2- عوامل فردی کارکنان ( جنس ، سن ، تحصیلات و سابقه کار) چه تاثیری در انتخاب سبک های تعارض دارد؟
3- بین بکارگیری سبک های مختلف مدیریت تعارض چه تفاوتی در میان مدیران و کارکنان وجود دارد؟
1-6- فرضیات تحقیق :
بررسی سابقه و پیشینه موضوع نشان می دهد که عوامل بسیاری بر ادراک ، بروز و استفاده از سبک های مدیریت تعارض موثر هستند ؛ اما از آنجا که بررسی تمام این عوامل امکان پذیر نیست ، در این پژوهش تعارض ادراک شده و سبک های آن و همچنین عوامل جمعیت شناختی بر ادراک و استفاده از سبک های مدیریت تعارض مورد بررسی قرار گرفته اند .بر همین اساس فرضیه های تحقیق عبارتند از :
1-6-1- فرضیه اصلی :
بین میزان تعارض ادراک شده از سوی مدیران و کارکنان شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران و سبک های حل تعارض تفاوت معنی داری وجود دارد.
1-6-2- فرضیه های فرعی :
- بین نظر مدیران و کارکنان در مورد سبک های حل تعارض تفاوت معنی داری وجود دارد.
- عوامل فردی کارکنان ( جنس ، سن ، تحصیلات و سابقه کار) در انتخاب سبک های حل تعارض تاثیر دارد.
- بین بکارگیری سبک های مختلف مدیریت تعارض در میان مدیران و کارکنان تفاوت معنی داری وجود دارد.
1-7- قلمرو تحقیق :
1-7-1- قلمرو مکانی : شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران
1-7-2- قلمرو موضوعی :در این تحقیق یک مدل جدید جهت حل تعارض در شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران را با بهره گیری از مدل های اقتضایی تعارض،مدل تعاملی رابینز و الگوی تامسون طراحی و مورد آزمون قرار گرفته است.
1-8- تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی :
1-8-1- تعارض: تعارض وضعیتی اجتماعی است که در آن دو یا چند نفر درباره ی موضوعات اساسی مربوط به سازمان با هم توافق ندارند یا نسبت به یکدیگر قدری خصومت احساسی نشان می دهند(رحیم ، 1983).
1-8-2- مدل : پدیده ای است که می خواهیم تبیین کنیم. وقتی نظریه تبیینی به صورت مجموعه ای قضایا بیان می شود و می توان از آنها به شیوه مکانیکی مجموعه ای نتایج استنباط کرد که ارتباط مستقیمی با پدیده مورد مطالعه دارند ، می گوییم با مدل پدیده سر و کار داریم(ویکی پدیا).
1-8-3-تعارض فردی :اولین منشا تعارض، تفاوت های فردی یا اختلاف های شخصی است. تعارض می تواند ناشی از خصوصیات رفتاری،اخلاقی و نظام های مورد ارزش افراد باشد(رحیم ، 1983).
1-8-4- تعارض گروهی :تعارض بین کارگران و مدیران، سطوح سلسله مراتب اداری ، بخشهای متنوع سازمان، واحدهای تولیدی ، بین افراد حرفه ای و غیر حرفه ای ، بین کارکنان صفی و ستادی و … را شامل می شود(رحیم ، 1983).
1-8-5- تعارض سازمانی :نوعی تنازع آشکار بین دو یا چند گروه در یک سازمان و یا بین دو یا چند سازمان می باشد(رحیم ، 1983).
1-8-6- سبک رقابتی : :انتخاب اين سبك بدين معنی است كه يك طرف، علايق و خواسته هاي خود را مقدم برديگران مي‌داند. استفاده از چنين سبكي باعث ايجاد وضعيت برنده- بازنده مي‌شود(حقیقی و همکاران، 2002:ص 235).
1-8-7-سبک سازش : افرادي كه اين سبك را انتخاب مي‌كنند، از علايق و خواسته هاي خود مي‌گذرند و به ديگران اجازه مي‌دهند به خواسته هايشان دست يابند. بسياري از اين افراد معتقدند كه داشتن يك رابطه دوستانه خوب از هر چيز ديگري مهمتر است(حقیقی و همکاران، 2002: ص235).
1-8-8- سبک مصالحه : افراد زماني از اين سبك استفاده مي‌كنند كه به دنبال به دست آوردن تمامخواسته ها و علايق خود نيستند يعني ارضاي برخي نيازها برايشان كافي است. در اين روش، انعطاف پذيري، مبادله و مذاكره جايگاه ويژه اي دارد(حقیقی و همکاران، 2002: ص235).
1-8-9- سبک همکاری : با بهره گرفتن از اين سبك، خواسته هاي هر دو طرف تعارض تأمين مي‌گردد. انتخاب اين سبك به افراد كمك مي‌كند تا به گونه اي كنار هم كار كنند كه همه برنده باشند. با بهره گرفتن از اين سبك، افراد در جستجوي راه حل‌هايي هستند كه با علايق آنها متناسب باشد و باعث حفظ ارتباطات خوبو مؤثر نیز شود(حقیقی و همکاران، 2002:ص 235).
1-8-10- سبک اجتناب : افرادي كه اين سبك را انتخاب مي‌كنند، خود را درگير تعارض نمي كنند. آنها نه به خواسته هاي خود توجهی دارند و نه به خواسته هاي ديگران توجه دارند. تكيه كلام آنها اين است:"شما خودتان تصميم بگيرد و مرا معاف كنيد” (حقیقی و همکاران، 2002:ص 235).
فصل دوم
ادبیات تحقیق
2-1- مقدمه
تعارض امري طبيعي و پديده اي اجتناب ناپذير در زندگي فردي و سازماني است و به دلايل متعدد و در اشكال مختلف ظهور مي‌كند. به دليل فراواني و اهميت بسیار اين پديده در زندگي فردي، گروهي و سازماني، اصطلاح تعارض به صورتهاي گوناگون معني، تعبير و تفسير شده است. در اين بخش به اختصار به مهمترين تعاريف ارائه شده در مورد آن اشاره مي‌شود:
فرهنگ لغت وبستر، تعارض را به صورت نبرد و اختلاف نيروهاي متضاد و تضاد موجود بين غرايز با اخلاقيات و ايده آل هاي ديني واخلاقي تعريف مي‌كند. به اعتقاد دوبرين^[3] (2004) تعارض در افراد و گروه‌ها يك امر طبيعي و نتيجه محيط رقابتي است و زماني اتفاق مي‌افتد كه نيازها، خواسته ها، اهداف، عقايد يا ارزش‌هاي دو يا چند نفر با هم متفاوت باشد و اغلب با احساساتي نظير خشم، درماندگي، دلسردي، تشويش، اضطراب و ترس، همراه است. طبق نظر گرينبرگ و بارون^[4] (1997) تعارض فرايندي است كه در آن يك طرف احساس مي‌كند طرف ديگر فعاليت‌هايي انجام مي‌دهد كه مانع رسيدن وي به علايق و اهدافش مي‌شود. كونراد و اسكات^[5] (2002) معتقدند تعارض، تعاملات ارتباطي افرادي است كه به همديگر وابسته اند واحساس مي‌كنندكه علايقشان متضاد؛ متناقض يا ناسازگار است. به اعتقاد گراي و همكاران^[6](2007) تعارض، ادراك فعاليت‌هاي (اهداف، ارزش‌ها، عقايد، باورها، خواسته ها، احساسات و …) مغاير و ناسازگار است كه باعث تداخل، ممانعت و صدمه و آسيب مي‌گردد. طبق تعريف رابينز^[7](2006) ، تعارض فرايندي است كه در آن نوعي تلاش آگاهانه به وسيله"الف” انجام مي‌گيرد تا تلاش‌هاي “ب” را خنثي كند در نتيجه “ب” در مسير هدف خود مستأصل شده يا “الف” بر ميزان منافع خود مي‌افزايد. دفت^[8](2007) نيز معتقد است كه تعارض نوعي رفتار بين گروه‌هاي سازماني است كه آنها چنين مي‌پندارند که ساير گروه‌ها مانع رسيدن آنها به اهداف و مقصودشان مي‌شوند. در تعريفي ديگر، تعارض، بيان مستقيم ديدگاه فرد (افكار و احساسات) از موقعيت تعارض و دعوت از طرف ديگر براي بيان ديدگاهش تعريف شده است(ماچادو ،^[9] 2001). تعارض مبين اين نكته است كه افراد به نظرات خود علاقه مند هستند، ضمن اينكه ميزان معقولي از آن براي رشد فردي و سازماني لازم و ضروري به نظر مي‌رسد(فرومو،^[10] 2009).
با توجه به سير پيشرفتمكاتب فكري مديريت در طول سال‌هاي اخير، سه نظريه متفاوت در مورد تعارض در سازمان‌هاوجود دارد. طبق نظريه سنتي تعارض، بايد از تعارض دوري جست چرا كه كاركردهايزيانباري در درون سازمان خواهد داشت. نظريه روابط انساني، تعارض را امري طبيعي مي‌داند که در هرسازماني پيامدهاي حتمي و مسلمي دارد؛بی‌ضرر و به طور بالقوه نيروي مثبتيرا براي كمك به عملكرد سازمان ايجاد مي‌كند. بر اساس سومين نظريه و مهمترين ديدگاه در سال‌های اخیر (نظريه تعاملی)، تعارض نه تنهامي‌تواند يك نيروي مثبت در سازمان ايجاد كند، بلكه يك ضرورت بديهي برايفعاليت‌هاي سازماني به شمار مي‌آيد(رابینز^[11] ، 2006 ).
2-2-1- فرایند تعارض
فرایند تعارض از پنج مرحله تشکیل شده است: 1- مخالفت‌های بالقوه که مبین وجود شرایطی است که زمینه ایجاد تعارض را فراهم می‌آورند؛ 2- بروز تعارض که می‌تواند به صورت تعارض ادراک شده یا احساس شده خود را نشان دهد. از آنجا که ادراک نادرست می‌تواند عوارض و پیامدهای نامطلوب برای فرد و سازمان به همراه داشته باشد، شناسایی دقیق این مرحله حائز اهمیت است؛ 3- قصد و نیت، در این مرحله فرد تصمیم به انجام کار به شیوه ای مشخص و معین می‌گیرد. از آنجا که این مرحله گویای واکنش فرد است لذا شناخت صحیح سبک‌های مورد استفاده می‌تواند به حل درست تعارض کمک کند. سبک های مورد استفاده در این مرحله در قسمت “ج” ارائه شده اند؛ 4- رفتار که شامل ابراز مخالفت، کنش و واکنشی است که طرفهای درگیر و مخالف از خود نشان می‌دهند؛ 5- پیامدهای تعارض که می‌تواند سازنده (موجب بهبود عملکرد) یا مخرب و ویرانگر (موجب کاهش عملکرد) باشد(رابینز^[12] ، 2006).

تعارض می تواند بین کارگران و مدیران ، سطوح سلسله مراتب اداری ، بخشهای متنوع سازمان ، واحدهای تولیدی ، بین افراد حرفه ای و غیر حرفه ای ، بین کارکنان  صفی و ستادی، بین بورکراتها و ارباب رجوع و غیره رخ دهد . به همین دلیل تعارض میتواند از ارزشهای مختلفی منبعث گردد و رفتار سیاسی ، یکی از واکنش ها نسبت به تعارض در سازمانها می باشد ، طبق گفته مارچ و سایمون ، تعارض سازمانی می تواند منجر به حل مساله ، یا اقناع یک طرف یا طرفین  ،یا چانه زنی و یا شگردهای سیاسی شود . تعارض،هرچندبه مباحث تصمیم گیری، قدرت وسیاست در تئوری سازمان مرتبط می شود ، اما تئوری های خاص خود را دارد .
تعارض سازمانی : نوعی تنازع آشکار بین دو یا چند گروه در یک سازمان و یا بین دو یا چند سازمان می باشد. تعارض معمولاً بر برخی از شرایطی که به منابع یک بازیگر اجتماعی توجه بیشتری دارد متمرکز است.
ریشه های تعارض می تواند در منابع کمیاب ، فرصتهای محدود  و یا عدم درک مشترک باشد .
تفاوت رقابت با تعارض :
در رقابت ، افراد تلاش برای رسیدن  به هدفی را داشته اما در راه رسیدن به اهداف دیگران مانعی ایجاد نمیکنند. در تعارض افراد تلاش می کنند تا به هدفی برسند اما برای رسیدن دیگران به اهداف مانع ایجاد کرده و یا آسیب می رسانند درنتیجه طرف دیگر تعارض نیز اقدام به مقاومت و یا انتقام گیری می کند .(فياضي، 1388)
2-2-2- تاریخچه و مراحل تکامل نگرشها نسبت به تعارض :
2-2-2-1-تعارض بعنوان پدیده ای مخرب :
بسیاری از نظریه پردازان کلاسیک تعارض را پدیده ای مضر و مخرب تصور می کردند و آن را در تضاد با همکاری می پنداشتند ، وجود تعارض در سازمانها را نشانه ضعف مدیریت دانسته و چنانچه تعارضی در سازمان مشاهده می شد ، نشانه عملکرد ضعیف مدیر سازمان بوده و باید به هر شکل ممکن از بروز تعارض جلوگیری بعمل می آمد. هیچگونه تعارضی در سازمان قابل قبول نبوده و نگرشی کاملاً منفی به تعارض وجود داشت .
2-2-2-2-تعارض بعنوان پدیده ای طبیعی :
مرحله دوم تکامل تئوری های تعارض سازمانی از زمان توجه سازمانها به انسانها بعنوان انسان نه بعنوان ابزار کار و آغاز مکتب روابط انسانی بر می گردد ، وجود تعارض را به دلیل حضور انسانها در سازمانها یک پدیده طبیعی و غیر قابل اجتناب می دانستند و بایستی ووجودتعارضرا بعنوانضعفمدیریتتلقینمیکردند.
2-2-2-3-تعارض بعنوان پدیدهای سازنده :
نگرش مثبت نسبت به تعارض دیدگاهی دیگر است ،که در باب تعارض مطرح شده ،  این نگاه علاوه براینکه وجود تعارض را تایید می کند بلکه میزانی از  آنرا در حد کارکردی،  مفید و سازنده میداند تعارض را برای انطباق پذیری و نوآوری مفید میداند .
تعارض از لحاظ روانیشناختی نشانه سلامتی است زیرا منجر به رهایی از سرخوردگی ها میشود، نوعی حس مشارکت و نشاط را ایجاد می کند و از لحاظ جامعه شناختی نیز به دلیل مخالفت با وضع موجود و بروز ابتکار عمل ها برای تغییرات اجتماعی نیز نشانه سلامت جامعه است .همچنین برخی از نظر یه پردازان تعارض را بدلیل تکثیر گرایی و تشویق نوعی احترام به تنوع  ،موردتاییدقرار می دهند .نگاه مثبت به تعارض ، نسبت به تعارض کم و تبعات منفی آن همچون گروه اندیشی ، تصمیمگیریضعیف،بی علاقگی و رکود هشدا ر می دهد .
2-2-2-4-مدل اقتضایی تعارض :
مدل اقتضایی بعنوان بهترین شیوه ی درک تعارض سازمانی و انتخاب نوعی واکنش نسبت به آن ارائه می دهد .این دیدگاه نسبت به تعارض به گونه ای منحنی شکل نگاه می کند . اعتقاد دارد که تعارض بسیار کم و تعارض بسیار زیاد منجر به عملکرد ضعیف می گردد ، اما وجود تعارض در سطح متوسط منجر به عملکرد بهینه و مطلوب میشود . توجیه این نگاه آن است که تعارض باید طوری مدیریت شود که مزایای تحریک بهینه ی ایده ها و دیدگاه های جدید را ایجاد و انسجام گروهی را تقویت و اثرات منفی لج بازی و یا دشمنی آشکار بین واحد ها و افراد را به حداقل برساند (شاهرکنی، 2002: ص22)
2-2-3- سبك هاي مدیریت تعارض^[13]
كنت توماس^[14] پنج سبك اصلي براي مديريت تعارض معرفي مي‌كند: سبك رقابتي^[15]، سازش^[16]، مصالحه^[17]، همكاري^[18] و اجتناب^[19]. هر يك از اين سبك ها بر اساس تركيب دو بعد توجه به خود و توجه به ديگران است. شناخت اين سبك ها به حل درست و مؤثر تعارض و مديرت كارآمد آن كمك مي‌كند.
نمودار 1 كه مدل تحقيق بر اساس آن شكل گرفته است، سبك هاي مختلف حل تعارض را نشان مي‌دهد:
نمودار2-1: سبکهای مدیریت تعارض

نمودار 2-2: سبك هاي مديريت تعارض به زبان ساده (منبع دوبرين 2004)

تصویر الف-۹- تعیین میزان مصرف مواد غذایی برای گروه های سنی مختلف

تصویر الف-۱۰- وارد کردن میزان حضور فرد در منطقه و میزان استنشاق در سال

تصویر الف-۱۱- اجرای نرم افزار و گرفتن خروجی از آن
Abstract
Tehran research reactor is a light water reactor with 5 megawatt power which has been worked with 20% enriched fuel located in urban part of Tehran in Amirabad residential area. This reactor does not work for all year and its activity is limited to one week per month on the average. This study examine air pollution resulting from normal function of the reactor with use of two methods including atmospheric simulation and biotracking in 2012. In order to determine the exhaust of the chimney of the reactor, the air was sampled with monitoring pump equipped with fiber glass and charcoal filters and analyzed and analysis with Gamma spectrometry method. Fiber glass and charcoal Filters trap particulate matter bigger than 1 micron and short half-life radioactive fumes, respectively. The chimney output simulation is performed by PC-CREAM software. This software simulated and calculated the rate of effective personal uptake dose at 300, 500, 750, 1000 and 2000 meters distance and 30, 60, 90, 120, 150, 180, 210, 240, 270, 300, 330 and 360 degrees directions and for different groups of 1 year infants, 10 year children, adults and outdoor employed adults by entering data obtained from filters analysis, status of area weather during 2007-2011, target age groups, the rate of inhalation of different groups, consumption rate of native food produced by different age groups, the time of individual presence in the area and time for being a person in one building.
The results show that most effective received dose is 1/3×۱۰ ^-۱۴ micro sievert in 300 m distance and 150, 180 degree direction. This rate is much lower than national and international standards. For biotracking pine tree (Pinus eldarica) that is an old tree species was used. This part of study has been performed by sampling tree leaves from 6 stations in radius of 300 meters from reactor in June and October. Analysis of the samples has been performed by Gamma spectrometry method equipped with hypergermanium detector. The results show that the only present radioactive element is ^۷Be and ^۴۰k which are part of the natural radioactive elements that means there is no artificial radioactive elements in the samples. In general, based on the results, the normal function of Tehran research reactor is safe for residents and environment.
Key words:
Tehran research reactor, Air pollution, Radioactive elements, simulation, biotracking, PC-CREAM software, Pinus eldarica.
Islamic Azad University of Lahijan Branch
Agriculture & Natural Resource College
Department of Environmental Engineering
The M.Sc Thesis Submitted for the Degree
of Master of Environmental Science
Title
Inventory Determination, Atmospheric Dispersion Modeling and Radiation DoseCalculation for Radionuclide Release from the Stack of Tehran Research Reactor in the Normal Operation and its effect on herbage
Advisors
Dr. Fatemeh Shariati Feizabadi
Dr. Seyed Farhad Farnoudi
Co-Advisors
Dr. Abdolkarim Keshavarz Shokri
Eng. Nahid Sadeghi
By
Seyed Mohammad Mousavi
۲۰۱۲

1. 1. Radio activity ↑

1. 1. Positron ↑

1. 1. Perspex ↑

1. 1. Spontaneous fission ↑

1. 1. Becquerel ↑

1. 1. Terabecquerels ↑

1. 1. Curie ↑

1. 1. Gray ↑

1. 1. Rad ↑

1. 1. Sievert ↑

1. 1. Rem ↑

1. 1. Half - time ↑

1. 1. American Machine and Foundry ↑

1. 1. ASME: The American Society of Mechanical Engineers ↑

1. 1. Atmosphere ↑

1. 1. Hydrosphere ↑

1. 1. Lithosphere ↑

1. 1. Aerosol ↑

1. 1. contamination ↑

1. 1. International Commission on Radiological Protection (ICRP) ↑

1. 1. ^۱ Thermo Luminescence Dosimeter(TLD)
      ^۲ High Pure Germaniun(HPGe)
      ^۳ Scintillation Detector ↑

1. 1. Hydrogeology ↑

1. 1. Biotracking ↑

1. 1. Consequences of Releases to the Environment Assessment Methodology ↑

1. Site ↑

مطالب این فصل را می‌توان این گونه خلاصه نمود:
۱.‌ خداوند متعال از ذکر تجارب دینی اهداف مختلفی را دنبال ‌نمود: نشان دادن راهی مطمئن برای درک حقایق برتر، آشنایی بشر با خداوند، آموختن معارف با ارزش به بشر و امتحان مردم برخی از این موارد را تشکیل می‌دهد.

۲.‌ وحی از دید قرآن معانی مختلفی دارد و صرفا بر وحی نبوی اطلاق نمی‌شود قرآن نوعی از وحی را برای غیر معصومین استفاده نموده و به آنها نسبت داده است. در اصطلاح فلسفی، عرفانی میان وحی و الهام و تحدیث تفاوت وجود دارد نبی به خاطر برتری در کلیه قوای علمی و عملی توانایی دریافت بالاترین مراتب وحی را پیدا نموده است. وحی پیامبران دارای محتویات مختلفی بوده است و لیکن هسته اصلی آنرا نوعی ادراک و شناخت تشکیل می‌داده است و امور احساسی عاطفی به صورت حاشیه‌ای و تنها در برخی از موارد وجود داشته است.
۳.‌ از دید قرآن اگر چه تجارب دینی در برخی اوقات حاوی عواطف بوده‌اند ولیکن این امر همیشگی نبوده و اهمیت چندانی نداشته است و لذا در اکثر موارد قرآن به چنین مواردی اشاره نشده است.
۴.‌ تجربه دینی تفسیری (به عنوان تفسیری از امر فوق طبیعی) با بسیاری از اصول قرآنی در تعارض مستقیم و غیر مستقیم قرار دارد زیرا از نظر قران تمام پدیده‌ها به گونه‌ای بر علت خاصی خود دلالت می‌کنند و عدم توجه به این علت برتر نشانه جهل و باعث مذمّت و نکوهش دانسته شده است.
۵.‌ تجارب شناختی در قرآن بسیار متنوع ذکر شده‌اند و می‌توان آنها را در دسته‌ه ای مختلفی تقسیم نمود آیات انفسی و آفاقی، تجربه به لحاظ صاحبان آن و تجربه به لحاظ متعلقات آن از مهترین این موارد به شمار می‌رود.
شناخت‌ها و ادراک‌ها در تجارب دینی قرآن شامل تمامی ادراکات می‌شود ادراکات حصولی(حسی،خیالی،عقلی) و ادراکات حضوری (شهودی و غیر شهودی) از جمله موارد تجارب دینی قرآنی به شمار می‌روند.
از دید قرآن تجارب دینی در شرایط خاصی حاصل می‌شود اگر چه برخی انسانها به انتخاب خود خداوند مشمول این نعمت خداوند می‌شوند و می‌توانند مکاشفات عمیقی بنمایند. پیامبران به تصریح قرآن کسانی هستند که برگزیده خداوندهستند و نیاز به طی طریق و آماده سازی خود برای مکاشفه ندارند. همچنین تجارب دینی دارای موانعی است حجابهای نورانی و ظلمانی، غفلت و کفر مهمترین موانع دستیابی به مکاشفات قدسی به شمار می‌روند. تجارب انسان در یک سطح نیستند و برخی محل نفوذ خطا و اشتباه و اموری از این قبیل است اما مکاشفات پیامبران به دلیل عصمت ایشان جای هیچ گونه اشتباه و خللی وجود ندارد. عقل و نقل مهمترین ابزار شناخت مکاشفات حق از مکاشفات باطل و پوچ است.
عالم رؤیا به عنوان قابل دسترس‌ترین و شایع‌ترین راه تجارب دینی بشر به شمار می‌رود و آغاز نبوت و مکاشفات عرفانی از این طریق حاصل می‌شود.
فصل چهارم
جمع بندی و نتیجه گیری
فصل آخر این پایان‌نامه به جمع‌بندی و نتیجه گیری کل مباحث اختصاص دارد و ما سعی داریم در این فصل یک جمع بندی کامل و فشرده درباره موضوعات و مباحث این مقاله ارائه نمائیم. این مقاله با عنوان تجربه دینی شناختاری به بررسی یکی از موضوعات بسیار مهم و سرنوشت ساز پیرامون علم کلام و تفسیر قرآن و علوم مربوط به آن می‌پردازد. نتیجه‌گیری در این بحث به ما کمک بسیاری برای درک دقیق‌تر سایر مسائل مربوط به معارف قرآن در اختیار ما می‌گذارد اهمیت این بحث زمانی روشن می‌شود که بدانیم بسیاری این بحث را مرکز دین و به اصطلاح گوهر دین می‌دانند. ایشان معتقدند که هسته اصلی هر دینی مربوط به بحث تجربه دینی و شناخت امر قدسی می‌باشد زیرا مهمترین موضوع دینی که در دین مطرح می‌باشد خود «خداوند متعال» است و شناخت او محوری‌ترین بحث‌های دینی را تشکیل می‌دهد و از آنجایی که تجربه دینی و مکاشفه به درک مستقیمی از خداوند اشاره دارند و نوعی دانش بی واسطه را نسبت به امر مقدس و متعالی مطرح می کند مهمترین موضوع دینی تلقی می‌شود.
بنابراین درک و شناخت ما نسبت به این موضوع به صورت مستقیم و غیر مستقیم در سایر علوم و معارف دینی تأثیر گذار خواهد بود. تمامی مسائل دینی به نوعی با بحث خداوند و شناخت او مرتبط است و نوع نگرش ما نسبت به خدا و نحوه ارتباط ما با او تلقی ما را نسبت به سایر موارد تغییر می‌دهد. به طور کلی این پایان نامه به این موارد پرداخته است:
۱.‌ پیدایش بحث تجربه دینی هر چند با این نام دارای عمر زیادی نمی‌باشد اما محتوای آن با نام‌های مختلف در اعصار و امصار مختلف مطرح بوده است. اصولا هیچ دینی نمی‌تواند نسبت به درک موجود برتری که او را مورد ستایش قرار می‌دهد بی تفاوت بماند تاریخ این بحث در علوم فلسفی به دوران باستان برمی‌گردد و صورت کلامی جدید آن در دوران متأخری اتفاق افتاد. شاید بحث تجسد خداوند (و تجسد مسیح) در جهان مسیحیت یکی از عوامل طرح این مسأله به صورت گسترده در دوره جدید بوده است.
شلایرماخر فیلسوف و متکلم مسیحی این بحث را به صورت امروزین آن در غرب مطرح نمود وی که از تفاسیر و تلقی‌های مطرح در زمان خویش از دین و عقلانیت دینی خشنود نبود دست به ابتکار جدیدی در بحث خداشناسی زد وی معتقد بود که هسته و گوهر اصلی دین مطالب عقلی و مسائل مربوط به معارف نمی‌باشد هسته اصلی ادیان بحث تجربه دینی است. مراد وی از تجربه دینی نوعی درک مستقیم از امر قدسی و حالات و عواطف حاصل از این مشاهده بود وی احساسات و عواطفی را که انسان متدین در حالات دینی خود و در مواجهه با امر قدسی پیدا می‌نمود گوهر دین می‌دانست.به نظر او احساسات و عواطف اموری بی واسطه و مستقیم هستند که هیچ تفکر استدلال تصور و مفهومی را برخود مقدم ندارند هر چند می‌توانند خود مبدع چنین اموری باشند شلایرماخر انسان را موجه می‌دانست که بر پایه همین احساسات و عواطف متدین بماند و سایر عقاید خود را بر این امر مبتنی نماید تلاش‌های شلایرماخر در عصر وی جدی گرفته نشد و در دوران متأخری از او و در عصر جدیدی جان دوباره‌ای گرفت. رودلف اوتو مهمترین پیرو شلایرماخر در عصر جدیدی به شمار می‌رود. وی که دارای تحقیقات بسیاری پیرامون تجارب دینی بود به انواع مختلفی از احساسات برخورد کرد که در درون اکثر تجربه‌های دینی دیده می‌شدند کتاب مفهوم امر قدسی او، درباره مطلب است.
وی متعلق تجربه دینی را تجربه مینوی معرفی نمود که با سایر تجارب عرفانی از قبیل تجارب عرفانی اسلامی همخوانی زیادی نداشت احساس هیبت کشش و تعلق مهمترین حالات عرفانی در نظر او بودند. برخی از متکلمین دیگر که از این تفسیر خشنود نبودند تفاسیر جدیدی از امر قدسی مطرح نمودند که مهمترین آنها آلستون و پراودفوت می‌باشند. پراودفوت معتقد بود که تجارب دینی معهود دارای محدوده ضیق و محدودی می‌باشند و باید تعریف جدیدی ارائه داد وی تجربه دینی را تجربه‌ای دانست که صاحب آن آنرا دینی بداند کتاب تجربه‌دینی او در همین رابطه منتشر شده است. او معتقد بود که صاحب تجربه ملزم نیست که حتی با وجود تجارب دینی علتی را برای تجارب خود معتقد باشد و به اصلی پایبند باشد این نوع نگرش از جهات مختلفی مورد تردید و اشکال مواجه است.

۳۱۲

.۱۸۵

Total

۸۷.۲۳۱

۳۱۶

در جدول زیر، نتایج مربوط به ضرایب رگرسیونی را نشان می دهد. ضریب استاندارد بتا نشان دهنده سهم نسبی متغیر مستقل در تبیین متغیر وابسته می باشد. ضریب استاندارد بتا برای متغیر مستقل آموزش عمومی برابر ۰.۳۹۳ با و برای متغیر مستقل آموزشهای فرهنگی اجتماعی برابر با ۰.۲۶۳ می باشد، که بیانگر تاثیر مستقیم و نسبتا متوسط این دو متغیر بر عملکرد توانمندسازی هر فرد می باشد. به دیگر سخن تغییر یک انحراف معیار در متغیر آموزش عمومی و نیز فرهنگی اجتماعی هر فرد، به ترتیب باعث تغییر ۰.۳۹۳ و ۰.۲۶۳انحراف معیار در متغیر وابسته عملکرد توانمندسازی هر فرد خواهد شد. سایر متغیرهای مستقل از بتای استاندارد بالایی برخوردار

نمی باشند.
آماره t و sig جهت آزمون فرض تساوی هر یک از ضرایب ستون بتا با عدد صفر مورد استفاده قرار می گیرد. اگر فرض برابری با صفر رد شد، در این صورت این ضریب، معنادار بوده و در مدل باقی می ماند. از آنجا که سطح معناداری پارامتر و ضریب رگرسیون دو متغیر مستقل آموزش عمومی و آموزش فرهنگی اجتماعی کمتر از ۰.۰۵ می باشد، بنابراین فرض تساوی این دو ضریب با عدد صفر رد می شود و این دو در مدل باقی می مانند ولی دو متغیر مستقل دیگر به خاطر عدم معناداری از مدل خارج می شوند.
البته در رگرسیون چندگانه خطی، باید آزمون هم خطی بین متغیرهای مستقل نیز صورت پذیرد تا مشخص شود که بین متغیرهای مستقل رابطه هم خطی وجود ندارد؛ چه اینکه در صورت وجود هم خطی بین متغیرهای مستقل، مدل رگرسیون اعتبار بالایی نخواهد داشت. برای بررسی میزان هم خطی بین متغیرهای مستقل، به آماره های تولرانس و عامل تورم واریانس (VIF) در جدول زیر توجه می شود. آمار تولرانس بین صفر و یک در نوسان بوده و هر چه به یک نزدیکتر باشد، میزان هم خطی کمتر است. شاخص عامل تورم واریانس نیز از تقسیم عدد یک بر شاخص تولرانس به دست می آید. هر چه مقدار این شاخص از عدد ۲ بیشتر باشد، میزان هم خطی بیشتر خواهد بود. حال با توجه به نتایج جدول زیر می توان گفت که میزان هم خطی بودن بین متغیرهای مستقل در حد پایینی قرار داشته و مدل رگرسیونی، از این حیث مدل خوبی می باشد. (همچنین می توان برای آزمون هم خطی از آماره های مقدار ویژه و شاخص وضعیت نیز استفاده کرد که در ادامه خروجی مرتبط در رگرسیون می آید. بدین منظور به پیوست خروجی آماری مراجعه شود.)
جدول ۴-۲۱ : ضرایب رگرسیونی

ضرایب مدل

Unstandardized Coefficients

Standardized Coefficients

t

Sig.

Collinearity Statistics

معناداری ضرایب رگرسیون

B

Std. Error

Beta

Tolerance

VIF

مقدار ثابت

۱.۸۲۰

.۰۴۹

۳۶.۸۵۷

.۰۰۰

بلی

آموزش عمومی

۲-دوره‌ی میانه: از انقراض حکومت هخامنشیان تا انقراض سلسله‌ی ساسانیان؛ یعنی از قرن چهارم یا سوم پیش از میلاد تا قرن نهم پس از میلاد.
۳- دوره‌ی جدید: آغاز دوره‌ی اسلامی در ایران تا کنون؛ یعنی تقریباً از قرن نهم پس از میلاد تا عصر حاضر. (صفوی، ۱۳۶۷: ۱۷-۱۸).
همان گونه که فارسی دری از لحاظ واژگان در مراحل مختلف تاریخ، تغییراتی داشته، (همان:۱۱۱) در زمینه‌ی صرف و نحو نیز تحولاتی را پشت سر گذاشته است. زبان فارسی باستان از نظر ساختمان و روابط همنشینی و جانشینی، ترکیبی بوده است. به این معنا که نقش واژه با تغییرات پایانی و لواحقی که داشته مشخص می‌گردیده است. حال آن که از دوره‌ی میانه به بعد حالات نحوی واژه براساس روابط آن با واژه‌های دیگر تعیین می‌شود. ویژگی دیگر آن، این است که؛ فارسی دری مانند فارسی باستان و اوستایی تثنیه و نشانه های مؤنث و مذکر بودن را ندارد.
آثاری که اولین بار به دستور زبان فارسی اشاراتی داشته اند، کتاب‌هایی هستند که نویسندگانشان، آن مطالب را در خلال نوشته‌ها و بنابر ضرورت بیان کرده‌اند. مثلاً دانش نامهی علایی را بوعلی سینا به قصد تحقیق در منطق و الهیات و طبیعیات ومابعدالطبیعه تصنیف کرد (موسوی بجنوردی، ۱۳۷۰ا:۸).
ولی گفته شده «قدیمیترین اثری که پیش از همه به قواعد زبان فارسی اشاره کرده، دانش نامهی علایی است که ابن سینا در بخش منطق آن وقتی می‌خواهد از دلالت لفظی سخن بگوید، کلمه را به سه قسم اسم، کلمه (فعل) و ادات (حرف) تقسیم می‌کند و در این زمینه دو سه صفحه می‌نویسد. حکمای دیگر ایران نیز مانند، خواجه نصیر در « اساس الاقتباس» و قطب الدین شیرازی در «دره التاج» نیز چنین کرده‌اند.» (فرشیدورد، ۱۳۸۲: ۲۴).
مطالبی هم که درباره‌ی صرف و اشتقاق فارسی در کتاب «المعجم فی معاییر اشعار عجم» شمس قیس رازی آمده، به دلیل ارتباط آن‌ها با فنون ادبی بیان شده است. اما بعد از المعجم می‌توان از کتاب‌های «منطق الخرس فی لسان الفرس» نوشته‌ی ابوحیان نحوی، «حلیه الانسان و حلیه اللسان» تألیف سیدجمال الدین ابن مهنا و «لسان القلم در شرح الفاظ عجم از عبدالقهار بن اسحاق» (دهخدا، ۱۳۷۷: ۱۲۷ و ۱۳۲)نام برد. بنابراین دستهی اول از کتابهای دستوری، شامل مواردی می‌شود که مستقیما برای دستور زبان نوشته نشدهاند. دستهی دوم کتبی است که توسط کسانی نوشته شده که فارسی زبان نبودهاند مانند: «تاج الروس و غره النفوس»، از احمدبن اسحاق از اهالی قیساریه روم تاریخ تألیف این اثر پیش از ۸۹۸ هجری است و «اقنوم عجم» که سال تألیف آن را۸۹۸ هجری نوشتهاند و یا «وسیله المقاصدإلی احسن المراصد»، اثر خطیب رستم المولوی، تألیف به سال ۹۰۳ هجری، این کتاب در ضمینهی لغت فارسی به ترکی و برای استفادهی ترک زبانان است. مولف در آغاز اثر خود، منظومهای در بیان قاعده های زبان فارسی گنجانده است (صفا:۱۱۵-۱۱۶). و کتابهای دیگری که به زبانهای اروپایی، ترکی و عربی نوشته شده است. اما سیدمحمدرضا ابن الرسولو سمیرا رکنی زاده در مقالهای با عنوان قدیم ترین دستور زبان فارسی به زبان عربی، پس از بررسی و بیان قراینی کتاب‌هایی را که بزرگانی چون همایی، صفا و… از آن‌ها با نام قدیمی ترین کتب در رابطه با دستور زبان فارسی یاد می‌کنند، رد کرده و این موضوع را اثبات کرده اند که رساله‌ای به نام قواعد الفرس نوشته‌ی ابن کمال پاشا قدیمی ترین کتاب در زمینه‌ی دستور زبان فارسی به زبان عربی است. (۱۳۸۹: ۳۸-۵۵) مجتبی مینوی در رابطه با این کتاب می‌گوید: «آن قدر که بنده سراغ دارم گویا قدیم ترین کتابی که دراین موضوع در دست است، کتابی است که در حدود سال نهصد هجری به اسم قواعد الفرس یا اساس الفرس تألیف شده و به زبان عربی است.» (مینوی، ۱۳۳۶: ۴۴۳).

«نفوذ فرهنگ و زبان فارسی در شبه قاره‌ی هند با تأسیس سلسله‌ی گورکانیان هند که به دست بابر، در سال ۹۳۲ هجری بنیان نهاده شد، آغاز گردید.» (بورسورث، ۱۳۸۱: ۳۰۵) «از این تاریخ تا مدتها زبان فارسی به صورت زبان رسمی دربار هند و زبان سیاست و ادب و شعر درآمد. دیری نکشید که شاعران بسیار از میان مردم آن سامان در کشمیر و لاهور و دهلی و دیگر جای ها، برخاستند و درآن دیار کتاب‌های معتبر در انواع گوناگون نظم و نثر به فارسی پرداخته شد.» (صفا، : ۳۹۷). با مهار کردن قدرت توسط رجال ایرانی و گسترش زبان فارسی، در این کشور نیز، کتابهای زیادی در زمینه‌ی دستور زبان فارسی به نگارش درآمد، مانند: تحقیق القوانین از حاج محمد یحیی حیران، دستور پارسی آموز، نوشته‌ی عبیدالله عبیدی، صرف پارسی اثر داتارام برهمن و… . ولیکن «از قرن ۱۳ به بعد نوشتن کتاب‌های مستقل دستور به تقلید از صرف ونحو عربی یا فرنگی برای زبان فارسی رایج شد که مهم ترین آن‌ها عبارتند از: کتاب «قواعد صرف و نحو فارسی» از عبدالکریم بن ابی القاسم ایروانی و «صرف ونحو فارسی» تألیف حاج کریم خان کرمانی» (فرشیدورد، ۱۳۸۲: ۳۵). استاد همایی، مرحوم میرزا حبیب اصفهانی (اواخر قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم) را نخستین کسی می‌داند که به صورت جدی به نوشتن دستور زبان فارسی پرداخته است و می‌گوید: «نخستین کسی که کلمه‌ی دستور را برای قواعد زبان پارسی اختیار کرده، قواعد فارسی را از عربی جدا ساخته و از دایره‌ی ترجمه و تقلید عرب قدیم بیرون نهاده و بالجمله برای زبان فارسی به طور مستقل تا آن جا که می‌توانسته اصول و قواعدی مرتب نموده، میرزا حبیب اصفهانی است» (دهخدا، ۱۳۷۷: ۳۰). میرزا حبیب در سال ۱۲۸۹(هـ ق) کتاب دستور سخن را به شیوه‌ی زبان‌های اروپایی منتشر کرد و در سال ۱۳۰۸ (هـ ق) ویرایش و تلخیص جدیدی از آن را با نام دبستان پارسی ارائه داد. برخی از کتاب‌هایی که بعد از میرزا حبیب دراین زمینه نوشته شد، از این قرار است؛ ۱- لسان العجم از میرزا حسن بن محمدتقی طالقانی (۱۳۱۷ ق) ۲- دستور کاشف از غلام حسین کاشف (۱۳۲۹ ق) ۳- زبان آموز فارسی نوشته‌ی میرزا علی اکبرخان ناظم الاطباء (۱۳۱۶ ق)
۴- نهایه التعلیم تألیف حسن رشدیه در دو جلد (۱۳۱۸) ۵- دستور زبان فارسی اثر میرزا عبدالعظیم خان قریب، این کتاب نیز مانند کتاب‌های میرزا حبیب بر اسلوب کتاب‌های مغرب زمین نوشته شده است. ۶- دستور زبان فارسی معروف به دستور زبان پنج استاد (قریب، همایی، بهار، یاسمی، فروزانفر) (۱۳۲۸ هـ ق). از این دوره به بعد بزرگان بسیاری هم چون: عبدالرسول خیام پور، پرویز خانلری، احمد کسروی، محمدمعین و حسن انوری و حسن گیوی و… هم چنان به نوشتن دستور زبان فارسی سنتی (traditional grammar) پرداختند. اما امروزه ایرانیان به واسطه‌ی آشنا شدن با دانش زبان شناسی، نوشتن کتب دستوری بر پایه‌ی نظریات زبان شناسی را شیوه‌ی کار خود قرار داده‌اند.

۲-۲-۲ سیر زبان شناسی و سیر تحول آن

زبان شناسی، دانشی است که به صورت علمی و با اصول و قواعد خاص به بررسی زبان و توصیف زبان آن چنان که هست می‌پردازد. شاخه‌های اصلی آن عبارتند از: دستور زبان (grammar) آوا شناسی (phonetics) و واژه شناسی(lexicology).
«مطالعه‌ی ساخت واژه‌ها (یعنی اشتقاق) و تغییرات کارکردی آن‌ها (صرف) در حوزه‌ی واژه شناسی یا مورفولوژی جای می‌گیرد. قواعدی که بر ترکیب واژه‌ها حاکم اند نیز مجموعاً نحو نامیده می‌شود. واژه شناسی و نحو و عملکرد متقابل آن‌ها را تواماً دستور می‌نامند» (باطنی، ۱۳۷۱: ۱۶). براساس تعریف صورت گرفته و با توجه به شاخه‌های زبان شناسی یعنی دستور زبان، واژه شناسی و آوا شناسی، مشخص می‌گردد که «مفهوم زبان شناسی و دستور به شیوه‌ی علمی باهم درآمیخته است و این دو را به آسانی نمی‌توان ازهم جدا کرد.» (فرشیدورد، ۱۳۸۲: ۳۳).
اگر چه سابقه‌ی شناخت و بررسی زبان بسیار طولانی است، اما، مباحثههای دینی که پیشوایان ادیان را وادار به شناخت زبان‌های دیگر می‌کرد، همچنین وجود آثاری در کشورها که با گذشت زمان، دیگر برای مردم آن کشور قابل فهم نبود و مواردی از این قبیل، افراد را بر آن داشت تا به شناخت زبانها بپردازند ، چراکه منجر به شناخت بهترآثار می‌شد. به این ترتیب مراحل نخستین سیر دانش زبان شناسی شکل گرفت. اندیشمندان ابتدا چارچوب تاریخی را برای شناخت ساخت زبان برگزیدند، که البته شاید آیاتی از تورات که زبان تمام جهان را در ابتدا یکسان دانسته است، دراین انتخاب بی تأثیر نباشد، چراکه در تورات باب یازدهم آمده است: «در روزگاران کهن، فرزندان آدم بر روی زمین همه به یک زبان سخن می‌گفتند. آن گاه زمانی رسید که قصد کردند از شرق کوچ کنند. رهسپار شدند تا به جلگه‌ای در دیار شنعار رسیدند و در آن جا رحل اقامت افکندند. سپس به یکدیگر گفتند: بیایید تا برای خود شهری بسازیم و بر آن برجی بنا کنیم؛ برجی که آن چنان بلند باشد که سر بر آسمان خدا ساید تا بدین سان به عرش برسیم و از پراکنده شدن در سطح پهناور زمین باز ایستیم. دراین هنگام یهوه نزول کرد تا شهر و برجی را که فرزندان آدم دست اندرکار ساختن آن بودند مشاهده کند. یهوه از جسارت این قوم به هراس افتاد و به خود گفت: این قوم یک پارچه اند و با این یکپارچگی هیچ کاری از آنان دور نیست پس یهوه برای برهم زدن نقشه آن‌ها چاره‌ای اندیشید و چنان کرد که دیگر زبان یکدیگر را نفهمیدند. چون از فهم زبان هم ناتوان ماندند ناچار میان آن‌ها تفرقه افتاد و از ساختمان برج دست کشیدند و بر روی زمین پهناور پراکنده شدند.» سیر زبان شناسی تاریخی ادامه داشت تا این که «در قرن بیستم، تأکید بر تغییر زبان به تأکید بر توصیف زبان بدل شد. به جای در نظر گرفتن چگونگی تغییر مجموعه‌ای از عناصر، زبان شناسان به توصیف زبان‌های منفرد در یک زمان مشخص توجه کردند.» (اچیسون، ۱۳۷۱: ۳۶-۳۷). اما سرویلیام جونز (sir william jones)، فردیناندوسوسور (ferdinahde soussure)، نوام چامسکی (chomsky noam)، کسانی بودند که سه انقلاب بزرگ زبان شناسی را رقم زدند؛که در ذیل به طور مختصر به عملکرد هر یک پرداخته میشود.
۱) «ویلیام جونز» در سال ۱۷۸۶ در گزارشی اعلام کرد که: «سنسکریت و یونانی و لاتین از اصلی که شاید اکنون وجود ندارد، منشعب شده‌اند. جونز هم چنین گفت که، امکان دارد زبان‌های ژرمنی و سلتی و فارسی از همان اصلی که سنسکریت از آن منشعب شده، منشعب شده باشد.» (ابوالقاسمی، ۱۳۸۵: ۶-۷).
در واقع وی به نام کاشف زبان‌های هند و اروپایی شهرت یافته است، کشفی که تا مدت‌ها پژوهش‌‌های زبان شناسی را تحت تأثیر قرار داد.
۲) «فردینان دوسوسور» که به عنوان پدر زبان شناسی نوین معرفی شده، نظریاتش در کتاب «دوره‌ی زبان شناسی عمومی» که پس از مرگش انتشار یافته است، مطرح گردید. «سوسور نخستین کسی بود که ادعا کرد زبان مانند بازی شطرنج است؛ نظامی که هر عنصرش بر مبنای ارتباط با دیگر عناصر توصیف می‌شود. اصرار و تأکید وی بر دقت و درهم تنیدگی ساختار زبان، آغازگر عصر زبان شناسی ساختاری شد» (اچیسون، ۱۳۷۱: ۳۷).
نکاتی که سوسوردر تعالیم خود یادآور میشود شامل موارد زیراست:
الف)تفاوت قائل شدن بین زبان شناسی در زمانی که در مورد تحول یافتن زبان از گذشته تا اکنون است و زبان شناسی هم زمانی که وضع فعلی زبان را مورد بررسی قرار می‌دهد.
ب)شناسایی عناصر سازنده‌ی یک جمله براساس روابط جانشینی و هم نشینی.
پ)متفاوت دانستن زبان (langue) و گفتار (parole) و تأکید بر جنبه‌ی عینی و ملموس زبان یا همان گفتار.
ج) طرح مفهوم نشانه بودن زبان، نظامی از نشانه ها به مثابهی دیگر نظامهای نشانهای.
۳) مکتب زبان شناسی زایشی، سال ۱۹۵۷ در کتاب ساخت‌های نحوی توسط نوام چامسکی در جهان شناخته شد. «چامسکی اذهان را از توصیف مفصل گفته‌های بالفعل دور ساخت، و در صدد کشف ماهیت نظامی که این برون داده‌ها را تولید می‌کند برآمد» (همان: ۴۰). به عبارت دیگر، وی ماهیت زبان را ژنتیکی دانسته و هدف اصلی زبان شناسی را دست یافتن به ویژگیهای این دانش فطری می‌داند. مثلاً این که کودک چگونه می‌تواند زبان را بدون آموزش بیاموزد. لازم به ذکر است که، محمدرضا باطنی در سال ۱۳۴۸ کتاب «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» را بر اسلوب نوین زبان شناسی عرضه کرد. و«دستور زبان فارسی بر پایه‌ی نظریهی گشتاری» نوشته‌ی مهدی مشکوه الدینی که در سال ۱۳۶۶ انجام گرفت، از نخستین ومهم ترین گام‌های اقبال به زبان شناسی نوین در ایران می‌باشند.

۲-۲-۴ اقسام کلمه ازنظردستور نویسان قدیم وجدید

کلمه «از ریشه‌ی: ک ل م، سه واژه‌ی کَلِمَ و کَلِمَه و کلام، اشتقاق یافته است. کلمه در لغت از کَلْم به معنای جرح و جراحت و جمع آن کُلوُم بر وزن و به معنی جروح است، کلمه را از آن جهت از این ماده مشتق کردهاند که گاه تأثیر الفاظ و کلمات از اثر نیزه و شمشیر و هر سلاح دیگر بیشتر است و جراحتی ماندگارتر برجای می‌گذارد، تا جایی که گفته اند:
جراحاتُ السّنان لها التیام ولا یلتام ما جرَح اللسان» (نجفی، ۱۳۸۶: ۱۲۵)
هر لفظی را که دارای معنای قابل فهم و مستقل باشد، کلمه می‌نامند. قابل فهم ومستقل بودن بدان جهت آمده است که مثلاً نمی‌توان پیشوندها، پس وندها و یا علامت‌های جمع را کلمه نامید. لازم به ذکراست، نشان دادن تقسیمات کلمه، براساس قواعد دستوری به زمان افلاطون باز می‌گردد.
«در رسائل، هر جمله‌ی یونانی به دو بخش تجزیه می‌شود: یکی بخش اسمی و دیگری بخش فعلی؛ و افلاطون بخش اسمی را انوما (Ónoma) نام کرد و بخش فعلی را ریما (rhêma) ؛ واین تقسیم بندی از آن زمان به بعد در تمام توصیفهای زبان شناختی به مثابه تمایزی بسیار بنیادین برجای ماند و حکم یک زیربنای اساسی برای تحلیل نحوی و هم چنین برای طبقه بندی واژه‌ها را پیدا کرد. ارسطو این تمایز افلاطونی را نگاه داشت؛ اما یک طبقه تازه نیز از عناصر نحوی بدان افزود؛ واین طبقهی تازه را طبقه‌ی سیندِسموی (sýdesmoi) نام کرد؛ و طبقه‌ی سیندِسموی همه‌ی عناصری را در خود جای می‌داد که مقدر بود بعدها از یکدیگر باز شناخته شوند، و به نام‌های حروف ربط و حروف تعریف و ضمایر باز خوانده شوند» (روبینز، ۱۳۸۷: ۶۸-۶۹). این موضوع علمی نیز مانند سایر علوم توسط دیگر بزرگان ادامه یافت که بسترساز تحولات فراوانی در زمینه‌ی دستورزبان شد. مثلاً فیلسوفان رواقی در یونان ((نظام ارسطوئی دستور زبان را مورد بازاندیشی ژرف تر قرار دادند؛ و این بازاندیشی در راستای دو خط متفاوت پیش رفت، و حاصل یکی آن شد که بر شمار انواع کلمه افزوده گردد، و حاصل دیگری این شد که، از یک سو، برای مقولات دستوری موجود تعریف‌های دقیق تری به دست داده شود و از سوی دیگر، مقولات دستوری بیشتری فرا پیش نهاده شود تا از رهگذر آنها بتوان هم ساخت صرفی انواع کلمه را بهتر طرح و توصیف کرد و هم بخشی از مسائل نحوی آن انواع را.»
سپس دانشمندی به نام دیونیسیون تِراخس(Dionysius Trax) کلمات را به هشت طبقه ی، اسم، فعل، وجه وصفی، حرف تعریف، ضمیر، حرف اضافه، قید و حرف ربط دسته بندی کرد. اگرچه تقسیمات تراخس بعدها تغییرات کوچکی پذیرفت لیکن اساس کار دستوریان قرار گرفت.» (همان:۷۳-۷۴)در میان اعراب نیز تجزیه‌ای که توسط سیبویه صورت گرفت یعنی اسم، فعل، حرف از گذشته تا کنون باقی است. اما در ایران از همان آغاز دستور نویسی تا زمان حاضر نظرات متفاوتی دراین زمینه وجود دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاراتی خواهد شد.

1. 1. عبدالکریم ایروانی متوفی ۱۰۶۵ (هـ ق) درباره‌ی انواع کلمه می‌گوید: «کلمات زبان‌ها بر سه گونه است: اسم و فعل، حرف. . .» (۱۲۶۲: ۷)

۲- میرزاعلی اکبرخان ناظم الاطباء «نامهی زبان آموز پارسی» راکه در سال ۱۳۱۶ منتشر کرد، با اثرپذیری از دستور فرانسه نوشته است. وی کلمات را ده گونه می‌داند: اسم، صفت، کلمه‌ی اشاره، ضمیر، فعل، اسم فعل، معین فعل، کلمه موصول، کلمه‌ی غیر موصول، حرف. (صنیع، ۱۳۷۱: ۲۵۱)
۳- «لسان العجم» از میرزا حسن بن محمدتقی طالقانی که آن را در زمان سلطنت ناصرالدین شاه (۱۳۰۵) نوشته است، شامل یک مقدمه و دو باب و یک خاتمه است. در باب اول کلمه را به اسم، فعل و حرف تقسیم می‌کند. (همان: ۲۸۰)
۴-«دستور» غلام حسین کاشف نیز که در سال ۱۳۲۵ در استانبول نوشته است، شامل دو بخش است؛ بخش اول از الفبا و تقسیم کلمات سخن گفته است و دراین باره می‌نویسد: «اقسام کلام را ما به ده قسم تفریق می‌کنیم و آن اقسام را بخش‌های ده گانه‌ی کلام نام نهیم، آن اقسام بر وجه آتی است: اسم، ضمیر، صفت، کنایات، فعل، فروعات فعل، ظروف، ادوات جر، ادوات عطف و اصوات. در میان
بخش‌های ده گانه‌ی کلام، اسم، ضمیر، صفت، کنایات: فعل و فروعات فعل تغییر پذیر هستند؛ ولی ظروف، ادوات جر و ادوات عطف، اصوات غیر متصرف هستند.» (کاشف، ۱۳۲۹: ۱۶).
۵-در «دستور تاریخی زبان فارسی» در دورهی ایران باستان، انواع کلمات شامل اسم، صفت، عدد، ضمیر، فعل، قید، حروف اضافه، حرف ربط و اصوات است. در دورهی میانه شامل اسم، صفت، عدد، ضمیر، فعل، قید و حرف اضافه میشود. (ابولقاسمی، ۱۳۸۵: ۲۶۷-۲۸۵)
۶-میرزاحبیب اصفهانی در «دستور سخن» (تألیف ۱۲۸۷ هـ ق) می‌گوید: «کلمه بر سه قسم است: اسم، فعل و حرف. اسم، کلمه‌ای است که در رساندن معنی اش، احتیاج به چسبیدن و اتصال به کلمه‌ی دیگر ندارد و زمان را نمی‌رساند؛ مانند بزرگ و کوچک و غیره. فعل، کلمه‌ای است که در رساندن معنی احتیاج به چسبیدن به کلمهی دیگر نیست. ولی یکی از زمان‌های سه گانه را می‌رساند؛ مثل رفت و می‌رود. حرف کلمه‌ای است که در رساندن معنی احتیاج به کلمه‌ی دیگر را دارد، مثل «از» که آغاز را می‌رساند.» (صنیع، ۱۳۷۸: ۱۱۸).

7. 7. قریب نیز در اثر خود یعنی «دستور زبان فارسی»به اسلوب السنهی مغرب زمین چنان که از نام آن نیز بر می‌آید، به شیوهی دستورهای اروپایی، اقسام کلمه را نه قسم می‌داند: اسم، صفت، کنایه، عدد، فعل، قید، حرف اضافه، حرف ربط، اصوات. (دهخدا، ۱۳۷۷: ۱۳۲)

7. 7. پنج استاد بزرگ (همایی، قریب، یاسمی، مینوی، فروزانفر) در این باب می‌گویند: «کلماتی که در سخن گفتن به کار می‌رود و مطالب ما به وسیلهی آن بیان می‌شود نه قسم است:اسم، صفت، کنایه، عدد، فعل، قید، حرف اضافه، حرف ربط، صوت. (۱۳۷۰: ۲۰)

7. 7. عبدالرحیم بن حاج محمد حسین همایون فرخ که مدتی هم در فرهنگستان زبان فعالیت داشته است در «دستور جامع زبان فارسی» کلمه را شش قسم بر می‌شمارد:اسم، صفت، فعل، قیود، ضمیر، حرف. (۱۳۳۷: ۲۲ )

7. 7. پرویز ناتل خانلری نیز می‌گوید: «هر کلمه با چشم پوشیدن از رابطهای که در جمله با کلمات دیگر دارد، هفت نوع است. اسم، صفت، ضمیر، قید، فعل، حرف، صوت» (خانلری، ۱۳۵۲: ۲۱۰)

7. 7. خیام پور کلمه را به اعتبار نقش و عملی که در جمله دارد، به شش نوع تقسیم می‌کند: اسم، فعل، صفت، قید، شبه جمله، ادات (حرف) (۱۳۵۲: ۱۱)

7. 7. سید کمال طالقانی در «اصول دستور زبان فارسی» کلمه را بر نُه قسم می‌داند و در این رابطه می‌گوید: «کلمه لفظی است مفرد که برایش معنایی باشد و آن بر نه گونه است: اسم، صفت، عدد، کنایه، فعل، قید، حرف اضافه، حرف ربط، اصوات» (۱۳۴۹: ۷)

7. 7. هوشنگ فیروز منش، مسیح فقیه و منیژه سرکیشکی اقسام کلمه را بدون توجه به رابطه آن‌ها به یکدیگر بر نه گونه تقسیم کرده اند: اسم، فعل، قید، صفت، عدد (صفت شمارشی) کنایات (ضمیر، اسم اشاره، موصول، مبهمات، استفهام) حرف ربط، حرف اضافه، اصوات (۱۳۶۴: ۳۵)

7. 7. تقی وحیدیان کامیار در مقاله‌ای با نام «اقسام کلمه»، کلمه را نه نوع دانسته است: اسم، ضمیر، صفت، فعل، قید، نقش نما، صوت، کلمه‌ای که قید را توصیف می‌کند، کلمه‌ای که صفت را توصیف می‌کند (۱۳۸۶: ۲۱-۲۸)

7. 7. ارسلان گلفام نیز در «اصول دستور زبان» که آن را بر اساس زبان شناسی جدید نوشته است، اجزای کلام را بر هفت قسمت، تقسیم می‌کند: اسم، صفت، فعل، حروف اضافه، قید، حرف ربط و شبه جمله که دربارهی آن می‌گوید: «در مطالعات دستوری نوین از آن جا که این قبیل واژه‌ها اغلب به صورت منفرد به کار می‌روند و در ساختار دستوری جمله‌ها تأثیر گذار نیستند چندان مهم تلقی نمی‌شود و در مقوله بندی بنیادی واژه‌ها قرار نمی‌گیرد» (۱۳۸۶: ۴۳)

7. 7. در«دستور مفصل امروز» نوشتهی خسرو فرشیدورد نیز آمده است: «ما کلمه و گروه‌های مربوط به آن را بر روی هم بر شش قسم، تقسیم کردیم، اسم، گروه اسمی، صفت و گروه وصفی، فعل و گروه فعلی، قید و گروه قیدی، صوت و گروه صوتی، حرف» (۱۳۸۲: ۱۸۱)

7. 7. در «دستور زبان فارسی۲» انوری و گیوی آمده است: «اسم، فعل، ضمیر، صفت، قید، حرف و شبهجمله، مقوله های هفتگانهی زبان است. آن را انواع کلمات یا طبقات دستوری یا اقسام هفتگانهی کلمه نیز میگویند» (۱۳۸۹: ۱۰)

7. 7. در دستور گشتاری مهدی مشکوه الدینی نیز از پنج گروه سخن گفته شده است: گروه اسمی، گروه فعلی، گروه صفتی، گروه حرف اضافهای، گروه قیدی(۱۳۷۹: ۷۰)

جدول زیرتعدادی از دستورنویسان ونظراتشان را در رابطه با اقسام کلمات، به صورت کلی نشان می‌دهد.