مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه‎گیری بتواند ویژگی مورد نظر را اندازه‎گیری کند(سرمد و همکاران، ۱۳۸۲).
برای آزمودن برازش اندازه ها چند نوع آزمون روایی وجود داردکه در این پژوهش ازدو روش منطقی و محتوا استفاده شده است:

الف) روش منطقی خود شامل دو روش زیر می باشد:

1. 1. روائی ظاهری: تائید صاحب نظران مبنی بر توا‎ن‎مندی سنجش ابزار اندازه‎گیری از جهت ظاهری مانند روشن و بدون ابهام بودن سوالات ؛

1. 1. روائی محتوا : تائید صاحب نظران از نظر کفایت کمیت و کیفیت سوالات پرسشنامه ، این روایی نشان می دهد که ابعاد و عناصر یک مفهوم تا چه حد تحت پوشش دقیق قرار گرفته است( سکاران، ۲۲۳:۱۳۸۴). اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوالهای تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوالهای پرسشنامه معرف ویژگی ها و مهارتهای ویژه‎ای باشد که محقق قصد اندازه‎گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساختن ابزار چنان عمل کرد که سوالهای تشکیل دهنده ابزار اندازه‎گیری معرف قسمت‎های محتوای انتخاب شده باشد . بنابراین اعتبار محتوا، ویژگی ساختاری ابزار اندازه‎گیری است که همزمان با تدوین آزمون در آن تنیده می شود. پرسشنامه‎های این تحقیق از نوع محقق ساخته است که ابتدا با مطالعه ادبیات نظری تحیق عوامل مربوطه استخراج و پرسشنامه اولیه تدوین شد و پس از جرح و تعدیل آن توسط اساتید مربوطه، در اختیار خبرگان امر قرار گرفت و با نظر سنجی از آنها که هم با صنایع مورد مطالعه و هم با موضوع پایان نامه آشنایی داشتند نهایی گردید.

پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگی‎های فنی ابزار اندازه‎گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر‎‎ وکار دارد که ابزار اندازه‎گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست میدهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر( عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‎گیری ویژگی‎های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی‎های متغیر و موقتی وی را می‎سنجد.
برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه‎گیری شیوه‎های مختلفی به کار برده می‎شود. در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه‎ها یا آزمون‎هایی که خصیصه‎های مختلف را اندازه‎گیری می‎کند به کار می‎رود . در این ابزار، پاسخ هر سوال می‎تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‎های هر زیرمجموعه سوالهای پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول ۳-۳ مقدار ضریب آلفا رامحاسبه کرد (سرمد و همکاران، ۱۶۶:۱۳۸۵).

که در آن r= ضریب آلفا، J= تعداد زیر مجموعه‎های سوال‎های پرسشنامه یا آزمون
SJ2= واریانس زیر آزمون J ام
S2= واریانس کل پرسشنامه
بنابراین به منظور اندازه گیری قابلیت اعتماد، از روش آلفای کرونباخ و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS16
انجام گردیده است.
بدین منظور یک نمونه اولیه شامل ۳۰ پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده های به دست آمده از این پرسشنامه ها و به کمک نرم افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. نتیجه آلفای کرونباخ ۲/۷۴ درصد برای بخش‎های مختلف پرسشنامه نشان می‎دهد که این ابزار از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می‎باشد.

روش های آماری برای تحلیل داده‎ها

پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم‎گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه‎ای که صورت‎بندی کرده است از روش های مختلف تجزیه و تحلیل آماری می‎تواند استفاده کند. در این تحقیق تحلیل واریانس یک عامله (ANOVA) برای تجزیه و تحلیل آماری به کار گرفته شده‎ است.

فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل داده‌ها

تجزیه و تحلیل داده‏ها

مقدمه

تجزیه و تحلیل داده‎ها برای بررسی اهداف و سوالات در هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد تجزیه وتحلیل اطلاعات از اصلی‎ترین و مهمترین بخش‎های تحقیق محسوب می‎شود. داده‎های خام با بهره گرفتن از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‎گیرند و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.

پیش تست اول

برند های جدیدی که در آزمایش ۱ از آنها استفاده شده است، پس از انجام یک سری پیش تست انتخاب شده‎اند که ۴۲ نفر از مشتریان فروشگاه زنجیره‎ای شهروند در آنها شرکت داشته‎اند. در قدم اول لیستی مشتمل بر ۶۳ طبقه از محصولات مصرفی در اختیار ۴۲ نفر از پاسخ‎دهندگان قرار گرفت و از آنان خواسته شد که میزان آشنایی‎شان را با این طبقات محصول با بهره گرفتن از یک طیف نه تایی لیکرت( ۱= اصلا آشنایی ندارم و ۹= کاملا آشنایی دارم) اولویت‎بندی کنند (پیوست الف). تمامی طبقات محصولی که میانگین ۴٫۵ یا بیشتر را در مقیاس میزان آشنایی کسب کردند برای انجام تست‎های بیشتر نگه داشتیم و بقیه را از طبقات محصولی حذف نمودیم. از این طریق تعداد محصولات لیست ۶۳ تایی ما به ۲۰طبقه محصول کاهش یافت. طبقات محصولی مورد استفاده و رتبه بندی میانگین آنها در جدول ۲ آورده شده است.
جدول ‏۴-۱ میزان آشنایی با طبقات محصول

قدرت پاک کنندگی

قدرت حالت دهندگی

مخصــوص موی چرب

حداکثر

حداقل

مخصوص موهای خشک

حداقل

حداکثر

مخصـــــــــوص نوزاد

حداقل، عدم سوزش چشم بدلیل وجود ماده بی حس کننده

حداقل

مخصــــوص موی نازک

ملایم

حداقل

مخصوص موی رنگ شده

حداقل

حداکثر

مخــــصوص مـــوی فر

ملایم

حداکثر

٢ در ١

ملایم

حداکثر

۴-۴- بررسی حالت دهنده ها^[۳۷] :
در پی پیشرفت های فنی در طراحی فرمولاسیون و ساخت شامپوها که پاک کنندگی بسیار بالای موها را ممکن می سازد، نیاز به شامپوهای حالت دهنده افزایش چشمگیری داشته است. شستشوی مکرر موها با شامپوهایی با قدرت چربی زدایی بالا موجب شده تا فار مطالعاتی بر روی ماده ای که قادر باشد الکتریسیته ی ساکن را کاهش داده و باعث افزایش درخشندگی مو شده، حالت دهندگی موها را بهبود بخشیده و به فرم دادن به موها کمک کند، آغاز گردد^(۳۳). بنابراین حالت دهنده های مو توسعه یافتند تا خواص مثبت چربی سر را دوباره احیا کنند، در حالیکه مانع ایجاد ظاهر روغنی و کثیف موها شوند (جدول ٢). این حالت دهنده ها به مو آسیب نمی رسانند و از موها در برابر گرما و اصطکاک حاصل از شانه کردن و صدمه، جلوگیری می کنند. حالت دهنده ها به شکل مایع، کرم، خمیر یا ژل هستند که عملکردی شبیه چربی طبیعی پوسته ی سر دارند و موها را حالت پذیر، براق و نرم می کنند. حالت دهنده ها همچنین تلاش دارند موهایی را که در اثر آسیب شیمیایی و مکانیکی صدمه دیده اند، بازسازی کنند^(۳۴). آسیب های معمول ناشی از زیباسازی مو عبارتند از: شانه کشیدن بیش از اندازه، سشوار کشیدن مو، فر کردن دائمی مو، صاف کردن مو و روشن کردن رنگ مو. عوامل طبیعی نیز می توانند به مو آسیب برسانند، از جمله قرارگرفتن در معرض نور خورشید، آلودگی هوا، باد، آب دریا و آب کلردار استخر^(۳۵). این نوع آسیب به لحاظ فنی با نام هوازدگی شناخته می شود^(۳۶). تاثیر حالت دهنده موقتی است و پس از شستشو با شامپو از بین می رود، و باید دوباره استفاده شود. اولین هدف یک حالت دهنده بهبود قابلیت حالت دهندگی مو، با کاهش الکتریسیته ی ساکن می باشد. الکتریسیته ی ساکن در اثر شانه کردن یا برس کشیدن موها و در نتیجه ایجاد بار منفی بر روی آن ها به وجود می آید. این تار موهای دارای بار منفی یکدیگر را دفع می کنند و مانع از آن می شوند تا موها به فرم دلخواه حالت بگیرند. حالت دهنده ها یون های مثبت را روی موها قرار می دهند و آن ها را از لحاظ بار الکتریکی خنثی می کنند و بنابراین فر شدن موها را به حداقل می رسانند. این حالت دهنده ها همچنین با کاهش اصطکاک بین تار موها از طریق صاف تر کردن سطح کوتیکول های مو، قابلیت حالت دهندگی مو را بهبود می بخشند. بدین ترتیب که شکاف های اطراف یا بین کوتیکول ها را می پوشانند. یک حالت دهنده ی خوب اصطکاک بین موها را تا %۵٠ کاهش می دهد^(۳۷). کاهش اصطکاک همچنین به باز کردن گره های مو در هنگام شامپو زدن کمک می کند. از فواید دیگر حالت دهنده ها افزایش درخشندگی مو است^(۳۸). درخشندگی مو در نتیجه ی انعکاس نور از تارهای مو حاصل می شود^(۳۹-۴۰). هر چقدر سطح مو صاف تر باشد، نور بیشتری منعکس می کند^(۴۱). حالت دهندها با افزایش چسبندگی کوتیکول به تار مو آن را براق تر می کنند^(۴۲). بنابراین یک موی براق که نتیجه ی یک موی سالم است، از ترکیب دو عامل ساختار فیزیکی مو و بهبود سطح مو به کمک مواد تشکیل دهنده ی حالت دهنده ها ممکن می شود. و در نهایت یک حالت دهنده، دو شاخه ای شدن انتهای مو را به طور موقت اصلاح می کند. دو شاخه ای شدن مو با نام “موخوره^[۳۸]” شناخته می شود و زمانی رخ می دهد که کوتیکول از بدنه ی مو جدا شده و پوشش کراتینی نرم و مغز مو در معرض هوازدگی و آسیب ناشی از آراستن موها قرار گیرد. پروتئین این ساختارها، توانایی مقاومت در برابر صدمه، ترک خوردن و یا ساییده شدن را ندارند^(۳۹). حالت دهنده ها به طور موقت بقایای آسیب دیده ی کورتکس مو را می پوشانند و تا نوبت شامپوی بعدی از آن ها محافظت می کنند. در نتیجه از ظاهر مجعد انتهای مو جلوگیری شده و شکست تارهای مو به حداقل می رسد. سال ها پیش این نگرانی وجود داشت که حالت دهنده ها لایه ی نازکی بر روی تارهای مو ایجاد می کنند که به سختی توسط شامپو شسته می شود. ظاهر این موها به شدت روغنی بود و به سختی فرم می گرفت و بدلیل واکس و روغن زیادی که داشت به طور کامل توسط شامپوهای متداول شسته نمی شد. هر چند این حالت ممکن است امروزه نیز با استفاد از شامپوهای نامناسب رخ دهد. البته افزودن سیلیکون ها به حالت دهنده های مو به جای واکس و روغن ها، این مشکل را حل کرده است.

جدول ۴-۲ نقش حالت دهنده های مو

مزایای حالت دهنده ی مو

تاثیر بر روی مو

مکانیزم عمل

مهر به مثابه سنتی اجتماعی، بر پایه و در پاسخ به نیاز فطری زن به حفظ عزت و احترام شکل گرفته است. قانون خلقت، جمال و غرور و بى‌نیازى را در جانب زن، و نیازمندى و طلب و عشق و تغزل را در جانب مرد قرار داده است. ضعف زن در مقابل نیرومندى بدنى به همین وسیله تعدیل شده است و همین جهت موجب شده که همواره مرد از زن خواستگارى مى‌کرده است.
زن غرایز خود را بیش از مرد در اختیار و مهار خود دارد. این خصوصیت همواره به زن فرصت داده است که دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود و برعکس، مرد را وادار کرده است که به زن اظهار نیاز کند و براى جلب رضاى او اقدام کند. یکى از آن اقدامات این بوده که براى جلب رضاى او و به احترام موافقت او هدیه‌اى نثار او مى‌کرده است. مهر با حیا و عفاف زن یک ریشه دارد. زن به الهام فطرى دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد و به اصطلاح شیرین‌ بفروشد.^[۱۴۶]
در نقد این نظریه گفته شده است: «مشخص نیست که در توجیه مهر ، به کدام گروه از زنان اشاره شده است زیرا همان طور که می دانیم عادت به تعیین مهر میان مسلمانان وجود دارد. بنابراین نمی توان گفت که «الهام فطری زن» است که موجب تعیین مهر می­ شود زیرا اگر تعیین مهر فطری بود ، چرا زنان غیر مسلمان چنین فطرتی ندارند که در برابر مهر معلوم ومعینی وارد زندگی مشترک شوند؟»^[۱۴۷]

به نظر می­رسد اصل این مطلب که کشش و جذب نمودن از سوی زن و کشیده شدن و اظهار نیاز و صرف هزینه برای به دست آوردن مطلوب از سوی مرد است امری طبیعی و فطری باشد. تا جایی که چنین نظم شگرفی صرفاً در بین انسان ها مشترک نیست و در غالب حیوانات نیز جنس نرینه برای کامیابی از جنس مخالف تلاش و رقابت می­نماید. با این حال این حالت و وضع مشترک در اقوام و ملت­های گوناگون، جلوه­ها و پرتوهای مختلفی دارد. در برخی اقوام، مرد حلقه نامزدی پیشکش می­نماید و در برخی دیگر مهر تعیین می­ شود و …
بند دوم: پشتیبانی اقتصادی از زوجه
یکی از نظرات شایع در خصوص فلسفه مهر این است که مهر، پشتوانه اقتصادی زن است. برخی از نویسندگان این تلقی عمومی از مهر را تأیید نموده و بیان می­دارند: «نمی­ توان انکار نمود که در صورت جدایی بین آنها (زن و شوهر)، زن خسارت بیش­تری میبیند؛ زیرا مرد طبق استعداد خاص بدنی در اجتماع نفوذ بیش تری دارد و معمولاً ابتکار کارهای پردرآمد، در دست مردان است».^[۱۴۸] بدین ترتیب، مهر نوعی جبران خسارت احتمالی زوجه و پشتوانه اقتصادی او محسوب می­ شود.
بررسی­های جامعه شناختی نیز مؤید این کارکرد مهر است. به باور برخی جامعه شناسان، به دلیل احتمال وقوع طلاق و عدم حمایت جامعه، چه از طریق قانون و چه با ایجاد محیط کسب برای زن مطلقه، دختر و خانواده او به راه حل­های فردی کشیده می­شوند؛ از این رو زنی که ازدواج می­ کند، تنها از طریق مهریه بالا می ­تواند از وقوع طلاق جلوگیری کرده یا زندگی پس از طلاق را برای مدتی تأمین کند.^[۱۴۹] باید توجه داشت که این کارکرد، غالباً ناظر به دوران پس از جدایی است و به بیمه خسارت جدایی می­ماند.
بند سوم: توثیق نکاح
یکی از کارکردهای مهر که از سوی مردم و برخی نویسندگان اظهار می­ شود آن است که مهر، خصوصاً در صورتی که میزان آن هنگفت باشد، حکمرانی مطلق مرد در طلاق را محدود می­نماید. بسیاری بر این باورند که تعیین مهر سنگین نوعی تضمین و توثیق برای زن محسوب می­ شود که با آن می ­تواند از طلاق و جدایی توسط مرد جلوگیری نماید.^[۱۵۰]
البته با توجه به وضع قوانین حمایت از خانواده مصوب ۱۳۴۶، ۱۳۵۳ و ۱۳۹۱^[۱۵۱] و قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق سال ۱۳۷۰ و ماده ۱۱۳۳ اصلاحی قانون مدنی مصوب ۱۳۸۱ که مقرر می­دارد: «مرد می ­تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید»، دیگر مرد در طلاق دادن زوجه­اش مطلق العنان نیست. به طور خلاصه باید گفت، جریان طلاق با مراجعه به دادگاه، تعیین داور یا داوران و صدور گواهی عدم سازش صورت می­پذیرد. بنابر این کارکرد مزبور تا حدودی سالبه به انتفاء موضوع است؛ ولی همچنان بسیاری از مردم و حتی برخی حقوقدانان^[۱۵۲]، مهر را به عنوان توثیق نکاح یا «جریمه طلاق» قلمداد می­نمایند. در عمل نیز در غالب موارد، مطالبه مهر پس از اختلاف شدید طرفین و یا جدایی ایشان صورت می­پذیرد که مؤید این تلقی عمومی از مهر است.
بند چهارم: قدرت بخشی به زن
از منظر جامعه شناسی، قدرت یکی از عناصر محور روابط اجتماعی از جمله روابط خانوادگی است. در خانواده نیز توزیع منابع قدرت، موقعیت افراد در سلسله مراتب خانوادگی را معین میکند. منابع قدرت ممکن است منابع اقتصادی قدرت، روابط اجتماعی و حتی قدرت جسمانی باشد. گفته شده است که زنان کمتر از ۲ درصد مالکیت­ها را در اختیار دارند.^[۱۵۳] از لحاظ روابط اجتماعی و قدرت جسمانی نیز غالباً کفه به نفع مردان سنگینی می­ کند. بنابر این، به طور طبیعی زن به ابزاری برای ایجاد تعادل در منابع قدرت در خانواده نیاز دارد.
پژوهش­های جامعه شناختی نشان می­دهد که مهر، در برهه هایی از زمان به کمک زنان می ­آید تا قدرت مرد را تعدیل نمایند. همچنین مصاحبه های صورت گرفته در این پژوهش­ها نشان می­دهد که مهر سنگین، اهرم قدرت زنان برای اهداف مشروع است. به عنوان مثال، با توجه به این که قانون مدنی حق طلاق را به مرد اعطا نموده و زنان به طور استثنایی و در موارد عسر و حرج، چنین حقی را پیدا می­ کنند که آن هم نیاز به اثبات دارد. در صورتی که زنان با داشتن مهر سنگین می­توانند مرد را ملزم به تعیین تکلیف در مورد وضعیت طلاق نمایند.^[۱۵۴]
علاوه بر این، مهر نوعی سرمایه اقتصادی است و با توجه به اینکه توزیع نابرابر امکانات اقتصادی و قدرت رابطه همبستگی مثبت دارد، مهر قدرت زنان را در خانواده افزایش می­دهد. ^[۱۵۵] با این اوصاف، مهر به زنان قدرت می­بخشد.
به نظر می­رسد تحقیقاتی از این دست با این که ابعادی از واقعیت را نشان می­دهد، اما برخی پیش فرض­ها و مبانی آن محل تردید است. مثلاً با توجه به شرایط ضمن عقد نکاح که در اسناد ازدواج رایج است، حق طلاق برای زنان امری بسیار استثنایی نیست و در برابر، همچنانکه پیش از این گذشت، مردان نیز در طلاق دادن زنان اختیار مطلق ندارند. همچنین احتمالاً از لحاظ روش شناختی نیز چنین تحقیقاتی کامل نباشد ولی در مجموع گوشه ­ای از واقعیت را نشان می­دهد.
بند پنجم: جبران نابرابری در توارث
مطابق نص قرآن شریف، اصولاً زنان نصف مردان ارث میبرند.^[۱۵۶] بسیاری از علمای مسلمان بر این باورند که حکمت این حکم، عدم توازن در تکالیف اقتصادی زن و مرد است. زن تکلیف و مسئولیتی نسبت به انفاق ندارد و در برابر مستحق دریافت نفقه می­باشد. همچنین زنان از حق بر مهر برخوردارند و در مقابل همه این حقوق زن، مردان مکلف به اداء حقوق مالی زن از جمله مهر و نفقه هستند.
برخی صاحبنظران در این خصوص بیان داشته اند: « علت اینکه اسلام سهم الارث زن را نصف سهم الارث مرد قرار داد، وضع خاصى است که زن از لحاظ مهر و نفقه و سربازى و برخى قوانین جزایى دارد؛ یعنى وضع خاص ارثى زن معلول وضع خاصى است که زن از لحاظ مهر و نفقه و غیره دارد.»^[۱۵۷]
با این حال در صحت این سخن تردیدهایی مطرح می­ شود. چگونه می­توان مهر را جبران نقص سهم الارث زنان دانست در حالی که شارع توصیه بسیاری به تقلیل مهر یا بخشش آن از سوی زن می­نماید؟^[۱۵۸] علاوه بر این، بر فرض که عدم تساوی ارث زن و مرد، بر اساس مهر و نفقه توجیه شود، عدم تساوی ارث فرزند دختر و پسر را با چه مبنایی باید توجیه نمود؟
بند ششم: مهر به مثابه ارزش نمادین
گفته شده است که از مجموع قواعد حاکم بر مهر می­توان برداشت نمود که مهر صرفاً نمادی در جهت ارزش و تقدس بخشیدن به زن است. زنان در دوران نکاح حق برخورداری از نفقه دارند و لذا نمی­ توان مهر را پشتوانه اقتصادی زن در دوران نکاح دانست. از دیگر سو مهر حقی برای زن است که در دوران نکاح نیز میتواند آن را مطالبه کند. علاوه بر این شارع مقدس، علیرغم به رسمیت شناختن این حق برای زوجه و تقبیح شدید کسانی که خود را ملزم به تأدیه آن نمی­دانند، به زنان نیز توصیه به بخشیدن مهر نموده است. امام صادق علیه السلام در کلام گهرباری فرمود: «هر کس با زنی ازدواج نماید و قصد پرداخت مهر آن زن را نداشته باشد، نزد خداوند زانی محسوب می­ شود.»^[۱۵۹] در برابر توصیه های بسیار زیادی به کم بودن میزان مهر شده است تا جایی که برخی فقها بر این نظر رفته­اند که تعیین مهر بیش از مهرالسنه معتبر نیست اما در استحباب مؤکد کمی مهر تردیدی نیست. همچنین به زن ها توصیه اخلاقی شده است که مهر خود را به شوهرانشان ببخشند.^[۱۶۰]
همه این موارد نشان از این دارد که شارع مقدس، مهر را صرفاً امری نمادین برای تقدیس زن در نظر گرفته است وگرنه چنانچه شارع از وضع این نهاد، اهداف اقتصادی و حمایتی برای زوجه در نظر داشت، توصیه به بخشیدن یا تقلیل میزان مهر نمی­نمود.
برخی نویسندگان، عدم جریان غرر و خیار غبن در مهر، عدم رکنیت مهر در نکاح و سایر احکام مترتب بر نکاح را نیز شاهدی بر ماهیت فرا اقتصادی و غیر انتفاعی مهر بر شمرده­اند.^[۱۶۱]
به نظر می­رسد چنین نگاهی به مهر ناشی از نوعی ایده آل گرایی باشد ولی هنگام تحلیل کارکردها یا کارویژه های یک نهاد، بهتر است با نگاه واقعی به موضوع نظر افکند. از منظر فقهی و حقوقی، مهر به هر میزان مجاز و متداول است و جامعه در وضع مهر، کارویژه های اقتصادی و اجتماعی آن را بیش از جنبه شاعرانه و ایده آل آن در نظر می­گیرد. برخی نگاه های ایده آل گرا به نهادی بسیار حساس و سرنوشت ساز مفاسد زیادی نیز در پی دارد.
موارد چندی به گوش رسیده است که برخی زوجین جوان، بنابر رویکرد آرمانی خود، چنین نگاهی به مهر داشته اند و میزان مهر را بسیار اندک و خلاف عرف در نظر گرفته­اند که در نتیجه پس از چندی، دختران جوان بدون داشتن هیچ پشتوانه اقتصادی مجبور به قبول متارکه گردیده و از «نگاه مقدس» سابق خویش شدیداً پشیمان شده ­اند.
در مجموع به نظر می ­آید که نهاد مهر، در طول زمان کارویژه های متنوعی پیدا کرده است که در قالب یک کارکرد خاص نمی­گنجد. بنابر این، مهر هم به عنوان ارزش نمادین و هم پاسخ به نیازهای طبیعی زن وضع شده است و هم کارکردهای اقتصادی و اجتماعی خاصی دارد که به بیش­تر آنها اشاره شد.
مبحث سوم: میزان مهر
میزان مهر^[۱۶۲] یکی از مباحث بسیار مهم و داغ حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و حتی اخلاقی است. هر چند غالباً مهر سنگین یا حد اکثر مهر موضوع بررسی­ها قرار گرفته است اما بعد مخالف، یعنی مهر بسیار ناچیز هم جای اندیشه دارد. از این رو ابتدا به بررسی فقهی حد اقل مهر خواهیم پرداخت و سپس در گفتار «حد اکثر مهر»، دلایل موافقین و مخالفین مهر سنگین را بررسی خواهیم نمود.
گفتار اول: حد اقل میزان مهر
در میان فقهای عامه اختلافاتی در خصوص کمینه یا حداقل میزان مهر مطرح شده است. حنفیه بر این باورند که حداقل مهر، ده درهم می­باشد و مستند ایشان حدیثی نبوی است که فرمود: «مهری کم­تر از ده درهم وجود ندارد».^[۱۶۳]
مالکی ها نیز معادل نصاب حد سرقت را حداقل مهر المثل می­دانند. البته در مذهب ایشان، نصاب سرقت حدی معادل یک چهارم دینار یا سه درهم طلا است. ولی شافعی ها و حنابله، حداقلی برای مهر قائل نیستند و از نظر ایشان هر چیز مالیت داشته باشد و امکان تجارت با آن باشد، می تواند موضوع مهر واقع گردد.^[۱۶۴]
در میان فقهای شیعه اختلافی در این خصوص مطرح نشده است و نوعاً گفته­اند در مهر، حد کمینه وجود ندارد.^[۱۶۵] البته روایات وارد شده در خصوص میزان مهر دارای تردید است. در برخی روایات تصریح شده است که میزان مهر تابع تراضی طرفین است.^[۱۶۶] در برخی از روایات نیز به این که حد اقل و حد اکثر مهر تابع تراضی طرفین است تصریح شده است.^[۱۶۷]
با این حال در برخی روایات حداقلی برای مهر تعیین شده است. البته حداقل مهر در روایات مختلف، گوناگون گفته شده است؛ برخی روایات از یک درهم به عنوان کف و کمینه مهر نام برده است^[۱۶۸]، در برخی روایات نیز کف دستی از بُر را به عنوان حداقل مهر متعه تعیین نموده است.^[۱۶۹] در روایات دیگر از کف دستی خوراک و یا مسواک به عنوان حد اقل مهر متعه یاد شده است.^[۱۷۰]
نکته قابل توجه آن است که همه روایاتی که در خصوص حد اقل میزان مهر، مقدار معینی را تعیین نموده، به متعه اشاره دارد. با این وجود، چرا هیچ یک از فقیهان شیعه به این روایات عمل نکرده ­اند؟
صاحب ریاض در پاسخ این پرسش میفرماید که این روایات مفهوم ندارد. همه اصولیون اتفاق نظر دارند که مفهوم لقب معتبر نیست.^[۱۷۱] لذا این که شارع میفرماید مهر زن یک دینار و بیش تر است به معنای بطلان مهر کم­تر نیست؛^[۱۷۲] همچنانکه «زید نشسته است» دلالت بر این ندارد که عمر ایستاده است!
در برابر، به استدلال ایشان ایراد شده است که در مقام بیان ضابطه بودن، موجب دلالت بر مفهوم مى‌شود؛ اگر چه آن حکم به خودی خود مفهوم نداشته باشد. مانند این که همه فقها اتفاق نظر دارند که حکم «آب کر، چیزی است که چیزی آن را نجس نمی­کند» استفاده مى‌شود که غیر کر اعتصام ندارد. علت این برداشت آن است که شارع در مقام مثال زدن نیست بلکه در مقام بیان ضابطه اعتصام است ولذا مفهوم دارد. در ما نحن فیه حضرت مى‌فرمایند یک درهم و بالاتر مجزى است. این کلام اگر معارض با چیز دیگرى نبود مفهوم داشت. در این موارد حکم، ذاتاً مفهوم وجود دارد.^[۱۷۳]
با این وصف، چرا فقیهان به روایاتی که به طور خاص، حداقل مهر را تعیین نموده عمل ننموده و به روایات عامی که قائل به اصالت تراضی است عمل می­نماید؟ ظاهراً تعابیر مختلفی که در خصوص حد اقل مهر به کار رفته است، همچون یک درهم، مشتی طعام، مشتی گندم، مسواک و … مؤید این بوده است که این موارد از باب تمثیل به کار رفته و شارع در مقام بیان نمی ­باشد.
بنابر این فقهای شیعه به چنین روایاتی عمل نمی­کنند و حداقل مهر را تابع تراضی می­دانند. با این وصف تصریح نموده ­اند که مهر باید مالیت داشته و قابل تملک باشد بنابر این مهر نمودن دانه­ای گندم صحیح نیست چرا که عرفاً بر چنین چیزی قیمت گذاشته نمی­ شود. به بیان دیگر با این که دانه­ای گندم به تملک در می ­آید اما از آنجا که مالیت ندارد نمی­ توان به عنوان مهر تعیین نمود. در برابر، منفعت شخص آزاد همچون تعلیم سوره­ای از قرآن یا آموزش دادن حرفه یا هنری را می­توان موضوع مهر قرار داد.^[۱۷۴]
ماده ۱۰۷۸ ق.م. نیز همین موضوع را مصرح نموده و بیان می­دارد: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد می­توان مهر قرار داد.» از آنجا که تعیین مهر، عملی حقوقی محسوب می­ شود، بنابر قواعد عمومی معاملات نیز همین حکم برداشت می­ شود و ماده ۱۰۸۷ پرتوی از حکم عام مندرج در مواد ۲۱۴ و ۲۱۵ ق.م. است. ماده ۲۱۵ ق.م. در خصوص مورد معامله بیان می­دارد: «مورد معامله باید مالیت داشته باشد و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد».
گفتار دوم: حدّ اکثر میزان مهر
اصولاً «تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است» (ماده ۱۰۸۰ ق.م). بنابر این در بحث حاضر قاعده اولیه، عدم محدودیت مهر از جنبه کثرت است. بسیاری از متقدمین و برخی متأخرین، ادعای اجماع بر عدم محدودیت مهر نموده ­اند.^[۱۷۵] و عده­ای قائل به عدم خلاف در این مسأله هستند.^[۱۷۶] با این حال سید مرتضی در الانتصار با صراحت فتوا می­دهد که تعیین مهر بیش از مهر السنه جایز نیست. عبارات شیخ صدوق نیز در این خصوص دارای تردید است؛ شیخ ره در هدایه میفرماید: «و مهر السنه خمسمائه درهم، فمن زاد على السنه رد إلى السنه»^[۱۷۷] اما در کتاب مقنع، مهر نمودن هزار درهم (یعنی دو برابر میزان مهر السنه) را جایز میشمارد.^[۱۷۸] ظاهراً ابن جنید نیز قائل به محدودیت مهر به مقدار مهر السنه است و برخی فقها از عبارات وی چنین نظری را استظهار نموده ­اند^[۱۷۹] ولی شهید ثانی می­فرماید که ابن جنید ابتدائاً حدى برای مهر قائل نشده است و پس از آن روایت ضعیفى را از مفضل در خصوص محدود بودن مهر به میزان مهر السنه روایت نموده است. لذا در مجموع ابن جنید قائل به محدودیت مهر نمی ­باشد.^[۱۸۰] به هر حال ادعای اجماع بر عدم محل تأمل است و لذا بسیاری از فقها از ادعای اجماع دست برداشته اند.^[۱۸۱]
بند اول: ادله نامحدود بودن میزان مهر
در مسأله مورد بحث هم به آیات کتاب شریف استناد شده است و هم روایات و اجماع. البته پیش از این روشن شد که ادعای اجماع محل تردید است. بنابر این در ادامه، به بررسی دلالت آیات مورد استناد فقها و سپس روایات مربوط خواهیم پرداخت.
الف) دلالت آیات بر نامحدود بودن میزان مهر
از استقراء در نظرات فقها به دست می ­آید که ایشان به چهار آیه از آیات شریف قرآن کریم براى دلالت بر نامحدود بودن میزان مهر استناد نموده ­اند. در ادامه به بررسی مدلول هر یک از این آیات خواهیم پرداخت.
۱- آیه ۲۰ سوره نساء^[۱۸۲]
بی­شک منظور از قنطار در این آیه شریفه مهر است.^[۱۸۳] برخی از اهل لغت گفته­اند قنطار به معنای چیزی است که از نظر کثرت حدی برای آن نیست و بسیاری بر این باورند که منظور از قنطار، چهار هزار درهم می­باشد.^[۱۸۴] اقوال دیگری نیز درباره میزان قنطار نقل شده است؛ مثلا برخی گفته­اند منظور هفتاد هزار دینار است. هزار و صد دینار، صد و بیست رطل طلا و هشتاد هزار درهم نیز نقل شده است.^[۱۸۵] همچنین قنطار را به معنی بک پوست گاو پر از طلا معنی کرده ­اند.^[۱۸۶] به هر حال مدلول مشترک همه این اقوال این است که قنطار به مبلغی بیش از مهر السنه اطلاق می­ شود. با این وصف، استناد فقهای مختلف به این آیه برای جواز تعیین مهر بیش از مهر السنه تمام و درست است.
هر چند مرسله­ای به واسطه عیاشى از عمر بن یزید نقل شده است که مطابق آن، مقصود آیه شریفه فوق، مهر نیست تا براى جواز مهر زائد بر مهر السنه به آن استناد شود؛ بلکه مقصود از آن هبه می­باشد. ^[۱۸۷] در واقع، این آیه شریف در صدد بیان این است که حق پس گرفتن هبه‌اى را که‌ داده‌اید -هر قدر هم که زیاد باشد- ندارید؛ چه، اگر مردی بخواهد همسرش را به نحو خلع طلاق بدهد و مهر را از او پس بگیرد، اشکالى ندارد.^[۱۸۸]
نکته قابل ذکر این است که روایت فوق در صدد نفی مالکیت زوجه بر مازاد مهر السنه نیست بلکه عنوان مهر را محدود را به میزان مهر السنه تلقی نموده است. البته همین تغییر عنوان، ثمره عملی زیادی دارد. مثلاً چنانچه پیش از نزدیکی، بین زوجین جدایی و طلاق واقع شود، زن باید نیمی از مهر را مسترد دارد ولی بیش از آن را اگر به عنوان هدیه دریافت کرده باشد ملزم به باز گرداندن نمی­ شود.^[۱۸۹]

* در استدلال استقرایی بسیار قوی است.
* بیشتر به مفاهیم انتزاعی علاقمند است تا به مردم
* به استفادهی عملی از نظریهها چندان علاقمند نیست.
* جذب علوم پایه و ریاضیات می شود.
* اغلب در بخش های پژوهشی و برنامه ریزی کار می کند.

انطباق یابنده

تجربه عینی
+
آزمایشگری فعال

* بیشترین توانایی را در انجام کارها دارد.
* به سرعت میتواند خود را با امور فوری و فوتی وفق دهد.
* مسایل را به طور شهودی حل کند.
* برای کسب اطلاعات به دیگران متکی است.

* غالباً مشاغلل عملی مانند بازاریابی و فروشندگی را بر می گزیند.

چنانکه در جدول ۲-۱ و شکل ۳-۲ دیده میشود، سبک همگرا از دو شیوه یا دو مرحلهی مفهومسازی انتزاعی و آزمایشگری فعال تشکیل میشود. افراد دارای این دو سبک یادگیری در یافتن موارد استفادهی عملی برای اندیشه ها و نظریهها کارآمدند. به سخن دیگر، افرادی که از این سبکهای یادگیری بهرهمندند در حل مسایل و تصمیمگیری بر اساس راهحلهایی که برای مسایل مییابند توانا هستند. این افراد ترجیح میدهند که با مسایل و تکالیف فنی سروکار داشته باشند تا موضوعهای اجتماعی و میانفردی. از آنجا به این افراد دارای سبک همگرا میگویند که وقتی با مسئلهای روبهرو میشوند به سرعت برای یافتن راهحل درست میکوشند یا کوششهای خود را بر آن راهحل واحد متمرکز میکنند. همچنین، افراد دارای سبک یادگیری همگرا در کارهای تخصصی و تکنولوژی موفقاند (محمدزاده ادملایی، ۱۳۸۴).
سبک یادگیری واگر از ترکیب تجربهی عینی و مشاهدهی تأملی حاصل میشود. افراد دارای سبک یادگیری واگرا موقعیتها را از زاویه های مختلف میبینند. رویکرد آنان نسبت به موقعیتها مشاهده کردن است تا عمل کردن. این افراد موقعیتهایی را که نیاز به ابراز اندیشه های متنوع دارد؛ میپسندند و به جاذبههای فرهنگی و جمعآوری اطلاعات علاقه نشان میدهند. از آنجا که این افراد قادر به تولید اندیشه های گوناگون هستند سبک آنها را واگر مینامند (سیف، ۱۳۸۹). به طور کلی، افراد داری سبک یادگیری واگر از قدرت تخیل و احساس برخوردارند و در مقایسه با دیگر سبکهای یادگیری دارای بیشترین خلاقیت هستند (دمیرباس و دمیرکان، ۲۰۰۷).
سبک یادگیری جذب کننده از ترکیب مفهومسازی انتزاعی و مشاهدهی تأملی تشکیل میشود. افرادی دارای این سبک یادگیری در کسب و درک اطلاعات گسترده و تبدیل آن به صورتی خلاصه، دقیق و منطقی توانا هستند. این افراد به طور عمده بر اندیشه ها و مفاهیم انتزاعی تأکید میورزند. از این دیدگاه این افراد نظریههایی که از لحاظ منطقی درست هستند بر نظریههایی که قابلیت کاربرد عملی دارند ترجیح داده میشوند (کلب و کلب a 2005). علت نامیدن این سبک یادگیری به جذب کننده آن است که افراد دارای این سبک قادر به دریافت داده های گوناگون و سازمان دادن به آنها هستند. افراد دارای این سبک در مشاغل علمی و اطلاعاتی موفقاند (سیف، ۱۳۸۹). سبک انطباقیابنده از اجتماع دو شیوهی یادگیری تجربهی عینی و آزمایشگری فعال ایجاد میشود. افرادی دارای سبک یادگیری انطباقیابنده از تجارب دست اول میآموزند و از اجرای نقشه و درگیر شدن با اعمال چالشانگیز لذت میبرند. این افراد بیشتر از آنکه به تحلیلهای منطقی بپردازند امور محسوس را ترجیح میدهند. همچنین، این افراد در حل مسایل به اطلاعاتی که از دیگران به دست میآورند وابستهاند تا اطلاعاتی که خودشان از راه تحلیلهای تخصصی کسب میکنند (کلب و کلب، a 2005). سبب نامیدن این سبک یادگیری به انطباقیابنده آن است که افراد دارای این سبک یادگیری در انطباق یافتن با موقعیتهای جدید توانا هستند. افراد دارای این سبک یادگیری در مشاغل بازاریابی و فروشندگی موفقتر از دیگران هستند (سیف، ۱۳۸۹).
کلب و فرای (۱۹۷۵) میگویند هر یک از سبکهای یادگیری فوق دارای نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود است و لذا یادگیرندهای که فقط از یک سبک خاص استفاده میکند یادگیرنده کاملی نیست و برای این که به صورت یادگیرندهای کامل درآید باید بتواند در موقعیتهای مختلف از سبکهای یادگیری متناسب با آن استفاده کند. همچنین، در توصیف یادگیرندهی کامل میگویند یادگیرندهی کامل کسی است که در برخورد با جهان و تجارب خود بسیار انعطافپذیر و نسبیتگراست و به راحتی میتواند تعارضهای دیالکتیکی میان چهار شیوهی اصلی یادگیری یعنی تجربهی عینی، مشاهدهی تأملی، مفهومسازی انتزاعی و آزمایشگری فعال را از راه ادغام با یکدیگر حل نماید. هونی^[۶۷] و مومفرد^[۶۸] (۱۹۸۶) سبکهای یادگیری فوق را خلاصه کرده و چهار سبک با نامهای متفاوت از سبکهای کلب ارائه دادهاند که هر یک از آنها، به جای دو شیوه، یک شیوهی یادگیری را شامل میشود. چنانچه در شکل ۲-۴ دیده میشود این سبکها به ترتیب عبارتنداز: فعال^[۶۹]، متفکر^[۷۰]، نظریهپرداز^[۷۱] و عملگرا^[۷۲].
شکل ۴-۲. شیوه های یادگیری نظریهی کلب و سبکهای یادگیری هونی و مومفرد (آثار کلب، ۱۹۸۵و هونی و مومفرد، ۱۹۸۶، به نقل از لی دیویس، ۲۰۰۷)
یادگیرندگان فعال، ابتدا عمل میکنند، سپس به پیامدهای عمل خود میاندیشند. آنان تجربهی مستقیم را دوست دارند و از هر چیز تازهای با آغوش باز استقبال میکنند. متفکران، پیش از تصمیمگیری و اقدام به عمل به دقت میاندیشند. آنان راهبردی فکر میکنند و میکوشند تا دیدگاه های دیگران را مورد توجه قرار دهند. نظریهپردازان به منطق علاقهمندند و کمالگرا هستند. آنان مایلند مشاهدهات خود را با نظریههای جدید تکمیل کنند. عملگرایان، صرفاً دوست دارند اندیشه ها را به آزمایش درآورند. آنها آستین را بالا میزنند و در عمل به دنبال این هستند بفهمند چیزی درست از آب در میآید یا نه؟ لی دیویس (۲۰۰۷) دربارهی سبکهای چهارگانه فوق گفته است متفکران به گذشته به آنچه اتفاق افتاده است و نظریهپردازان به آینده و آنچه رخ خواهد داد میاندیشند. در این نظریه سبکهای فعال و عملگرا با نام انجام دهنده^[۷۳] و سبکهای متفکر و نظریه پرداز با نام اندیشهورز^[۷۴] معرفی شدهاند.
د- سبکهای عمقی و سطحی
گونهی دیگر دستهبندی سبکهای یادگیری، دستهبندی آنها به سبکهای عمقی^[۷۵] و سطحی^[۷۶] است. این دستهبندی به چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالبی که میخواهند یاد بگیرند اشاره میکند. اگر برخورد دانشآموز با مطالب یادگیری به گونهای باشد که بخواهد معنی مطالب را یاد بگیرد سبکهای یادگیری او عمقی است. در مقابل، اگر دانشآموز تنها به دنبال حفظ کردن مطالب باشد سبک او سطحی است (کویتینهو^[۷۷] و نیومن^[۷۸]، ۲۰۰۸). هر چند که در بعضی متون روانشناسی پرورشی چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالب را سبکهای یادگیری نامیدهاند؛ اما اکثریت روانشناسان پرورشی و متخصصان یادگیری (از جمله بیگز^[۷۹]، ۱۹۸۵) به آن رویکرد یادگیری^[۸۰] گفتهاند به جای اصطلاح سبکهای یادگیری سطحی و عمقی از اصطلاح رویکردهای سطحی و عمقی استفاده کردهاند.
برخلاف سبکهای یادگیری که صرفاً به ترجیحات یادگیرنده اشاره میکند، رویکرد یادگیری هم شامل راهبرد^[۸۱] و هم انگیزه^[۸۲] است. یادگیرندگان دارای رویکرد عمقی بر کسب معنی و درک مطالب تأکید میکنند. در مقابل یادگیرندگان دارای رویکرد سطحی و یادآوری مطالب را مورد تأکید قرار میدهند و از راهبرد تکرار و تمرین استفاده میکنند (کویتینهو و نیومن، ۲۰۰۸). رویکرد، شامل راهبرد و انگیزه است. برای مثال دانشآموز یا دانشجویی که از رویکرد عمقی استفاده میکند ممکن است اجزای نظری و عملی یک درس را به هم ربط بدهد (راهبرد عمقی) و هدفش فهمیدن و معنیدار کردن مطالب باشد (انگیزهی عمقی). در مقابل، دانشآموز یا دانشجویی که از رویکرد سطحی استفاده میکند ممکن است قدری اطلاعات پراکنده را فهرست کند و از راه تکرار، آنها را به حافظه بسپارد (راهبرد سطحی) و هدفش این باشد که در امتحان آنها را بازنویسی کند و نمره قبولی بگیرد (انگیزهی سطحی) (اسکولر^[۸۳]، ۱۹۹۸). هم رویکرد عمقی مطالعه و یادگیری میتواند به موقعیت یادگیرندگان بینجامد و هم رویکرد سطحی. رویکردهای مطالعه و یادگیری، عمدتاً به چگونگی روش های سنجش معلم از یادگیری دانشآموزان و دانشجویان وابسته است. در صورتی که روش سنجش معلم بر درک و فهم موضوعهای درسی از سوی یادگیرندگان تأکید کند، رویکرد عمقی یادگیری و مطالعه به پیشرفت یادگیرندگان میانجامد. اما اگر روش سنجش معلم در برگیرندهی اطلاعات پراکندهی درس و باز تولید مطالب آموزش داده شده باشد، آنگاه رویکرد سطحی یادگیری و مطالعه، موفقیتآمیزتر است (اگن^[۸۴] و کاوچاک^[۸۵]، ۲۰۰۱).
سبکهای محیطی، هیجانی، جامعهشناختی، فیزیولوژیکی و روانشناختی
دستهبندی معروف دیگری از سبکهای یادگیری به وسیلهی دان،^[۸۶] دان و پرایس^[۸۷] (۱۹۹۷) انجام گرفته است. در این الگو، سبکهای یادگیری به عنوان راهی که در آن شخص موضوعهای تازه و دشوار تحصیلی را مورد توجه قرار میدهد و آنها را پردازش میکند، درونی میسازد و به یاد میسپارد، تعریف شده است. این الگو شامل ۲۱ عنصر است که در ۵ متغیر یا محرک دستهبندی شدهاند. البته هیچ کس از همهی ۲۱ عنصر تأثیر نمیپذیرد، اما نتایج پژوهشها نشان دادهاند که غالب دانشآموزان تحت تأثیر ۶ تا ۱۴ عنصر قرار میگیرند (دنیگ، ۲۰۰۴).

• متغیر محیطی: این متغیر از چهار عنصر تشکیل یافته است:

صدا: بعضی یادگیرندگان هنگام یادگیری به سکوت کامل نیاز دارند، در حالی که بعضی دیگر همراه با موسیقی یا قدری سر و صدا را ترجیح میدهند.
نور: بعضی یادگیرندگان برای تمرکز به نور شدید نیازمندند، اما بعضی دیگر نور ملایم را ترجیح میدهند.
دما: بعضی یادگیرندگان هنگام یادگیری محیطهای گرم را دوست دارند اما بعضی دیگر محیطهای سرد را میپسندند.
طرح: بعضی دانشآموزان محیطهای رسمی مانند نشستن روی صندلی کلاس یا کتابخانه را میپسندند اما بعضی دیگر محیطهای غیر رسمی مثل دراز کشیدن روی مبل یا نشستن روی فرش و تکیه دادن را انتخاب میکنند (سیف، ۱۳۸۹).

• ۲. متغیر هیجانی:این متغیر نیز از چهار عنصر تشکیل یافته است:

انگیزش: بعضی از یادگیرندگان با اشتیاق، به یادگیری موضوعهای تازه میپردازند اما بعضی دیگر به توصیه و تشویق دیگران نیازمندند.
پشتکار: بعضی یادگیرندگان دیگر تا انجام تکالیف یادگیری به طور کامل به فعالیت خود ادامه میدهند، در حالی که به بعضی یادگیرندگان دیگر باید به طور مرتب انجام تکالیف را یادآور شد.
مسؤلیت: مسؤلیت یا سازگاری به این نکته اشاره میکند که بعضی یادگیرندگان آنچه را که لازم است و از آنان خواسته میشود انجام میدهند، در حالی که بعضی دیگر خلاف آنچه را که از آنان خواسته میشود انجام میدهند (سازگار و در مقابل ناسازگار).
ساختار: بعضی یادگیرندگان به دستورات و راهنماییهای معلم و دوستان تکیه میکنند تا به یک موضوع یا تکلیف ساختار بدهند، اما بعضی دیگر برای یک تکلیف، ساختار خودشان را ایجاد میکنند (سیف، ۱۳۸۹).

• ۳. متغیر جامعهشناختی:متغیر جامعهشناختی یا اجتماعی دربرگیرندهی نقش شش عنصر است: فرد: حدود ۱۳ درصد دانشآموزان (غالباً سرآمدها) به تنهایی کار میکنند.

زوج: بعضی از دانشآموزان دوست دارند که با یک دوست کار کنند.
دوستان: بعضیها (کمتر از ثلث دانشآموزان) دوست دارند که در جمع دوستان کار کنند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات^[۶]
فراگیری و سیطره رایانه و پدیده اینترنت، تأثیری شگرف بر مسیر چگونگی حیات فردی، اجتماعی، اقتصادی و کاری انسان نهاده است. جلوه تمامی این دگرگونی­ها در فناوری اطلاعات نمایان است و به همین جهت است که عصر حاضر را با عناوین و مفاهیمی همچون دانایی، اطلاعات، دیجیتال، مجازی و مانند آن توصیف می­ کنند. فناوری اطلاعات و ارتباطات، با توجه به برخورداری از مزیت­های بسیار زیادی مانند، توانایی افزایش سرعت، کیفیت، شفافیت و عمومیت دسترسی به اطلاعات و دانش که هرکدام به­نوبه خود باعث بهره­وری، توسعه انسانی و اجتماعی و توسعه اقتصادی و همچنین ارتباطات گسترده می­گردند، شتابان به‌پیش می­رود و بسیاری از کشورها (اعم از پیشرفته و درحال‌توسعه) نیز در تعقیب این فناوری، به­سوی جامعه اطلاعات محور یا جامعه دانایی محور شتافته، و هر یک به­نوبه خود می­کوشند تا درصحنه رقابت جهانی از جایگاهی شایسته برخوردار گردیده و در عرصه جهانی‌شدن سهم مناسبی را برای خود کسب نمایند.

از سال۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی تحولات گسترده­ای درزمینهٔ فناوری­های اطلاعات و ارتباطات آغاز گردیده که طی سالیان اخیر سرعت بیشتری یافته است، به‌طوری‌که امروزه مفهومی جدید به‌عنوان فناوری اطلاعات و ارتباطات پدیدار گشته که آن را در زمره فناوری­های نوین و پیشرفته قرار داده‌اند. در عصر کنونی صحبت از انقلاب اطلاعات و ارتباطات مطرح می­باشد. این انقلاب، نتیجه پیشرفت­های نسبتاً متأخر (از میانه دهه ۱۹۷۰ به بعد) در فناوری­های رایانه­ای و مخابراتی درزمینهٔ پردازش و توزیع اطلاعات است. همانند سایر جنبه­ های زندگی بشر، سرعت و تنوع تغییرات در عرصه فناوری نیز در حال افزایش است و این روند، تمامی جوامع و به­ ویژه کشورهایی که دارای زیرساخت­های لازم نبوده و از کشورهای پیشرفته عقب‌مانده‌اند را با چالش­ها و مشکلات جدی مواجه می­نماید. بنابراین فرایند توسعه فناوری و روزآمد کردن آن، نقشی محوری در فرایند توسعه جوامع داشته و ضروری است که اقدامات مناسب برای آن صورت پذیرد. به‌طورکلی توسعه فناوری در تعریف عمومی، فرآیندی است که یک جامعه به­ کارگیری دانش و سایر منابع در اختیار، به ایجاد تغییرات در محیط مادی پیرامون خود پرداخته و با ارائه یک کالا یا فرایند جدید به نیازهای خویش پاسخ می­دهد و فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز در قالب کلی به مفهوم شبکه ­های مدیریت تولید، پردازش، توزیع و مصرف بهینه اطلاعات به­منظور افزایش کارایی سیستم بوده و از تلفیق سه حوزه اطلاعات، رایانه و ارتباطات به وجود آمده است و مجموعه ­ای از فناوری­هایی است که امکان ذخیره­سازی، پردازش، ارائه و انتقال را از طریق محیط­های انتقال فراهم می­نمایند. لذا با توجه به تعاریف عمومی از توسعه فناوری، می­توان گفت که توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، فرآیندی است که طی آن‌یک جامعه با توجه به شرایط زمانی خود، دانش و سایر منابع و امکانات خویش را به کار گرفته و با تکمیل و یا ایجاد تغییرات در شبکه ­های مدیریت تولید، پردازش، انتقال و مصرف بهینه اطلاعات، فناوری ارتباطی و اطلاعاتی و اجرا آن‌ها (تجهیزات سخت‌افزار، نرم‌افزار، نیروی انسانی و …) را گسترش داده و با خلق کالا و خدمات یا فرایند جدید درزمینهٔ این فناوری از مزایای آن برخوردار شده و به­ بخشی از نیازهای خودپاسخ می­دهد. در این راستا، هر کشوری نگرش خاص خود را به توسعه این فناوری دارد، به‌طوری‌که برخی از کشورها، توسعه فاوا^[۷] را محوری برای رشد و توسعه در سایر عرصه ­های جامعه دانسته و برخی دیگر نیز بحث شکاف دیجیتالی و تفاوت در سطح برخورداری و توانایی کشورها در عرصه این فناوری را مطرح می­نمایند، ولی درنهایت همگی آنان سعی دارند تا در توسعه فاوا نقشی ایفا کنند. به‌حساب آوردن اطلاعات، به‌عنوان اهرم کسب برتری، عملکرد بخش­های مختلف یک پروژه رازمانی بالا می­برد که به اطلاعات معنادار(دانش) توجه شود. درواقع تعامل اطلاعات و خلاقیت انسان، اطلاعات معنادار (دانش) را جهت استفاده در مهندسی ارزش به وجود می ­آورد. سامانه‌های اطلاعاتی، سیستم­هایی هستند که داده ­ها را پردازش کرده و به اطلاعات لازم تبدیل کرده و از طرفی این اطلاعات را برای تصمیم گیران معنادار می­ کنند. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان ابزاری نیرومند و سرنوشت­ساز در اختیار سایر بخش­ها قرار دارد. ازآنجاکه فعالیت‌های مختلف پروژه­ ها ماهیتی دانش­محور و مرتبط با حجم وسیعی از اطلاعات دارد، با به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت پروژه باعث کاهش درصد زیادی از هزینه و کاهش زمان اجرای آن شده و اثربخشی آن را افزایش می­دهد. فناوری اطلاعات متکی به سه مؤلفه اصلی سامانه‌های اطلاعاتی، شبکه ­های کامپیوتری و سیستم ارتباطی می­باشد. ازآنجاکه مفهوم فناوری اطلاعات با سه مؤلفه فوق تعریف می­ شود، لذا توسعه و پیشرفت در هر یک از عوامل فوق باعث توسعه فناوری اطلاعات شده و بر ارزش و اعتبار آن می­افزاید.
بیان مسئله
مهندسی ارزش تکنیکی مدیریتی است که کارایی خود را به‌عنوان ابزار مدیریتی مؤثر برای بهبود طراحی، ساخت و صرفه­جویی در هزینه­ها در عمل به اثبات رسانده است. به­ کارگیری مهندسی ارزش منافعی بیش از بهبود طرح و صرفه­جویی­ها در پی داشته ­است. در ایران نیز پس از بحث و تبادل‌نظرهای فراوان این موضوع موردتوجه سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی قرار گرفت. حیطه کاربرد مهندسی ارزش در سال‌های اخیر از اجرای بهینه طرح­ها فراتر رفته و درزمینهٔ راهبری کلان نیز کاربرد پیداکرده­ است و با رویکرد مدیریت ارزش و برنامه­ ریزی ارزش (ارکان مهم روش‌شناسی ارزش) درزمینهٔ پیچیده و متعدد از برنامه­ ریزی منابع، بازنگری و ارزیابی برنامه ­های در دست اجرا تا افزایش در مسائل اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته می­ شود. از طرف دیگر تحولات عظیمی که به‌واسطه فناوری اطلاعات و ارتباطات در همه عرصه ­ها در سرتا­سر جهان صورت گرفته نیز قابل‌انکار نبوده و کشور ما ایران نیز از این قاعده مستثنای نخواهد بود و می ­تواند از مزایا و قابلیت ­های زیادی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار کاربران می­ گذارد بهره کافی را برده و آن را در به‌روزرسانی روش­ها و فرآیندهای کاری و بالأخص مدیریتی مورداستفاده قرار گیرد. ازاین‌رو با توجه به اهمیت دو موضوع فوق، چگونگی استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در گام­های مهندسی ارزش حائز اهمیت بوده و نیازمند توجه بیش‌ازپیش می­باشد. با تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات با مهندسی ارزش می­توان به دنبال این موضوع بود که از امکانات و توانایی­های علوم و ابزارهای امروزی در مهندسی ارزش نیز استفاده نمود. مهندسی ارزش با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات می ­تواند به نحو مؤثرتر و کارآمدتری عمل نماید و بدین شکل می­توان در طراحی جلسات و متدولوژی مهندسی ارزش، طراحی و تهیه فرم­ها، بانک­های اطلاعاتی و نیز جلسات مهندسی ارزش از فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره برده و کیفیت کار را با تهیه الگویی تلفیقی افزایش داد. پروژه­ ها به لحاظ خاص و پیچیده بودن نیازمند متخصصین در رشته­ها و زمینه ­های مختلف می­باشند. متخصصین خبره با ارائه ایده­ ها و خلاقیت خود در پروژه­ ها باعث تسهیل درروند و اجرای پروژه می­شوند. مهندسی ارزش سازوکاری را فراهم می­سازد که بتوان تأثیر قابل‌ملاحظه کارشناسان خبره را در کاهش هزینه­ها و افزایش کارکردها محقق نماید ولی مسئله اصلی که ایجاد هماهنگی و زمان مشترک برای چنین افرادی می­باشد برای این منظور می­توان از ویژگی­های فناوری اطلاعات و ارتباطات در تسهیل چنین مسائلی استفاده کرد.
اهداف (کلی و جزئی) تحقیق
اهدافی که در این پایان نامه انتظار می­رود به شرح زیر می­باشد:
بررسی پتانسیل موجود در مهندسی ارزش و فناوری اطلاعات و ارتباطات به­منظور تلفیق یکدیگر در راستای ارتقا روش­ مهندسی ارزش.
ارزیابی مقایسه­ ای انجام مطالعات روش­شناسی ارزش از طریق انجام مطالعه مهندسی ارزش به­ صورت مجازی و سنتی.
مشخص کردن نقاط مثبت و منفی در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در گام­های مهندسی ارزش.
شناسایی نقاط قابل انجام با امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند مهندسی ارزش.
امکان­سنجی دست­یابی به الگوی کارا و مؤثر در مهندسی ارزش با بهره گرفتن از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات.
امکان‌سنجی دستیابی به زمانی کمتر در گام­ها و فازهای مهندسی ارزش با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند مهندسی ارزش.
سؤالات تحقیق
کدام بخش­هایی از مهندسی ارزش قابل انجام با بهره گرفتن از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات می­باشد؟
چگونه می­توان بازدهی مهندسی ارزش را با بهره گرفتن از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات افزایش داد؟
کدام قسمت‌های مهندسی ارزش و فناوری اطلاعات و ارتباطات امکان تلفیق سودمند وجود دارد؟
آیا به‌کارگیری و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در انجام مهندسی ارزش خلائی ایجاد نمی­کند؟
آیا به‌کارگیری و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند مهندسی ارزش باعث کاهش زمان در گام­ها و فازهای مهندسی ارزش می­ شود؟
فرضیه ­های تحقیق
فناوری اطلاعات و ارتباطات قابلیت کاربرد در مهندسی ارزش را دارا می­باشد.
با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات و ارتباطات می­توان مهندسی ارزش را به‌صورت مؤثرتر و فراگیرتری بکار گرفت.
نحوه‌ی ارائه‌ مطالب در گزارش علمی
مقدمه
در این فصل در مطالعه اکتشافی، هدف به دست آوردن بینش دقیق­تر و درکی روشن­تر نسبت به مسئله تحقیق و زوایای آن و نیز شناخت خلأهای پژوهشی است. این هدف از طریق مطالعه دقیق کتاب­ها، مقالات و مصاحبه با کارشناسانی به دست می ­آید که اطلاعات جامع و عمیق نسبت به حوزه موردنظر دارند و می­توانند دیدگاه کلی و جزئی درباره این مسئله و مسائل مشابه را به­خوبی جمع­بندی و معرفی کنند. بررسی پیشینه تحقیق، مطالعات گذشته آن است و نگاهی است به آنچه دیگران درزمینهٔ این تحقیق یا موضوعات مشابه انجام داده­اند.
­سابقه تحقیقات و مطالعات انجام­گرفته
محمدی و همکاران در «امکان­سنجی کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند مهندسی ارزش» (۲۰۰۸) این موضوع را در دو مرحله موردبررسی قراردادند. در مرحله اول به تعریف و مفهوم مهندسی ارزش و فناوری اطلاعات و ارتباطات (به‌صورت مجزا) پرداخته ‌شده است. در مرحله دوم با بهره گرفتن از نتایج مرحله اول و نیازهای تحقیق، پرسش­نامه­ای طراحی و بین جامعه آماری تعریف‌شده در تحقیق توزیع شد. نتیجه این تحقیق را می­توان این‌گونه ایراد نمود که فناوری اطلاعات و ارتباطات با بهره گرفتن از سامانه‌های پشتیبانی اطلاعاتی خود می ­تواند کلیه مراحل مهندسی ارزش را تحت کنترل خود درآورده و با ایجاد بانک­های اطلاعاتی موردنیاز، راه­حلی مفید در رفع چالش­ها و معضلات به وجود آمده در مراحل اجرایی این فرایند باشد. به­ کارگیری مزایا و ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در بالا بردن کارایی کلی کارگاه و همچنین تسهیل جریان اطلاعات و ارتباطات بسیار مؤثر است و بر روی انجام کار به‌صورت تیمی و ایجاد خلاقیت و افزایش کمی و کیفی مشارکت اعضا نیز بی‌تأثیر نمی ­باشد.[^[۸]]
قاسمی و همکاران در «تدوین چهارچوبی یکپارچه و منسجم برای به­ کارگیری فناوری اطلاعات در اجرای رویکرد مطالعات مهندسی ارزش» (۱۳۸۷) این موضوع را در دو مرحله موردبررسی قرار داده‌اند. در مرحله اول از طریق تحقیق کتابخانه­ای با مدیریت ارزش و فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌طور مجزا پرداخته ‌شده است و در مرحله دوم پرسش­نامه­ای طراحی و توزیع‌شده است که با بهره گرفتن از نتایج مطالعات میدانی و یافته­های محقق به کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و میزان تأثیرگذاری آن در فرایند مدیریت ارزش پرداخته ‌شده است. نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق می­توان این‌گونه بیان نمود که ابزارها و مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در تسهیل جریان مهندسی ارزش بسیار مؤثر می­باشد و نهایتاً در کاهش زمان اجرای فرایند مدیریت ارزش نقش مهمی را ایفا می‌کند.[^[۹]]
مارزوک و همکاران در «کاربرد مدل الکتری درروش­شناسی ارزش^[۱۰] » (۲۰۱۰) به اهمیت موضوع مهندسی ارزش در طول چرخه عمر پروژه پرداخته است و آن را به‌عنوان فرآیندی ارزشمند در کاهش هزینه­ها و افزایش کیفیت از طریق شناسایی و حذف هزینه­ های غیرضروری در پروژه می­داند. در این تحقیق با بهره گرفتن از مدل الکتری^[۱۱] درزمینهٔ مهندسی ارزش جهت ارائه مثال عددی جهت محاسبه شاخص ارزش بهره جسته است. نتیجه این تحقیق مدل الکتری در جهت افزایش و روند مهندسی ارزش سودمند می­باشد و نشان­دهنده این امر است که استفاده از کامپیوتر جهت محاسبه بهترین تصمیم در مهندسی ارزش مفید می­باشد.[^[۱۲]]
حمید فروغی و همکاران در «مهندسی ارزش » (۱۳۹۰) به روش­های مختلف برای بررسی فرآیندها و محصولات پرداخته­اند. این روش­ها در طول سالیان گذشته توسعه پیداکرده­اند که از آن جمله فن مهندسی ارزش است. هدف از به­ کارگیری آن بررسی تحلیلی و سیستماتیک فرایند و محصول به نحوی است که موجب کاهش هزینه و افزایش بازدهی می­ شود. مهندسی ارزش یک مبحث جدید نیست بلکه بیش از نیم­قرن است که این موضوع به‌عنوان تکنیک مطرح‌شده است و بیشتر در ابعاد طراحی به‌کاررفته است. سابقه اجرایی این روش در ایران شاید حدود یک دهه باشد و اغلب استفاده از این‌ روش در طرح­های عمرانی صورت گرفته است. نتیجه تحقیق را می­توان به موارد زیر اشاره نمود:
برگزاری منظم جلسات طوفان فکری در طول پروژه و به­­ویژه قبل از شروع پروژه برای به­کاربردن نوآوری در پروژه و ایجاد اتاق­ فکر داخل سازمان.
به دست آوردن ارزش هر یک از ارزش کارکردها و درمجموع هر یک از فعالیت­ها برای متعادل­سازی عملکرد با هزینه.[^[۱۳]]
طرهانی در «نقش فناوری اطلاعات در مدیریت پروژه» (۱۳۸۹) به استقرار سامانه‌های اطلاعاتی در جوامع پیشرفته که سرعت تبادل اطلاعات را بیشتر و بیشتر می­ کند پرداخته است. این فرایند باعث شده تا زیرساخت­های اساس بر اساس فناوری اطلاعات در این جوامع شکل گیرد. فناوری اطلاعات از علوم رایانه، ارتباطات و شبکه­سازی تشکیل‌شده است. امروزه کاربردهای متنوع و از این علم در زمینه ­های مختلف مطرح‌شده است و به نقشی راهبردی در سازمان­ها تبدیل‌شده است. نقش راهبردی به این معنی است که سامانه‌های اطلاعاتی می­توانند به­ طور قابل‌ملاحظه­ای عملکردها را تغییر داده و بر دستیابی به اهداف راهبردی بلندمدت تأثیرگذار باشند. درنتیجه این تحقیق، استفاده از فناوری و اطلاعات در مدیریت پروژه امری اجتناب­ناپذیر جلوه می­ کند و این مسئله زمانی جلب نظر می­ کند که هزینه­ های پروژه و زمان اجرای آن کوتاه­تر شده و محصول با سرعت بیشتری به دست مشتری رسانده شود.[^[۱۴]]
علیلو و همکاران در «فناوری اطلاعات و کارآفرینی دیجیتال» (۱۳۹۰) به موضوع فناوری اطلاعات و ویژگی­های آن پرداخته­اند. امروزه دستیابی تعداد زیادی از مردم جهان به شبکه اینترنت و گسترش ارتباطات الکترونیک بین افراد و سازمان­ها از طریق دنیای مجازی، بستری مناسب برای برقراری مراودات تجاری و اقتصادی فراهم کرده است. بی­شک کارآفرینی سهم عمده و نقش ویژه­ای در توسعه فناوری­های نوین ازجمله فناوری اطلاعات داشته و دارد، فناوری اطلاعات مرزهای فکری و عملی را در جوامع سنتی شکسته است و زمینه مناسبی را برای رشد فکری و خلاقیت و پویایی بخشیدن به کسب‌وکار فراهم نموده است. درنتیجه این تحقیق فناوری اطلاعات نقش اساسی در کارآفرینی دیجیتال ایفا نموده و بی­شک مهم‌ترین ابزار کارآفرینی مدرن به شمار می ­آید[^[۱۵]]
کفشیان ریحانی و همکاران در «تجربه­ای در ایجاد بانک اطلاعاتی داده ­های کارگاه مهندسی ارزش» (۱۳۸۷) به موضوع مهندسی ارزش، ابزاری سودمند برای کنترل هزینه­ های پروژه پرداخته­اند. ازآن‌رو که هدایت کارگاه مهندسی ارزش، امری سهل و ممتنع است. هر تلاشی جهت انجام صحیح­تر و با کارایی بیشتر کارگاه­های آن انجام گیرد. درنهایت موجب بهره­مندی بیشتر پروژه خواهد شد. اگر به رویکرد مهندسی ارزش به­­تمامی و به‌صورت کاملاً ساختاریافته و نظام­مند استفاده‌نشده و مراحل تکمیل اطلاعات، تحلیل کارکرد، خلاقیت، ارزیابی، توسعه و ارائه به­درستی و قدم‌به‌قدم با حفظ ضوابط هر بخش انجام نشوند تمامی توانایی مهندسی ارزش برای استفاده اثربخش‌تر منابع به کار گرفته نمی­ شود. بانک اطلاعاتی هدایت کارگاه مهندسی ارزش را نظم و انسجامی افزون بخشیده و برخی از مراحل دشوار آن از قبیل غربال اولیه و ثانویه را بسیار تسهیل می­ کند از بحث­های سلیقه­ای و تصمیم ­گیری­های به‌دوراز منطق روشن و قابل دفاع، جلوگیری و برای کسانی که قصد مدیریت ارزش در سازمان دارند، امکانات فراوان و بی­نظیری ایجاد می­ کند.[^[۱۶]]
مسلمی­ناینی و همکاران در «دیدگاه مدل فازی درروش­شناسی ارزش^[۱۷]» (۲۰۱۳) بهروش مدیریت ارزش که روشی مهم در تحلیل و کنترل یک پروژه است، پرداخته­اند که امکان اندازه‌گیری دقیق­تر عملکرد و پیشرفت پروژه را فراهم می­ کند. این مقاله مدل مبتنی بر فازی جدیدی برای ارزش کسب‌شده ارائه می­دهد که دارای مزیت توسعه و تحلیل اندیس­های ارزش کسب‌شده و زمان و هزینه تکمیلی تحت عدم قطعیت می­باشد. عدم قطعیت در فعالیت‌های زندگی حقیقی ذاتی می­باشد، مدل توسعه داده‌شده برای ارزیابی پیشرفت پروژه در صورت بروز عدم قطعیت بسیار مفید می­باشد.[^[۱۸]]
رکوعی و همکاران در «واکاوی تجارب مهندسی ارزش در ایران» (۱۳۹۱) به شناخت نقاط ضعف با عنوان­ آسیب­شناسی مهندسی ارزش به شناسایی و تعیین زمینه ­های بهبود و افزایش اثربخشی فرایند مهندسی ارزش پرداخته­اند. این تحقیق در پی آن است که با توجه به نقاط ضعف و کاستی­هایی که درزمینهٔ مهندسی ارزش در ابعاد محتوایی و کالبدی وجود دارد، عوامل تأثیرگذار را شناسایی و معرفی کند. بدین منظور، بر پایه مطالعات کتابخانه­ای و تحقیقات میدانی اطلاعات لازم گردآوری‌شده است. سپس با تحلیل­های آماری توصیفی نتایج در چهار بخش عمده، شامل آسیب­ها و کاستی­های مرتبط با رویکرد کارکردگرا، فرایند نظام‌مند، خلاقیت، و نهایتاً کارگروهی درروش مهندسی ارزش، به‌عنوان آسیب­های عمده روش مهندسی ارزش جمع­بندی و طبقه‌بندی‌شده‌اند.[^[۱۹]]
اسماعیل انصاری و همکاران در «کاربرد تکنیک MCDM برای اولویت‌بندی عوامل تأثیرگذار بر فاز خلاقیت در مهندسی ارزش»(۱۳۸۹) با کمک تکنیک­های تصمیم ­گیری چند شاخصه و تکنیک­های ادغامی عوامل تأثیرگذار بر خلاقیت سازمانی شناسایی و رتبه ­بندی شدند، تا با توجه به اولویتشان در برنامه کاری مهندسی ارزش موردتوجه قرار گیرند. با توجه به تغییرات سریع محیط، تنها سازمان­هایی دوام می­آورند که چالاک باشند و بتوانند با سرعت مناسب به الزامات محیطی پاسخ دهند. لذا با توجه به برنامه­ ها و طرح­های مهندسی ارزش در سازمان­ها از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه فاز خلاقیت سنگ بنای طرح مهندسی ارزش می­باشد و هر نوع بهبود، کاهش هزینه و ارزش ایجادشده­ای که در اثر اصلاح سیستم روی دهد به‌واسطه تولید ایده‌های ارزشمند در فاز خلاقیت مهندسی ارزش می­باشد. ازاین‌رو در این تحقیق با بهره گرفتن از تکنیک­های تصمیم ­گیری چند شاخصه و تکنیک­های ادغامی عوامل تأثیرگذار بر خلاقیت سازمانی شناسایی و رتبه ­بندی شوند تا با توجه به اولویتشان در برنامه کاری مهندسی ارزش موردتوجه قرار گیرند.[^[۲۰]]
سلیمی نمین و همکاران در «نقش نوآوری نظام­یافته در ارتقای اثربخشی مهندسی ارزش» (۱۳۹۰) به بررسی تکنیک­های جهت حل مسئله پرداخته­اند. مهندسی ارزش و نوآوری نظام‌یافته، هر دو از تکنیک­های بسیار قدرتمند در حل مسائل می­باشند. در تحقیق مذکور سعی می­ شود پس از معرفی این دو تکنیک، تأثیرات آن دو بر یکدیگر بررسی شود. مهندسی ارزش یک تکنیک ضربتی حل مسئله و مرور طرح­ها است که کمترین وقفه را در پیشرفت آن‌ها موجب می­گردد. نوآوری نظام‌یافته تکنیک کشف ریشه­ مسائل و حل آن­هاست. در صورت ادغام اصول تفکر و ابزارهای ترید با مهندسی ارزش، این تکنیک نیز قادر خواهد بود از عقل جمعی و قوه­ی خلاق گروه به­گونه­ا­ی مؤثرتری سود برد.[^[۲۱]]
خدیجه مؤمنی و همکاران در «نقش مهندسی ارزش در مدل­های مدیریت پروژه»(۱۳۹۰) به نقش مدیریت ارزش در مدیریت پروژه پرداخته­اند.در دنیای امروز رقابت میان بنگاه­های اقتصادی به­ صورت مداوم در حال افزایش است. مهم‌ترین هدف این بنگاه­ها تأمین نیازمندی­های مشتریان و کسب رضایتمندی آن‌ها است. مهندسی ارزش نیز یکی از ابزارهایی است که در دهه­های اخیر مورداستفاده قرارگرفته است. مهندسی ارزش شامل مجموعه از تکنیک­ها و روش­ها است که سعی دارد با کاهش هزینه­ها و بدون کاهش سطح کیفیت، محصول را بهبود بخشد و رضایت مشتریان را جلب کند. بررسی نقش مهندسی ارزش در مدل پی-­ام-­باک^[۲۲] با تأکید بر حوزه ­های دانش انجام گرفت. پس از مطالعات صورت گرفته مشخص شد که از مهندسی ارزش و بخصوص تکنیک سیستم تحلیل کارکرد^[۲۳] را می­توان در حوزه ­های دانش تحلیل نمود و فرآیندهای موردنیاز برای موفقیت پروژه را شناسایی کرد.[^[۲۴]]
حبیب کراری و همکاران در «نقش‌آفرینی مدیریت دانش در توسعه زیرساخت­های مهندسی ارزش» (۱۳۸۹) به نقش فناوری اطلاعات در مهندسی ارزش پرداخته­اند. در عصر کنونی که به عصر اطلاعات دانش مرسوم است مزیت رقابتی اصلی سازمان­ها در سرمایه دانشی نهفته است و هم‌اکنون بزرگ‌ترین شرکت­های دنیا برتری خود را نه در دارایی­ های انباشته ناشی از کارخانه‌ها و حتی بازارهای بزرگ، بلکه در دانش در جریان فرآیندهای خود کسب نموده ­اند. از سوی دیگر متدولوژی مهندسی ارزش رویکردی پذیرفته­شده و نظام­مند برای کاهش هزینه­ های غیرضروری و افزایش بهره­وری در صنایع مختلف می­باشد. اما در اجرای آن تاکنون کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات به­ندرت به‌صورت زیرساختی جدی مطرح بوده است. کاربرد بهینه فناوری اطلاعات و پیاده­سازی مدیریت دانش در شرکت­ها دانش­محور در حوزه مهندسی ارزش منجر به استفاده بهینه و ثبت سوابق و تجربیات خبرگان و متخصصین در مراحل جمع­آوری اطلاعات و تکمیل اطلاعات و فاز خلاقیت و ایده پردازی می­گردد.[^[۲۵]]
سامی و همکاران در «مهندسی ارزش ابزاری قدرتمند^[۲۶]» (۱۹۹۸) به بررسی و تحلیل مهندسی ارزش پرداخته­اند. استفاده از مهندسی ارزش منجر به کاهش هزینه­ها، نه‌تنها از طریق کاهش هزینه کل، بلکه در هزینه­ های عملیات و نگهداری می­ شود، ویژگی کلیدی که مهندسی ارزش را از سایر روش­های کاهش هزینه متمایز می­ کند، تحلیل کارکرد می­باشد، خلاقیت استفاده از تیم­های چندبخشی برای یافتن راه­ حل­های مناسب و اصل حفظ کیفیت موردنیاز مشتری می­باشد. شایان‌ذکر است که تحلیل ارزش هرروز توسط تمام ما از طریق تصمیم ­گیری برای خرید اشیا تمرین می­ شود. به یاد داشته باشید که ارزش، توسط خریدار و نه فروشنده، مصرف‌کننده و نه تولیدکننده تعیین می­ شود. این موضوع شاید مهم‌ترین اصل ارزش باشد.[^[۲۷]]
لی و همکاران در « بازیابی: به خاطر سپردن ابزار برای استفاده مجدد از ایده­ ها در مدیریت ارزش تکامل‌یافته^[۲۸]» به بررسی و تحلیل نقش مهندسی ارزش در صنعت ساخت‌وساز پرداخته­اند. از زمانی که مهندسی ارزش به صنعت ساخت‌وساز معرفی شد، تعدادی از ایده­ ها تولیدشده­اند، اما فاقد تلاش برای جمع­آوری سیستماتیک این اطلاعات و استفاده مجدد از آن‌ها بودند. توجه به این شرایط مهندسی ارزش که ممکن است درروند ساخت پروژه­ ها رخ دهد نامحدود نیست (محدود است)، ایده‌های که تاکنون تولیدشده ممکن است برای استفاده در ساخت‌وساز پروژه­ ها فعلی کافی نباشد. بر این اساس، مطالعه مذکور به‌منظور توسعه سیستم بازیابی انجام شد، که با بهره گرفتن از موارد مهندسی ارزش گذشته، می ­تواند به بهبود بهره­وری مطالعات مهندسی ارزش کمک کند .
مسائل عمده­ای که در این مطالعه به­منظور توسعه بازیابی بررسی شد ، به‌شرط زیر است:
ساختمان و ترکیب مجموعه موردی با ساختاری که ممکن است عملکرد بازیابی از موارد مهندسی ارزش قدیمی را بهبود بخشد.
توسعه یک الگوریتم تطبیقی و یک الگوریتم رتبه ­بندی برای بازیابی موارد قدیمی که شبیه شرایط و مشکلات توسعه سیستم است.[^[۲۹]]
با بررسی­های به‌عمل‌آمده از تاریخ ادبیات گذشته نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند مهندسی ارزش، مطالعات صورت گرفته در این حوزه به­ صورت کتابخانه­ای بوده و نتایج از طریق توزیع پرسش­نامه در بین جامعه آماری تعیین‌شده به‌دست‌آمده است. در پژوهش مذکور علاوه بر تکمیل مطالعات میدانی، نتایج از طریق انجام مهندسی ارزش مطالعه موردی مزرعه دانش به دست خواهد آمد.