در حد ریز محله و کوی

فرسودگی نسبی

کالبد

نوسازی

احیا

میان مدت (۱۵-۰) سال

طراحی

تأکید بر کاربری، تغییر در شکل

در حد محله و برزن

فرسودگی کامل

فعالیت و کالبد

بازسازی

تخریب

بلند مدت (۲۵-۰) سال

برنامه ریزی

تنظیم کاربری، تعریف شکل

در حد شهر یا بخشی از شهر

مأخذ: حبیبی، مقصودی ۱۳۸۴: ۱۷
به طور کلی، فرسودگی شهری را می توان تنزل شرایط اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و کارکرد بافت شهری دانست که سبب کاهش یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی، نابسامانی کالبدی، مشکلات اجتماعی، اقتصادی و تأسیساتی در بافت می شود.برای جلوگیری از فرسایش باید میزان پایداری را با انجام عمل مرمت در فضای شهری بالا برد.

۲-۲-۲ مرمت شهری
مرمت شهری دخالت آگاهانه در فضای شهری برای جلوگیری از فرسایش و معاصر سازی آن (Regeneration) می باشد. معاصر سازی فرآیندی است که به خلق فضای شهری جدید با حفظ ویژگی های اصلی فضایی (کالبدی و فعالیتی) منجر می گردد. مرمت شهر را می توان به سه طریق عمده بهسازی، نوسازی و بازسازی به انجام رساند.
الف ) بهسازی
بهسازی شامل سلسله اقداماتی است که به منظور بهبود کالبد که در نتیجه فرسایش فعالیت تحقق یافته است، در کوتاه مدت صورت می پذیرد. بهسازی می تواند اقدامات زیر را در بر گیرد: (گلشن و حبیبی، ۱۳۷۸)
الف: بازیافت (Recupration): با حداقل هزینه و مداخلات به ایجاد شرایط زیست بهینه در فضای شهری منجر می گردد و شرط دوام فضای شهری را در محیط پیرامونش بیشتر می کند. به سخن دیگر بازیافت به معنای بازگرداندن حیات مجدد به فضای شهری در کوتاه مدت، با بهره گرفتن از نیروی حیاتی موجود در فضای شهری می باشد.
ب: مراقبت (Preservation): نگهداری و جلوگیری از آسیب هایی است که به کالبد یا عملکرد اثر وارد می شود و در نهایت به اتخاذ تدابیر مناسب برای جلوگیری از خطرات احتمالی می انجامد. در این امر، بازبینی منظم، نگهداری و شناخت آسیب های ناشی از فرسودگی فضا عوامل مهمی است که مد نظر می باشد.
ج: حمایت (Protection): ایجاد شرایط مناسب به منظور نگهداری مداوم فضای شهری است که میتواند در بر گیرنده مجموعه اقداماتی نظیر تهیه قوانین، جلب حمایت های دولتی و تعیین حوزه های حفاظتی بوده و اقدامات مرمتی و تعمیر را نیز شامل شود.
د: استحکام بخشی (Consolidation): مجموعه اقداماتی که توسط آن بتوان شاهد افزایش امنیت و استحکام فضا بود. هدف اساسی این عمل، بالا بردن میزان دوام و یکپارچگی در ساختار سازمان فضایی است.
ه: توانبخشی (Rehabilitation): تجدید حیات و حیثیت یک بافت کهن است که از طریق تزریق فعالیت جدید در فضا سبب تجدید حیات بافت کهن و ارتقای هویت شهر می گردد.
و: بهبود و سازماندهی (Improvement): مجموعه اقداماتی که باعث تقویت جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی فضا شود و با بهره گرفتن از امکانات بالقوه و بالفعل موجود در فضا، سعی در کاهش محدودیت ها دارد. این اقدام می تواند مسائل اجتماعی، اقتصادی، مالی- فنی، اداری- اجرایی و کالبدی- فضایی را در بر گیرد.
با توجه به نکات یاد شده بهسازی فرآیندی است که طی آن میتوان به بهبود وضعیت فضای نه چندان مطلوب موجود پرداخت و با تغییر عملکرد و معاصر سازی، سازمان فضایی مطلوبی ایجاد کرد.
ب ) نوسازی
زمانی انجام می شودکه فضای شهری از کارکردی مناسب و معاصر برخوردار بوده ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضایی سبب کاهش بازدهی آن شده باشد. نوسازی در عین حفاظت فضای شهری کهن، سازمان فضایی مربوط را معاصرسازی نموده و امکان بازدهی بهینه آن را فراهم می آورد و ۷ دسته اقدامات زیر را شامل می شود. (گلشن، حبیبی، ۱۳۷۸)
الف: تجدید حیات (Revitalization): مجموعه اقدامات متنوع برای بازگردانیدن حیات مجدد به فضای شهری که می تواند در سازمان کالبدی، فضایی با حذف یا اضافه نمودن صورت پذیرد، بی آنکه به هیئت کلی آن خدشه ای وارد شده باشد. معاصرسازی مورد نظر در این اقدامات تمام عرصه های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی را شامل می شود.
ب: انطباق، به روز کردن (Adaption): سلسله اقداماتی که با ایجاد شرایط مناسب در سازمان فضایی کالبدی سازش میان کالبد با نیازهای امروزین را سبب می گردد.
ج: تبدیل، دگرگونی (Conversion): مجموعه اقداماتی که بتواند به تغییرات از پیش گفته شده به نحوی پاسخ گوید که اخلال حادث شده از این تغییرات را از میان بردارد. در مرمت شهری این واژه در زمینه تبدیل فضاهای کهن شهری به کار گرفته می شود که نیاز به معاصرسازی دارند.
د: حفاظت (Conservation): حفاظت اثر در شکل طبیعی خود به گونه ای که بتواند به نیازهای امروزین پاسخ گوید و یا آنکه با تغییراتی چند در شکل طبیعی به حیات خود ادامه دهد. حفاظت معمولاٌ برای جلوگیری از فرسایش طبیعی یا انسان ساخت صورت می گیرد.
ه: نوشدن (Renewal): شکل دادن و با ارزش کردن مجدد یک فضای شهری است که از طریق مداخله های کالبدی، فضایی صورت می پذیرد.
و: احیاء (Restoration): یگانگی بخشیدن به همه بخش های از میان رفته سازمان فضایی است، به گونه ای که بتوان کلیت خدشه دار شده را از نو ایجاد کرد. احیاء سبب بازگرداندن حالت فضای شهری می گردد و خصوصاً برای بافت های تاریخی کهن و باارزش کاربرد دارد.
ز: تعمیر (Repair): در بر گیرنده مداخله های مداوم است که باعث افزایش عمر فضای شهری می گردد.
بنابراین نوسازی فرآیندی است که طی آن می توان شاهد ایجاد وضعیتی مناسب در کالبد و فضای فرسوده اثر بود.
ج ) بازسازی
به معنای از نوساختن است و زمانی صورت می گیرد که در فضای شهری، فرسودگی به صورت کامل ایجاد شده باشد. این امر معمولاٌ برای ایجاد حیات جدید در سازمان فضایی فرسوده به کار می رود. بازسازی ایجاد فضای شهری معاصر یا سازمان فضایی جدید است که بتواند گفت و گوی خلاق بین گذشته و آینده را نشان دهد و معمولاٌ با اقدامات زیر تعریف می شود. (گلشن، حبیبی، ۱۳۷۸)
الف: تخریب (Demolition): مجموعه اقداماتی که قبل از هرگونه عمل بازسازی برای مهیا کردن زمین مخروبه انجام می گیرد و با آماده سازی زمین، امکان پیاده کردن طرح های بازسازی را فراهم می آورد. تخریب گاه برای یکپارچه سازی زمین و گاه در لابه لای سازمان فضایی موجود صورت می پذیرد.
ب: پاکسازی، آواربرداری (Clearance): مجموعه عملیاتی برای مهیا کردن زمین مخروبه در سازمان فضایی موجود که می تواند برای روشن کردن خطوط سازمان فضایی کهن یا در پی ایجاد سازمان فضایی جدید انجام شود.

مقصود از روایی آن است که وسیله اندازه‎گیری بتواند ویژگی مورد نظر را اندازه‎گیری کند(سرمد و همکاران، ۱۳۸۲).
برای آزمودن برازش اندازه ها چند نوع آزمون روایی وجود داردکه در این پژوهش ازدو روش منطقی و محتوا استفاده شده است:

الف) روش منطقی خود شامل دو روش زیر می باشد:

1. 1. روائی ظاهری: تائید صاحب نظران مبنی بر توا‎ن‎مندی سنجش ابزار اندازه‎گیری از جهت ظاهری مانند روشن و بدون ابهام بودن سوالات ؛

1. 1. روائی محتوا : تائید صاحب نظران از نظر کفایت کمیت و کیفیت سوالات پرسشنامه ، این روایی نشان می دهد که ابعاد و عناصر یک مفهوم تا چه حد تحت پوشش دقیق قرار گرفته است( سکاران، ۲۲۳:۱۳۸۴). اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوالهای تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوالهای پرسشنامه معرف ویژگی ها و مهارتهای ویژه‎ای باشد که محقق قصد اندازه‎گیری آنها را داشته باشد، آزمون دارای اعتبار محتوا است. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساختن ابزار چنان عمل کرد که سوالهای تشکیل دهنده ابزار اندازه‎گیری معرف قسمت‎های محتوای انتخاب شده باشد . بنابراین اعتبار محتوا، ویژگی ساختاری ابزار اندازه‎گیری است که همزمان با تدوین آزمون در آن تنیده می شود. پرسشنامه‎های این تحقیق از نوع محقق ساخته است که ابتدا با مطالعه ادبیات نظری تحیق عوامل مربوطه استخراج و پرسشنامه اولیه تدوین شد و پس از جرح و تعدیل آن توسط اساتید مربوطه، در اختیار خبرگان امر قرار گرفت و با نظر سنجی از آنها که هم با صنایع مورد مطالعه و هم با موضوع پایان نامه آشنایی داشتند نهایی گردید.

پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگی‎های فنی ابزار اندازه‎گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سر‎‎ وکار دارد که ابزار اندازه‎گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست میدهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر( عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه‎گیری ویژگی‎های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی‎های متغیر و موقتی وی را می‎سنجد.
برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه‎گیری شیوه‎های مختلفی به کار برده می‎شود. در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه‎ها یا آزمون‎هایی که خصیصه‎های مختلف را اندازه‎گیری می‎کند به کار می‎رود . در این ابزار، پاسخ هر سوال می‎تواند مقادیر عددی مختلف را اختیار کند. برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره‎های هر زیرمجموعه سوالهای پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه کرد. سپس با بهره گرفتن از فرمول ۳-۳ مقدار ضریب آلفا رامحاسبه کرد (سرمد و همکاران، ۱۶۶:۱۳۸۵).

که در آن r= ضریب آلفا، J= تعداد زیر مجموعه‎های سوال‎های پرسشنامه یا آزمون
SJ2= واریانس زیر آزمون J ام
S2= واریانس کل پرسشنامه
بنابراین به منظور اندازه گیری قابلیت اعتماد، از روش آلفای کرونباخ و با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS16
انجام گردیده است.
بدین منظور یک نمونه اولیه شامل ۳۰ پرسشنامه پیش آزمون گردید و سپس با بهره گرفتن از داده های به دست آمده از این پرسشنامه ها و به کمک نرم افزار آماری SPSS میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شد. نتیجه آلفای کرونباخ ۲/۷۴ درصد برای بخش‎های مختلف پرسشنامه نشان می‎دهد که این ابزار از قابلیت اعتماد و یا به عبارت دیگر از پایایی لازم برخوردار می‎باشد.

روش های آماری برای تحلیل داده‎ها

پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم‎گیری در مورد رد یا تأیید فرضیه‎ای که صورت‎بندی کرده است از روش های مختلف تجزیه و تحلیل آماری می‎تواند استفاده کند. در این تحقیق تحلیل واریانس یک عامله (ANOVA) برای تجزیه و تحلیل آماری به کار گرفته شده‎ است.

فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل داده‌ها

تجزیه و تحلیل داده‏ها

مقدمه

تجزیه و تحلیل داده‎ها برای بررسی اهداف و سوالات در هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است. امروزه در بیشتر تحقیقاتی که متکی بر اطلاعات جمع آوری شده از موضوع مورد تحقیق می باشد تجزیه وتحلیل اطلاعات از اصلی‎ترین و مهمترین بخش‎های تحقیق محسوب می‎شود. داده‎های خام با بهره گرفتن از فنون آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار می‎گیرند و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند.

پیش تست اول

برند های جدیدی که در آزمایش ۱ از آنها استفاده شده است، پس از انجام یک سری پیش تست انتخاب شده‎اند که ۴۲ نفر از مشتریان فروشگاه زنجیره‎ای شهروند در آنها شرکت داشته‎اند. در قدم اول لیستی مشتمل بر ۶۳ طبقه از محصولات مصرفی در اختیار ۴۲ نفر از پاسخ‎دهندگان قرار گرفت و از آنان خواسته شد که میزان آشنایی‎شان را با این طبقات محصول با بهره گرفتن از یک طیف نه تایی لیکرت( ۱= اصلا آشنایی ندارم و ۹= کاملا آشنایی دارم) اولویت‎بندی کنند (پیوست الف). تمامی طبقات محصولی که میانگین ۴٫۵ یا بیشتر را در مقیاس میزان آشنایی کسب کردند برای انجام تست‎های بیشتر نگه داشتیم و بقیه را از طبقات محصولی حذف نمودیم. از این طریق تعداد محصولات لیست ۶۳ تایی ما به ۲۰طبقه محصول کاهش یافت. طبقات محصولی مورد استفاده و رتبه بندی میانگین آنها در جدول ۲ آورده شده است.
جدول ‏۴-۱ میزان آشنایی با طبقات محصول

قدرت پاک کنندگی

قدرت حالت دهندگی

مخصــوص موی چرب

حداکثر

حداقل

مخصوص موهای خشک

حداقل

حداکثر

مخصـــــــــوص نوزاد

حداقل، عدم سوزش چشم بدلیل وجود ماده بی حس کننده

حداقل

مخصــــوص موی نازک

ملایم

حداقل

مخصوص موی رنگ شده

حداقل

حداکثر

مخــــصوص مـــوی فر

ملایم

حداکثر

٢ در ١

ملایم

حداکثر

۴-۴- بررسی حالت دهنده ها^[۳۷] :
در پی پیشرفت های فنی در طراحی فرمولاسیون و ساخت شامپوها که پاک کنندگی بسیار بالای موها را ممکن می سازد، نیاز به شامپوهای حالت دهنده افزایش چشمگیری داشته است. شستشوی مکرر موها با شامپوهایی با قدرت چربی زدایی بالا موجب شده تا فار مطالعاتی بر روی ماده ای که قادر باشد الکتریسیته ی ساکن را کاهش داده و باعث افزایش درخشندگی مو شده، حالت دهندگی موها را بهبود بخشیده و به فرم دادن به موها کمک کند، آغاز گردد^(۳۳). بنابراین حالت دهنده های مو توسعه یافتند تا خواص مثبت چربی سر را دوباره احیا کنند، در حالیکه مانع ایجاد ظاهر روغنی و کثیف موها شوند (جدول ٢). این حالت دهنده ها به مو آسیب نمی رسانند و از موها در برابر گرما و اصطکاک حاصل از شانه کردن و صدمه، جلوگیری می کنند. حالت دهنده ها به شکل مایع، کرم، خمیر یا ژل هستند که عملکردی شبیه چربی طبیعی پوسته ی سر دارند و موها را حالت پذیر، براق و نرم می کنند. حالت دهنده ها همچنین تلاش دارند موهایی را که در اثر آسیب شیمیایی و مکانیکی صدمه دیده اند، بازسازی کنند^(۳۴). آسیب های معمول ناشی از زیباسازی مو عبارتند از: شانه کشیدن بیش از اندازه، سشوار کشیدن مو، فر کردن دائمی مو، صاف کردن مو و روشن کردن رنگ مو. عوامل طبیعی نیز می توانند به مو آسیب برسانند، از جمله قرارگرفتن در معرض نور خورشید، آلودگی هوا، باد، آب دریا و آب کلردار استخر^(۳۵). این نوع آسیب به لحاظ فنی با نام هوازدگی شناخته می شود^(۳۶). تاثیر حالت دهنده موقتی است و پس از شستشو با شامپو از بین می رود، و باید دوباره استفاده شود. اولین هدف یک حالت دهنده بهبود قابلیت حالت دهندگی مو، با کاهش الکتریسیته ی ساکن می باشد. الکتریسیته ی ساکن در اثر شانه کردن یا برس کشیدن موها و در نتیجه ایجاد بار منفی بر روی آن ها به وجود می آید. این تار موهای دارای بار منفی یکدیگر را دفع می کنند و مانع از آن می شوند تا موها به فرم دلخواه حالت بگیرند. حالت دهنده ها یون های مثبت را روی موها قرار می دهند و آن ها را از لحاظ بار الکتریکی خنثی می کنند و بنابراین فر شدن موها را به حداقل می رسانند. این حالت دهنده ها همچنین با کاهش اصطکاک بین تار موها از طریق صاف تر کردن سطح کوتیکول های مو، قابلیت حالت دهندگی مو را بهبود می بخشند. بدین ترتیب که شکاف های اطراف یا بین کوتیکول ها را می پوشانند. یک حالت دهنده ی خوب اصطکاک بین موها را تا %۵٠ کاهش می دهد^(۳۷). کاهش اصطکاک همچنین به باز کردن گره های مو در هنگام شامپو زدن کمک می کند. از فواید دیگر حالت دهنده ها افزایش درخشندگی مو است^(۳۸). درخشندگی مو در نتیجه ی انعکاس نور از تارهای مو حاصل می شود^(۳۹-۴۰). هر چقدر سطح مو صاف تر باشد، نور بیشتری منعکس می کند^(۴۱). حالت دهندها با افزایش چسبندگی کوتیکول به تار مو آن را براق تر می کنند^(۴۲). بنابراین یک موی براق که نتیجه ی یک موی سالم است، از ترکیب دو عامل ساختار فیزیکی مو و بهبود سطح مو به کمک مواد تشکیل دهنده ی حالت دهنده ها ممکن می شود. و در نهایت یک حالت دهنده، دو شاخه ای شدن انتهای مو را به طور موقت اصلاح می کند. دو شاخه ای شدن مو با نام “موخوره^[۳۸]” شناخته می شود و زمانی رخ می دهد که کوتیکول از بدنه ی مو جدا شده و پوشش کراتینی نرم و مغز مو در معرض هوازدگی و آسیب ناشی از آراستن موها قرار گیرد. پروتئین این ساختارها، توانایی مقاومت در برابر صدمه، ترک خوردن و یا ساییده شدن را ندارند^(۳۹). حالت دهنده ها به طور موقت بقایای آسیب دیده ی کورتکس مو را می پوشانند و تا نوبت شامپوی بعدی از آن ها محافظت می کنند. در نتیجه از ظاهر مجعد انتهای مو جلوگیری شده و شکست تارهای مو به حداقل می رسد. سال ها پیش این نگرانی وجود داشت که حالت دهنده ها لایه ی نازکی بر روی تارهای مو ایجاد می کنند که به سختی توسط شامپو شسته می شود. ظاهر این موها به شدت روغنی بود و به سختی فرم می گرفت و بدلیل واکس و روغن زیادی که داشت به طور کامل توسط شامپوهای متداول شسته نمی شد. هر چند این حالت ممکن است امروزه نیز با استفاد از شامپوهای نامناسب رخ دهد. البته افزودن سیلیکون ها به حالت دهنده های مو به جای واکس و روغن ها، این مشکل را حل کرده است.

جدول ۴-۲ نقش حالت دهنده های مو

مزایای حالت دهنده ی مو

تاثیر بر روی مو

مکانیزم عمل

مهر به مثابه سنتی اجتماعی، بر پایه و در پاسخ به نیاز فطری زن به حفظ عزت و احترام شکل گرفته است. قانون خلقت، جمال و غرور و بى‌نیازى را در جانب زن، و نیازمندى و طلب و عشق و تغزل را در جانب مرد قرار داده است. ضعف زن در مقابل نیرومندى بدنى به همین وسیله تعدیل شده است و همین جهت موجب شده که همواره مرد از زن خواستگارى مى‌کرده است.
زن غرایز خود را بیش از مرد در اختیار و مهار خود دارد. این خصوصیت همواره به زن فرصت داده است که دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود و برعکس، مرد را وادار کرده است که به زن اظهار نیاز کند و براى جلب رضاى او اقدام کند. یکى از آن اقدامات این بوده که براى جلب رضاى او و به احترام موافقت او هدیه‌اى نثار او مى‌کرده است. مهر با حیا و عفاف زن یک ریشه دارد. زن به الهام فطرى دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد و به اصطلاح شیرین‌ بفروشد.^[۱۴۶]
در نقد این نظریه گفته شده است: «مشخص نیست که در توجیه مهر ، به کدام گروه از زنان اشاره شده است زیرا همان طور که می دانیم عادت به تعیین مهر میان مسلمانان وجود دارد. بنابراین نمی توان گفت که «الهام فطری زن» است که موجب تعیین مهر می­ شود زیرا اگر تعیین مهر فطری بود ، چرا زنان غیر مسلمان چنین فطرتی ندارند که در برابر مهر معلوم ومعینی وارد زندگی مشترک شوند؟»^[۱۴۷]

به نظر می­رسد اصل این مطلب که کشش و جذب نمودن از سوی زن و کشیده شدن و اظهار نیاز و صرف هزینه برای به دست آوردن مطلوب از سوی مرد است امری طبیعی و فطری باشد. تا جایی که چنین نظم شگرفی صرفاً در بین انسان ها مشترک نیست و در غالب حیوانات نیز جنس نرینه برای کامیابی از جنس مخالف تلاش و رقابت می­نماید. با این حال این حالت و وضع مشترک در اقوام و ملت­های گوناگون، جلوه­ها و پرتوهای مختلفی دارد. در برخی اقوام، مرد حلقه نامزدی پیشکش می­نماید و در برخی دیگر مهر تعیین می­ شود و …
بند دوم: پشتیبانی اقتصادی از زوجه
یکی از نظرات شایع در خصوص فلسفه مهر این است که مهر، پشتوانه اقتصادی زن است. برخی از نویسندگان این تلقی عمومی از مهر را تأیید نموده و بیان می­دارند: «نمی­ توان انکار نمود که در صورت جدایی بین آنها (زن و شوهر)، زن خسارت بیش­تری میبیند؛ زیرا مرد طبق استعداد خاص بدنی در اجتماع نفوذ بیش تری دارد و معمولاً ابتکار کارهای پردرآمد، در دست مردان است».^[۱۴۸] بدین ترتیب، مهر نوعی جبران خسارت احتمالی زوجه و پشتوانه اقتصادی او محسوب می­ شود.
بررسی­های جامعه شناختی نیز مؤید این کارکرد مهر است. به باور برخی جامعه شناسان، به دلیل احتمال وقوع طلاق و عدم حمایت جامعه، چه از طریق قانون و چه با ایجاد محیط کسب برای زن مطلقه، دختر و خانواده او به راه حل­های فردی کشیده می­شوند؛ از این رو زنی که ازدواج می­ کند، تنها از طریق مهریه بالا می ­تواند از وقوع طلاق جلوگیری کرده یا زندگی پس از طلاق را برای مدتی تأمین کند.^[۱۴۹] باید توجه داشت که این کارکرد، غالباً ناظر به دوران پس از جدایی است و به بیمه خسارت جدایی می­ماند.
بند سوم: توثیق نکاح
یکی از کارکردهای مهر که از سوی مردم و برخی نویسندگان اظهار می­ شود آن است که مهر، خصوصاً در صورتی که میزان آن هنگفت باشد، حکمرانی مطلق مرد در طلاق را محدود می­نماید. بسیاری بر این باورند که تعیین مهر سنگین نوعی تضمین و توثیق برای زن محسوب می­ شود که با آن می ­تواند از طلاق و جدایی توسط مرد جلوگیری نماید.^[۱۵۰]
البته با توجه به وضع قوانین حمایت از خانواده مصوب ۱۳۴۶، ۱۳۵۳ و ۱۳۹۱^[۱۵۱] و قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق سال ۱۳۷۰ و ماده ۱۱۳۳ اصلاحی قانون مدنی مصوب ۱۳۸۱ که مقرر می­دارد: «مرد می ­تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید»، دیگر مرد در طلاق دادن زوجه­اش مطلق العنان نیست. به طور خلاصه باید گفت، جریان طلاق با مراجعه به دادگاه، تعیین داور یا داوران و صدور گواهی عدم سازش صورت می­پذیرد. بنابر این کارکرد مزبور تا حدودی سالبه به انتفاء موضوع است؛ ولی همچنان بسیاری از مردم و حتی برخی حقوقدانان^[۱۵۲]، مهر را به عنوان توثیق نکاح یا «جریمه طلاق» قلمداد می­نمایند. در عمل نیز در غالب موارد، مطالبه مهر پس از اختلاف شدید طرفین و یا جدایی ایشان صورت می­پذیرد که مؤید این تلقی عمومی از مهر است.
بند چهارم: قدرت بخشی به زن
از منظر جامعه شناسی، قدرت یکی از عناصر محور روابط اجتماعی از جمله روابط خانوادگی است. در خانواده نیز توزیع منابع قدرت، موقعیت افراد در سلسله مراتب خانوادگی را معین میکند. منابع قدرت ممکن است منابع اقتصادی قدرت، روابط اجتماعی و حتی قدرت جسمانی باشد. گفته شده است که زنان کمتر از ۲ درصد مالکیت­ها را در اختیار دارند.^[۱۵۳] از لحاظ روابط اجتماعی و قدرت جسمانی نیز غالباً کفه به نفع مردان سنگینی می­ کند. بنابر این، به طور طبیعی زن به ابزاری برای ایجاد تعادل در منابع قدرت در خانواده نیاز دارد.
پژوهش­های جامعه شناختی نشان می­دهد که مهر، در برهه هایی از زمان به کمک زنان می ­آید تا قدرت مرد را تعدیل نمایند. همچنین مصاحبه های صورت گرفته در این پژوهش­ها نشان می­دهد که مهر سنگین، اهرم قدرت زنان برای اهداف مشروع است. به عنوان مثال، با توجه به این که قانون مدنی حق طلاق را به مرد اعطا نموده و زنان به طور استثنایی و در موارد عسر و حرج، چنین حقی را پیدا می­ کنند که آن هم نیاز به اثبات دارد. در صورتی که زنان با داشتن مهر سنگین می­توانند مرد را ملزم به تعیین تکلیف در مورد وضعیت طلاق نمایند.^[۱۵۴]
علاوه بر این، مهر نوعی سرمایه اقتصادی است و با توجه به اینکه توزیع نابرابر امکانات اقتصادی و قدرت رابطه همبستگی مثبت دارد، مهر قدرت زنان را در خانواده افزایش می­دهد. ^[۱۵۵] با این اوصاف، مهر به زنان قدرت می­بخشد.
به نظر می­رسد تحقیقاتی از این دست با این که ابعادی از واقعیت را نشان می­دهد، اما برخی پیش فرض­ها و مبانی آن محل تردید است. مثلاً با توجه به شرایط ضمن عقد نکاح که در اسناد ازدواج رایج است، حق طلاق برای زنان امری بسیار استثنایی نیست و در برابر، همچنانکه پیش از این گذشت، مردان نیز در طلاق دادن زنان اختیار مطلق ندارند. همچنین احتمالاً از لحاظ روش شناختی نیز چنین تحقیقاتی کامل نباشد ولی در مجموع گوشه ­ای از واقعیت را نشان می­دهد.
بند پنجم: جبران نابرابری در توارث
مطابق نص قرآن شریف، اصولاً زنان نصف مردان ارث میبرند.^[۱۵۶] بسیاری از علمای مسلمان بر این باورند که حکمت این حکم، عدم توازن در تکالیف اقتصادی زن و مرد است. زن تکلیف و مسئولیتی نسبت به انفاق ندارد و در برابر مستحق دریافت نفقه می­باشد. همچنین زنان از حق بر مهر برخوردارند و در مقابل همه این حقوق زن، مردان مکلف به اداء حقوق مالی زن از جمله مهر و نفقه هستند.
برخی صاحبنظران در این خصوص بیان داشته اند: « علت اینکه اسلام سهم الارث زن را نصف سهم الارث مرد قرار داد، وضع خاصى است که زن از لحاظ مهر و نفقه و سربازى و برخى قوانین جزایى دارد؛ یعنى وضع خاص ارثى زن معلول وضع خاصى است که زن از لحاظ مهر و نفقه و غیره دارد.»^[۱۵۷]
با این حال در صحت این سخن تردیدهایی مطرح می­ شود. چگونه می­توان مهر را جبران نقص سهم الارث زنان دانست در حالی که شارع توصیه بسیاری به تقلیل مهر یا بخشش آن از سوی زن می­نماید؟^[۱۵۸] علاوه بر این، بر فرض که عدم تساوی ارث زن و مرد، بر اساس مهر و نفقه توجیه شود، عدم تساوی ارث فرزند دختر و پسر را با چه مبنایی باید توجیه نمود؟
بند ششم: مهر به مثابه ارزش نمادین
گفته شده است که از مجموع قواعد حاکم بر مهر می­توان برداشت نمود که مهر صرفاً نمادی در جهت ارزش و تقدس بخشیدن به زن است. زنان در دوران نکاح حق برخورداری از نفقه دارند و لذا نمی­ توان مهر را پشتوانه اقتصادی زن در دوران نکاح دانست. از دیگر سو مهر حقی برای زن است که در دوران نکاح نیز میتواند آن را مطالبه کند. علاوه بر این شارع مقدس، علیرغم به رسمیت شناختن این حق برای زوجه و تقبیح شدید کسانی که خود را ملزم به تأدیه آن نمی­دانند، به زنان نیز توصیه به بخشیدن مهر نموده است. امام صادق علیه السلام در کلام گهرباری فرمود: «هر کس با زنی ازدواج نماید و قصد پرداخت مهر آن زن را نداشته باشد، نزد خداوند زانی محسوب می­ شود.»^[۱۵۹] در برابر توصیه های بسیار زیادی به کم بودن میزان مهر شده است تا جایی که برخی فقها بر این نظر رفته­اند که تعیین مهر بیش از مهرالسنه معتبر نیست اما در استحباب مؤکد کمی مهر تردیدی نیست. همچنین به زن ها توصیه اخلاقی شده است که مهر خود را به شوهرانشان ببخشند.^[۱۶۰]
همه این موارد نشان از این دارد که شارع مقدس، مهر را صرفاً امری نمادین برای تقدیس زن در نظر گرفته است وگرنه چنانچه شارع از وضع این نهاد، اهداف اقتصادی و حمایتی برای زوجه در نظر داشت، توصیه به بخشیدن یا تقلیل میزان مهر نمی­نمود.
برخی نویسندگان، عدم جریان غرر و خیار غبن در مهر، عدم رکنیت مهر در نکاح و سایر احکام مترتب بر نکاح را نیز شاهدی بر ماهیت فرا اقتصادی و غیر انتفاعی مهر بر شمرده­اند.^[۱۶۱]
به نظر می­رسد چنین نگاهی به مهر ناشی از نوعی ایده آل گرایی باشد ولی هنگام تحلیل کارکردها یا کارویژه های یک نهاد، بهتر است با نگاه واقعی به موضوع نظر افکند. از منظر فقهی و حقوقی، مهر به هر میزان مجاز و متداول است و جامعه در وضع مهر، کارویژه های اقتصادی و اجتماعی آن را بیش از جنبه شاعرانه و ایده آل آن در نظر می­گیرد. برخی نگاه های ایده آل گرا به نهادی بسیار حساس و سرنوشت ساز مفاسد زیادی نیز در پی دارد.
موارد چندی به گوش رسیده است که برخی زوجین جوان، بنابر رویکرد آرمانی خود، چنین نگاهی به مهر داشته اند و میزان مهر را بسیار اندک و خلاف عرف در نظر گرفته­اند که در نتیجه پس از چندی، دختران جوان بدون داشتن هیچ پشتوانه اقتصادی مجبور به قبول متارکه گردیده و از «نگاه مقدس» سابق خویش شدیداً پشیمان شده ­اند.
در مجموع به نظر می ­آید که نهاد مهر، در طول زمان کارویژه های متنوعی پیدا کرده است که در قالب یک کارکرد خاص نمی­گنجد. بنابر این، مهر هم به عنوان ارزش نمادین و هم پاسخ به نیازهای طبیعی زن وضع شده است و هم کارکردهای اقتصادی و اجتماعی خاصی دارد که به بیش­تر آنها اشاره شد.
مبحث سوم: میزان مهر
میزان مهر^[۱۶۲] یکی از مباحث بسیار مهم و داغ حقوقی، اجتماعی، اقتصادی و حتی اخلاقی است. هر چند غالباً مهر سنگین یا حد اکثر مهر موضوع بررسی­ها قرار گرفته است اما بعد مخالف، یعنی مهر بسیار ناچیز هم جای اندیشه دارد. از این رو ابتدا به بررسی فقهی حد اقل مهر خواهیم پرداخت و سپس در گفتار «حد اکثر مهر»، دلایل موافقین و مخالفین مهر سنگین را بررسی خواهیم نمود.
گفتار اول: حد اقل میزان مهر
در میان فقهای عامه اختلافاتی در خصوص کمینه یا حداقل میزان مهر مطرح شده است. حنفیه بر این باورند که حداقل مهر، ده درهم می­باشد و مستند ایشان حدیثی نبوی است که فرمود: «مهری کم­تر از ده درهم وجود ندارد».^[۱۶۳]
مالکی ها نیز معادل نصاب حد سرقت را حداقل مهر المثل می­دانند. البته در مذهب ایشان، نصاب سرقت حدی معادل یک چهارم دینار یا سه درهم طلا است. ولی شافعی ها و حنابله، حداقلی برای مهر قائل نیستند و از نظر ایشان هر چیز مالیت داشته باشد و امکان تجارت با آن باشد، می تواند موضوع مهر واقع گردد.^[۱۶۴]
در میان فقهای شیعه اختلافی در این خصوص مطرح نشده است و نوعاً گفته­اند در مهر، حد کمینه وجود ندارد.^[۱۶۵] البته روایات وارد شده در خصوص میزان مهر دارای تردید است. در برخی روایات تصریح شده است که میزان مهر تابع تراضی طرفین است.^[۱۶۶] در برخی از روایات نیز به این که حد اقل و حد اکثر مهر تابع تراضی طرفین است تصریح شده است.^[۱۶۷]
با این حال در برخی روایات حداقلی برای مهر تعیین شده است. البته حداقل مهر در روایات مختلف، گوناگون گفته شده است؛ برخی روایات از یک درهم به عنوان کف و کمینه مهر نام برده است^[۱۶۸]، در برخی روایات نیز کف دستی از بُر را به عنوان حداقل مهر متعه تعیین نموده است.^[۱۶۹] در روایات دیگر از کف دستی خوراک و یا مسواک به عنوان حد اقل مهر متعه یاد شده است.^[۱۷۰]
نکته قابل توجه آن است که همه روایاتی که در خصوص حد اقل میزان مهر، مقدار معینی را تعیین نموده، به متعه اشاره دارد. با این وجود، چرا هیچ یک از فقیهان شیعه به این روایات عمل نکرده ­اند؟
صاحب ریاض در پاسخ این پرسش میفرماید که این روایات مفهوم ندارد. همه اصولیون اتفاق نظر دارند که مفهوم لقب معتبر نیست.^[۱۷۱] لذا این که شارع میفرماید مهر زن یک دینار و بیش تر است به معنای بطلان مهر کم­تر نیست؛^[۱۷۲] همچنانکه «زید نشسته است» دلالت بر این ندارد که عمر ایستاده است!
در برابر، به استدلال ایشان ایراد شده است که در مقام بیان ضابطه بودن، موجب دلالت بر مفهوم مى‌شود؛ اگر چه آن حکم به خودی خود مفهوم نداشته باشد. مانند این که همه فقها اتفاق نظر دارند که حکم «آب کر، چیزی است که چیزی آن را نجس نمی­کند» استفاده مى‌شود که غیر کر اعتصام ندارد. علت این برداشت آن است که شارع در مقام مثال زدن نیست بلکه در مقام بیان ضابطه اعتصام است ولذا مفهوم دارد. در ما نحن فیه حضرت مى‌فرمایند یک درهم و بالاتر مجزى است. این کلام اگر معارض با چیز دیگرى نبود مفهوم داشت. در این موارد حکم، ذاتاً مفهوم وجود دارد.^[۱۷۳]
با این وصف، چرا فقیهان به روایاتی که به طور خاص، حداقل مهر را تعیین نموده عمل ننموده و به روایات عامی که قائل به اصالت تراضی است عمل می­نماید؟ ظاهراً تعابیر مختلفی که در خصوص حد اقل مهر به کار رفته است، همچون یک درهم، مشتی طعام، مشتی گندم، مسواک و … مؤید این بوده است که این موارد از باب تمثیل به کار رفته و شارع در مقام بیان نمی ­باشد.
بنابر این فقهای شیعه به چنین روایاتی عمل نمی­کنند و حداقل مهر را تابع تراضی می­دانند. با این وصف تصریح نموده ­اند که مهر باید مالیت داشته و قابل تملک باشد بنابر این مهر نمودن دانه­ای گندم صحیح نیست چرا که عرفاً بر چنین چیزی قیمت گذاشته نمی­ شود. به بیان دیگر با این که دانه­ای گندم به تملک در می ­آید اما از آنجا که مالیت ندارد نمی­ توان به عنوان مهر تعیین نمود. در برابر، منفعت شخص آزاد همچون تعلیم سوره­ای از قرآن یا آموزش دادن حرفه یا هنری را می­توان موضوع مهر قرار داد.^[۱۷۴]
ماده ۱۰۷۸ ق.م. نیز همین موضوع را مصرح نموده و بیان می­دارد: «هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد می­توان مهر قرار داد.» از آنجا که تعیین مهر، عملی حقوقی محسوب می­ شود، بنابر قواعد عمومی معاملات نیز همین حکم برداشت می­ شود و ماده ۱۰۸۷ پرتوی از حکم عام مندرج در مواد ۲۱۴ و ۲۱۵ ق.م. است. ماده ۲۱۵ ق.م. در خصوص مورد معامله بیان می­دارد: «مورد معامله باید مالیت داشته باشد و متضمن منفعت عقلایی مشروع باشد».
گفتار دوم: حدّ اکثر میزان مهر
اصولاً «تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است» (ماده ۱۰۸۰ ق.م). بنابر این در بحث حاضر قاعده اولیه، عدم محدودیت مهر از جنبه کثرت است. بسیاری از متقدمین و برخی متأخرین، ادعای اجماع بر عدم محدودیت مهر نموده ­اند.^[۱۷۵] و عده­ای قائل به عدم خلاف در این مسأله هستند.^[۱۷۶] با این حال سید مرتضی در الانتصار با صراحت فتوا می­دهد که تعیین مهر بیش از مهر السنه جایز نیست. عبارات شیخ صدوق نیز در این خصوص دارای تردید است؛ شیخ ره در هدایه میفرماید: «و مهر السنه خمسمائه درهم، فمن زاد على السنه رد إلى السنه»^[۱۷۷] اما در کتاب مقنع، مهر نمودن هزار درهم (یعنی دو برابر میزان مهر السنه) را جایز میشمارد.^[۱۷۸] ظاهراً ابن جنید نیز قائل به محدودیت مهر به مقدار مهر السنه است و برخی فقها از عبارات وی چنین نظری را استظهار نموده ­اند^[۱۷۹] ولی شهید ثانی می­فرماید که ابن جنید ابتدائاً حدى برای مهر قائل نشده است و پس از آن روایت ضعیفى را از مفضل در خصوص محدود بودن مهر به میزان مهر السنه روایت نموده است. لذا در مجموع ابن جنید قائل به محدودیت مهر نمی ­باشد.^[۱۸۰] به هر حال ادعای اجماع بر عدم محل تأمل است و لذا بسیاری از فقها از ادعای اجماع دست برداشته اند.^[۱۸۱]
بند اول: ادله نامحدود بودن میزان مهر
در مسأله مورد بحث هم به آیات کتاب شریف استناد شده است و هم روایات و اجماع. البته پیش از این روشن شد که ادعای اجماع محل تردید است. بنابر این در ادامه، به بررسی دلالت آیات مورد استناد فقها و سپس روایات مربوط خواهیم پرداخت.
الف) دلالت آیات بر نامحدود بودن میزان مهر
از استقراء در نظرات فقها به دست می ­آید که ایشان به چهار آیه از آیات شریف قرآن کریم براى دلالت بر نامحدود بودن میزان مهر استناد نموده ­اند. در ادامه به بررسی مدلول هر یک از این آیات خواهیم پرداخت.
۱- آیه ۲۰ سوره نساء^[۱۸۲]
بی­شک منظور از قنطار در این آیه شریفه مهر است.^[۱۸۳] برخی از اهل لغت گفته­اند قنطار به معنای چیزی است که از نظر کثرت حدی برای آن نیست و بسیاری بر این باورند که منظور از قنطار، چهار هزار درهم می­باشد.^[۱۸۴] اقوال دیگری نیز درباره میزان قنطار نقل شده است؛ مثلا برخی گفته­اند منظور هفتاد هزار دینار است. هزار و صد دینار، صد و بیست رطل طلا و هشتاد هزار درهم نیز نقل شده است.^[۱۸۵] همچنین قنطار را به معنی بک پوست گاو پر از طلا معنی کرده ­اند.^[۱۸۶] به هر حال مدلول مشترک همه این اقوال این است که قنطار به مبلغی بیش از مهر السنه اطلاق می­ شود. با این وصف، استناد فقهای مختلف به این آیه برای جواز تعیین مهر بیش از مهر السنه تمام و درست است.
هر چند مرسله­ای به واسطه عیاشى از عمر بن یزید نقل شده است که مطابق آن، مقصود آیه شریفه فوق، مهر نیست تا براى جواز مهر زائد بر مهر السنه به آن استناد شود؛ بلکه مقصود از آن هبه می­باشد. ^[۱۸۷] در واقع، این آیه شریف در صدد بیان این است که حق پس گرفتن هبه‌اى را که‌ داده‌اید -هر قدر هم که زیاد باشد- ندارید؛ چه، اگر مردی بخواهد همسرش را به نحو خلع طلاق بدهد و مهر را از او پس بگیرد، اشکالى ندارد.^[۱۸۸]
نکته قابل ذکر این است که روایت فوق در صدد نفی مالکیت زوجه بر مازاد مهر السنه نیست بلکه عنوان مهر را محدود را به میزان مهر السنه تلقی نموده است. البته همین تغییر عنوان، ثمره عملی زیادی دارد. مثلاً چنانچه پیش از نزدیکی، بین زوجین جدایی و طلاق واقع شود، زن باید نیمی از مهر را مسترد دارد ولی بیش از آن را اگر به عنوان هدیه دریافت کرده باشد ملزم به باز گرداندن نمی­ شود.^[۱۸۹]

* در استدلال استقرایی بسیار قوی است.
* بیشتر به مفاهیم انتزاعی علاقمند است تا به مردم
* به استفادهی عملی از نظریهها چندان علاقمند نیست.
* جذب علوم پایه و ریاضیات می شود.
* اغلب در بخش های پژوهشی و برنامه ریزی کار می کند.

انطباق یابنده

تجربه عینی
+
آزمایشگری فعال

* بیشترین توانایی را در انجام کارها دارد.
* به سرعت میتواند خود را با امور فوری و فوتی وفق دهد.
* مسایل را به طور شهودی حل کند.
* برای کسب اطلاعات به دیگران متکی است.

* غالباً مشاغلل عملی مانند بازاریابی و فروشندگی را بر می گزیند.

چنانکه در جدول ۲-۱ و شکل ۳-۲ دیده میشود، سبک همگرا از دو شیوه یا دو مرحلهی مفهومسازی انتزاعی و آزمایشگری فعال تشکیل میشود. افراد دارای این دو سبک یادگیری در یافتن موارد استفادهی عملی برای اندیشه ها و نظریهها کارآمدند. به سخن دیگر، افرادی که از این سبکهای یادگیری بهرهمندند در حل مسایل و تصمیمگیری بر اساس راهحلهایی که برای مسایل مییابند توانا هستند. این افراد ترجیح میدهند که با مسایل و تکالیف فنی سروکار داشته باشند تا موضوعهای اجتماعی و میانفردی. از آنجا به این افراد دارای سبک همگرا میگویند که وقتی با مسئلهای روبهرو میشوند به سرعت برای یافتن راهحل درست میکوشند یا کوششهای خود را بر آن راهحل واحد متمرکز میکنند. همچنین، افراد دارای سبک یادگیری همگرا در کارهای تخصصی و تکنولوژی موفقاند (محمدزاده ادملایی، ۱۳۸۴).
سبک یادگیری واگر از ترکیب تجربهی عینی و مشاهدهی تأملی حاصل میشود. افراد دارای سبک یادگیری واگرا موقعیتها را از زاویه های مختلف میبینند. رویکرد آنان نسبت به موقعیتها مشاهده کردن است تا عمل کردن. این افراد موقعیتهایی را که نیاز به ابراز اندیشه های متنوع دارد؛ میپسندند و به جاذبههای فرهنگی و جمعآوری اطلاعات علاقه نشان میدهند. از آنجا که این افراد قادر به تولید اندیشه های گوناگون هستند سبک آنها را واگر مینامند (سیف، ۱۳۸۹). به طور کلی، افراد داری سبک یادگیری واگر از قدرت تخیل و احساس برخوردارند و در مقایسه با دیگر سبکهای یادگیری دارای بیشترین خلاقیت هستند (دمیرباس و دمیرکان، ۲۰۰۷).
سبک یادگیری جذب کننده از ترکیب مفهومسازی انتزاعی و مشاهدهی تأملی تشکیل میشود. افرادی دارای این سبک یادگیری در کسب و درک اطلاعات گسترده و تبدیل آن به صورتی خلاصه، دقیق و منطقی توانا هستند. این افراد به طور عمده بر اندیشه ها و مفاهیم انتزاعی تأکید میورزند. از این دیدگاه این افراد نظریههایی که از لحاظ منطقی درست هستند بر نظریههایی که قابلیت کاربرد عملی دارند ترجیح داده میشوند (کلب و کلب a 2005). علت نامیدن این سبک یادگیری به جذب کننده آن است که افراد دارای این سبک قادر به دریافت داده های گوناگون و سازمان دادن به آنها هستند. افراد دارای این سبک در مشاغل علمی و اطلاعاتی موفقاند (سیف، ۱۳۸۹). سبک انطباقیابنده از اجتماع دو شیوهی یادگیری تجربهی عینی و آزمایشگری فعال ایجاد میشود. افرادی دارای سبک یادگیری انطباقیابنده از تجارب دست اول میآموزند و از اجرای نقشه و درگیر شدن با اعمال چالشانگیز لذت میبرند. این افراد بیشتر از آنکه به تحلیلهای منطقی بپردازند امور محسوس را ترجیح میدهند. همچنین، این افراد در حل مسایل به اطلاعاتی که از دیگران به دست میآورند وابستهاند تا اطلاعاتی که خودشان از راه تحلیلهای تخصصی کسب میکنند (کلب و کلب، a 2005). سبب نامیدن این سبک یادگیری به انطباقیابنده آن است که افراد دارای این سبک یادگیری در انطباق یافتن با موقعیتهای جدید توانا هستند. افراد دارای این سبک یادگیری در مشاغل بازاریابی و فروشندگی موفقتر از دیگران هستند (سیف، ۱۳۸۹).
کلب و فرای (۱۹۷۵) میگویند هر یک از سبکهای یادگیری فوق دارای نقاط قوت و ضعف مخصوص به خود است و لذا یادگیرندهای که فقط از یک سبک خاص استفاده میکند یادگیرنده کاملی نیست و برای این که به صورت یادگیرندهای کامل درآید باید بتواند در موقعیتهای مختلف از سبکهای یادگیری متناسب با آن استفاده کند. همچنین، در توصیف یادگیرندهی کامل میگویند یادگیرندهی کامل کسی است که در برخورد با جهان و تجارب خود بسیار انعطافپذیر و نسبیتگراست و به راحتی میتواند تعارضهای دیالکتیکی میان چهار شیوهی اصلی یادگیری یعنی تجربهی عینی، مشاهدهی تأملی، مفهومسازی انتزاعی و آزمایشگری فعال را از راه ادغام با یکدیگر حل نماید. هونی^[۶۷] و مومفرد^[۶۸] (۱۹۸۶) سبکهای یادگیری فوق را خلاصه کرده و چهار سبک با نامهای متفاوت از سبکهای کلب ارائه دادهاند که هر یک از آنها، به جای دو شیوه، یک شیوهی یادگیری را شامل میشود. چنانچه در شکل ۲-۴ دیده میشود این سبکها به ترتیب عبارتنداز: فعال^[۶۹]، متفکر^[۷۰]، نظریهپرداز^[۷۱] و عملگرا^[۷۲].
شکل ۴-۲. شیوه های یادگیری نظریهی کلب و سبکهای یادگیری هونی و مومفرد (آثار کلب، ۱۹۸۵و هونی و مومفرد، ۱۹۸۶، به نقل از لی دیویس، ۲۰۰۷)
یادگیرندگان فعال، ابتدا عمل میکنند، سپس به پیامدهای عمل خود میاندیشند. آنان تجربهی مستقیم را دوست دارند و از هر چیز تازهای با آغوش باز استقبال میکنند. متفکران، پیش از تصمیمگیری و اقدام به عمل به دقت میاندیشند. آنان راهبردی فکر میکنند و میکوشند تا دیدگاه های دیگران را مورد توجه قرار دهند. نظریهپردازان به منطق علاقهمندند و کمالگرا هستند. آنان مایلند مشاهدهات خود را با نظریههای جدید تکمیل کنند. عملگرایان، صرفاً دوست دارند اندیشه ها را به آزمایش درآورند. آنها آستین را بالا میزنند و در عمل به دنبال این هستند بفهمند چیزی درست از آب در میآید یا نه؟ لی دیویس (۲۰۰۷) دربارهی سبکهای چهارگانه فوق گفته است متفکران به گذشته به آنچه اتفاق افتاده است و نظریهپردازان به آینده و آنچه رخ خواهد داد میاندیشند. در این نظریه سبکهای فعال و عملگرا با نام انجام دهنده^[۷۳] و سبکهای متفکر و نظریه پرداز با نام اندیشهورز^[۷۴] معرفی شدهاند.
د- سبکهای عمقی و سطحی
گونهی دیگر دستهبندی سبکهای یادگیری، دستهبندی آنها به سبکهای عمقی^[۷۵] و سطحی^[۷۶] است. این دستهبندی به چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالبی که میخواهند یاد بگیرند اشاره میکند. اگر برخورد دانشآموز با مطالب یادگیری به گونهای باشد که بخواهد معنی مطالب را یاد بگیرد سبکهای یادگیری او عمقی است. در مقابل، اگر دانشآموز تنها به دنبال حفظ کردن مطالب باشد سبک او سطحی است (کویتینهو^[۷۷] و نیومن^[۷۸]، ۲۰۰۸). هر چند که در بعضی متون روانشناسی پرورشی چگونگی برخورد یادگیرندگان با مطالب را سبکهای یادگیری نامیدهاند؛ اما اکثریت روانشناسان پرورشی و متخصصان یادگیری (از جمله بیگز^[۷۹]، ۱۹۸۵) به آن رویکرد یادگیری^[۸۰] گفتهاند به جای اصطلاح سبکهای یادگیری سطحی و عمقی از اصطلاح رویکردهای سطحی و عمقی استفاده کردهاند.
برخلاف سبکهای یادگیری که صرفاً به ترجیحات یادگیرنده اشاره میکند، رویکرد یادگیری هم شامل راهبرد^[۸۱] و هم انگیزه^[۸۲] است. یادگیرندگان دارای رویکرد عمقی بر کسب معنی و درک مطالب تأکید میکنند. در مقابل یادگیرندگان دارای رویکرد سطحی و یادآوری مطالب را مورد تأکید قرار میدهند و از راهبرد تکرار و تمرین استفاده میکنند (کویتینهو و نیومن، ۲۰۰۸). رویکرد، شامل راهبرد و انگیزه است. برای مثال دانشآموز یا دانشجویی که از رویکرد عمقی استفاده میکند ممکن است اجزای نظری و عملی یک درس را به هم ربط بدهد (راهبرد عمقی) و هدفش فهمیدن و معنیدار کردن مطالب باشد (انگیزهی عمقی). در مقابل، دانشآموز یا دانشجویی که از رویکرد سطحی استفاده میکند ممکن است قدری اطلاعات پراکنده را فهرست کند و از راه تکرار، آنها را به حافظه بسپارد (راهبرد سطحی) و هدفش این باشد که در امتحان آنها را بازنویسی کند و نمره قبولی بگیرد (انگیزهی سطحی) (اسکولر^[۸۳]، ۱۹۹۸). هم رویکرد عمقی مطالعه و یادگیری میتواند به موقعیت یادگیرندگان بینجامد و هم رویکرد سطحی. رویکردهای مطالعه و یادگیری، عمدتاً به چگونگی روش های سنجش معلم از یادگیری دانشآموزان و دانشجویان وابسته است. در صورتی که روش سنجش معلم بر درک و فهم موضوعهای درسی از سوی یادگیرندگان تأکید کند، رویکرد عمقی یادگیری و مطالعه به پیشرفت یادگیرندگان میانجامد. اما اگر روش سنجش معلم در برگیرندهی اطلاعات پراکندهی درس و باز تولید مطالب آموزش داده شده باشد، آنگاه رویکرد سطحی یادگیری و مطالعه، موفقیتآمیزتر است (اگن^[۸۴] و کاوچاک^[۸۵]، ۲۰۰۱).
سبکهای محیطی، هیجانی، جامعهشناختی، فیزیولوژیکی و روانشناختی
دستهبندی معروف دیگری از سبکهای یادگیری به وسیلهی دان،^[۸۶] دان و پرایس^[۸۷] (۱۹۹۷) انجام گرفته است. در این الگو، سبکهای یادگیری به عنوان راهی که در آن شخص موضوعهای تازه و دشوار تحصیلی را مورد توجه قرار میدهد و آنها را پردازش میکند، درونی میسازد و به یاد میسپارد، تعریف شده است. این الگو شامل ۲۱ عنصر است که در ۵ متغیر یا محرک دستهبندی شدهاند. البته هیچ کس از همهی ۲۱ عنصر تأثیر نمیپذیرد، اما نتایج پژوهشها نشان دادهاند که غالب دانشآموزان تحت تأثیر ۶ تا ۱۴ عنصر قرار میگیرند (دنیگ، ۲۰۰۴).

• متغیر محیطی: این متغیر از چهار عنصر تشکیل یافته است:

صدا: بعضی یادگیرندگان هنگام یادگیری به سکوت کامل نیاز دارند، در حالی که بعضی دیگر همراه با موسیقی یا قدری سر و صدا را ترجیح میدهند.
نور: بعضی یادگیرندگان برای تمرکز به نور شدید نیازمندند، اما بعضی دیگر نور ملایم را ترجیح میدهند.
دما: بعضی یادگیرندگان هنگام یادگیری محیطهای گرم را دوست دارند اما بعضی دیگر محیطهای سرد را میپسندند.
طرح: بعضی دانشآموزان محیطهای رسمی مانند نشستن روی صندلی کلاس یا کتابخانه را میپسندند اما بعضی دیگر محیطهای غیر رسمی مثل دراز کشیدن روی مبل یا نشستن روی فرش و تکیه دادن را انتخاب میکنند (سیف، ۱۳۸۹).

• ۲. متغیر هیجانی:این متغیر نیز از چهار عنصر تشکیل یافته است:

انگیزش: بعضی از یادگیرندگان با اشتیاق، به یادگیری موضوعهای تازه میپردازند اما بعضی دیگر به توصیه و تشویق دیگران نیازمندند.
پشتکار: بعضی یادگیرندگان دیگر تا انجام تکالیف یادگیری به طور کامل به فعالیت خود ادامه میدهند، در حالی که به بعضی یادگیرندگان دیگر باید به طور مرتب انجام تکالیف را یادآور شد.
مسؤلیت: مسؤلیت یا سازگاری به این نکته اشاره میکند که بعضی یادگیرندگان آنچه را که لازم است و از آنان خواسته میشود انجام میدهند، در حالی که بعضی دیگر خلاف آنچه را که از آنان خواسته میشود انجام میدهند (سازگار و در مقابل ناسازگار).
ساختار: بعضی یادگیرندگان به دستورات و راهنماییهای معلم و دوستان تکیه میکنند تا به یک موضوع یا تکلیف ساختار بدهند، اما بعضی دیگر برای یک تکلیف، ساختار خودشان را ایجاد میکنند (سیف، ۱۳۸۹).

• ۳. متغیر جامعهشناختی:متغیر جامعهشناختی یا اجتماعی دربرگیرندهی نقش شش عنصر است: فرد: حدود ۱۳ درصد دانشآموزان (غالباً سرآمدها) به تنهایی کار میکنند.

زوج: بعضی از دانشآموزان دوست دارند که با یک دوست کار کنند.
دوستان: بعضیها (کمتر از ثلث دانشآموزان) دوست دارند که در جمع دوستان کار کنند.