۴-۳-۲ فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­های جذب نوری دستگاه اسپکتوفتومتر به منظور قرائت میزان فعالیت آنزیمی سوپراکسید دیسموتاز نشان داد که فعالیت این آنزیم در گیاهان تحت تنش در سطح احتمال ۱% معنی دار هستند. میزان فعالیت آنزیم در ساعات ابتدایی تغییر چندانی نسبت به شاهد نشان نداد ولی با گذشت زمان و در ۲ روز بعد از اعمال تنش به تدریج افزایش یافته و در روز ۷ به بیشترین مقدار رسیده و با گذشت زمان کاهش معنی داری پیدا کرده است. بیشترین میزان فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در روز ۷ ام تنش بوده است و کم ترین مقدار آن در گیاه شاهد مشاهده شد.
شکل ۴-۷: اثر زمان برای فعالیت آنزیم سوپراکسیددیسموتاز

نتایج تعدادی از تحقیقات نیز نشان می‌دهد که فعالیت آنزیم‌ دیسموتاز در بافت برگ ارقام حساس و محتمل به خشکی بسیار از گونه‌ها افزایش میابد (بور،۲۰۰۳: دمیرل و ترکن ۲۰۰۵) اگرچه این افزایش فعالیت آنزیم در ارقام محتمل بیشتر از ارقام حساس گزارش‌شده است (شالاتا و همکاران، ۲۰۰۱). در یک بررسی دیگر که میرزایی همکاران (۲۰۱۳) روی دو گونه از Brassica napus تحت تنش خشکی انجام شد گزارش کردند که با افزایش تنش خشکی افزایش آنزیم‌ اکسید دیسموتاز در بافت برگ و ریشه مشاهده شد؛ اما میزان فعالیت این آنزیم‌ها در گونه SLM046 بیش‌تر از گونه Hyola308 بود. هم‌چنین میزان پر اکسیداسیون لیپیدی نیز در گونه Hyola308 افزایش‌یافته بود. این نتایج نشان داد که تحمل به خشکی در گونه SLM046 بیش‌تر از گونه Hyola 308 است. در مطالعه‌ای که علی‌رضا پور تقی و همکاران در سال ۲۰۱۱ روی آفتابگردان انجام دادن گزارش کردند که گیاهان تحت تنش نسبت به گیاهان شاهد افزایش قابل‌توجهی در فعالیت آنزیم‌‌اکسیدان سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) در بافت برگ را گزارش کردند. از طرفی نیز کاهش فعالیت آنزیم در ارقام حساس مشاهده شده است اینطور می توان نتیجه گرفت که در روز های ابتدایی تنش به علت حفظ ساختار های تولیدکننده سوپراکسیددیسموتاز فعالیت آنزیم افزایش داشته ولی با ادامه تنش ها به علت تخریب این ساختار ها فعالیت آنزیم ها کاهش پیدا کرده است(ثابت تیموری و همکاران، ۱۳۸۶).
۴-۳-۳ الگوی تظاهر ژن کاتالاز در پاسخ به تنش خشکی
میزان بیان ژن کاتالاز در بافت برگ در طی گذشت زمان از تنش بطور قابل توجهی کاهش یافته است که حتی بعد از گذشت یک هفته بعد از اعمال تنش میزان کاهش نسبت به شاهد بیش تر بوده و میزان بیان در روز چهاردهم روند افزایشی یافته.میزان بیان کاتالاز در بافت ریشه نیز در ساعات اولیه روند افزایشی داشته به طوریکه بیش ترین میزان بیان در روز دوم گزارش شده و با افزایش زمان شاهد روند کاهشی گزارش شد. کاتالاز آیزوزایمی از چندین ژن است که این امکان و جود دارد سایر ژن های کاتالاز فعال باشند. در نهایت، ممکن است که رونویسی ژن کاتالاز مهار شده، در حالی که میزان تخریب پروتئین کاتالاز در طول دوره کم بوده است. افزایش فعالیت کاتالاز با کاهش سمیت H₂O₂ بر آسیب خسارت متابولیسم بافت کمک میکند با این حال Harinasut و همکاران (۲۰۰۳) نشان دادند که فعالیت کاتالاز با افزایش استرس تغییر نمیکند. ثابت بودن فعالیت کاتالاز نشان دهنده اهمیت آنزیم های پراکسیداز و آسکوربات پراکسیداز در سیستم مهار پراکسید هیدروژن است. آنزیم های کاتالاز از بین برنده پراکیسد هیدروژن در میتوکندری است. در حالی که آنزیم اصلی چرخه آسکوربات گلوتاتیون آسکوربات پراکسیداز می باشد که در سرکوب تجمع پراکسید هیدروژن در کلروپلاست، سیتوزول، پراکسیزوم ها و آپوپلاست نقش دارند.
شکل ۴-۸: روند تغییرات بیان ژن کاتالاز در بافت برگ
شکل ۴-۹: روند تغییرات بیان ژن کاتالاز در بافت برگ
۴-۳-۴ فعالیت آنزیم کاتالاز
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنی داری در فعالیت آنزیم کاتالاز بین تیمار های زمان وجود دارد به صورتی که با افزایش زمان میزان آنزیم کاهش یافته است. بیش­ترین میزان فعالیت آنزیم در زمان شاهد و کمترین میزان فعالیت در روز ۱۴ ام مشاهده شد.
شکل ۴-۱۰: اثر زمان بر فعالیت آنزیم کاتالاز تحت تنش خشکی در بافت برگ و ریشه
کاتالاز یک آنزیم تبدیل کننده پراکسید هیدروژن به آب و اکسیژن مولکولی است که در نتیجه تنش خشکی میزان آن در بافت برگ و ریشه کاهش می یابد. این امر نشان می دهد، به علت رابطه ضعیف کاتالاز با پیش ماده پیش ماده خود، عاملی در جهت محدود نمودن عمل محافظتی کاتالاز دخالت نموده و باعث غیر فعال نمودن کاتالاز گردیده است (گرامر، ۲۰۰۰). کافی و همکاران نشان دادند که با افزایش میزان شدت شوری میزان فعالیت کاتالاز کاهش معنی داری پیدا کرده است.تحقیقات فرهودی (۱۳۹۰) در تاثیر اثر تنش شوری و خشکی روی ارقام کلزا نشان داد که در هر سه رقم میزان فعالیت آنزیم کاتالاز در مقایسه با نمونه شاهد کاهش معنی داری پیداد کرده است. میرن و همکاران (۲۰۱۰) نشان دادند که فعالیت آنزیم کاتالاز در Lablab purpureus تحت تنش خشکی بعد از ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت در برگ ها ۷۵ درصد نسبت به شاهد کاهش داشت که در غلظت های بالاتر این کاهش بیشتر بود.
۴-۳-۵ الگوی تظاهر ژن پلی فنیل اکسیداز در پاسخ به تنش خشکی
میزان بیان پلی فنیل اکسیداز در بافت برگ بعد از گذشت ۶ ساعت بعد از تنش تغییر کرد و تا روز اول بعد از تنش روند کاهشی از خود نشان داد و در روز هقتم به کم تریم مقدار خود رسیداما میزان بیان پلی فنیل اکسیداز در بافت ریشه بعد از اعمال تنش روند کاهشی نشان داد به طوری که بیش ترین میزان بیان در زمان شاهد گزارش شد که با گذشت زمان تا ساعت ۱۲ ام بعد از تنش شاهد روند کاهشی بودیم و در روز اول میزان بیان ژن پلی فنیل اکسیداز دوباره افزایش یافت.اما در روزهای ۷ ام و ۱۴ ام بعد از تنش میزان بیان تقریبا ثابت بود. سطح پلی فنیل اکسیداز وقتی در معرض تنش قرار می گیرد تغییر می کند و از گذشته مورد بحث است با این حال، در هر حال توضیحی برای مکانیسم آن وجود ندارد حتی مشخص نیست که تغییر سطح پلی فنیل اکسیداز برای گیاه مفید است یا مضر. فنل ها توسط پراکسیدازها و در درجه اول توسط پلی فنیل اکسیداز اکسیده می شوند که کاتالیزور اکسیداسیون O-diphenol به O-diquinones می باشد و به همان اندازه هیدرولیز مونو فنل ها. فعالیت این آنزیم ها در پاسخ به تنش های محیطی زیستس و غیر زیستی افزایش می یابد.
شکل ۴-۱۱ روند تغییرات بیان ژن پلی فنیل اکسیداز در بافت برگ گیاه کنجد
شکل ۴-۱۲ روند تغییرات بیان ژن پلی فنیل اکسیداز در بافت ریشه گیاه کنجد
۴-۳-۶ فعالیت آنزیم اسکوربات پراکسیداز
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیداز نسبت به زمان شاهد افزایش یافته است. به­ طوری­که بیش­ترین میزان فعالیت آنزیم در روز ۱۴ ام بعد از اعمال تنش خشکی مشاهده شد و کم ترین میزان در زمان شاهد بوده است.
شکل ۴-۱۳: اثر دوره های زمان روی فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیدازدر بافت برگ
نتایج حاصل از تجزیه واریانس بافت ریشه نشان داد که اختلاف معنی داری در فعالیت آنزیم کاتالاز بین تیمار های زمان وجود دارد به صورتی که با افزایش زمان میزان آنزیم کاهش یافته است. بیش­ترین میزان فعالیت آنزیم در زمان شاهد و کمترین میزان فعالیت در روز ۱۴ ام مشاهده شد.
شکل ۴-۱۴: اثر دوره های زمان روی فعالیت آنزیم آسکوربات پراکسیدازدر بافت ریشه
اسید آسکوربیک یکی از قوی ترین آنتی اکسیدان ها است (نوکتر و فویر، ۱۹۹۸(که در طیف وسیعی از واکنش های آنزیمی و غیر آنزیمی به عنوان پالاینده اصلی گونه های اکسیژن واکنش دهنده عمل می کند. اسید آسکوربیک به طور مستقیم به سوپراکسید، رادیکال های هیدروکسیل و اکسیژن منفرد متصل و آن ها را پالایش می کند و پراکسید هیدروژن را از طریق آنزیم آسکوربات پراکسیدازبه آب احیاء میکند (نوکتر و فویر،۱۹۹۸). در سلول های گیاهی آسکوربات مهم ترین جزء برای رفع سمیت هیدروژن پرااکسید می باشد و APX برای کاهش هیدروژن پراکسید به آب عمل می کند. افزایش فعالیت آسکوربات پراکسیداز مهم ترین نشانه برای تحمل به خشکی بالا است. آسکوربات پراکسیداز آنتی‏اکسیدانتی است که وظیفه‏ای مشابه کاتالاز انجام می‏دهد با این تفاوت که از آسکوربات به‌عنوان عامل احیاکننده استفاده می‏کند. آسکوربات پراکسیداز نقش مهمی در تنظیم میزان پراکسید هیدروژن درون‌سلولی دارد (وان بروسم و همکاران، ۲۰۰۱؛ شیجاکا، ۲۰۰۲).
جدول ۴-۱: تجزیه واریانس فعالیت آنزیم های مورد برسی بر اساس طرح کاملا تصادفی

 

Title (Leaf)
S.O.V	df	Mean Squares
		Prolin	GPX	Pro	APX	CAT
Treatment	۶	۲٫۳۹۹**	۴۹٫۰۸۲**	۰٫۳۷۴*	۲۸۳۰۴۸۳٫۷۶۰**

H1 : توزیع داده‌های مربوط به هر یک از متغیرها نرمال نیست
جدول ۳-۷: نتایج آزمون های سنجش نرمال بودن داده ها

 

متغیر	ضریب آماره	سطح معناداری	نتیجه آزمون	نوع آزمون
مدیریت زنجیره تامین داخلی	۰.۷۲۱	۰.۶۷۶	نرمال	پارامتریک
مدیریت زنجیره تامین مرتبط	۰.۵۴۳	۰.۹۳۰	نرمال	پارامتریک
پذیرش فرآیندهای مربوط به مدیریت زنجیره تامین	۱.۱۹۳	۰.۱۱۶	نرمال	پارامتریک
اجرای مدیریت زنجیره تامین	۱.۸۳۲	۰.۰۵۲	نرمال	پارامتریک

با توجه به خروجی آزمون و اینکه سطح معناداری بالای ۰.۰۵ است، همچنین مقدار آماره آزمون در بازه ۱.۹۶± است، پس فرض نرمال بودن داده ها تایید می شود و می توان از آزمون های پارامتریک استفاده کرد.

۳-۱۲ ) روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها

تجزیه و تحلیل داده ها در دو بخش آمار توصیفی و استنباطی انجام می شود. آمار توصیفی به توصیف اطلاعات به دست آمده می پردازد که این اطلاعات عبارتند از ویژگی های جمعیت شناختی نمونه آماری و تحلیل های آماری از قبیل شاخص های فراوانی و درصد فراوانی محاسبه می گردد. در حالی که از آمار استنباطی جهت بررسی فرضیات و تعیین وجود یا عدم وجود رابطه بین متغیرها استفاده می شود. تجزیه‌ و تحلیل اطلاعات آماری این تحقیق با نرم‌افزارSPSS 20 ، LISREl 8.80 و Smart PLS 2 انجام می‌گیرد. تجزیه ‌و تحلیل سوالات پژوهشی تحقیق با توجه به روش تحقیق، با بهره گرفتن از مدل‌سازی معادلات ساختاری ضرایب رگرسیون متغیرهای مستقل، وابسته و میانجی را محاسبه نموده و برازش مدل نظری پژوهش را بررسی کردیم.

۳-۱۲-۱) تحلیل مدل معادلات ساختاری

برای بررسی روابط همبستگی بین متغیرها به‌صورت منسجم، کوشش ‌های بی‌شماری در دهه ‌های اخیر صورت گرفته است. یکی از روش ‌های نوید بخش در این زمینه، مدل یابی معادلات ساختاری^[۵۸] است. مدل یابی معادلات ساختاری یک تکنیک چند متغیره بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری و به بیان دقیق‌تر بسط مدل خطی کلی^[۵۹] است که به پژوهشگر این امکان را می‌دهد مجموعه‌ای از معادلات رگرسیونی را به ‌طور همزمان مورد آزمون قرار دهد. مدل یابی معادلات ساختاری یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیه ‌هایی درباره روابط متغیرهای مشاهده‌ شده و مکنون است که گاه تحلیل ساختاری کوواریانس، مدل یابی علی و گاها نیز لیزرل نامیده می‌شود (هومن، ۱۳۸۴).

در این پژوهش جهت تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه ‌ها از روش مدل یابی معادلات ساختاری و برای اجرای آن از نرم‌افزار LISREL 8.80 استفاده ‌شده است. به‌طورکلی می توان گفت که به دلایل زیر از نرم‌افزار لیزرل استفاده ‌شده است:
تحقیق حاضر به دنبال یافتن یک مدل علی و آزمودن آن به جهت بررسی روابط بین متغیرها است، روابط وابسته به هم و یا همزمان بین متغیرها وجود دارد.
مدل معادلات ساختاری، یک ساختار علی خاص بین مجموعه‌ای از سازه‌ های غیر قابل ‌مشاهده است که از دو مولفه تشکیل‌شده است، یک مدل ساختاری که ساختار علی بین متغیرهای پنهان را مشخص می‌کند و یک مدل اندازه‌گیری که روابطی بین متغیرهای پنهان و مشاهده‌ شده را تعریف می‌کند (هومن، ۱۳۸۴).
۳-۱۲-۱-۱) متغیرهای پنهان و متغیرهای قابل مشاهده
سازه ‌های متغیرهای پنهان و متغیرهای مشاهده‌ شده دو مفهوم اساسی در تحلیل‌ های آماری به‌ ویژه بحث تحلیل عاملی و مدل یابی معادلات ساختاری هستند. متغیرهای پنهان ‌که از آن‌ها تحت عنوان متغیر مکنون یاد می‌شود، متغیرهایی هستند که به ‌طور مستقیم قابل‌ مشاهده نیستند(هومن، ۱۳۸۴).
۳-۱۲-۱-۲) بار عاملی

خصیصه‌های ۲-gram و ۳-gram دارای پراکندگی بیشتری نسبت به خصیصه‌های unigram هستند. به همین دلیل استفاده از این خصیصه‌ها باعث کاهش دقت طبقه‌بندی می‌شود. ولی چنانچه این خصیصه‌ها به همراه unigram برای مدلسازی سند به کار روند، باعث بهبود دقت طبقه‌بندی می‌شوند [۲۵].

خصیصه‌های N-POSWORD که مثالهایی از آن را در بخش قبل بیان کردیم باعث کاهش ابهام معنایی کلمات چند معنای خواهند شد لذا به فرایند تحلیل احساس کمک می‌کنند. جدول۳-۳ مثالی برای رفع ابهام نشان می‌دهد؛ در این مثال کلمه مبهم کلمه like است. like با دو معنای متفاوت بکار رفته، این ابهام معنایی با بهره‌گیری از خصیصه‌های N-POS برای طبقه بند^[۲۷] قابل رویت خواهد بود.
جدول ۳-۲ مثال برای رفع ابهام با بهره گرفتن از برچسب ادات سخن

 

I like you.	You are like my mother.	جمله مثال
I/PRP like/VBP you/PRP ./.	You/PRP are/VBP like/IN my/PRP$ mother/NN ./.	عبارت برچسب گذاری شده
Like	Like mother	مدل bigram پس ازپیش پردازش
Like/VBP	Like/IN mother/NN	مدل ۲-POSWORD

جدول ۳-۳ مثالی را برای رفع ابهام با بهره گرفتن از برچسب گذاری نقش کلمات بیان می‌کند. دو سطر آخر جدول مدل bigram و ۲-POSWORD این جملات را نشان می‌دهد. اگر توجه کنیم در سطر آخر با اضافه کردن برچسب ادات سخن و مشخص شدن نقش like در دو عبارت، ابهام برطرف شده است، به این معنی که با اضافه کردن برچسب سخن قادرخواهیم بود متفاوت بودن like در دو عبارت را تشخیص دهیم.
خصیصه‌های پیشنهادی ما برای مدل‌سازی اسناد در شکل ۳-۵ بیان شده‌اند. با توجه به توضیحات بیان شده استفاده از این خصیصه‌ها می‌تواند مدل مناسبی از سند را در اختیار ما قرار دهد. مدل پیشنهادی در این نوشتار از مدل پیشنهادی در [۵] خیلی کوچکتر است و نسبت به روش پیشنهادی در [۵] نیز دقت طبقه‌بندی بیشتری دارد.
­
شکل۳-۵ مجموعه خصیصه‌های پیشنهادی برای تحلیل احساس.
در تحقیقات پیشین ثابت شده است خصیصه‌های ۱-word یا unigram خصیصه‌هایی هستند که اطلاعات مفیدی را در اختیار طبقه‌بند برای تحلیل احساس قرار می‌دهند. خصیصه‌های ۲-word یا bigram و ۳-word یا trigram قادرند ارتباط و همبستگی بین کلمات درون متن را مدلسازی کنند، این امکان برای خصیصه‌های ۱-word وجود ندارد. خصیصه‌های ۱-POSWORD، ۲-POSWORD و ۳-POSWORD نیز برای کاهش ابهامات موجود در خصیصه‌های n-word بیان شده، در مجموعه خصیصه‌های لازم برای مدلسازی متن وارد شده‌اند. استفاده همزمان از این خصیصه‌ها برای تشکیل بردار خصیصه، ما را با مشکل افزایش فضای بردار خصیصه و مشکلات ناشی از این موضوع روبرو خواهد کرد با فیلتر کردن چند مرحله‌ای خصیصه‌ها این مشکل حل خواهد شد. ضمن اینکه در مرحله آخر حداقل تعداد خصیصه را خواهیم داشت لذا می‌توانیم از روش‌های انتخاب خصیصه تک متغیر با حداقل پیچیدگی زمانی استفاده کنیم.
در این مرحله فایل‌های اسناد، حاوی توکن‌ها، به عنوان ورودی دریافت می‌شود و خصیصه‌های بیان شده در شکل ۳-۵ استخراج می‌شوند.
الگوریتم ۲ (Algorithm 2) مجموعه اسناد و بردار خصیصه‌ها را به عنوان ورودی دریافت می‌کند. توجه شود که بردار خصیصه در مراحل قبلی ایجاد شده است، همچنین اسناد به توکن‌ها تجزیه شده‌اند. همه توکن‌های یک سند بررسی می‌شوند: چنانچه در بردار خصیصه‌ها وجود داشته باشند به فایل مدل اضافه می‌شوند، چنانچه در بردار خصیصه‌ها وجود نداشتند نیز به فایل مدل اضافه نمی‌شوند.
Algorithm 1 Documents_To_model

 

Input: D set of document, FeatuerVector Output: OutputFile model file foreach ( di IN D ) foreach ( token tj IN di.tokens )

اما مهمترین ثمرۀ این حکومت زایش دیگر حکومتهای شیعی–ایرانی از درون آن بود.یکی از حکومتهای قدرتمند و بانفوذ شیعی که توسط ایرانیان در قرن چهارم هجری ایجاد شدو منشاً خدمات بسیاری به شیعیان گردید،دولت شیعی–ایرانی آل بویه بود،که درابتدا در خدمت علویان طبرستان بودندوتوانستند بعد ازمدتی حکومت خود را ابتدا در ایران و سپس در عراق توسعه وگسترش بدهند. به طوری که برخلفای سنی مذهب عباسی تسلط یافتند، و قدرت عزل و نصب آنان را در دست گرفتند.
ظهور و قدرت گیری حکومت شیعی آل بویه را می توان،به طور مستقیم از ثمرات نهضت علویان دانست.دوره حکومت آل بویه (۳۲۲- ۴۴۸ق) یکی از دوره های متمایز و برجسته در تاریخ ایران می باشد.تا قبل از قدرت گیری شیعیان و به خصوص آل بویه شیعیان بدلیل دشمنی حاکمان اموی وعباسی با علویان در وضعیت بسیار بدی از لحاظ اجتماعی وسیاسی قرار داشتندو در اکثر دوره ها شیعیان قادر به آشکار کردن عقاید و مراسم مذهبی خود نبودندو دربیم و ترس قرارداشتند،و به تقیّه در امور می پرداختند.اما حرکت مستمر خود را ادامه می دادند.هر چند در بعضی مواقع خلفای اموی و عباسی تلاش می کردند، با شیعیان رفتار شایسته انجام دهند،اما در اکثر مواقع شیعیان تحت ستم وفشار خلفا حق آشکارانجام دادن مراسم خود را نداشتند.یکی از این سنت هاو مراسم شیعه؛ زیارت قبور ائمه بزرگوارو ساخت آرامگاه برای قبور مطهر ائمه(ع) بودکه با مخالفت شدیدحاکمان اموی وعباسی روبرو می گردیدوحتی جان ومال خودرا درحین انجام زیارت قبور ائمه (ع) از دست می دادند.

اما یکی از ویژگی های برجسته حکومت آل بویه توجه به شیعیان واحیای شعائر شیعیان بود. به طوری که شیعیان دردوران آل بویه بر خلاف دوره های قبلی اجازه تظاهر علنی به عقایدشان بدون نیاز به تقیّه رایافتند.هر چند در این دوران تشیع امامی، مذهب رسمی حکومتی نگردید،اما شیعیان اجازه یافتندمراسم مذهبی واعتقادی خود راباآزادی بیشتری انجام دهند.عالمان شیعه به نشر فرهنگ وفقه شیعه پرداختند. به طوری که در این عصر متکلمان واندیشمندان برجسته شیعه به انتشار وگسترش فرهنگ تشیع پرداختندونفوذ وقدرت بسیاری در جامعه به دست آوردند.
شیعه به نسبت دوره های دیگر با آمدن آل بویه قدرت ونفوذوگسترش فراوانی یافت،و زمینه گسترش افکار و علنی نمودن عقایدش فراهم گردید.حاکمان آل بویه از شیعیان حمایت و طرفداری می کردند.همین حمایت و توجه آل بویه از شیعیان سبب رونق و گسترش شعائر شیعیان گردید.به طوری که در قرن چهارم هجری شعائر شیعه از جمله عزاداری امام حسین (ع)در روز عاشورا، برگزاری جشن غدیر خم و شهادت دادن به ولایت امام علی (ع) در اذان علنی شد، و در ایران و عراق گسترش یافت.
زیارت اماکن مقدسه و متبرکه از شعائر شیعیان بود،که در قرن چهارم هجری رونق بسیاری یافت، به خصوص زیارت ائمه اطهار در عراق و ایران و امامزادگان علوی پس از قدرت گیری آل بویه و چیره شدن آنان بر عراق آسانتر شد.
خود حاکمان بویه در ایران و عراق به زیارت آرامگاه های ائمه اطهار می رفتند.به طوری که عضدالدوله به زیارت نجف و کربلا می رفت.عزالدوله درسال(۳۶۱ق) به زیارت حرم امام علی (ع)درنجف و در سال(۳۶۶ق)به زیارت حرم امام حسین (ع)درکربلا رفت.آنها نه تنها به زیارت ائمه توجه خاصی داشتند،بلکه برای راحتی زوارکربلا و نجف امکانات و وسایل رفاهی را فراهم می کردند،ودر بازسازی و تعمیر آرامگاه های امامان و امامزادگان در ایران و عراق تلاش بسیاری انجام می دادند.
حاکمان آل بویه ارادت و محبت شدید خود به امیر المومنین علی(ع)وامام حسین(ع)وائمه مدفون درکاظمین وایران راازطریق ایجاد،بازسازی و توسعه و تعمیر گنبدو بارگاه آنان نشان می دادندو علاوه بر انجام دادن این امور،موقوفات و نذرهایی را تقدیم آن آرامگاه ها می کردندو همچنین مدفن خود را در کنار آرامگاه های ائمه اطهار قرار دادند.به طوری که مدفن عماد الدوله موسس حکومت آل بویه در حرم علی بن حمزه (ع) در شیراز قرار داشت، و عضد الدوله و دو پسرش شرف الدوله و بهاء الدوله در نجف دفن شده اند.
درباره ی مدفن و بنای بارگاه‌های امامان و امامزادگان در ایران و عراق گزارش هایی در دست است،که حکایت از این داردکه از همان سال های اولیه وفات یا شهادت بناهایی ساده بر مزار آنها ساخته شدو به مرور زمان بناهای رفیع و عمارت های با شکوه بر مرقد آنها بنا شده است. اهتمام و توجه به بازسازی و تجدید بنا و توسعه بقاع متبرکه در مقاطعی رشد و فزونی یافته است،آغاز حکومت آل بویه یکی از این دوره ها می باشد.
قدرت گیری آل بویه را باید نقطه عطفی در توجه به توسعه و تعمیر مشاهد متبرکه ائمه(ع) در ایران و عراق دانست.چون در این دوران شاهد اقدامات عمرانی آنان می باشیم،که جنبه مذهبی و آرمانی داشت و همین توجه سبب گردید، بازسازی و تعمیر و توسعه آرامگاه های ائمه اطهار و امامزادگان رونق چندانی بیابد.بررسی چگونگی و چرائی بازسازی و ایجاد و تعمیر مشاهد متبرکه در ایران و عراق حاکی از آن است،که حاکمان آل بویه به دلیل اعتقاد به تشیع و ارادت ومحبت داشتن به ائمه اطهار وهمچنین به دلیل وجود و نفوذگسترده و وسیع شیعیان در عراق و ایران برای کسب مشروعیت در نظر شیعیان وایجاد موازنه ی قدرت در برابر اهل تسنن و بدلیل وجود سربازان دیلمی شیعی که هسته ارتش آنان را تشکیل می دادند.به بازسازی آرامگاه های ائمه شیعه دست زد.البته در کنارجلب مشروعیت مقاصد اقتصادی و سیاسی دیگری هم در نظر داشتند. ولی این توجه به آنان سبب آشکار شدن زیارت ائمه در نزد شیعیان و سپس گسترش و توسعه بازسازی و تعمیر مشاهد متبرکه گردید،که با دوره های قبل و بعد از آن تفاوت زیادی داشت.به طوری که در قرن چهارم هجری زیارت اماکن متبرکه و همچنین جمعیت شهرهای شیعی نشین گسترش یافت وبرقدرت ونفوذ شیعیان افزوده شد، واحیای مراسم تشیع آنقدر رونق یافت که حکومتهای سنی مذهب سلجوقی که بعد از آل بویه قدرت یافتند نتوانستند،این شعائر را ازبین ببرند.اگر تا عصر حاضر شاهد رونق این شعائر می باشیم یک دلیلش توجه و حمایت گسترده حاکمان آل بویه ازاین شعائر بودهرچند که آنان دراین حمایت ها سیاست را فراموش نمی کردند.ایجادوبازسازی حرم ها وآرامگاههای ائمه(ع) که از زمان ورود معزالدوله به بغداد(۳۳۴ق)شروع گردیددر زمان قدرتمندترین حاکم آل بویه، یعنی عضدالدوله به اوج خود رسیدوتوسط جانشیانش تا پایان عمر حکومت آل بویه در سایه سیاست تساهل وتسامح مذهبی شان ادامه پیدا کردونتیجه ای غیر از ایجادوتجدید بنای حرم های اهل بیت(ع) در عراق وایران واحیای سنت زیارت، در کنار سنت های دیگر تشیع نداشت.

منابع

_آربری،ا،ا،ج.(۱۳۴۶)،شیراز مهد شعر و عرفان،ترجمه ی منوچهرکاشف،تهران:بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
_آل یاسین،محمدحسن.(۱۳۷۱)، تاریخ حرم کاظمین علیه السلام، ترجمه:غلامرضا اکبری، بی جا: کنگره ی جهانی امام رضا (ع).
_ابراهیم حسن،حسن.(۱۳۸۸)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه:ابوالقاسم پاینده، تهران:جاویدان بدرقه.
_ابن اثیر،عزالدین علی.(۱۳۷۱-۱۳۸۳)، تاریخ کامل، ترجمه:سیدمحمدروحانی، تهران: اساطیر.
_ابن بابویه،(شیخ صدوق).(۱۳۷۷)، عیون الاخبار الرضا علیه السلام، قم: بی نا.
_ابن بطوطه، محمدبن عبدالله.(۱۳۷۰)،رحله ابن بطوطه، ترجمه:محمدعلی موحد،بی جا: نشرآگاه.
_ابن بلخی.(۱۳۴۳)، فارسنامه، به کوشش علی نقی بهروزی،شیراز:اتحادیه مطبوعاتی فارس.
_ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی.(۱۳۰۰)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، حیدرآباد:نشر دایره المعارف.
_ابن حوقل.(۱۳۴۵)، صوره الارض، ترجمه: جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
_ابن خلدون، عبدالرحمن.(۱۳۷۵)، العبر، ترجمه:محمد پروین گنابادی ،تهران :انتشارات علمی و فرهنگی.
_ابن طقطقی،محمد.(۱۳۸۹)،تاریخ الفخری،ترجمه:محمد وحیدگلپایگانی،تهران:علمی فرهنگی.
_ابن مسکویه.(۱۳۷۶)،تجارب الامم، ترجمه: علینقی منزوی، تهران : انتشارات توس.
_ابن واضح یعقوبی ، احمدبن ابی یعقوب. (۱۳۴۷)، البلدان، ترجمه:محمدابراهیم آیتی،
تهران: ترجمه و نشر کتاب.
_احمدیان شالچی ، نسرین.(۱۳۸۳)، نجف کانون تشیع، مشهد:بنیادپژوهشهای اسلامی.
_اشپولر، بارتولد.(۱۳۷۳)، تاریخ ایران در نخستین قرون اسلامی،ترجمه:جواد فلاطوری،تهران :انتشارات علمی و فرهنگی.
_اصطخری،ابواسحاق ابراهیم.(۱۳۴۷)،مسالک و ممالک، ترجمه:ازقرن ششم هجری، به کوشش ایرج افشار، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
_اصفهانی،ابوافرج.(۱۳۸۷)، مقاتل الطالبین ، ترجمه: هاشم رسول محلاتی، تهران: فرهنگ اسلامی.
_اصفهانی،حمزه بن حسن.(۱۳۶۷)،تاریخ پیامبران وشاهان، ترجمه:جعفر شعار،تهران: امیرکبیر.
_الاصفهانی، لابی الفرج. (۱۹۸۷)، مقاتل الطالبیـن، شرح وتحقیقات السید احمر صقر، بیروت :موسسه الاعلمی للمطبوعات.
_الانصاری، رئوف محمدعلی.(۱۳۸۷)،معماری کربلا در گذر تاریخ ، قم :انتشارات مسجد مقدس جمکران.
_افسر،کرامت الله.(۱۳۵۳)،تاریخ بافت قدیمی شیراز، تهران:انجمن آثار ملی.
_امداد ، حسن. (۱۳۳۹)،شیراز در گذشته وحال، شیراز: اتحادیه مطبوعاتی فارس.
_ایمانی فر،(رویگر)،محمد.(۱۳۸۹)،تاریخ تحولات سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دوره ی آل بویه،استهبان: مولف.
_باسورث،کلیفورد ادموند.(۱۳۷۱)،سلسله های اسلامی، ترجمه: فریدون بدره ای،تهران :موسسه ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
_البلاذری،احمدبن یحیی.(۱۳۶۴)، فتوح البلدان، ترجمه:آذرتاش آذرنوش، تصحیح:محمد فروزان، تهران:سروش.
_بلاغی،عبدالحجه.(۱۳۶۸)،خصوصیات جغرافیایی نجف اشرف، تهران : مظاهری.
_ بنیادپژوهشهای اسلامی.(۱۳۹۰)،امام علی بن موسی الرضا(ع)،مشهد:بنیادپژوهشهای اسلامی.
_بهرامی،اکرم.(۱۳۵۰)،تاریخ ایران از ظهور تا سقوط بغداد، تهران:انتشارات دانشسرای عالی.
_بهروزی،علی نقی.(۱۳۵۵)،بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز،شیراز:انتشارات اداره ی کل فرهنگ و هنر فارس.
_بهمنیار،احمد.(۱۳۴۴)،صاحب بن عباد،شرح احوال و آثار.به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی،تهران :انتشارات دانشگاه تهران.
_بهمنیار،علی نقی.(۱۳۱۸)،تاریخ دودمان بویه، کرمان: بی نا.
_بیات،عزیز الله.(۱۳۷۰)،تاریخ ایران از ظهور اسلام تا دیالمه، تهران : انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
_ بیانی (ندوشن)،شیرین.(۱۳۷۷)، تیسفون و بغداد در گذر تاریخ، تهران :انتشارات جامی.
_بیرونی،ابوریحان.(۱۳۶۳)،آثارالباقیه،ترجمه:اکبر دانا سرشت، تهران :انتشارات امیر کبیر.
_ پرویز،عباس. (۱۳۳۶)،تاریخ دیالمه و غزنویان، بی جا، بی نا.
_ _______.(۱۳۵۴)،سیر تاریخی و اجتماعی شاهنشاهی ایران، تهران :مرکز مطالعات و هماهنگی فرهنگی شورای عالی فرهنگ و هنر.

• بسیاری از آزمایش‌های انجام گرفته در مدارس، پایه علمی درستی نداشته و بی ارزشند.

 

• فعالیتهای عملی انجام شده در مدارس، دور از توانایی ها و علائق دانش‌آموزان هستند.

 

در اواسط جنگ سرد، در سال ۱۹۵۷، با پرتاب اولین سفینه فضایی (اسپوتنیک) توسط شوروی سابق، شوک عظیمی در بعضی از کشورها ایجاد شد. در مورد آموزش علوم تجربی، از قبل انتقادهایی در زمینه عدم کارایی روش های آموزشی موجود وجود داشت و پرتاب سفینه اسپوتنیک سبب شد تا بسیاری از کشورها، با شدت هر چه بیشتری به انجام اصلاحاتی در برنامه‌های درسی خود همت گمارند. اصلاحات برنامه درسی آموزش علوم نیز از جمله برنامه‌هایی بود که در بسیاری از کشورها به آن پرداخته شد. از مهمترین برنامه‌های درسی جدید، می‌توان به پروژه های نافیلد در مدارس ابتدایی، راهنمایی و متوسطه انگلستان و مطالعه و بررسی برنامه‌ درسی علوم زیست شناسی، فیزیک و شیمی در ایالات متحده اشاره کرد. اساس این پروژه‌ها بر درک مفهومی و یادگیری بخش اعظم حقایق علمی استوار بود و روی این اصل، دانش آموزان مجبور شدند تا از کتابهای درسی جدید و ویژه ای استفاده نمایند. برنامه درسی جدید بر توسعه هر چه بیشتر مهارتهای پایه، و نیز استفاده از فعالیتهای عملی در کنار کلاس درس تأکید داشت (میلار ^[۵۰] ،۲۰۰۴).
در سال ۱۹۸۰، جان سالومون با انتشار کتابی تحت عنوان “آموزش کودکان در آزمایشگاه” گفت: شکی نیست که آموزش علوم تجربی باید در آزمایشگاه صورت گیرد، زیرا که علوم تجربی به آزمایشگاه تعلق دارد، همانطور که آشپزی به آشپزخانه و کشاورزی به مزرعه تعلق دارد. سالومون این الزام در اجرای فعالیتهای عملی را با الهام از نظریه‌ها و فعالیت‌های صورت گرفته توسط آرمسترانگ مطرح کرد و با اجرای پروژه‌های مختلف آموزش علوم، موجب گسترش این نظریه شد. سولومون درکتاب خود خاطر نشان کرده است که سؤالات زیادی در رابطه با چگونگی تنظیم برنامه فعالیتهای عملی و اجرای آن در مدارس وجود دارد، اما در کتاب او اشاره‌ای به میزان فعالیتهای عملی در مدارس نشده بود(نشاط پرور، ۱۳۹۱).
میزان فعالیتهای عملی در مدارس را ک‍‍ِر^[۵۱] (۱۹۶۳) که در زمینه انجام فعالیتهای عملی در مدارس پژوهش می‌کرد، مشخص کرد. او با الهام از نظریه رشد شناختی پیاژه متذکر شد که معلمان علوم برای تنظیم میزان فعالیتهای عملی در مدارس، باید تلاش کنند تا در دوره تحصیلی ابتدایی (یعنی سنین ۷ تا ۱۱ سالگی)، با نمایش آزمایشهای ساده و جذاب و نیز انجام آزمایشهای بسیار ساده توسط دانش‌آموزان، آنها را به علوم تجربی علاقمند کنند. در دوره تحصیلی راهنمایی نیز باید روش های علمی به دانش آموزان آموخته شود؛ ولی از سنین ۱۴ و ۱۵ سالگی، ارتقای روش های علمی و دست یابی به سطوح بالاتر تفکر را هدف اصلی خود قرار دهند (نشاط پرور، ۱۳۹۱).

۲-۶-۳ محاسن استفاده از آزمایشگاه های واقعی
دلایل زیادی وجود دارد که به نوعی بیان کننده اهمیت انجام فعالیتهای عملی در آموزش اثر بخش علوم می باشند. برخی از این دلایل عبارتند از:

 

• کسب مهارت های لازم: انجام فعالیتهای عملی به دانش آموز کمک می کند تا مهارتهای لازم برای یک دانشمند را کسب کند. این مهارتها عبارتند از: برنامه ریزی، مشاهده دقیق، اندازه گیری، ثبت دقیق و درست اطلاعات، نمایش شفاف و به دور از اغراق اطلاعات، ارائه صحیح نتایج و یافتن ارتباط منطقی بین متغیرها.

 

• درک بهتر حقایق و مفاهیم: پرداختن به فعالیتهای عملی سبب می شود تا دانش آموزان حقایق و مفاهیم علمی را بهتر درک نمایند.

 

• ایجاد تفکر: استفاده از فعالیتهای عملی سبب فعال شدن یادگیری شده و دانش آموزان را وادار می کند تا درباره اهداف فعالیت عملی فکر کنند. بنابراین با اجرای فعالیتهای عملی، به جای اینکه دانش آموزان در مقابل بارش یک طرفه اطلاعات از طرف معلم تسلیم شوند، به طور فعال در مبادله اطلاعات و تجربه با معلم شریک می شوند.

 

•   ایجاد درک واقعی از رویدادها: انجام فعالیتهای عملی سبب واقعی تر جلوه دادن حقایق علمی می شود.

 

• ایجاد هیجان: انجام فعالیتهای عملی به دروس علوم تجربی هیجان و علاقه بیشتری می بخشد.

 

• رشد مهارت های مورد نظر برنامه درسی: انجام فعالیتهای علمی سبب رشد مهارتهای مورد نظر برنامه درسی و اهداف آموزشی نظیر: رشد ارتباطهای علمی، رشد سواد علمی، و توانایی استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات می شود.

 

۲-۶-۴ معایب استفاده از آزمایشگاه های واقعی
بیشتر معلمان به اهمیت استفاده از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش اثر بخش فیزیک، شیمی و زیست شناسی واقفند و معتقدند که باید در آموزش علوم از فعالیتهای آزمایشگاهی مناسب استفاده شود ، اما در بیشتر مواقع این امر محقق نمی شود. موانع متعددی وجود دارند که باعث می شود تا معلمان نتوانند به راحتی از فعالیتهای آزمایشگاهی در آموزش علوم استفاده نمایند.
به استناد پژوهش انجام گرفته اصفا (۱۳۸۵)، مشخص شده است که عوامل مختلفی سبب کم توجهی به آزمایشگاه و انجام فعالیت‌های عملی در مدارس شده اند.
چند مورد از مهمترین این عوامل مزاحم عبارتند از:

 

• کمبود امکانات، ابزار و وسایل آزمایشگاهی

 

• بی توجهی معلمان، مدیران و مسئولان نسبت به انجام آزمایش

 

• هزینه بردار بودن برخی آزمایش ها

 

• عدم امکان نمایش نتایج برخی آزمایش ها

 

• خطرناکی برخی آزمایش ها

 

ب) – تاریخچه فعالیت های آزمایشگاهی در ایران
نخستین فعالیت های آزمایشگاهی درس فیزیک در دارالفنون و به دست معلمان خارجی صورت گرفت. دکتر فوکاتی^[۵۲] ایتالیایی عملا درس فیزیک را با آزمایش توام کرد. او در سال ۱۲۶۸ تا ۱۲۷۹ ه . ق. به مدت ۱۱ سال در ایران بود و در سال ۱۲۷۳ ه . ق ./ ۱۲۳۵ ه. ش. برای تهیه لوازم آزمایشگاهی به فرانسه رفت. در این سفر، بسیاری از وسایل آزمایشگاهی را تهیه کرد و با خود به ایران آورد و آنها را به هنگام تدریس بکار می برد(معتمدی، ۱۳۸۶).
کرشش^[۵۳] اتریشی هم فیزیک و هم شیمی را با آزمایش به دانش آموزان می آموخت. شادروان احمد آرام، همواره دانش آموزان را به فعالیت های عملی وادرا می کرد و با نوشتن کتاب ” هدیه نو ” در سال ۱۳۰۴ ه. ش. آزمایش و آزمایشگاه را دوباره به راه انداخت. هدیه سال نو با عنوان مجموعه تجربیات فیزیکی و شیمیایی، نخستین کتاب آموزشی در کارهای آزمایشگاهی شامل آزمایشات فیزیک و شیمی است. دکتر حسابی در دارالمعلمین عالی، کار تدریس خود را با آزمایش آغاز کرد. دکتر حسابی در سال ۱۳۱۰ وسایل اولیه ساخت باتری و بکار انداختن نخستین گیرنده رادیو را به کمک دانشجویان خود از بازار تهران فراهم کرد و در یک فعالیت آزمایشگاهی باتری و رادیو ساخت. استاد اصغر نوروزیان در سال ۱۳۱۷ ه. ش. پس از رفتن به تبریز، آزمایشگاه دبیرستان فردوسی را راه انداخت. در دهه چهل، توجه به آزمایشگاه های مدارس و تاسیس آزمایشگاه مرکزی افزایش یافت. در سال های بعد از انقلاب توجه به آزمایش و آزمایشگاه افزایش یافت و کتاب آزمایشگاه مستقل، برای کلاس های دبیرستان تالیف و درس آزمایشگاه جداگانه در برنامه مدارس گنجانده شد (معتمدی،۱۳۸۶).
۲-۷ آزمایش مجازی
۲-۷-۱ مفهوم آزمایشگاه مجازی
آزمایشگاه مجازی محیطی است که با بهره گرفتن از نرم افزار مجازی و شبیه سازی شده دانش آموزان آزمایشات مختلف مربوطه را در محیطی کاملا بدون خطر و با دقت بالا انجام می دهند(فراهی، ۱۳۸۹).
۲-۷-۲ تاریخچه آزمایشگاه مجازی
الف) تاریخچه آزمایشگاه مجازی در جهان
در سال ۱۹۹۰ دانیل جویس از دانشگاه ویولینا یک آزمایشگاه برای آموزش از راه دور دروس علوم پایه راه اندازی نمود. در سال ۱۹۹۲ بلدرین و کومن طی تحقیقی کمبود درس آزمایشگاه مجازی را درacm/teee cURRICULUM 91 یادآور شدند. در سال ۱۹۹۹ پوتید کستر و هک طی مقاله ای تحت عنوان ” استفاده از اینترنت برای آموزش ” پیشنهاداتی برای ایجاد آزمایشگاه های مجازی تحت وب ارئه کرده و یک آزمایشگاه فیزیک مجازی را به عنوانdEMO ارئه نمودند. از سال ۲۰۰۰ مرکز بین المللی ort^[54] لیستی از دروس پایه مورد نیاز در علم کامپیوتر اعم از سخت افزار، نرم افزار ، زبانهای کامپیوتری، مباحث فن آوری اطلاعات و… را ارائه کرده است که در آن آزمایشگاه های مجازی برای هر رشته نیز به عنوان ملزومات دروسی مانندکنترل، مدارات منطقی و… ذکر شده است (شکری، ۱۳۸۹ نقل از رضوانی، ۱۳۹۳).
ب) تاریخچه آزمایشگاه مجازی در ایران
استفاده از آزمایشگاه مجازی در ایران سابقه طولانی ندارد. حدودا از سال ۱۳۸۰ نرم افزارهای آزمایشگاهی مجازی که از کشورهای دیگر وارد شده و بصورت زبان انگلیسی بود در برخی از دانشگاه ها مورد استفاده قرار گرفت. از سال ۱۳۸۲ با ورود نرم افزارآزمایشگاه مجازی CROCODILE CHEMISTRY که کاربرد آسان تری نسبت به نرم افزارهای قبلی داشت استفاده از فعالیت های آزمایشگاهی مجازی در درس شیمی گسترش بیشتری پیدا کرد. حدودا در سال ۱۳۸۸ با ترجمه نسخه این آزمایشگاه به زبان فارسی گسترش و کاربرد آن در مدارس توسعه یافت و از سال ۱۳۹۱ با ترجمه نرم افزار CROCODILE PHYSICS به فارسی و همچنین تولید نرم افزار آزمایشگاه مجازی رباتیک استفاده از آزمایشگاه های مجازی به طور چشمگیری رو به افزایش است.
۲-۷-۳ محاسن استفاده از آزمایشگاه های مجازی
فلسفه استفاده از آزمایشگاه مجازی می تواند شامل فواید بی شماری است که برخی از آن ها عبارتند از :

 

• عدم وجود خطرات آزمایش و آزمایشگاههای واقعی

 

• وجود همه نوع وسایل مورد نیاز

 

• هزینه کم و مقرون به صرفه بودن

 

• انجام آزمایش های که در محیط های عادی قابل انجام ورویت نیستند

 

• عدم نیاز به فضای آزمایشگاهی ( در محیط کلاس هوشمند)

 

• قابلت انجام در منزل

 

• ایجاد انگیزه و ایجاد ارتباط موثر با دانش اموزان عصر دیجیتال

 

• تنوع گسترده