم در مدرسه حیاط انجام شد که یک منطقه ۲۰ متر معین شد و سپس علامت گذاری شد و ابتدا و انتهای این منطقه ۳ متر را معین کرده پس از دادن توضیحات لازم در مورد نحوه­ اجرای آزمون از آزمودنی­ها خواسته شد که آزمون را انجام دهند. فرد باید با شنیدن صدای بوق شروع به دویدن کند و قبل از به صدا در آمدن بوق بعدی باید به منطقه­ ۳ متری آخر مسیر رسیده باشد (یعنی اینکه حداقل ۱۷ متر از مسیر را طی کرده باشد). زمانی که فرد به انتهای مسیر رسید، باید دور زده و به نقطه­ی شروع بازگردد و قبل از به صدا در آمدن بوق بعدی باید فرد به منطقه ی ۳ متر آخر رسیده باشد و به همین صورت طبق زمان بندی تعیین شده بوق­ها به صدا در می­آیند و فرد هم باید قبل از به صدا در آمدن بوق بعدی به نقاط مشخص شده برسد، در غیر اینصورت فرد آزمودنی از آزمون حذف می­ شود و مسافت طی شده ثبت گردید. زمان بندی این آزمون را اصطلاحا YO-YO می­گویند، به این صورت که زمان بندی در دور اول و دوم مدت ۹ ثانیه خواهد بود و در دورهای بعدی زمان به صورت متناوب کم و زیاد می­ شود.
۲۰ M
۳ M
۳ M
شکل ۷- نحوه­ اجرای آزمون YO-YO
۳-۷- روش آماری
برای تجزیه و تحلیل داده ­ها از روش­های توصیفی در قالب جدول، نمودارها و … و استنباطی مناسب شامل آزمون کلموگراف – اسمیرنف برای بررسی توزیع طبیعی داده ­ها و از همبستگی پیرسون و اسپیرمن برای تعیین همبستگی بین عوامل در سطح معنی داری ۰۵/۰p استفاده شد. کلیه محاسبات آماری با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS17 انجام شد.
فصل چهارم
یافته­ ها
۴-۱- مقدمه
در فصل حاضر، اطلاعات جمع­آوری شده با بهره گرفتن از روش­های آماری مربوطه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ابتدا به توصیف داده ­های اندازه ­گیری شده در مراحل مختلف پژوهش پرداخته و سپس نتایج حاصل از روش­های آمار استنباطی و چگونگی پذیرش یا رد فرضیه ­های پژوهش ارائه شده است.
۴-۲- تجزیه و تحلیل داده ­ها

نوجوانان ضمن مواجهه با تجربه های جدید، با فراز و فرودهای تصمیم گیری درباره «درست» و «غلط» رودررو می شوند. آنها در حال مبارزه برای تحکیم و تثبیت هویت هستند، به دنبال شناسایی و کشف خود هستند (شهرآرای، ۱۳۸۴: ۱۵).

میکوچی، برخی از رفتارهای عادی دوره نوجوانی را توجه فزاینده به ظاهر فیزیکی و نگرانی در مورد اینکه آیا جسم آنها به طور طبیعی رشد می کند یا خیر بیان می کند (میکوچی، ترجمه همتی، ۱۳۸۴: ۸۲).
فروید نیز مانند هال معتقد بود که نوجوانی به طور اجتناب ناپذیر دوران آشوب و طغیان است. آنافروید (۱۹۸۲-۱۸۹۵) همانند سایر اندیشمندان روانکاوی پس از فروید، معتقد بود که تغییرات هورمونی و افزایش در برانگیختگی جنسی در دوران بلوغ موجب می شود که نوجوان در مهار کردن تکا نه های خود با دشواری روبرو گردد (شهرآرای، ۱۳۸۴: ۱۵).
احتمالاً بهترین راه مواجهه با طغیان نوجوانان در مدرسه این است که اولاً معلم بکوشد آن را درک کند، و ثانیاً همه تلاشش را بکار ببرد تا شاگردان در درس، معلومات کافی کسب کنند (بیلر، ترجمه کدیور، ۱۳۸۱: ۱۸۶).
صفت بارز دیگر این دوره از نظر عاطفی، خیالپردازی شدید و وسیع نوجوان است. تخیلات دریچه های اطمینان بخش برای رهایی موقت از مشکلات و پناه جستن به دنیای آرام خیالات و رؤیاها هستند. تخیلات نوجوانان نقطه شروع مناسبی است که می توان با آنها حرکت نمود و به تدریج به دنیای روشن واقعیات رسید. این مسئله نیازمند خویشتن داری، تحمل و صرف انرژی روانی از سوی جامعه است (صمدی،۱۳۸۰: ۱۰۰ ).
۲-۴- اهداف آموزش و پرورش متوسطه
هدف کلی آموزش متوسطه در نظام جدید آموزش و پرورش کمک به رشد هماهنگ نیروهای جسمانی و روانی و پرورش شخصیت و اخلاق از یکسو و برآوردن نیازهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور در آینده از سوی دیگر است (ملکی، ۱۳۷۹: ۴۵-۴۴).
مسئله توجه به جسم و مسائل جسمانی نوجوانان نه تنها در آموزش و پرورش ایران بلکه در تمام نقاط دنیا مورد توجه جدی سیاستگذاران جامعه و صاحبنظران و دست اندرکاران تعلیم و تربیت بوده و هست. به عنوان مثال، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (۲۰۰۵)، در اعلامیه های خود بیشترین عوامل تهدید کننده سلامت و بهداشت نوجوانان را وجود رفتارهای مخاطره آمیز و غیر بهداشتی نظیر استعمال دخانیات و الکل، وضعیت تغذیه ای نامناسب و عدم تحرک جسمانی بیان می کند. و پی آمدهای چاقی و اضافه وزن در نوجوانان را دیابت تیپ دوم، فشار خون، افزایش کلسترول و مشکلات روانشناختی می داند.
از طرفی دیگر به علت اینکه مدارس مکان مناسبی برای کمک به دختران برای پیشرفت، توسعه و تداوم زندگی سالم هستند. رشد عادات مفید بهداشتی در طی کودکی و نوجوانی بسیار با اهمیت است، زیرا ایجاد رفتارهای بهداشتی در این دوران رشد، نسبت به دوره بعدی آسانتر است. عادات خوب بهداشتی فرا گرفته شده بوسیله نوجوانان می تواند یک اثر طولانی مدت بر سلامتی آنها داشته باشد، زیرا رفتارهایی که در نوجوانی شروع می شوند تمایل به ادامه در بزرگسالی دارند. پس بی دلیل نیست که در کمیسیون ها به بررسی مباحث بهداشتی نوجوانان در مدارس جایگاهی ویژه اختصاص داده می شود (تیموری، ۱۳۸۶: ۹-۷). به عنوان مثال: کمیسیون تعلیم و تربیت متوسطه در تهیه و تدوین گزارش خود ۷ نوع هدف اصلی برای برنامه دوره متوسطه به شرح ذیل در نظر گرفته است:
۱- بهداشت ۲- مهارتهای اساسی (فرآیندهای بنیادی) ۳- عضو مفید خانواده بودن ۴- آمادگی حرفه ای ۵- شهروندی ۶- استفاده بهینه از اوقات فراغت ۷- رشد معنویات و اخلاق در بشر (قورچیان، تن ساز، ۱۳۷۴: ۴۶-۴۵).
سارافینو (۱۳۸۴) نیز اهداف اساسی بهداشتی دوره نوجوانی را به شکل زیر شرح می دهد:
- ایجاد شرایطی برای مطلوب ترین رشد جسمی، عاطفی و اجتماعی کودک و نوجوان.
- ایجاد الگوهای رفتاری سالم در کودکان برای تغذیه، ورزش، تحصیل، تفریح و زندگی خانوادگی به منظور پایه ریزی شیوه زندگی سالم در طول زندگی.
- تقویت الگوهای رفتاری سالم در نوجوانان و تضعیف عادت های منفی در زمینه تغذیه، ورزش، مطالعه، کار، تفریح، آمیزش جنسی، ارتباطات فردی، رانندگی، سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر (سارافینو، ترجمه احمدی ابهری و همکاران، ۱۳۸۴: ۳۰۴).
و در مطالعاتی که در خلال دهه ۱۹۵۰ در مورد وظیفه تعلیم و تربیت عمومی در مرکز اداری غرب میانه در دانشگاه شیکاگو انجام شد به چهارچوب فکری زیر منتهی گردید:
الف) ابعاد ذهنی (عقلی)
ب) ابعاد اجتماعی
ج) ابعاد شخصی
د) ابعاد تولیدی
و ابعاد شخصی شامل موارد ذیل می باشد:
- بعد جسمانی : رشد و سلامتی جسم
- بعد عاطفی: ثبات و سلامتی ذهنی
- بعد اخلاقی: کمال معنوی
- بعد زیبایی شناسی: فعالیتهای فرهنگی و اوقات فراغت (سیلور، الکساندر، لوئیس، ترجمه خوی نژاد ،۱۳۸۰: ۷۶ - ۷۵).
در لیست هدفهای کلی آموزش متوسطه ایران هدفهای زیستی نیز قرار دارد که برخی از اهداف آن عبارت است از :
۱) آگاهی به علایم برخی از بیماریها و راه های پیشگیری و درمان آنها.
۲) آگاهی به نقش تغذیه مناسب در حفظ سلامت بدن و رعایت آن.
۳) آشنایی با بهداشت فردی و اجتماعی و روانی و رعایت آن.
اهداف زیستی در قالب دروسی مانند زیست شناسی و روانشناسی گنجانده شده اند، در درس زیست شناسی به مسائل بهداشتی در حیطه اهداف نگرشی پرداخته شده است، مانند مسئولیت دانش آموز نسبت به رعایت وظایف بهداشت فردی و اجتماعی، و در درس روان شناسی، این مسئله در قالب حیطه شناختی به موارد زیر اشاره داشته است:
- آشنایی با مسائل نوجوانی و بلوغ
- گسترش شناخت مفهوم سلامت جسمی و روانی به منظور تأمین سلامت و بهداشت روانی (ملکی،۱۳۷۹: ۷۱و۵۲).
در این پژوهش، پژوهشگر سعی دارد از طریق پرسشنامه بهداشت فردی میزان تحقق اهداف ذکر شده در دروس زیست شناسی و روانشناسی را بسنجد.
۲-۵- طبقه بندی هدف های آموزشی
این طبقه بندی به وسیله گروهی از متخصصان آموزش و اندازه گیری و ارزشیابی تهیه شده و به نام بنجامین بلوم که سرپرستی گروه را به عهده داشته شهرت یافته است در این طبقه بندی، هدف های آموزشی ابتدا به سه دسته کلی با نامهای حوزه شناختی^[۶۳]، عاطفی^[۶۴]، حوزه روانی - حرکتی^[۶۵]، تقسیم شده اند، هر یک از این حوزه ها یا حیطه ها هم شامل تعدادی طبقه است (سیف، ۱۳۸۵: ۱۳۶).
وقتی که از هدف های دوره های تحصیلی سخن می گوئیم و تعیین هدف می کنیم در اصل حدی از یادگیری را برای آن دوره ها معین کرده ایم. با توجه به این ارتباط می توان گفت: برای تحقق یادگیری موثر که موجب تغییر در رفتار یاد گیرنده شود، هدف نیز به تبع یادگیری دارای ارکان سه گانه شناختی، عاطفی و روان- حرکتی است.
طبقه بندی هدف های آموزشی، حوزه شناختی
حوزه شناختی، دانش و معلومات و توانایی ها و مهارت های ذهنی را در بر می گیرد. به سخن دیگر، هدف های حوزه شناختی به جریان هایی که با فعالیت های ذهنی و فکری سر و کار دارند مربوط می شوند (سیف، ۱۳۸۵: ۱۳۶).
شش نوع از هدف های شناختی از ساده ترین تا پیچیده ترین وظایف عقلی رده بندی شده و شامل دانش، ادراک، کاربرد، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی می باشد. قسمت اعظم هدف های تربیتی در حیطه شناختی قرار می گیرند. متاًسفانه اکثر هدف های شناختی مورد استفاده در مدارس در پایین ترین سطح یعنی« دانش» و «ادراک» قرار دارند (سیلور، الکساندر، لوئیس، ترجمه خوی نژاد،۱۳۸۰: ۲۷۶).
حوزه شناختی به دو بخش دانش، توانایی ها و مهارت های ذهنی تقسیم شده است:
۰۰/۱دانش^[۶۶]. دانش شامل یادآوری^[۶۷] ( بازخوانی^[۶۸] و بازشناسی^[۶۹]) امور جزئی و کلی، روش ها و فرآیندها، الگوها، ساخت ها یا موقعیتهاست.
هدف های مربوط به توانایی ها و مهارت های ذهنی درک و فهم مطالب، توانایی استفاده از آنها در موقعیت های تازه، تجزیه و تحلیل مسائل، ابداع و ایجاد آثار تازه، و داروی و قضاوت درباره امور مختلف را شامل می شوند. این بخش از حوزه شناختی از پنج طبقه زیر تشکیل یافته است.
۰۰/۲ فهمیدن^[۷۰]: فهمیدن یعنی درک مطالب که فرد از آن طریق در می یابد که هدف اصلی مطلب مورد نظر چیست. فهمیدن یک مرحله بالاتر از دانش است.
۰۰/۳ کاربستن^[۷۱]. استفاده از مطالب انتزاعی ( اندیشه های کلی، قواعد اجرایی، روش های کلی) در موقعیت های ویژه و عینی
۰۰/۴ تحلیل^[۷۲] . شکستن یک مطلب یا موضوع به اجزا یا عناصر تشکیل دهنده آن، به گونه ای که سلسله مراتب اندیشه ها به صورت روشن نشان داده شود و روابط میان اندیشه های بیان نشده مشخص گردند.
۰۰/۵ تولید یک اثر بی همتا یا منحصر به فرد. منظور پدید آوردن اثری است که در آن پدید آورنده اندیشه ها، احساس ها، و تجارب خود را به دیگران منتقل می کند.
۰۰/۶ ارزشیابی. داوری درباره ارزش مطالب و موضوعات برای مقاصد معین

۲

۱

۴

فر مالدئید۲۰% ml

۱

۱

۱

۱

۱

کربنات پتاسیم ml

۳

۳

۳

۳

۳

تولوئن ml

۱۰

۱۰

۱۰

۱۰

۱۰

۲- ۴-۴- اندازه گیری هیستامین

۲-۴-۴-۱- کالیبراسیون دستگاه HPLC

۲-۴-۴-۱- ۱- منحنی های کالیبراسیون

بر اساس حدود غلظت هیستامین در نمونه های اصلی، مقادیر مناسب از استاندارد هیستامین از محلول استاندارد کاری برداشته، به لوله شیشه ای منتقل و با جریان ملایم نیتروژن خشک گردید. طبق روش ذکر شده در بخش ۲-۴-۴-۳ مشتق سازی و طبق بخش ۲-۴-۴-۴ با دو تکرار به دستگاه تزریق شد.
منحنی کالیبراسیون بصورت معادله خطی y ) y = ax+b: میانگین سطح زیر منحنی هر غلظت بر حسب x , mV*sec: غلظت بر حسب ppm) به روش Least Square با بهره گرفتن از نرم افزار Excell محاسبه و رسم گردید. ضریب همبستگی (R²) نیز برای بررسی میزان خطی بودن نتایج توسط همین نرم افزار محاسبه شده که در فضای منحنی کالیبراسیون توسط دستگاه نمایش داده شده است.

۲-۴-۴-۱-۲- نمونه خالی^[۵۶]

به موازات آنالیز شیمیایی نمونه ها (مراحل۲-۴-۴-۲ تا ۲-۴-۴-۴) ۱۰ میلی‌لیتر TCA 5 درصد را برداشته و این مراحل را در کنار نمونه های اصلی انجام می دهیم. این نمونه نباید هیچ پیکی مشابه با زمان ماندگاری هیستامین داشته باشد. از این نمونه به عنوان استاندارد صفر در بخش۲-۴-۴-۱-۱ استفاده شد.

۲-۴-۴-۲- استخراج^[۵۷]

استخراج هیستامین بر اساس روش Mietz وKarmas ارائه شده در سال ۱۹۷۸ که برای سایر آمین های بیوژن نیز صدق می کند، انجام شد و شرح آن بدین صورت است:
۵۰ گرم نمونه ماهی با ۷۵ میلی لیتر TCA ۵ درصد (۵ گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر آب) توسط مخلوط کن Waring به مدت ۲ دقیقه مخلوط، سپس محتوی آن به لوله های سانتریفیوژ منتقل و به مدت ۱۰ دقیقه در سرعت ۴۰۰۰ دور در دقیقه سانتریفیوژ گردید. فاز بالایی توسط قیفی که روی آن پشم‌شیشه قرار دارد صاف و به بالن حجمی ۲۵۰ میلی لیتری منتقل شد. ماده مانده در ته لوله سانتریفیوژ به مخلوط کن برگردانده و با اضافه کردن ۷۵ میلی لیتر TCA ۵ درصد مراحل فوق تکرار گردید. عمل استخراج برای بار سوم نیز صورت گرفت تا این مرحله حجم کل به ۲۲۵ میلی لیتر رسید با مقداری TCA ۵ درصد قیف شسته شده و با همان TCA محلول به حجم (۲۵۰ میلی‌لیتر) رسید. این مخلوط در حقیقت رقت ۲/۰ نمونه ماهی است و می توان آن را ۲ تا ۳ هفته در یخچال نگهداری نمود
۱۰ میلی لیتر از هر محلول نمونه (معادل ۲ گرم نمونه)، ۱۰ میلی لیتر TCA ۵ درصد (به عنوان نمونه شاهد)، همانطور که در بخش ۳-۳-۱-۲ بیان شد، به لوله هایی جداگانه ۳۰ تا ۵۰ میلی لیتری سانتریفیوژ با در شیشه ای که قبلاً ۴ گرم NaCl، ۱ میلی لیتر NaOH ۵۰ درصد و ۵ میلی لیتر کلروفرم-بوتانول (۱+۱) به آن اضافه شده منتقل گردید. سپس ۲ دقیقه به شدت تکان داده شد. سپس به مدت ۵ دقیقه در ۳۰۰۰ دور سانتریفیوژ شد. فاز بالایی (آلی) به قیف جدا کننده ۶۰ میلی لیتری منتقل گردید. این مرحله استخراج نیز در مجموع سه بار تکرار شد. حال به مجموع استخراجها در قیف، ۱۵ میلی لیتر n-هپتان و سپس ۱ میلی لیتر اسید کلریدریک ۲/۰ نرمال اضافه و قیف به شدت تکان داده شد. در مرحله بعد فاز پایینی (آبی) به لوله ۱۰ میلی لیتری با در شیشه ای منتقل گردید. این عمل نیز در کل ۳ بار تکرار شد. در مرحله بعد ۱ میلی لیتر آب مقطر به قیف اضافه شد و به همان صورت استخراج گردید تا از جداسازی کامل هیستامین اطمینان حاصل گردد لوله محتوی این استخراجها در حمام آب داغ (۸۰ درجه سانتی گراد) قرار داده شد تا با کمک جریان ملایم هوا و یا ترجیحاً گاز نیتروژن محلول خشک گردد؛ به علاوه می‌توان از حمام بخار نیز بدین منظور استفاده نمود.

۲-۴-۴-۳- مشتق سازی^[۵۸]

روش مورد استفاده در این آزمایش بر اساس روش مورد استفاده توسط Dawood و همکاران در سال ۱۹۸۸ می باشد که در زیر بیان می‌شود:
به ماده خشک باقیمانده در بخش ۲-۴-۴-۲ یا استانداردها که در بخش۲-۴-۴-۱-۱ بیان شد، ۱میلی لیتر NaOH ۲ مولار اضافه شد. سپس توسط میکروپیپت، ۵ میکرولیتر بنزویل کلراید اضافه و بخوبی توسط ورتکس مخلوط گردید. سپس اجازه داده شد تا محلول به مدت ۲۰ دقیقه بماند. بعد ۲ میلی لیتر محلول NaCl اشباع اضافه کرده تا عمل مشتق سازی متوقف گردد. ۲ میلی لیتر دی اتیل اتر اضافه، و بخوبی تکان داده شد. سپس به مدت ۵ دقیقه در ۲۵۰۰ دور سانتریفیوژ گردید. بعد فاز بالایی (اتر) به لوله تمیز منتقل و با جریان ملایم گاز نیتروژن تبخیر گردید تا خشک شود.

۲-۴-۴-۴- تزریق و آنالیز دستگاهی با HPLC

این مرحله از آزمایش نیز بر اساس روشی است که توسط Dawood و همکاران در سال ۱۹۸۸ انجام شد:
در این مرحله به ماده خشک باقیمانده، بخش۲-۴-۴-۳، ۲۰۰ میکرولیتر متانول اضافه کرده و از فیلترمیلی پور با قطر منافذ ۴۵/۰ میکرومتر عبور داده و سپس ۲۰ میکرولیتر از این محلول با سرنگ میکرولیتری Hamilton به دستگاه تزریق گردید. اساس سنجش جداسازی هیستامین استفاده از جذب UV در ۲۵۴ نانومتر، استفاده از فاز معکوس با سیستم ایزوکراتیک^[۵۹] متانول و آب (به نسبت حجمی ۷۰ و ۳۰) با جریان حلال ۱/۱ میلی لیتر در دقیقه در درجه حررات معمول اتاق می‌باشد. سایر تنظیمات دستگاهی بدین صورت است:

• AUFS (Absorbance Unit Full Scale) = 0.200

• Polarity: + Data mode = Absorbance

سفر در میان مسلمانان نیز بسیار متداول بود. اصولاً بینش اسلامی بینش جهان‌گرایی و دنیاگرایی است. قرآن کریم در آیات بسیاری سفر را توصیه کرده است؛ «قل سیروا فی الارض ثم انظرو کیف کان عاقبه‌المکذبین» (انعام ـ 11، نحل ـ 36، نمل ـ 69) .در مجموع سیزده آیه شریفه در قرآن کریم درباره سیر و سیاحت و زمین­گردی و جهان گردی است. در پی همین تاکیدها و سفارش‌های قرآن مجید از پیغمبر(ص) و ائمه معصومین(ع)، احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است. پژوهش‌های دقیق و قابل توجهی از سوی  جهانگردان مسلمان انجام شده است. در همین ارتباط به کتب مسالک می توان اشاره نمود که در خصوص راه‌ها و فاصله‌ها و مسافت‌های شهرها و منزلگاه‌ها و شهرهایی که سر این راه‌ها واقع گردیده‌اند گفتگو به میان می‌آورد. ( دریایی، 1384: 242).
2-3.تاریخچه گردشگری در ایران
در تمامی دوران باستان (قبل از اسلام) شهرها، راه‌ها، اقامتگاه‌ها در امپراطوری ایران در حال گسترش بودند و به دلیل وجود یک امنیت نسبی سفر نیز در بین بازرگانان و اشراف رواج داشت. نوشته‌هایی در دست است که از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران در دوران پیش از اسلام حکایت دارد. پس از ورود اعراب مسلمان به ایران تا قرن‌ها وضعیت آبادانی در ایران رو به اضمحلال گذاشت با این حال به دلیل بنیان‌هایی که از دوران باستان در ایران وجود داشت از رونق و امکانات سفر برخوردار بود. از آنجا که مسلمانان در پی فتح و اکتشاف دیگر سرزمین‌ها بودند جهانگردی در قرون 9 و 10 میلادی به بعد در ایران رواج یافت از جمله معروف‌ترین جهانگردان این دوران می‌توان ناصرخسرو قبادیانی (قرن 9 میلادی) اشاره کرد. از سوی دیگربه تدریج و به ویژه طی قرون هفتم  به بعد جهانگردان غربی نیز در پی سفر به شرق و از جمله ایران برآمدند.  در قرون اولیه دوران اسلامی به پیروی از دوران پیش از اسلام سعی شد اقامتگاه‌هایی در ایران تأسیس شود که بسیاری از آنها همچنان بر جای مانده است. نخستین کسی که از در دوران بعد از اسلام از مغرب زمین به ایران سفر کرد و سفرنامه‌ای را هم در شرح مسافرت خود به ایران نگاشت، بنیامین تودلای اهل اسپانیا بود(همایون، 1384: 65،).
ایران در در دوران صفویه (قرون 16 و 17 میلادی) و علی‌الخصوص در دوره شاه عباس اول به عنوان کشوری جذاب نظر بسیاری از جهانگردان اروپایی را به خود جلب کرد. دوره سلطنت «شاه عباس اول» تا انقراض سلسله صفوی را می‌توان یکی از مهمترین ادوار توسعه جهان‌گردی در ایران به حساب آورد، این توسعه به چند عامل بستگی داشت که مهمترین آنها عبارت بود از امنیت و توسعه راه‌های ارتباطی و تأسیسات اقامتی. (همایون، 1384: 68). در این دوره جهانگردان بسیاری به ایران سفر کردند که معروف‌ترین آنها می‌توان به آنتونی و رابرت شرلی Sir Anthony and Robert Sherley،جان باپتیست تاورنیه Jean Babtiste Tavernier ، سر توماس هربرت  Sir Thomas Herbert، پیتر دلاواله Pietro Dela Valle ،آدام اولاریوس Adam Olearius ،جان کلاردین Jean Clardin اشاره کرد.
پس از دوره صفویه به دلیل ناآرامی‌های و بی‌ثباتی تا سال‌ها سرزمین ایران دچار هرج و مرج پی در پی شد اما از اواسط دوران قاجاریه با ثبات تدریجی داخلی از یک سو و گسترش پدیدۀ استعمار و رقابت‌های بین کشورهای قدرتمند اروپایی سفر به ایران راز‌های باستان‌ شناسی و تاریخی بسیاری رادرایران گشود. سیر و سیاحت ایرانیان و میل آنان به گردشگری در اروپا، از عصر مشروطیت رو به فزونی نهاد.
2-4.کلانشهر و گردشگری
ترکیب دو کلمۀ یونانی Meter(مادر) و Polis(شهر) و زایش مفهومی کلمه مترو پلیس^[1] (شکویی،199:1373) را که در فارسی کلانشهر معنا شده، در مفهوم شهر بزرگی که نفوذ خود را به تعداد زیادی از شهرهای کوچک و روستاها گسترش داده است، به کار گرفته می­ شود. کلانشهرها را در واقع باید باز تولید یک شکل فضایی در جهان سرمایه­داری سازمان نایافته دانست که در عصر پسامدرن^[2] اهمیتی دو چندان یافته­اند. در این زمینه کاستلز معتقد است که کلانشهرها تنها یک محیط شهری بزرگ با جمعیت زیاد محسوب نمی­شوند و وجه تمایز آن پراکندگی فعالیت­ها در فضا، کارکردها و گروه­ ها و وابستگی متقابل آنها از طریق پیوند جغرافیایی مناطق مختلف است. از این­رو سوجا با در نظر گرفتن شرایط جغرافیایی مناطق مختلف کلانشهری از وضعیتی پسا کلانشهری^[3] نام می­برد که تبیین ویژه­ای را از مناطق کلانشهری در عصر پسافوردیسم^[4] به خود اختصاص داده است؛
فضای کلانشهرها در وضعیتی پسامدرن، در واقع«تولید فضا^[5]» جغرافیایی در مقیاس مکان هستند که در مقیاس منطقه­ای پیامدهای بسیاری را شکل می­ دهند. در این قلمرو منطقه­ای از کلانشهرها فعالیت­های گوناگونی دیده می­ شود، از جمله تولید، مبادله و مدیریت. پس از این فعالیت­ها در یک یا چند منطقه متمرکز شده ­اند. در سازمان درونی کلانشهر وابستگی متقابل سلسله­مراتبی فعالیت­های گوناگون را می­بینیم(ممتاز،52:1379).
سلسله مراتب جهانی کلانشهرها در سطح بالایی از تمرکز چهار شاخص خدمات پیشرفته، تشخیص داده می­ شود که عبارتند از:
الف) عملکردهای فرمان و کنترل
ب) خدمات مالی و تجاری
ج) گردشگری
د) صنایع فرهنگی و نوآوری
این شاخص ­ها در کلانشهرها همزیستی بالایی را دارند. بدین ترتیب که خدمات تجاری، مسافرهای تجاری را که ممکن است از امکانات فرهنگی استفاده کنند جذب می­نماید و گردشگری شهری و فرهنگ از یکدیگر حمایت متقابل می نمایند(هال، 64:1384). از این رو گردشگری یکی از شاخص­ های چهارگانه در کلانشهرها در عصر پسامدرن به حساب آمده و در تولید فضای مناطق کلانشهری دارای اهمیت فراوان است.
نمودار شماره (2-1) : گونه شناسی گردشگری شهری
(مأخذ: پاپلی یزدی و سقایی،192:1386)
همگام با توسعه گردشگری در کلانشهرها، برای برآوردن نیازهای گردشگران، خدمات حمایتی بیشتری نظیر رستوران و محل اقامت ساخته می­ شود . اگرچه این نکته قابل ذکر است که بازدیدکنندگانی که از خارج کلانشهر می­آیند تنها کسانی نیستند که از این امکانات استفاده می­ کنند(Timothy،25:1995). با این وجود توسعه زیربناهای گردشگری سهم زیادی در تغییرات شکل و کارکرد مناطق کلانشهری داشته و تصویر شهر تحت تأثیر انواع هتل­ها و خدمات جنبی ارائه شده قرار می­گیرد(مافی و سقایی،32:1388).

در واقع گردشگری بنیانی مستحکم در پویایی اقتصاد شهری را در کلانشهرها شکل داده و در ارتباط مستقیم با شاخص گردشگرپذیری در فضاهای کلانشهر قرار می­گیرد. برخی هم­پیوندهای کلانشهرها و گردشگری را می­توان به اجمال به صورت زیر بیان نمود(Russo and Borg،631:2002):

1. 1. بعضی از بخش­های کلانشهری که به صورت مرکز فعالیت­های خدماتی و تجاری در می ­آید رفته­رفته متراکم­تر و فشرده­تر می­ شود. متعاقباً دومین هسته مرکزی شهر خود به خود به وجود می ­آید. بدیهی است که اولین و قدیمی ترین هسته مرکزی شهر از نظر گردشگران جالب و دیدنی خواهد بود.

1. 1. ایجاد و ظهور همین مراکز تجمع فشردۀ تجاری و خدماتی، جمعیت را مجبور به سکونت در خارج از کلانشهرها می­ کند. به عبارت دیگر مراکز انجام فعالیت­های تجاری، خدماتی و صنعتی از محل­ها و مناطق مسکونی مجزا می­ شود و مسافرتهای بین شهری در این میان افزایش می­یابد.

1. 1. به علت شلوغ شدن کلانشهرها توسعه آن شتاب می­گیرد و در نتیجه گریز مردم از هوای آلوده کلانشهرها به اطراف شروع می­ شود. این عامل خود باعث توسعه افقی شهرها می­گردد و به گردشگری در هوای آزاد یا گردشگری تفریحی فرصت ظهور می­دهد.

1. 1. فاصله گرفتن مجتمع­های مسکونی از محل کار و فعالیت، مسائل و مشکلات رفت و آمد را پیش می ­آورد. این موضوع یعنی ترافیک از پیچیده­ترین و مشکل­ترین مسئولیت­های شهری به حساب می ­آید. شهرها با نقشه قبلی و بدون ترافیک شدید از جاذبه­های گردشگری به حساب می ­آید.

1. 1. توسعه کلانشهرها در عین حال که تمرکز مؤسسات فرهنگی و علمی را در یک نقطه امکان­ پذیر می­سازد، از طرفی هم به ایجاد بناهای یادبود با شکل و شمایل جالب توجه و همچنین تأسیس موزه­ها و نمایشگاه هنری کمک می­ کند. این موارد را می­توان به عنوان جاذبه­های گردشگری محسوب کرد.

به طور کلی در عصر پسامدرن گردشگری یک منبع ضروری و لازم برای حفظ درآمد و انباشت سرمایه در کلانشهرها شمرده می­ شود. از این رو کلانشهرها با سرمایه ­گذاری در گردشگری به خصوص جاذبه­های فرهنگی و امکانات مورد نیاز آن در تلاش هستند تا به یک موقعیت عالی و تثبیت شده در نقشه بین ­المللی گردشگری دست یابند(مافی و سقایی،32:1388-33).
مديريت فضاهاي شهري
پير مرلن^[6] معتقد است موضوع­هاي اساسي در مديريت فضاهاي شهري، كه براي شناسايي و كاربرد اين فضاها، داراي نقش مهم اند، عبارتند از: تحليل فضايي فعاليتها و كاركردهاي شهري؛ ارزش كاربري شهري؛ حمل و نقل؛ تحرك هاي شهروندان و شبكه­هاي شهري. اين عوامل با يكديگر در ارتباط بوده و در مجموع، نظم منطقي رفتارهای شهری را شکل می­ دهند(ربانی و وحیدا،42:1385). بورن^[7] با انتقاد از تلاش هايي كه ساختار شهر را هم سنگ چيدمان فيزيكي كاربري زمين مي گيرند، مي كوشد آن گونه به تعاريف شكل شهر و ساختار فضايي شهري بپردازد كه امكان توجه به هر دو بعد مكاني و غير فضا ساختي شهر، وجود داشته باشد. بورن با اتكا به نظريه سامانه ها ، شكل شهر را به الگوي مكاني يا چيدمان عناصر منفرد درون يك نظام شهري تعريف مي كند. اين عناصر شامل محيط مصنوع ساختمان ها و كاربري هاي زمين و نيز گروه هاي اجتماعي، فعاليت هاي اقتصادي و مؤسسات عمومي مي شود (مدنی­پور،47:1379).
ساختار فضاي گردشگري شهري
فضاي گردشگري شهري، فضايي است كه منابع گردشگري در آن وجود دارد و الگوي رفتاري گردشگران تابعي از منابع گردشگري مانند : جاذبه ها، محل اقامت، امكانات و خدمات است كه تبلور آن فضاي گردشگري را شكل مي دهد. الگوي رفتاري در محيط شهري متناسب با ويژگي هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به طور كلي تابعي از فضاي گردشگري و فضاي شهري است و برحسب پديده هاي اجتماعي تغییر می­ کند(موحد،44:1386). ساختار فضايي گردشگري جداي از ساختار فضايي شهر نيست اما به نسبت ساختار فضايي شهر كوچكتر و محدودتر است. ساختار فضايي گردشگري محصول فرآيندهاي فضايي است كه در آن فضا به وسيله فرايندهاي اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و طبيعي، سازمان مي يابد و فرايندهاي ياد شده خود اشكال گوناگون گردشگري را نيز به وجود مي آورن د مانند : گردشگري اجتماعي و قومي، اقتصادي، فرهنگي، علمي و … . ساختار فضايي گردشگري را با توجه به سازماندهي مكاني فعاليت هاي اجتماعي- اقتصادي گردشگري در مناطق شهري مي توان تعريف كرد، با اين هدف كه قاعده­مندي هايي را كه در تطابق مردم با فضاي گردشگري شهري وجود دارد، تبيين، توضيح، و سرانجام پيش بيني مي­كنند(موحد،40:1386). بازار گردشگري از لحاظ تاريخي در حال گسترش است و صنعت گردشگري به دنبال جلب بازار وسيع تر است. امروزه به خاطر كشف جنبه هاي تاريخي شهرهاي باستاني، توجه به گردشگري شكل تازه اي يافته است همان طوري كه ديويد ها روي اشاره مي­كند، امروزه ظاهر خارجي شهرها بسيار شبيه هم مي شود و اتحاد و همساني بيشتر، نمود پيدا مي كند و اين مسأله ايجاد تمايز را سخت تر مي كند، و اين ثابت شده كه استفاده از روش هاي آزمون و خطا و كاربرد معمارگونه آنها در مكان هاي ديگر شهري باعث عدم انگيزه در مقوله گردشگري شود زيرا تجربه اي كه بتوان آن را در جاي ديگر به همان شكل كسب نمود، باعث ايجاد بي ميلي مي شود و چيز تازه اي به همراه ندارد. بعد رفتاري و فرهنگي حركت گردشگران در محيط­هاي شهري يكي از نكات قابل بحث در فضاي گردشگري شهري است زيرا برخوردي كه بين ميزبان و ميهمان به وجود مي آيد، اختلاف فرهنگي استفاده از فضا ی شهري و يا چندگانه بودن عملكرد شهري و تنوع مصرف كنندگان شهري است(تقوایی و صفرآبادی، 196:1391).
بافت تاریخی، پیاده­روی و گردشگری
انسانها در دوران مختلف زندگي خود براي ديدن جذابیت­های طبيعي، كشف فرصت­هاي اقتصادي، بهره مندي از امكانات زيستي مناسب تر، آگاهي از تنوع هاي قومي و فرهنگي بار سفر بسته و مشكلات راه را تحمل كرده اند؛ بنابراين جهانگردي قدمتي به بلندي تاریخ دارد. با رشد فزایندۀ صنعت گردشگری در دنيا، گردشگران علاقه فزاينده اي به تاريخ و ميراث فرهنگي از خود نشان مي دهند. گردشگري به عنوان عامل ی مهم در تاثير و تاثر متقابل و ايجاد پيوند و حتي تحكيم پيوند ارتباط ملت ها و كشور هاست. رفت و آمد و گشت و گذار، سير و سياحت به صور مختلف موجب آشنايي و تفاهم بيشتر و محكم تر بين افراد و جوامع مختلف و نيز انتقال و توزيع عادلانه ثروت در اقصي نقاط كشور مي شود. همچنين اين صنعت از مهم ترين عوامل عمران ناحيه­اي به شمار مي رود كه خود فعاليتي است ارز آور و متعادل كننده توسعه اجتماعي- اقتصادي درسطح مناطق و برقراركننده توزيع عادلانه درآمد، علاوه بر آن نقشي اساسي در ايجاد مشاغل و منابع تكميلي و درآمد، تعديل ثروت و دگرگون ساختن فعاليت هاي اقتصادي برخوردار است. با این حال یکی از نقايص عمدة شهرسازي معاصر جهان سرسپردگي بيش از حد به نيازهاي حركت سواره و غفلت از حفظ و ساماندهي فضايي پياده و حركت پياده است. پياده روي كهن­ترين و قديمي­ترين شكل جابه جايي انسان در مكان است كه خوشبختانه به رغم پيدايش و رواج انواع وسايل و اشكال ديگر حركت، هرگز از ضرورت و عموميت آن كاسته نشده است. در واقع توجه به موضوع حركت پياده همواره با نياز و خواسته هاي انسان در آميخته و مي تواند از پراهميت ترين و ضروري ترين موارد در حقوق طبيعي استفاده كنندگان از فضاي شهري تلقي شود، حضور عابران پياده در معابر شبكه دسترسي به خصوص بافت هاي كهن كه داراي آثار با ارزش تاريخي است، اثر زندگی بخش در کالبد شهر دارد.
غفلت از حفظ و ساماندهي فضايي پياده و حركت پياده يكي از عوامل عمد ة كاهش كيفيت محيط شهري و افول ارزش هاي اجتماعي فرهنگي بصري در فضاهاي شهري محسوب مي­شود . به عنوان واكنش و چاره جويي در برابر اين وضع، در طول سه دهه گذشته گرايش ها و ديدگاههاي جديدي در عرصة شهرسازي جهان مطرح شده است کا از آن به عنوان «جنبش پیاده­گستری» یاد می­ شود. تا قبل از اتقلاب صنعتی، شکل و بافت شهر ها به طور كلي تابع شرايط جغرافيايي بوده و شهرسازي از مقياس هاي انساني و امكانات حركت پياده و تا حدودي چهار پايان پيروي مي كرد، به همين دليل راه ها و فضاهاي شهري در انطباق كامل با اندازه هاي انساني و نياز هاي اجتماعي و رواني شهروندان شکل می­گرفت.
در اين ميان فضاهاي عمومي شهر مهم ترين بخش هاي شهر را تشكيل مي دهند كه يكي از اين فضاها پياده رو ها هستند . پياده رو قدیمی ترین شکل جا به ­جایی انسان در فضاست و تجلي گاه حيات مدني شهر و محل رخداد وقايع و فعاليت هاي اجتماعي شهروندان در زندگي و حيات شهري است ، از اين رو طراحي درست و گسترش آن باعث غني تر شدن زندگي اجتماعي و فرهنگی می­ شود. از دیگر نقش­های مهمی که پیاده راه ها ايفا مي كند، احياي بافت تاريخي به وسيله حذف ترافيك است كه حتي طبقات اجتماعي سابق را نيز به آن محله ها باز مي گرداند و هویت اجتماعی محل ایفا می­ شود. بنا بر این اگر باور داشته باشيم كه خيابان و مسير هاي پياده از عناصر اصلي عرصه هاي عمومي شهراست، آنگاه خيابان و مسير پياده، تجلي گاه حيات مدني شهر شده، محل رخداد وقايع و فعاليتهاي اجتماعي شهروندان، بيگانگان و گردشگران است؛ شكي نيست كه تحقق هر كدام از اين موارد خود ويژگي هاي خاصي را در طراحي مسير هاي پياده گردشگري سبب خواهد شد و خود به عنوان بخشي از اقدامي كلي براي تحقق هدف نهايي مطرح خواهند كرد(موحد و احمدی، 95:1392).
2-5.مدیریت گردشگری
مديريت گردشگري بويژه گردشگري پايدار در بسياري از كشورها، به منزله نمادي ازهويت فرهنگي، طبيعي، انساني و از بخش هاي مهم اقتصادي محسوب مي­شود. بنابراين، پايداري در گردشگري، مستلزم توجه نظام مند به ابعاد فني، فرهنگي، سياسي، اقتصادي، تاريخي و زيست محيطي، در حركت به سوي استفاده از جاذبه هاي گردشگري مطابق با نياز امروز و حفظ و ماندگاري اين منابع براي آينده­گان است(مولایی هشتجین و خوشنود،11:1386).
مدیریت گردشگری محور فعالیت خود را توجه به اصول اخلاقی انسانی، اجتماعی- فرهنگی، حفاظت از میراث تاریخی(طبیعی و انسانی) قرار داده و ما از آن به نام مدیریت خوب گردشگری نام می­بریم، که سرآغازی برای پایداری سیستم گردشگری است. معمولاً برای تدوین چارچوب برنامه­ ریزی ومدیریت با تدوین سیاست­ها و استراتژی­ها(چه نوع گردشگری برای کدام مکان با در نظر گرفتن ساختارهای خدماتی و تسهیلاتی آن)، ضمن تعیین هدف­ها و نتایج مورد نظر مشخص می­گردد. در واقع دست یافتن به توسعه و مدیریت گردشگری موفق و منسجم همان قدر به عناصر اثر بخش سازمانی متکی است که به سیاست توسعه گردشگری، برنامه­ ریزی عینی و نظارت از تأثیرات آن ؛ لذا تدوین و تعیین نقش دولت و بخش خصوصی در توسعه و مدیریت گردشگری نقش اساسی دارد.
هر چند که وجود سازمان ملی گردشگری(NTAS) مستقل در کشورها که مجری سیاست­های دولت است ازضعف مدیریت و ناهماهنگی در امور گردشگری می­کاهد، اما این سازمان به دلیل ماهیت کارکردی و وابستگی­اش عمدتاً در زمینه بازاریابی و تبلیغات گردشگری(بیش از 50درصد از فعالیت­های گردشگری) است؛ هر چند که سازمان جهانی گردشگری(WTO) وظایف سازمان ملی گردشگری را در 5 گروه اصلی(1- مدیریت عمومی بر مسافرت و گردشگری 2- برنامه­ ریزی و توسعه گردشگری در سطوح مختلف ملی، منطقه­ای و محلی 3- تحقیق 4- آموزش وپرورش 5- تبلیغات و بازاریابی) دانسته است. بر این اساس با توجه به موانع سازمانی و عدم مدیریت یکپارچه گردشگری، ضعف استفاده از مشارکتهای مردمی در امور گردشگری و نظیر اینها از جمله ضروریات بازنگری در مدیریت گردشگری است(گی،1382 : 367-362).
هم اکنون در جهان­شهری فزاینده، تقریباً نیمی از جمعیت کل جهان و بیش از 4/³ از جمعیت کشورهای با درآمد بالا در شهرها زندگی می­ کنند. از طرفی مدیریت شهر و سطوح شهرنشینی و تمایل زیاد به الگوی جهانی شدن و توسعه اقتصادی از تغییرات قابل توجه و چالش­های قرن بیست­و­یکم است(کوهن، 2006:78) مقوله توریسم را از آن رو “صنعت توریسم^[8]” می­نامند که در راستای ایجاد آن باید صنایعی متحول شده و به کار افتند، که مستقیماً با گردشگران در ارتباط باشند نظیر: انواع زیر ساختها، صنایع ساختمان، انواع شبکه ارتباطی و صنایع حمل ونقل و تجهیزات پزشکی ودرمانی و …، در واقع توریسم بیشتر به عنوان یک سیستم تولیدی مطرح می­ شود، سیستمی که برای راه ­اندازی تولید آن باید صنایع عمده­ای ایجاد شوند(حیدری و حسین­زاده دلیر،61:1382). امروزه توریسم به یکی از بزرگترین اهرم­های تحولات اجتماعی- اقتصادی تاریخ بشر تبدیل شده به طوری که تعداد توریسم­های بین ­المللی که در سال 1950 از 25 میلیون نفر تجاوز نمی­کرد، در سال 1992 به بیش از 594 میلیون نفر رسیده است، همچنین بر اساس پیش ­بینی سازمان جهانی توریسم، تعداد توریست­ها در سال 2010 به یک میلیارد نفر ودر سال 2020 به6/1 میلیارد نفر افزایش خواهد یافت.
رویکرد مدیریت یکپارچه^[9] در مقاصد توریستی شهری، ساحلی و روستایی، ابتکار کمیسیون اروپا در برانگیختن توسعه و تحقق یک رویکرد پایدار نسبت به توریسم در این مقاصد است. شش معیار(IQM) برای ایجاد و ترقی یک رویکرد مشارکتی بین مردم، گردشگران، محیط و مدیران شامل:
1) وجود یک مدیریت قوی و نهادینه شده که منابع مالی و انسانی لازم را دارا است؛
2) تشریک مساعی بین همه سازمان­های دخیل در سطوح محلی، منطقه­ای، ملی و بین ­المللی بر اساس ایجاد یک رویکرد مشارکتی،
3) ایجاد یک چشم­انداز عمومی از توسعه گردشگری با همکاری آژانس­های در گیر در گردشگری و مردم محلی؛
4) توزیع اثرات مثبت توسعه گردشگری بین بازدیدکنندگان، شاغلان بخش تجاری، پرسنل اداری و مردم محلی؛
5) تنظیم سیاسی استوار و یکپارچه در زمینه فعالیت­های خدماتی گردشگری؛