Rheme

• پایانبخش آغازگرشده:^[۱۷۱]

تامسون (۲۰۰۴، صص ۱۵۲- ۱۵۳) معتقد است این ساختار دارای شباهتهایی با آغازگری محمولشده است. اما تفاوت آنها در این است که در مورد ساخت آغازگری محمول شده میتوان قائل به این بود که آن ساخت همارز با ساختی دیگر است که در آن نهاد/فاعل برجسته سازی شده است. به عنوان مثال در مورد مثال فوق میتوان جمله‌ی همارز زیر را برای آن فرض نمود:

It was his teacher who persuaded him to continue. = His teacher persuaded him to continue.
اما در مورد جملاتی که دارای ساختار پایان‌بخش آغازگرشده هستند قائل شدن به چنین جمله همارزی ممکن نیست:
It is true that it took five years to do so. = ?
البته هلیدی و متیسون (۲۰۰۴، ص ۹۷) به طور گذرا به این ساختار اشاره میکنند اما آن را نه یک ساختار آغازگرشده جدا، بلکه ساختاری میدانند که It در آن در جایگاه آغازگر قرار دارد.

• آغازگر پیشنهاده: ^[۱۷۲]

تامسون (۲۰۰۴، ص ۱۵۳) این ساختار را در حالتی میداند که در گفتار فیالبداهه، گوینده آغازگر را به عنوان سازهای مجزا بگوید، و سپس ضمیری را به جای آن در بند جایگزین نماید. مانند نمونه زیر (در متن اصلی Fig 6.16)

Your Mum,

does she know you’re here?

Theme

Rheme

۳-۲-۱-۳-۱-۵- آغازگر در بندهای مجهول:
تامسون (۲۰۰۴،ص ۱۵۴) بر این باور است که یکی از دلایل مجهولسازی این است که نویسنده یا گوینده از عنصر آغازگرشده طی روند مجهولسازی برای مدیریت ادامه متن استفاده میکند. یعنی میتواند در بندهای بعدی از همان عنصر آغازگرشده دوباره به عنوان آغازگر استفاده کند.
۳-۲-۱-۳-۱-۶- آغازگر در بندهای مرکب:
طبق تحلیل تامسون (۲۰۰۴، صص ۱۵۴-۱۵۶) میتوان در دو سطح به بندهای مرکب نگاه کرد و آنها را مورد تحلیل آغازگر-پایان‌بخشی قرار داد. در نگاه اول هر بند مرکب خود از دو بند وابسته شکل یافته که این بندها برای خود دارای نظام آغازگر-پایان‌بخشی هستند. مثال ذیل از تامسون (همان، ص ۱۵۴)نقل می شود (در متن اصلی Fig 6.17).

As the universe

expanded,

the temperature of the radiation

decreased

Theme ^۱

Rheme ^۱

Theme ^۲

Rheme ^۲

در نگاه دوم بند مرکب، به عنوان یک بند دارای آغازگر و پایان‌بخش است. در این حالت، بند وابسته اول آغازگر و بند وابسته دوم پایان‌بخش است: (در متن اصلی Fig 6.18)

the temperature of the radiation decreased

As the universe expanded,

شامل ، متن ، عکس ، فیلم ، لینک ، فایل و هر گونه داده دیگر را فراهم می آورند .
فناوری های وب 2 امکان تعامل گسترده میان کاربران اینترنت و تبادل سریع و گسترده اطلاعات میان آنها را فراهم می آورند . وب 2 دنیای کندوهای کاربران در محیط های مجازی است ، و شبکه های اجتماعی بخشی از فناوری های وب 2 هستند که درون آنها ، تعاملات کاربران و امکان ایجاد حلقه های دوستی ، گروه های رای دهی ؛ارتباطات افقی و سفارشی شدن صفحات وب فراهم می شود .
شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان نماد وب 2 بخش عمده فضای مجازی را اشغال کرده اند و می توان اذعان کرد این شبکه ها مدل جدید از ارتباطات سایبری را بنیان گذاشته اند که تا کنون سابقه نداشته است .شبکه های اجتماعی محصول فناوری های وب 2 هستند .(خانیکی و بابایی،1390:96)
شبکه های اجتماعی مجازی جدیدترین و جذاب ترین فناوری اینترنتی هستند که حدود 78 درصد کاربران اینترنت عضو یکی از این شبکه ها می باشند با این وجود نهاد روابط عمومی در ایران هنوز با این فناوری جدید ارتباطی بیگانه است چرا که به دلیل پیچیده بودن و ناشناخته بودن و حساسیت های سیاسی و امنیتی در باره این شبکه ها هنوز یک مدل کاربردی مشخص برای نحوه استفاده روابط عمومی ها از این شبکه تعریف و ارائه نشده است.(همان،97)

یکی از اولین تعاریف نسبتا جامع از فرهنگ در سال 1871 توسط تیلور ارائه شد. این مردم شناس انگلیسی اعتقاد داشت که فرهنگ عبارت است از مجموعه ی پیچیده ای از دانش ها، هنر ها، قوانین، اخلاقیات، عادات، و هر چه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرا می گیر، تعریف می کند.
بر اساس این تعریف فرهنگ آموختنی است و از طریق رفتار های ارتباطی به اشتراک گذاشته می شود؛ بنابراین می توانیم آن را به اعضائی که در شبکه های مشترک عضو هستند انتقال دهیم.
گیرتز^[16] (1973)معتقد است که انسان حیوانی است که در شبکه هائی از مفاهیم و معانی که خود او ایجاد کرده است، زندگی می کند و هدف از تحلیل فرهنگ را مطالعه معانی به اشتراک گذاشته شده میان اعضای یک فرهنگ می داند.معانی اغلب درون یک بافت خاص قابل تفسیر هستند.آگاهی از اینکه چگونه فرهنگ بر افراد تاثیر می گذارد، می تواند با شناخت محیط جغرافیائی یا محیط زندگی وی شروع شود.
کریسپین ترلو در کتاب ارتباطات کامپیوتر – واسط آورده است؛ مادامی که تکنولوژی تکامل می یابد، ارتباط نیز تغییر می کند.(ترلو، 1387: 76)
نویسندگان این کتاب در نتیجه گیری تاثیر تکنولوژی اینترنت برتعامل اجتماعی و زندگی روزمره سه عامل را در نظر گرفتند:

1. 1. چه کاری قرار است تکنولوزی انجام بدهد؟

1. 1. تکنولوژی به مردم امکان انجام چه کاری را می دهد؟

1. 1. واقعا تکنولوزی چه کارهائی انجام می دهند؟

بيل گيتس^[17] رئیس و مؤسس آمریکایی شرکت مایکرو‌سافت، معتقد است تحت تأثير فضاهاي مجازي جديد که در آن تلويزيون‌ها و كامپيوترها به يک شبکه‌ی هوشمند جهانی مرتبط هستند، عناصر رفتاري انسان‌ها شکل خواهندگرفت و اين شبکه‌ها ستون فقرات ساختار اجتماعی ما را تشکيل می‌دهند (کاريزي،1381: 329 ). فرهنگ مجاز واقعی تا حد واقعيت مجازي مورد قبول واقع می‌شود که استفاده‌ی مناسب از آن براي بالا بردن سطح دانش‌مان نيروي نهفته‌ی زيادي دارد. استفاده‌ی نادرست ممکن است زيان‌هاي زيادي به همراه داشته باشد (همان: 9) خصوصاً براي نسلی که درمقايسه با نسل ق نسبت دین و رسانه
نسبت دین و رسانه چیست ؟ این پرسشی است که محققان علوم اجتماعی، بسیار به آن اندیشیده و پاسخ های گوناگونی به آن داده اند.هر یک از این پاسخ ها بسته به خاستگاه محققان، با پاسخ های دیگر متفاوت بوده است؛ پاسخی که در جهان غرب به این موضوع داده شده به دلیل ماهیت سکولار آن با پاسخی که در کشور ما به آن داده شده است به دلیل رویکرد خاص خود به دین، بسیار تفاوت دارد.
سکولاریسم در غرب به گرچه تلاش کرده دین را از رسانه بزداید ولی هرگز نتوانسته به طور مطلق به این هدف نایل آید و دین در همان صورت مورد نظر در جهان سکولاریستی، در رسانه ها حضوری پررنگ دارد اما در نگاه سکولار، تعریف از دین تقلیل یافته و در یکی از اشکال ذیل بروز کرده است.
بر اساس این تفکر سکولار در جدائی دین و جامعه، دین، سلطه خود را بر جنبه های زندگی اجتماعی و عمومی از دست داده و به زندگی شخصی و خصوصی منحصر می شود.
به عبارت دیگر در این تفکر صورت های دینی به جای باورها و نهاد های دینی جایگزینی شده است به این معنی که دانش، رفتار و نهاد های مبتنی بر قدرت الهی، جای خود را به نوع انسانی دین می دهند.(باهنر، 21:1388)
استوارت هور در کتاب “دین در عصر رسانه” تشدید شدن رابطه دین و رسانه را در آغاز قرن بیست و یکم، این گونه تشریح کرده است: “در امتداد قرن بیست و یکم، دین و رسانه، روز به روز بیشتر به یکدیگر مرتبط می شوند. بخش اعظم مذهب و معنویت دوران معاصر از طریق رسانه ها درک می شود و رویدادها و نمادهائی مهم، با فراوانی و روافزون ظاهر می شوند.تنها در سال های اخیر شاهد پوشش وسیع رسانه ای رسوائی های کلیسا های کاتولیک امریکا و اروپا، درگیری های عمومی گروهای مذهبی درباره مسائل مربوط به هم جنس بازان، غلبه گفتمان های رسانه ای دین بر مبارزات سیاسی آمریکا و ظهور مجدد دین در حیات سیاسی و اجتماعی اروپا بوده ایم.
1-2-1 کاربران در ایران
ايران بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران با بیش از 26 میلیون جوان بین 14 تا 29 سال به عنوان یکی از کشورهاي جوان دنيا مطرح شده‌است . شناخت مقوله‌ی جوانی بيش از پيش با تأثيرات تکنولوژيكي عصرجديد به ويژه با راه‌اندازي شبکه‌ی جهانی اينترنت آميخته است ، جوانان خود عاملين فعال و دخالت‌گر در محيط پيرامون خود هستند . آنان از شرايط پيرامون خود تفسيري دارند و برمبناي دريافت و تفسير خود کنش‌هايشان را شکل می‌دهند . هيچ‌کس بيش از خود آن‌ها از معناي کنش و رمز و رموز آن‌ها آگاه نيست.
جوانان ممکن است اين سؤال را بپرسند که تکنولوژي ارتباطاتی چه نقشی را در زندگی آنان بازي می‌کند؟ به ويژه اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي که جوانان را قادر به اتصال محلی، ملی و همين‌طور جهانی بطريق راه‌هاي ناموازي می‌سازد . امروز تحول و اثرات آن برکنش جوانان به ويژه جوانان دانشگاهی مسأله‌ی مهمی است که بايد کارشناسانه بررسی و فوايد و تبعات منفی آن در آينده‌ی دور و نزديک مورد توجه قرار گيرد .
شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي يا مجازي، نسل جديد از پايگاه‌هايي هستند كه مورد توجه كاربران شبكه‌هاي اينترنت قرار گرفته‌اند. اين شبكه‌ها در سال‌هاي اخير به يكي از تأثيرگذارترين سرويس‌هاي ارائه شده در اينترنت و وب تبديل شده‌اند و تحول شگرفي در نظام‌هاي اجتماعي ملل مختلف ايجاد كرده‌اند. اين شبكه‌ها به گونه‌اي متفاوت مناسبات اجتماعي و فردي را دچار دگرگوني كرده‌اند به طوري‌كه نه تنها نهادهاي اجتماعي - هم از حيث كاركرد و هم از حيث ماهيت - دستخوش تغييرات شده‌اند، بلكه اين شبكه‌ها بخشي از هويت ديني كاربران و كل عالم ارتباطات را نيز دستخوش تغيير و تحول كرده‌است. به طوري‌كه گروهي از نويسندگان اين تحول در عالم ارتباطات را مبدأ عصر جديدي مي‌دانند، عصري که از آن تحت عناوين مختلفي نظير: ” دهکده جهاني ” (مک لوهان)، ” جامعه مدني جهاني “(ديويد هلد)، ” مدرنيته دوم ” (اولريش بک)، ” جامعه شبکه‌اي ” (مانوئل کاستلز)، ” جهان رها شده ” (آنتوني گيدنز)، ” جامعه ارتباطي ” (جياني واتيمو) و” مدرنيته سيال ” (زيگمون بومن) ياد مي‌کنند.
از جمله اهداف ايجاد و توسعه‌ی شبكه‌های اجتماعی مجازی می‌توان به سامان‌دهی و پيوند گروه‌های اجتماعی مجازی بر محور مشتركات اعتقادی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی، به اشتراك گذاردن علاقه‌مندی‌ها توسط اعضاء و گروه‌ها و ايجاد محتوا توسط آن‌ها و نيز توسعه‌ی مشاركت‌های اجتماعی و تعاملات انسان‌ها، اشاره كرد.
هر شبکه‌ی اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد. يعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فرد برای خود برگزيده‌است . البته می‌توان شبکه‌هايی را يافت که فرهنگ ارتباطاتی تقليدی برای خود برگزيده‌اند. فرد با عضويت در هر شبکه‌ی اجتماعی درگير نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل برخورد، تکه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تيپ شخصيتی و ظاهری و … است. بدون ترديد ميزان تأثيرپذيری فرد از اين محيط صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی گرایش، رویکرد و هويت مطلوب خود را ترويج می‌کند. مثلا در سايت‌هايی مثل فيس بوک و فرند فيد و توئيتر، کاربر در کنار اينکه عضو جامعه‌ی بزرگ سايت مورد نظر هست، در گروه و شبکه‌های اجتماعی کوچک‌تری نيز عضو می‌شود. هر کدام از اين گروه‌ها وابستگی خاص خود را دارند و به طبع فرهنگ ارتباطاتی مخصوص. بنابراین چه بسا فرد در تأثير پذيری از فرهنگ ارتباطاتی اين گروه‌ها بر خود لازم می‌بيند که گرایش ها، اعتقادات و هويت ارتباطاتی(سبک و هويت کنش‌های کلی فرد در ارتباط با ديگران) خود را تغيير دهد. هرچند اين تغيير هويت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد. ولی بدون ترديد در هويت واقعی فرد بی‌تأثير نخواهدبود. به‌طور کلی همه‌ی اجزای يک شبکه‌ی اجتماعی که فرد با آن در تعامل است در ضمير ناخود آگاه فرد تأثير می‌گذارد. گرایش دینی ارتباطي فرد نيز چيزی نيست که به ضمير ناخودآگاه مرتبط نباشد. نگرش‌هاي متفاوت از سوي مخاطبان، سياستگزاران و دولتمردان به مقوله‌ی شبكه‌هاي اجتماعي و سعي در مسدود و محدود كردن ميزان دسترسي به برخي از اين شبكه‌ها در برخي از جوامع از يك سو و هم‌چنين بروز و شكل‌گيري تحولات و جنبش‌هاي سياسي و اجتماعي با چاشني شبكه‌هاي اجتماعي از سوي ديگر؛ اين سؤال اصلی را مطرح مي‌كند كه شبكه‌هاي اجتماعي چه آثار و پيامدهايي بر اعتقادات، گرایش دینی و هويت كاربران دارند؟ و اساسا این سوال مطرح است با توجه به شکل گیری نحله ها و مکاتب دروغین و انحرافی و عرفان های کاذب ایا این مسائل سراغ کاربران شبکه های اجتماعی را نیز خواهد گرفت؟
انتخاب شبكه‌ی ‌اجتماعي فيس‌بوك نيز در اين پژوهش، به علت تعداد بسيار بالاي كاربران آن و يكي از تأثيرگذارترين شبكه‌هاي اجتماعي مجازي در اينترنت بوده‌است.
دین همواره نقش تاثیر گذار در زندگی بشر داشته است و این در حالی است که تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اثرات فراوانی بر گرایش ها و اعتقادات دینی جوامع داشته و بررسی ارتباط دین و رسانه بویژه ارتباط دین و رسانه های جدید همواره مورد بحث کارشناسان و صاحب نظران ارتباطات است.
با وجود اینکه دین یکی از نیازهای واقعی جوامع انسانی تلقی شده ولی بررسی چگونگی تعامل رسانه ها با این مقوله همواره مورد بحث کارشناسان مسائل اجتماعی و ارتباطی بوده و بخش مهمی از تحقیقات حول محور دین و رسانه شکل گرفته است.
در کشور ما نیز که اساسا یک جامعه دینی و مذهبی است نقش رسانه ها و ارتباط آن ها با دین همواره مورد تاکید و موضوع پژوهش های اجتماعی بسياري بوده است چه اینکه بسیاری از جوانان و دانشجویان به دلیل فضای پویا و فعال رسانه های جدید و شبکه های اجتماعی (فیس بوک ، توئیتر و …)عضو آن ها هستند .
این تحقیق بر آن است تا به بررسی استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی مجازی از منظر دین بپردازد و با توجه به اهمیت دین و محتوای دینی در انقلاب و جمهوری اسلامی ایران ابعاد این موضوع را در یک تحقیق پیمایشی به بررسی بگذارد؛ به عبارتی گرایش و علاقه روزافزون جوانان به استفاده از این شبکه ها را بررسی نماید و ارتباط معنایی آن را با گرایش دینی بسنجد.
این موضوع با وجود پژوهش هاي صورت گرفته همچنان جدید و مورد تاکید کارشناسان و اساتید دانشکده های ارتیاطات و علوم اجتماعی است و می تواند از زوایای مختلف به این پدیده اجتماعی بنگرد و واقعیت های تازه ای را رمزگشائی نماید.
در این زمینه محقق بر آن است تا به بررسی این موضوع از منظري ديگر بپردازد و آن دريافت اين مهم است که ارتباط این پدیده های نوظهور با ارتباطات سنتی مورد استفاده در زندگی دینی مردم چیست و چگونه می توان نقش ارتباطات سنتی را در بستر ابزارها و وسائل نوین ارتباطی مثل شبکه های اجتماعي مجازی تبیین کرد؛ به عبارتی آیا همانگونه که نقش شبکه مساجد در توسعه فرهنگ دینی و همچنین انقلاب اسلامی ایران نقشي تعیین کننده ای بوده می توان چنین نقشی را به رسانه های جدید مثل شبکه های مجازی تعمیم داد و آیا می توان پیوندی در این زمینه متصور بود.
و چگونه می توان از شبکه های اجتماعی مجازي در جهت اهداف فرهنگی استفاده کرد و آیا می توان امیدوار بود استفاده آزادانه از این شبکه ها در فضای سالم فرهنگی اتفاق بیفتد.
در سال‌های اخير “شبکه‌های اجتماعی مجازی” با سرعتی بي نظير گسترش يافته‌اند. پايگاه‌های مجازی مای اسپیس فیس بوک(MySpace)، فیس بوک (FaceBook) ، فرندستر (Friendster)، یوتیوب (YouTube)، فیلکر (Flickr)، اورکات (Orkut) و تویتر (Twitter)مشهورترين اين شبکه‌ها هستند که فضايی جذاب را برای ارتباط شبکه‌ای در فضای مجازی ميان کاربران اينترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده‌اند.
حال این پرسش مطرح است كه تاثیر این شبکه ها بر ابعاد زندگی انسانی چگونه است و ارتباط آن با دین و مذهب و بطور کلی گرایش دینی مخاطبان خود چگونه است؟
در این پژوهش تلاش می شود نظرات دانشجویان دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران در ارتباط با گرایش دینی و شبکه های اجتماعی در قالب یک پژوهش پیمایشی مورد بررسی قرار بگیرد.
1-3 اهميت و ضرورت انجام تحقيق
دین همواره در زندگی بشر از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است به عبارتی شاید اهمیت این پدیده در زندگی بشر موجب شده تا بیش از 80 تعریف متفاوت از دین در زندگی بشر توسط اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات ارائه شود.
دانشمندان برای پیدا کردن یک یا چند وجه مشترک در تعریف ادیان کوشیده اند، ولی کارشان به جائی نرسیده است و همین امر بیش از هشتاد تعریف از دین را موجب شده است.(توفیقی، حسین: 1390)
برخی گفته اند: دین عبارت است از اعتقاد به یک امر قدسی و برخی آن را ایمان به موجودات روحانی دانسته اند.گروهی دیگر گفته اند: دین عبارت است از ایمان به یک یا چند نیروی فوق بشری که شایسته اطاعت و عبات اند.
دکتر یونس شکرخواه مدرس دانشگاه های تهران و علامه در مصاحبه ای در سال 1390 از شبکه های مجازی مثل فیس بوک با عنوان مسجد یا مکان بیتوته نام می برد؛ این عبارت شاید تا حدودی اغراق امیز به نظر آید ولی باید قبول کرد مردم چه پیر و چه جوان شبکه های اجتماعی را برای زندگی کردن انتخاب می نمایند و ساعت ها از زمان مفید خود را صرف زندگی در این فضاها می نمایند.
اهمیت فضای مجازی به قدری افزایش یافته است که از آن با عنوان زندگی دوم ^[18]یادمی شود که اهمیت آن هر روز بیشتر و بیشتر می شود و بسیاری از کارشناسان درباره مسائل فرهنگی و اجتماعی و حتی اعتقادی آن داد سخن می رانند.
شبكه‌های مجازی از سويي با درنورديدن مرزهای جغرافيايی، در ميان جوامع و فرهنگ‌های مختلف رواج يافته‌ و زمينه‌ی رشد و انتشار سريع اخبار و اطلاعات، ارتقای تحقيقات علمی و آكادميك، تسهيل تبادل‌نظر بين دانشجويان و اساتيد و نيز تبليغ برخی ارزش‌ها و فضايل اخلاقی و انسانی را در فضای سايبر، در جای‌جای جهان مهيا كرده است. اما از سوي ديگر در كنار جذابيت‌ها و اثرات شگرف اين جوامع مجازی، نبايد از پيامد‌های منفی و آسيب‌‌های آن غافل بود.
به نظر می‌رسد مهم‌ترين پيامد منفی كه ترويج و گسترش اين شبكه‌ها می‌تواند در جامعه‌ی امروز ما داشته باشد، تبليغات ضد دينی و القای شبهات به منظور تخريب و استحاله‌ی باورها و اعتقادات در اين رسانه‌هاست كه ممكن است از سوی گروه‌های مغرض و با اهداف از پيش تعيين شده انجام گيرد. اين تخريب در راستای همان جنگ نرم و رويكرد تهاجمی غرب در قبال جهان اسلام است كه با هدف دين‌زدايی و حمله به مقدسات، افكار عمومی و به خصوص نخبگان را نشانه می‌گيرد و از آن‌جا كه تشكيلات اداری و مراكز فعاليت اين شبكه‌ها عمدتاً در غرب قرار گرفته‌اند اين امر معنی‌دارتر و نمايان‌تر می‌شود.
حرکت شبکه‌های اجتماعی به سمت وب مفهومی^[19] [20]احتمالاً تأثير زيادی بر روی شکل‌دهی اعتقادات و گرایش‌های دینی و هويتي متفاوت در کابران خواهد داشت. ارتباط گسترده‌تر از طريق مفهوم و شکل‌دهی معانی مورد نظر در ذهن مخاطب گام بلندی در ترغيب‌کردن کاربر به انتخاب هويت ارائه شده توسط شبکه‌های اجتماعی خواهد بود. اما توجه و تشخيص اين‌مهم براي رسيدن به راه‌كارهاي مناسب، مستلزم انجام پژوهش‌هاي متفاوت در اين حوزه است تا با شناختي عميق و علمي، زمينه را براي برنامه‌ريزي‌هاي هوشمندانه و متناسب با شرايط فرهنگي و اجتماعي جامعه و علي‌الخصوص براي جوانان و دانشگاهيان به عنوان جامعه‌ی هدف كه از جمله بيشترين كاربران اين شبكه‌ها نيز به حساب مي‌آيند؛ فراهم‌كرد.
1-4 اهداف پژوهش
دنیای مجازی دیگر به جهان پشرفته تعلق ندارد و دامن خود را به سرتاسر هستی گسترانیده است. جهان مجازی،اگرچه مدت زمان زیادی از تولد آن نمی گذرد اما رشدی فزاینده داشته و سعی کرده روز به روز خود را به جهان واقعی، نزدیک تر سازد.این پدیده رقابت خود با جهان واقعی را تا حدی جدی کرده که امروزه از دو جهانی شدن بحث می شود.طرح دوجهانی شدن به معنای به رسمیت شناختن جهان مجازی است.
جهان مجازی،اگرچه مدت زمان زیادی از تولد آن نمی گذرد اما رشدی فزایندهداشته و سعی کرده روز به روز خود را به جهان واقعی ،نزدیک تر سازد.این پدیده رقابت خود با جهان واقعی را تا حدی جدی کرده که امروزه از “دو جهانی شدن ” بحث می شود.طرح دوجهانی شدن به معنای به رسمیت شناختن جهان مجازی است. “ظهور جهان مجازی بسیاری از روندها، نگرش و ظرفیت‌های آینده جهان راتحت تأثیر خود قرار خواهد داد. این جهان در واقع به موازات و گاه مسلط بر«جهان واقعی» ترسیم می‌شود و عینیت واقعی پیدا می‌کند."(عاملی, دو جهانی شدن ها و آینده هویت های همزمان، 1385: 45)

بر اساس داده‌های جدول (۴-۸)، میانگین رفتار شهروندی سازمانی کارکنان ۶۳/۳ و انحراف معیار آن ۴۴/۰ به دست آمده است که نشان می دهد میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان بالاتر از حد متوسط (بالاتر از میانگین آماری۳) است. میانگین مشاهده شده در خصوص مؤلفه های پنجگانه رفتارشهروندی سازمانی به ترتیب در رابطه با مؤلفه جوانمردی (۲۷/۳)، رفتار مدنی (۴۱/۳)، ادب و ملاحظه (۵۰/۳)، نوع دوستی(۸۵/۳)، وجدان (۱۰/۴) می باشد. با مقایسه میانگین خرده مقیاس های رفتار شهروندی سازمانی می توان نتیجه گرفت که میانگین رفتار شهروندی سازمانی کارکنان از ادب و ملاحظه، نوع دوستی و وجدان نسبت به رفتار مدنی و جوانمردی بیشتر است. در این پژوهش از نظر میانگین رفتار شهروندی سازمانی، کارکنان در وضعیت خوبی می باشند و میانگین رفتار شهروندی سازمانی به دست آمده در این مطالعه با میزان به دست آمده در مطالعه نادری (۱۳۸۷)، خالصی و همکاران (۱۳۸۸)، قنبری و دیگران (۱۳۹۱)، بوگلر و سامچ^[۱۶۶] (۲۰۰۴)، یان، کوکس، جی آر^[۱۶۷] (۲۰۰۷)، پولات (۲۰۰۹) همخوانی دارد اما با مقیمی (۱۳۸۴) و نتیجه ملکی نیا و صادقی (۱۳۸۸) همخوانی ندارد. افزایش سطح رفتار شهروندی سازمانی در سازمان باعث می گردد تا سازمان به محیطی جذاب جهت فعالیت تبدیل گردد. در سازمان هایی که رفتار شهروندی سازمانی در سطح بالایی قرار دارد، در کارکنان عملکرد بهتری مشاهده می شود. فضای مشوق رفتار شهروندی سازمانی در سازمان، موجبات جذب و نگهداری نیروهای شایسته را فراهم میکند. بنابراین بالا بودن میانگین رفتار شهروندی سازمانی و مؤلفه های آن بیانگر این است که کارکنان دانشگاه بوعلی سینا همدان از رفتارهای داوطلبانه بالایی برخوردارند، رفتارهای مفید و سودمندی با همکاران خود دارند، با همکاران خود با احترام برخورد می کنند و پیروی از قوانین و مقررات برای کارکنان از اهمیت بالایی برخوردار است.

سؤال سوم) وضعیت خلاقیت سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلی‌سینا همدان چگونه است؟
بر اساس داده‌های جدول (۴-۹)، میانگین خلاقیت سازمانی کارکنان ۶۱/۳ و انحراف معیار آن ۳۳/۰ به دست آمده است که نشان می دهد میزان خلاقیت سازمانی کارکنان بالاتر از حد متوسط (بالاتر از میانگین آماری۳) است. این نتیجه با نتایج پژوهش نیکنامی و همکاران (۱۳۸۸)، مصطفوی (۱۳۸۸) و کریمی (۱۳۹۱) از نظر بالا بودن میزان خلاقیت همخوانی دارد. اما با یافته های شریعتمداری و توانگر (۱۳۹۰) همخوانی ندارد. مدیریت‌های سنتی، دیگر جوابگوی سازمان‌ها با توجه به تحولات شرایط محیطی نیستند، بلکه سازمان‌ها باید روی نوآوری و خلاقیت تأکید داشته باشند. دلیل بالا بودن میزان خلاقیت سازمانی در کارکنان دانشگاه بوعلی سینا می تواند این باشد که کارکنان نسبت به آموزش های لازم جهت نوآوری، تمایل به رفتار و عملکرد نوجویانه، کسب مهارتهای لازمِ خلاقیت فردی و سازمانی، انجام فعالیتهای خلاقانه احساس مثبتی داشتند.
فرضیه اصلی: بین هوش اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلی‌سینا همدان رابطه وجود دارد.
با توجه به اطلاعات جدول (۴-۱۰)، بین هوش اجتماعی کارکنان و رفتار شهروندی آنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ بنابراین با افزایش هوش اجتماعی کارکنان، رفتار شهروندی آنان افزایش می یابد. این یافته پژوهش با یافته های مداسیر و سینگ^[۱۶۸] (۲۰۰۰)، ایلگین و همکاران^[۱۶۹] (۲۰۰۹)، و نورلیلا و همکاران^[۱۷۰] (۲۰۰۹) همخوانی دارد. به این ترتیب چنین استنباط می شود که کارکنان با هوش اجتماعی بالا توانایی انجام دادن کارهایی فراتر از وظایف رسمی خود در سازمان را دارند و با ادب و نزاکت و احترام با همکاران خود برخورد می کنند.همچنین بین هوش اجتماعی کارکنان و خلاقیت سازمانی آنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؛ بنابراین با افزایش هوش اجتماعی کارکنان، خلاقیت سازمانی آنان نیز افزایش می یابد.در سازمان هایی که کارکنان از حمایت های اجتماعی و توانایی برقراری روابط مثبت و سازنده ای با همکاران خود برخوردار باشند، متغیرهای روان شناختی آنان مانند هوش اجتماعی و به دنبال آن خلاقیت سازمانی و توانایی خلق و ایجاد نوآوری در محیط سازمانی نمود عملی و معنای بیشتری پیدا می کند.
فرضیه‌های ویژه:
فرضیه ویژه ۱) بین ابعاد هوش اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلی‌سینا همدان رابطه وجود دارد.
با توجه به اطلاعات جدول (۴-۱۱) یافته های پژوهش نشان می دهد که بین پردازش اطلاعات و آگاهی‌های اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به عبارتی هرچه پردازش اطلاعات و آگاهی‌های اجتماعی کارکنان افزایش یابد، رفتار شهروندی سازمانی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. این یافته پژوهش تا حدودی با یافته های کارمیلی و کولاکلو^[۱۷۱] (۲۰۰۵)، آبراهام و ژاسمن (۲۰۰۶)، هارمر^[۱۷۲] (۲۰۰۸) در مورد رابطه بین ابعاد هوش هیجانی با رفتار شهروندی سازمانی همخوانی دارد.
فرضیه ویژه ۲) بین ابعاد هوش اجتماعی و خلاقیت سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلی‌سینا همدان رابطه وجود دارد.
با توجه به اطلاعات جدول (۴-۱۲) یافته های پژوهش نشان می دهد که بین پردازش اطلاعات، آگاهی‌های اجتماعی و مهارت های اجتماعی با خلاقیت سازمانی کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به عبارتی هرچه پردازش اطلاعات، آگاهی‌های اجتماعی و مهارت های اجتماعی کارکنان افزایش یابد، خلاقیت سازمانی آنان نیز افزایش می یابد و بالعکس. این یافته پژوهش با یافته های، فرازمند (۱۳۸۲)، شمس آبادی (۱۳۸۳)، بردی^[۱۷۳] (۲۰۰۶) و سیلویا (۲۰۰۸) همخوانی دارد. نیای آرام (۱۳۸۳) به این نتیجه رسید که لازمه خلاقیت در سازمان وجود افراد نوآور و خلاق در سازمان است و یکی از عوامل تأثیر گذار بر خلاقیت افراد در سازمان ایجاد روابط بین فرد و گروه می باشد. ایجاد و رشد خلاقیت سازمانی مستلزم عوامل و شرایط مناسب است که می تواند گوناگون باشد. عده ای معتقدند که موفقیت سازمان ها مبتنی بر وجود افراد با هوش و خلاق است و بر این اساس جذب و استخدام افراد خلاق را پیشنهاد می کنند، البته طبق تحقیقات انجام شده اگر شرایط سازمانی مناسب نباشد افراد خلاق نمی توانند عملکرد موثری داشته باشند. بنابراین برای ایجاد و رشد خلاقیت سازمانی وجود و شناسایی عواملی مثل: عوامل فردی، ساختاری، مدیریتی، گروهی و… ضروری است که از نتیجه این فرضیه ارتباط مستقیم ابعاد هوش اجتماعی و خلاقیت سازمانی تایید می گردد (احمدی، وردی علائی، ۱۳۸۸).
فرضیه ویژه ۳) بین هوش اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی ‌سینا تفاوت وجود دارد.
بر اساس نتایج در جدول (۴-۱۵،۴-۱۴،۴-۱۳)، بین میزان هوش اجتماعی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی‌سینا تفاوت معناداری وجود دارد. به همین دلیل فرضیه مربوط به تفاوت هوش اجتماعی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی‌سینا تأیید می شود. بر این اساس کارکنان ساختمان مرکزی، هنر و معماری و دانشکده کشاورزی نسبت به کارکنان دانشکده‌های علوم پایه و اقتصاد و علوم اجتماعی و معاونت فرهنگی هوش اجتماعی بالاتری دارند. همچنین میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی‌سینا تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین کارکنان دانشکده های مهندسی، مرکزی و ادبیات نسبت به کارکنان معاونت فرهنگی، علوم پایه هنر و معماری، اقتصاد و علوم اجتماعی رفتار شهروندی بهتری دارند و همچنین کارکنان دانشکده شیمی، علوم پایه، پیرادامپزشکی، کشاورزی نسبت به کارکنان معاونت فرهنگی و دانشکده هنر و معماری رفتار شهروندی بالاتری دارند و کارکنان دانشکده‌های کشاورزی و اقتصاد و علوم اجتماعی نسبت به کارکنان معاونت فرهنگی رفتار شهروندی بالاتری دارند. اما تفاوت معناداری را بین میزان خلاقیت سازمانی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی‌سینا نشان نداد. به همین دلیل فرضیه مربوط به تفاوت خلاقیت سازمانی کارکنان دانشکده‌های دانشگاه بوعلی‌سینا رد می شود. این یافته ها با نظرات پیرخائفی و همکاران (۱۳۸۶) مبنی بر اینکه دانشجویان رشته های دامپزشکی، کشاورزی و مهندسی از بالاترین میانگین هوشی برخوردارند و با نتایج یافته های پیترسون (۲۰۰۴) و پتروسکی^[۱۷۴] (۲۰۰۴) مبنی بر اینکه رشته های تحصیلی که دارای ماهیت استدلالی و روابط عددی هستند از ظرفیت هوشمندانه بالاتری برخوردارند همسویی دارد. اما با یافته های استنبرگ^[۱۷۵] (۲۰۰۳) و رانکو و آلبرت^[۱۷۶] (۲۰۰۶) که معتقدند مشاغل و رشته های تحصیلی مانند رشته های کشاورزی، مهندسی و انسانی که به تخیل و واگرایی ذهنی نیاز دارند از خلاقیت بالاتری برخوردارند همخوانی ندارد.
فرضیه ویژه ۴) مؤلفه‌های هوش اجتماعی توان پیش بینی رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلیسینا را دارد.
با توجه به اطلاعات جدول (۴-۱۶) نتیجه گرفته می شود که از میان متغییرهای پیش بینی کننده ابعاد هوش اجتماعی، پردازش اطلاعات و آگاهی‌های اجتماعی بهترین پیش بینی کننده رفتارشهروندی سازمانی می باشد. این یافته پژوهش با یافته های بریک و همکاران^[۱۷۷] (۲۰۰۵)، ابوالاتین^[۱۷۸] (۲۰۰۷)، هون و تان^[۱۷۹] (۲۰۰۸)، بخشی و رانی^[۱۸۰] (۲۰۰۹)، اوکیدجی و همکاران^[۱۸۱] (۲۰۰۹)، مطابقت دارد اما با هیو^[۱۸۲] (۲۰۰۴) همخوانی ندارد.
فرضیه ویژه ۵) مؤلفه‌های هوش اجتماعی توان پیش بینی خلاقیت سازمانی کارکنان دانشگاه بوعلیسینا را دارد.
با توجه به اطلاعات جدول (۴-۱۷) نتیجه گرفته میشود که از میان متغییرهای پیش بینی کننده ابعاد هوش اجتماعی، تنها بعد مهارتهای اجتماعی پیش بینی کننده خلاقیت سازمانی می باشد. این یافته پژوهش با یافته تحقیق جاکوب (۲۰۰۴) همخوانی دارد. جاکوب اعتقاد دارد که از طریق رفتار همدلانه و برقراری روابط بین گروهی می توان زوایای جدیدی را در نحوه نگرش و ساخت اجتماعی به وجود آورد. همدلی و برقراری روابط ویژگی است که از طریق آن می توان خلاقیت ها را با شریک کردن و درگیر کردن اذهان مختلف از طریق روابط اجتماعی به وجود آورد.
نتیجه گیری کلی
از بررسی نتایج فرضیه ها و سؤالات پژوهش و بحث های مربوط به هریک از آن ها می توان نتیجه گرفت، وضعیت هوش اجتماعی کارکنان بوعلی سینا در حد متوسط(برابر میانگین آماری۳ ) می باشد اما رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی کارکنان بوعلی سینا بالاتر از حد متوسط( بالاتر از میانگین آماری ۳) می باشد. همچنین بین هوش اجتماعی و مؤلفه های آن با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی کارکنان بوعلی سینا رابطه معناداری وجود دارد.بنابراین هرچه هوش اجتماعی بالاتر باشد، رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی افزایش می یابد و بالعکس.علاوه بر این نتایج نشان داد که میزان هوش اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی کارکنان در دانشکده های مختلف تفاوت وجود دارد اما درمیزان خلاقیت سازمانی تفاوتی دیده نشد.
پیشنهادها
در این تحقیق بر اساس یافته های پژوهشی و مبانی نظری، پیشنهادهای تحقیق در دو زمینۀ پیشنهادهای کاربردی و پیشنهادهای پژوهشی ارائه میشود.
پیشنهادهای کاربردی
- با توجه به نتایج سؤال (۱) که نشان داد میانگین مؤلفه های هوش اجتماعی کارکنان در مؤلفه های مهارت اجتماعی و آگاهی‌ اجتماعی در حد متوسط میانگین آماری (۳) میباشد، پیشنهاد می شود تا در زمینه کسب مهارت های اجتماعی و بدست آوردن آگاهی اجتماعی آموزشهایی در زمینۀ هوش اجتماعی از طریق سخنرانی، جلسه توجیهی، کارگاه های آموزشی و… انجام گیرد.
-با توجه به نتایج سوال (۲) میانگین مؤلفه های رفتار شهروندی سازمانی کارکنان بالاتر از میانگین آماری (۳) می باشد که این نشان می دهد کارکنان دانشگاه بوعلی سینا از رفتار شهروندی بالایی برخوردارند به منظور حفظ و تقویت بیشتر این رفتار در سازمان پیشنهاد می شود رفتار شهروندی را به عنوان یک معیار برای استخدام کارکنان و همچنین برای دادن پاداش به آنها در نظر گرفته شود و از طریق برنامه های آموزشی در جهت هرچه بهتر تقویت کردن آن تلاش شود.
با توجه به نتایج سوال (۳) میانگین خلاقیت سازمانی کارکنان بالاتر از میانگین آماری (۳) می باشد که این نشان میدهد کارکنان دانشگاه بوعلی سینا از خلاقیت سازمانی بالایی برخوردارند به منظور حفظ و تقویت بیشتر خلاقیت در سازمان پیشنهاد می شود کارکنان بدون ترس از نتایج تشویق به آزمایش شوند، اهداف به روشنی بیان و افراد توجیه شوند که از راه های مختلف می‌توانند به اهداف برسند و همچنین سازمان کارکنان خود را به آموزش، دانش و تکنولوژی روز مجهز کرده و امنیت شغلی لازم را برای آنان فراهم نماید تا از این طریق زمینه لازم برای رشد خلاقیت در سازمان فراهم شود.
- با توجه به نتایج فرضیه اصلی که نشان داد بین هوش اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی کارکنان رابطۀ معناداری وجود دارد و از آنجا که هر چه میزان هوش اجتماعی کارکنان بالا باشد، بر رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی آنان تأثیر خواهد داشت، لذا به کارگیری قابلیت‌های هوش اجتماعی موجب بروز خلاقیت و رفتار شهروندی در سازمان میشود. در راستای تقویت هوش اجتماعی برگزاری دوره های آموزشی پیشنهاد میشود که باید با مشارکت روانشناسان صورت گیرد. علاوه بر تشکیل دوره های آموزشی در جذب کارکنان نیز باید با بهره گرفتن از آزمونهای سنجش هوش، فرد را از نظر قابلیت‌های هوشی ارزیابی نمود. همچنین پیشنهاد میشود در هنگام آموزش کارکنان، آنان را در بعد هوش تقویت کنند تا بدین ترتیب در راستای موفقیّت سازمان گام بردارند.
- با توجه به نتایج فرضیه (۱ و ۲) که نشان داد بین مؤلفه های هوش اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، پیشنهاد میشود سازمانها از ارائه آزمونهای هوش اجتماعی به عنوان یکی از ملاکهای انتخاب بهره گیرند. هر چند قابلیت هوش اجتماعی قابل توسعه است. امّا بهتر است از همان ابتدا از افرادی استفاده کنند که از سطوح بالاتر هوش اجتماعی برخوردارند. این امر از بسیاری از هزینههایی که ممکن است در ادامه به سازمانها تحمیل شود جلوگیری میکند.
- با توجه به نتایج فرضیه (۴) که نشان داد از میان مؤلفه های هوش اجتماعی، مؤلفه های پردازش اطلاعات اجتماعی و آگاهی اجتماعی میتواند رفتار شهروندی سازمانی را پیش بینی کنند، لذا باید افرادی که در یک سازمان کار میکنند نسبت به این مؤلفه آشنا باشند و از آن به طور عملی استفاده نمایند. بنابراین پیشنهاد میگردد دوره های آموزشی برای آشنایی با مفهوم هوش اجتماعی ارائه شود به گونهای که افراد علاوه بر آشنایی با مفهوم هوش اجتماعی به طور ملموس آن را درک کنند.
- با توجه به نتایج فرضیه (۵) که نشان داد مؤلفه های هوش اجتماعی می تواند خلاقیت سازمانی را پیش بینی کند، پیشنهاد میشود، سازمانها باید در برنامههای آموزشی و توسعه کارکنان جایگاه ویژهای برای تقویت این هوش در نظر بگیرند و با بهرهگیری از آموزشهای رسمی و غیر رسمی در جهت بهبود مهارتهای شناختی کارکنان گام بردارند.
- سازمانها باید به این نکته توجه کنند که تقویت هوش اجتماعی تنها وظیفه واحد منابع انسانی نیست بلکه این مسئولیت به عهدۀ کل سازمان است. هوش اجتماعی میتواند به عنوان یک عامل استراتژیک مطرح شود و کل سازمان آموزشی را از خود متأثر سازد.
- مسئولین و سرپرستان باید توجه داشته باشند که توجه نکردن به تفاوتهای فردی و اجتماعی کارکنان، آنان را به مرور به نیروی کار ناراضی و در نهایت به منبع تعارض در سازمان تبدیل میکند، لذا پیشنهاد میشود با بکارگیری قابلیت‌های هوش اجتماعی کارایی سازمان را افزایش دهند.
- ارزیابی عملکرد کارکنان براساس میزان ارائه ایده و فکر جدید، راه کارهای نوین، چاپ مقالات علمی، ارائه سخنرانی و نظایر این ها.
با انتشار مقالات و نتایج تحقیقات انجام گرفته در زمینه هوش اجتماعی، رفتارشهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی در مجلات و سایر منابع مطالعاتی و در اختیار کارکنان سازمان قرار دادن این منابع، آنها را به اهمیت هوش اجتماعی، رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی آگاه نمایند.
پیشنهادهای کاربردی برای تحقیقات آتی
به پژوهشگران، موضوعات و زمینه های زیر جهت تحقیقات بعدی پیشنهاد میگردد:
- با توجه به این که در تحقیق حاضرتنها کارکنان دانشگاه بوعلی سینا در نظر گرفته شده است، پیشنهاد میگردد محققان بعدی چنین بررسی را در سایر دانشگاهها و با اعضای هیئت علمی نیز انجام دهند، تا با مقایسه نتایج حاصل از تحقیقات مختلف در این زمینه اطمینان و اعتماد بیشتر در بکارگیری نتایج حاصل گردد.
- مطالعه رابطه بین هوش اجتماعی با ابعاد دیگر نظیر رضایت شغلی، تعهد سازمانی و غیره صورت پذیرد.
- دربارهی موضوع مورد پژوهش در صورت امکان علاوه بر استفاده از پرسش نامه از سایر روش های جمع آوری اطلاعات به منظور دقیق تر شدن نتایج پژوهش استفاده شود.
محدودیت های پژوهش
محدودیتهای در اختیار یا کنترل محقق:
- محدود کردن ابزار جمع آوری اطلاعات به پرسشنامه و عدم استفاده از سایر روش های جمع آوری اطلاعات مانند مصاحبه و مشاهده و غیره.
-با توجه به محدودیتهای زمانی، در این بررسی تنها کارکنان دانشگاه بوعلی سینا همدان مورد ارزیابی قرارگرفتند که به نظر میرسد جهت تکمیل نتایج تحقیق و به صورت مقایسهایی اعضای دیگر سازمانهای مشابه نیز مورد بررسی قرار گیرند
محدودیتهایی که کنترل آنها از عهدۀ پژوهشگر خارج است:
- ضعف فرهنگ پژوهش و با بی میلی پاسخ دادن بعضی از کارکنان که ممکن است بر نتایج تحقیق تأثیر داشته باشد.
- از جمله مواردی که کمتر مورد بررسی قرار گرفته است رابطه بین متغیرهای هوش اجتماعی با رفتار شهروندی سازمانی و خلاقیت سازمانی پرداخته شده است، به همین علت مشکل بود تا میزان همخوانی داشتن یا نداشتن نتایج تحقیق با نتایج دیگر مشخص شود.
- زیاد بودن تعداد سؤالات و وقتگیر بودن پاسخ به سؤالات ممکن است بر نتایج تحقیق اثرگذار باشد.

روابط گفته شده در بخش‌های قبلی برای یک سلول خورشیدی است که معمولاً ولتاژ مدار باز آن فراتر از ۷/۰ ولت نمی‌رود. بنابراین ترکیب سلول خورشیدی و ساخت ماژول‌های آن و یا اتصال ماژول‌ها برای ساخت آرایه‌ای از سلول خورشیدی که بتواند جریان و ولتاژ مورد نیاز را تأمین کند ضروری است. ماژول‌ها حداقل از ۳۶ سلول سری تشکیل می‌شوند تا قابلیت اتصال به باطری‌های ۱۲ ولتی را داشته باشند. شکل (۲-۱۲) ماژول سیلیکون کریستالی REC235 PE-US به وزن ۱۸کیلوگرم و سطح مقطع ۱.۶۴ را نشان می‌دهد که دارای ۶۰ سلول سری است و در شرایط استاندارد، بیشینه توان ۲۳۵ وات را در ولتاژ ۲۹.۸ ولت تولید می‌کند. به منظور کم کردن اثر سایه به موازات هر ۲۰ سلول از یک دیود کنار گذر استفاده شده و دیودهای کنار گذر درون یک جعبه اتصال قرار دارند.[۱۵]

یک ماژول سیلیکون کریستالی متشکل از ۶۰ سلول
شکل (۲-۱۳) و (۲-۱۴) سری و موازی کردن ماژول‌های خورشیدی را برای افزایش ولتاژ و جریان آرایه خورشیدی نشان می‌دهد.
موازی کردن سلول‌ها همان‌طور که انتظار می‌رود باعث بیشتر شدن جریان خروجی و سری کردن سلول‌ها باعث بیشتر شدن ولتاژ خروجی می‌شود. از ترکیب سری و موازی سلول‌های خورشیدی ماژول‌های خورشیدی ساخته می شود. ماژول‌های خورشیدی به صورت سری وموازی با یکدیگر ترکیب شده و آرایه‌های خورشیدی با توان قابل توجه می‌سازند. در صورت نیاز به جریان و ولتاژهای بالا، آرایه‌های خورشیدی نیز می‌توانند چنین ترکیب‌های سری و موازی تشکیل دهند. در شکل (۲-۱۶) آرایه‌ای متشکل از N_P رشته‌ موازی و N_s رشته‌ سری را در سه مدل ایده‌آل، نمایی مختصر شده و نمایی ساده مشاهده می شود. هر رشته دارای مقاومت سری R_­s و مقاومت موازی R_P می‌باشد.

سری­کردن ماژول­ها

موازی­کردن ماژول­ها

• • • 1. 1. رشته و آرایه

       

       

   

   

به مجموعه‌ای از ماژول‌ها که برای دستیابی به ولتاژ مورد نظر به­ طور سری قرار می‌گیرند رشته و به مجموعه‌ای از رشته‌ها که برای دستیابی به جریان مورد نظر بطور موازی قرار می‌گیرند آرایه گویند. شکل (۲-۱۵) اجزای تشکیل دهنده‌ی آرایه را نشان می‌دهد. دیودهای بایپس و بازدارنده برای بهبود رفتار آرایه در شرایط سایه استفاده شده‌اند.

اجزای تشکیل­دهنده آرایه

اتصال سری و موازی سلول­ها برای تولید آرایه­ی خورشیدی الف)مدل ایده­آل ب)مدل نمایی مختصر شده ج)مدل نمایی ساده
که مدل­های نمایی ساده و مختصر شده و … در پیوست ارائه خواهند شد.
روابط (۲-۱۸) تا (۲-۲۲) روابط مداری در این حالت را نشان می‌دهد.

(۲-۱۸)

(۲-۱۹)

(۲-۲۰)

(۲-۲۱)

(۲-۲۲)

I_sc(array) معرف جریان اتصال کوتاه آرایه و I_sc(cell) معرف جریان اتصال کوتاه هر سلول خورشیدی می‌باشد.

• • حضور پیاپی اهل کتاب در مسجدالنبی برای گفتگو با معصومین^[۱۱۶۴]

• حضور بردگان غیرمسلمان در میان خانواده‌های مسلمان^[۱۱۶۵]

• ازدواج غیرمسلمانان و احکام مربوط به آن

زﮐﺮﯾﺎ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﺮ اﻣﺎم ﺻﺎدق(ع) وارد ﺷﺪم و ﻋﺮض ﻧﻤﻮدم: ﻣـﻦ از اﻫـﻞ ﮐﺘﺎب ﺑﻮده‌ام و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه‌ام و ﻫﻨﻮز ﺧﺎﻧﻮاده‌ام ﻧﺼﺮاﻧﯽاﻧﺪ. ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧ‌ﻬﺎ در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ زﻧـﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻢ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ آﻧ‌ﻬﺎ و از ﻃﻌﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮرم؟ اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد: آﯾﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮک ﻣـﯽﺧﻮرﻧـﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ: ﻧﺨﯿﺮ وﻟﯽ ﺷﺮاب ﻣﯽﻧﻮﺷﻨﺪ. اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد: «ﻫﯿﭻ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد، ﺑﺎ آﻧ‌‌ﻬـﺎ ﺑﺨـﻮر و ﺑﻨـﻮش».^[۱۱۶۶] علامه مجلسی در ذیل این روایت می‌نویسد: این که امام به‌وی فرمود: هم‌غذایی با بستگان غیرمسلمانش جایز است دلیل بر آن است که مسیحیان ذاتا پاک‌اند و ناپاک شدن آنها بر اثر آلوده شدن به نجاسات است.^[۱۱۶۷]
محمدحسن زمانی در بیان دلایل طهارت اهل‌کتاب می‌نویسد: «با توجه به این‏که خداوند در این آیه ۵ سوره مائده طعام اهل کتاب را براى مؤمنان حلال ‏فرموده است و لفظ «طعام‏» به شهادت کتب لغت و فهم عرف به‌معناى هرگونه‏خوردنى مى‏باشد و شامل غذاهاى پخته شده هم مى‏شود، این آیه بر حلال بودن ‏غذاهاى پخته‌شده به‏دست اهل‌کتاب براى مؤمنان دلالت مى‏کند و چون شستن‏ ظرف و طبخ غذا، حتى نان - مخصوصا در آن زمان - معمولا با مباشرت دست‏ بوده‏است، اگر بدن اهل کتاب ذاتا نجس شرعى باشد، مطمئنا همه غذاهاى پخته شده و ظرف‏هاى آنان نیز نجس و خوردن آن غذاها حرام مى‏باشد. پس حلال شمردن ‏غذاهاى پخته‌شده اهل کتاب براى مسلمانان، مستلزم پاک دانستن آن غذاها و ظرف‏ها و پاک دانستن دست‌ها و بدن آنان است، و اگر بدن و دست‏هاى اهل کتاب ‏ذاتا نجس شرعى باشد که طبعا ظروف غذا و تمام غذاهاى پخته شده به‌دست آنان‏ نیز نجس مى‏شود، دیگر تشریع حلیت طعام و غذاهاى اهل کتاب براى اهل ایمان، بى‏اساس و بدون فایده مهم خواهد بود؛ زیرا از ظاهر این آیه شریفه چنین بر مى‏آید که غرض از این تشریع، امکان بهره‏مندى مسلمانان از غذاهاى اهل کتاب و تسهیل ‏امر بر مسلمانان به‌سبب رفت و آمد و معاشرت با یهودیان و مسیحیان، و نیز ممتاز دانستن پیروان ادیان آسمانى، در مقابل مشرکان و بت‏پرستان است.»^[۱۱۶۸]
به‌طور کلی، نگره قرآن به ‌اهل کتاب و دیگر شرایع این‌گونه است که آنان را با همه کاستی‌ها در آموزه‌ها و رفتارها گاه به‌جهت اعمال و رفتار پسندیده‌ای که از خود بروز می‌دهند، می‌ستاید و درباره ایشان می‌فرماید: «همه اهل کتاب یکسان نیستند. از میان آنان کسانی درست‌کردارند که آیات الهی را در دل شب می‌خوانند و سر به ‌سجده می‌نهند و به‌ خدا و روز قیامت ایمان دارند و به‌کار پسندیده فرمان می‌دهند و از کار ناپسند باز می‌دارند و در کارهای نیک شتاب می‌کنند و آنان از صالحان و شایستگان هستند.»^[۱۱۶۹]
در حقیقت در میان اهل کتاب کسانی هستند که به ‌اصول سه‌گانه توحید و قیامت و نبوت (آیات الهی که نازل شده) ایمان دارند و به‌ عمل صالح می‌پردازند. این‌گونه ستایش و توصیف مومنان شرایع دیگر موجب می‌شود که نوعی هماهنگی فکری و عملی میان آنان با مسلمانان پدید آید. این همان چیزی است که در آیه‌ای دیگر از آن به ‌کلمه «سواء» تعبیر کرده و از مومنان می‌خواهد که اهل کتاب را به ‌این عنوان به‌سوی خود بخوانند تا جبهه واحد و یگانه‌ای را در برابر دشمنان توحید و دین پدید آورند.^[۱۱۷۰]
بر پایه همین آموزه‌های قرآنی است که پیامبر(ص) با ورود به‌ مدینه و ایجاد دولت اسلامی اقدام به‌صدور منشور مدینه می‌کند و شرایع دیگر آسمانی را به‌عنوان شرایع توحیدی به‌رسمیت می‌شناسد. هرچند که نقدهای صریح و روشنی بر برخی از اصول و باورهای ایشان وارد می‌سازد با این‌همه اصل را همزیستی مسالمت‌آمیز با آنان قرار داده و همگان را بدان می‌خواند.^[۱۱۷۱] با دقت در آیات قرآن و سیره معصومان علیهم‏السلام، درمى‏یابیم که اهل کتاب داراى احترام بوده‏اند و این احترام به‌خاطر انسانیت بوده است.^[۱۱۷۲]
اما درباره همزیستی با غیر اهل کتاب باید گفت که در آیات قرآنی که در اوج اقتدار دولت اسلامی و نیرومندی مسلمانان در حجاز نازل شده است آیاتی یافت می‌شود که به‌بیان چگونگی برخورد با غیراهل کتاب و شرایع آسمانی پرداخته است. در این آیات اصل را صلح و همزیستی همراه با شرایطی بیان می‌کند. در این آیات همزیستی مشروط به ایمان به شرایع نیست^[۱۱۷۳] بلکه هر کسی که از تجاوز و سلطه کناره گرفت می‌تواند در محیط خود زندگی کند.^[۱۱۷۴] قرآن کریم در میان غیرمسلمانان، هیچ‏گونه شرافتى براى مشرکان قایل نشده است.^[۱۱۷۵]
۷-۶-۱-۲- یک مثال از تعامل رهبر معظم انقلاب با اهل کتاب
«.. صبح روز کریسمس (عید پاک ارامنه) آقا فرمودند اگر خانه چند ارمنی و آشوری برویم خوب است. ما آدرسی از ارامنه نداشتیم. سری به کلیساهایشان زدیم که آن ها از ما بی‌خبرتر بودند! رفتیم بنیاد شهید، دیدیم خیلی اطلاعات ندارند! کمی اطلاعات خانواده شهدا را از بنیاد شهید، مقداری از کلیساها و یک سری هم توی محله‌ها پیدا کردیم و با این دیدگاه رفتیم. صبح رفتیم در محله مجیدیه شمالی گشتیم، دو سه خانواده شهید ارمنی پیدا کردیم. در خانه‌ها را زدیم و با آن ها صحبت کردیم. توی خانواده مسلمان‌ها که ما می‌رویم، سلام می‌کنیم و می‌گوییم از هیئت آمدیم؛ از بسیج، پایگاه ابوذر، بالاخره یک چیزی می‌گوییم و کارتی نشان می‌دهیم. بین ارمنی‌ها بگوییم از بسیج آمدیم که… بالاخره کارت صدا و سیما نشان دادیم و گفتیم از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران هستیم. امشب که شب کریسمس شماست می‌خواهیم فیلمی از شماها بگیریم و روی آنتن بفرستیم.
برای نماز مغرب و عشا با یک تیم حفاظتی وارد مجیدیه شدیم. گفتیم اسکورت که حرکت کرد به ما ابلاغ می‌کنند. اسکورت هم به هوای این که ما در منطقه هستیم زیاد با بی‌سیم صحبت نکنند که مسیر لو نرود. یکی از افراد آن مرکز با بی‌سیم مرا صدا کرد و گفت که شخصیت سر پل سیدخندان است! سر پل سیدخندان تا مجیدیه کم‌تر از سه چهار دقیقه راه است. من سریع از ماشین پیاده شدم. درِ خانه شهید ارمنی را زدم. خانمی در را باز کرد. ما با یاالله یاالله خواستیم وارد شویم، دیدیم نمی‌فهمد! بالاخره وارد شدیم؛ چون کار باید می‌کردیم. گفتیم نودال و اَمپِکس (و چیزهایی که شنیده بودیم کارگردان‌ها می‌گویند) بروند تو! یک ذره که نزدیک شد، دوباره بی‌سیم اعلام کرد که ما سر مجیدیه هستیم. من هم با فاصله کمی که بود به این خانم می‌خواستم بفهمانم این جوری جلوی آقا نیاید، گفتم: ببخشید، الآن مقام معظم رهبری دارند مشرف می‌شوند منزل شما! گفت: قدم روی چشم، تشریف بیاورد. گفتید کی؟! من اسم حضرت آقا را گفتم. نمی‌دانم داستان بازرگان و طوطی را شنیده‌اید، تا اسم آقا را گفتم افتاد وسط زمین و غش کرد!! داد بیداد کردیم، دو تا دختر از پله آمدند پایین. یاالله یاالله گفتیم و بهشان گفتیم که مادرتان را فعلاً جمع کنید. مادر را بردند توی آشپزخانه.
دخترها گفتند: چه شد؟! گفتم: ببخشید! ما همان صدا و سیمای صبح هستیم که آمده بودیم. ولی الآن فهیمدیم که مقام معظم رهبری می‌آیند منزلتان، به مادرتان گفتیم غش کرد. فکری کنید. این‌ها شروع کردند مادر خودشان را به حال آوردن. بی‌سیم اعلام کرد که آقا پشت در است! من دویدم در خانه را باز کردم. آقا از ماشین پیاده شد تا وارد خانه بشود. آمد توی در خانه نگاه کرد و گفت: سلام علیکم. گفتم: بفرمایید! گفت شما؟! نه این که آقا ما را نمی‌شناخت، بلکه یعنی تو چه کاره‌ای؟! گفتیم: صاحب خانه غش کرده! گفت: کس دیگری نیست؟ گفتیم آقا شما بفرمایید داخل. گفت: من بدون اذن صاحب خانه داخل نمی‌آیم!
ضدحفاظت‌ترین شکل ممکن این است که مقام معظم رهبری توی خیابان اصلی توی چهار راه، با لباس روحانیت با آن عظمت رهبری خودشان بایستند، همه مردم هم ایشان را ببینند و ایشان بدون اذن وارد خانه کسی نشوند! من دویدم رفتم توی آشپزخانه. به یکی از این دخترها گفتم آقا دم در است؛ بیایید تعارف کنید بیایند داخل! لباس مناسبی تنشان نبود. گفتند: پس ما لباسمان را عوض کنیم. به آقا گفتیم: که رفته‌اند لباس مناسب بپوشند، شما بفرمایید داخل. گفتند: نه، می‌ایستم تا بیایند! چند دقیقه‌ای دم در ایستادند. ما هم سعی کردیم بچه‌هایی که قد بلند دارند را بیاوریم، مثل نردبان دور ایشان بچینیم که معظم له پیدا نباشند. راه دیگری نداشتیم. چند دقیقه معطل شدیم. چون دانشجو بودند لباس دانشجویی مناسب داشتند. یکی از دخترها، دوید و آقا را دعوت کرد و آقا رفتند داخل اتاق.
آقا من را صدا کرد؛ گفت این‌ها پدر ندارند؟ گفتم: نمی‌دانم. چون صبح نپرسیده بودم. گفت بزرگ‌تر ندارند؟ برادر ندارند؟ رفتیم آن اتاق پشتی. گفتم: ببخشید، پدرتان؟ گفتند، مرده. گفتیم، برادر؟ گفتند، یکی داشتیم شهید شده. گفتیم، بزرگتری، کسی؟ گفتند، عموی ما در خانه بغلی می‌نشیند. حالا چه کلکی بزنیم عمو را از خانه بیرون بیاوریم؟ با این هیبت و این تیپ و قد و قواره، شکل و اسلحه! هرچه هم بخواهی بگویی من کسی نیستم، قیافه ات تابلو است!
در خانه بغلی را زدیم. یک آقایی آمد دم در سلام کردم. گفتم، ببخشید! امر خیری بود خدمت رسیدیم. این بنده خدا نگاه کرد، یک مسلمان بسیجی، خانه یک ارمنی آمده، چه امر خیری؟! خودش تعجب کرد. رفت لباس پوشید آمد دم در. محترمانه باهاش پیچیدیم توی خانه برادر خودش. بعد از بازرسی قضیه را بهش گفتیم: رهبر نظام آمده این جا، این‌ها چون بزرگتری نداشتند، خواهش کردیم که شما هم تشریف بیاورید. او را داخل که بردیم و آقا را که دید، مُرد! یک جنازه را یدک کردیم و بردیم نشاندیم روی صندلی کنار آقا! این‌‌ها به‌خودی خود زبانشان با ما فرق می‌کند؛ سلام علیک هم که می‌خواهند بکنند کلی مکافات دارند! با مکافاتی بالاخره با آقا سلام و احوال پرسی کرد و در نهایت یک همدمی را برای آقا مهیا کردیم. … مادر و دخترها لباس مناسب پوشیدند و آمدند پایین. وقتی وارد اتاق شدند، آقا تعارفشان کردند در کنار خودشان، کنار همان عمویی که نشسته بود. بعد هم گفتند: مادر! ما آمده‌ایم که حرف شما را بشنویم؛ چون شما دچار مشکل شده بودید. دخترها آمدند نشستند. آقا اولین سؤالشان این بود که شغل دخترها چیست؟ گفتند: دانشجو هستند. آقا خیلی تحسینشان کرد و با این‌ها کلی صحبت کردند. توی این حالت، این دختر سؤال کرد که آب، شربت، چیزی برای خوردن بیاورم؟ من خودم نمی‌دانستم که بگویم بیاورد یا نیاورد؟ آقا می‌خورد یا نمی‌خورد؟ نمی‌دانستم. رفتم کنار آقا، از آقا سؤال کردم، گفتم: آقا این‌ها می‌گویند که خوردنی چیزی بیاوریم؟ آقا گفتند: ما مهمانشان هستیم. از مهمان می‌پرسند چیزی بیاورند یا نیاورند؟! خُب اگر چیزی بیاورند ما می‌خوریم. بعد خود آقا گفتند: بله دخترم! اگر زحمت بکشید چایی یا آب‌میوه بیاورید، من هم چایی، هم آب میوه شما را می‌خورم. این‌ها رفتند چایی آوردند، آقا خورد؛ آب میوه آوردند، آقا خورد؛ شیرینی آوردند، آقا خورد! … ما چهل دقیقه با این خانواده بودیم، که به اندازه چند کتاب درس گرفتیم. آقا در خانه ارامنه آب، چایی، شربت، شیرینی و میوه‌شان را خوردند؛ اما بعضی از دوستان ما نخوردند! … با آن‌ها خداحافظی کردیم و به سمت دفتر به راه افتادیم. وقتی رسیدیم آقا فرمودند: این بچه‌ها را بگویید بیایند! آمدند. فرمودند: «این کار احمقانه چه بود که شما کردید؟! ما مهمان این خانواده بودیم. وقتی خانه‌شان رفتیم چرا غذایشان را نخوردید؟! این اهانت به آنها محسوب می‌شود. نمی‌خواستید داخل نمی‌آمدید.»^[۱۱۷۶]
۷-۶-۲-کفار حربی و مشرکان
سیره پیامبر بزرگ اسلام (ص) مملو از برخوردهای کریمانه و مدارای ایشان در روابط اجتماعی است. پیامبر در جریان پیمان صلح حدیبیه با شرایط مشرکان تا حد ممکن مماشات نمود و به‌ اصحاب اعلام کرد که با استناد به‌ آیات قرآن فتوح بزرگی در پیش است.^[۱۱۷۷] اما به‌همان میزان در امور مربوط به‌یکتاپرستی و اصول، دارای قاطعیت و با صلابت بودند. پیامبر حاضر نمی‌شدند به‌خاطر خوشایند دیگران، از اصولِ مسلم خود دست بردارند. هنگامی که بحیرا، در سنین نوجوانی پیامبر(ص)، از ایشان خواست تا به‌لات و عزی سوگند بخورد، پیامبر نپذیرفتند؛^[۱۱۷۸] تبلیغات گسترده قریش به‌شکل‌های مختلف از جمله شاعر و ساحر نامیدن وی در جهت تضعیف روحیه ایشان و انصراف مسلمانان از گرویدن به‌وی در هیچ برهه‌ای از مراحل دعوت، سبب نشد حتی برای یک‌لحظه از دعوت خلق غافل شود. با همین منطق، با پیشنهاد قوم ثقیف مبنی بر مشروط ساختن مسلمانی‌شان به ‌این‌که بت لات را تا سه سال خراب نکنند و نماز نخوانند، مخالفت کرد.^[۱۱۷۹] نزول سوره‌ی کافرون و ابلاغ آن از جانب پیامبر در پاسخ به ‌درخواست اسودبن مطلّب و عاص‌بن وائل و گروه دیگری از مشرکان، نمونه بارز دیگری از قاطعیت ایشان در امور مربوط به یکتاپرستی است.^[۱۱۸۰] همچنان که ابوسفیان به کاروانی که به‌مدینه می‌رفت پیام داد که پیامبر را به‌ جنگ و کشتار تهدید کنند. پیامبر در جواب تهدید آنان فرمود: حسبنا الله و نعم الوکیل.^[۱۱۸۱]
همه این مستندات حاکی از آن است که مسلمانان به‌عنوان پیروان آن حضرت، در روابط میان فردی خود با غیرمسلمانان نباید از اصول ارزشی و اعتقادی خود دست بکشند.
۷-۶-۲-۱- نهی از شرکت در مجالس کافران:
از حضور در مجالس و محافل کافران نهی شده است به‌ این‌دلیل که ممکن است آیات الهی در این‌گونه مجالس به استهزاء گرفته شود. قرآن مجید با بیانی حکیمانه تأثیرگذاری تلاش فرهنگی تبلیغاتی کافران را از نظر دور نداشته و برای در أمان ماندن مسلمانان دستوری صریح و قاطع می‌فرماید: «هرگاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخند قرار می‌گیرد، با آنان منشینید تا موضوع بحثشان را تغییر دهند؛ چرا که در این‌صورت شما هم مثل آنان خواهید بود»(نساء/ ۱۴۰). تمسخر آیات الهی در مجالس کفار سبب وهن دین می‌شود و چنانچه مسلمانان در این امر کوتاهی کنند و مجالس آنان را ترک نکنند، به ‌وهن دین کمک کرده و کفار را در ادامه این کار جسورتر خواهند ساخت.
۷-۶-۲-۲- نهی از هم‌رازی باکافران:
رابطه همرازی با کافران با انواع دیگر رابطه با کافران تفاوت‌های روشنی دارد که صورت پنهانی و اعلام نشده آن بخشی از تفاوت‌ها است. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از غیر خودتان، [دوست و] هم راز مگیرید [آنان] از هیچ نابکاری در حق شما کوتاهی نمی‌ورزند. آرزو دارند که در رنج بیفتید.»^[۱۱۸۲]
با توجه به شأن نزول آیه شریفه، رابطه پنهانی و اطلاعاتی با کافران نهی شده است؛ اگرچه ماهیت جاسوسی و خیانت نداشته باشد. طبق فرموده امام صادق علیه‌السلام، هر مومنی که راز خود را به کافران و یکی از مخالفان دینش بگوید گو این‌که از، دشمنان خدا شکایت کرده است. اما چنانچه کسی به یک مومن شکایت کرده و راز خود را بگوید گو این‌که به‌خدا شکایت کرده است.^[۱۱۸۳] و این‌که می‌بینیم خدای متعال در آیاتی از قرآن کریم، مومنان را از حَکَم قرار دادن طاغوت منع کرده است به‌ این‌دلیل است که این‌کار مصداقی از همرازی با کافران است. چون تصمیم بر ارجاع به ‌طاغوت که مصداق بارز آن مشرکان (کسانی که برخلاف حکم خدا و رسول خدا داوری می‌کنند) می‌باشند، با آموزه‌های دینی سازگاری ندارد. حَکَم قرار دادن مشرکان برای مسائل شخصی مستلزم کمک خواستن از آنان و نیز طرح راز با آن‌هاست.
۷-۶-۲-۳- نهی از ازدواج با کافران:
از مواردی که دین برای پیروان خود جایگاه و منزلت خاصی قائل شده و به‌صورت کنایی این منزلت را به ‌آنان یادآور می‌شود، مسئله ازدواج مسلمانان با کافران است. «و با زنان مشرک ازدواج نکنید، تا ایمان بیاورند، قطعاً کنیز با ایمان بهتر از زن مشرک است هرچند [زیبایی] او شما را به‌شگفت آورد، و به ‌مردان مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند. قطعاً برده با ایمان بهتر از مرد آزادِ مشرک است، هرچند شما را به‌شگفت آورد. آنان [شما را] به‌سوی آتش فرا می‌خوانند و خدا به‌فرمان خود، [شما را] به‌سوی بهشت و آمرزش می‌خواند.»^[۱۱۸۴]
اگرچه تعبیر (خیرٌ من مشرکه) و (خیرٌ من مشرک) در آیه شریفه۲۲۱^[۱۱۸۵] سوره بقره معنای کنایی حکمی داشته و انشای حکم می‌باشد، اما به‌زبان بیان مصلحت برای مؤمنان و توجه‌دادن آنان به‌ رعایت مصالح در روابط حقوقی و اجتماعی آمده است و این روش در عموم مسائل عرفی و جاری زندگی، که دین برای آن دستور و برنامه دارد، چه به‌صورت عام و چه خاص، جاری است و این‌گونه بیانِ مصلحت موجب می‌گردد مسلمانان به‌طور آگاهانه رفتار اجتماعی خود را با احکام و مصالح تبیین‌شده از سوی دین تطبیق دهند.
پیامبر دخترشان زینب را از ارتباط زناشویی با همسرش حکم‌بن ابی‌العاص که مشرک بود بر حذر داشتند.^[۱۱۸۶]
۷-۶-۲-۴- جداسازی کافران محارب از سایر کافران
در بررسی سیره نبی گرامی اسلام به ‌مواردی برخوریم که حاکی از قاطعیت ایشان در برابر دشمنان است: پیامبر بزرگ اسلام برای بار دوم ابوعزه را نبخشید و فرمود مومن از یک سوراخ دوبار گزیده نمی‌شود،^[۱۱۸۷] برای نشان دادن قاطعیت خود به‌کسانی که آرامش جامعه اسلامی را مختل می‌کردند، پس از پیمان شکنی یهودیان دستور قطع درختان عجوه قوم یهود را داد که به ان عاشقانه علاقه داشتند و پس از این دستور پیامبر، یهودیان در سوگ از دست دادن آن درختان گریبان چاک دادند؛^[۱۱۸۸] و آن حضرت دستور داد سرای سویلم را که متعلق به یهودیان بود و در آن بر ضد مسلمانان توطئه میکردند خراب کنند و بسوزانند^[۱۱۸۹] و از این قبیل برخوردهای سخت از سوی پیامبر گرامی اسلام گرچه از منظر روابط بین الملل و از موضع حاکمیت قابل بررسی است، اما به مسلمانان نیز گوشزد می‌کند که در روابط با چنین عناصری نباید از اصول مسلم خود کوتاه بیایند.
۷-۶-۲-۵- رد هدیه مشرکان
تفاوت گذاشتن میان اهل کتاب و مشرکان، از یک الگوی رفتاری قاعده‌مند در سیره اجتماعی نبی اکرم (ص) حکایت می‌کند. واقدی در کتاب خود نقل کرده است که پیامبر (ص) هدیه ابو براء مشرک را قبول نکردند. همچنین ایشان هدیه‌ی گروهی از مشرکان را (که ظرف شیری بود) نپذیرفتند و دستور دادند بهای آن شیر پرداخت شود.^[۱۱۹۰]
نتیجه‌گیری
اصل «دعوت» به‌عنوان مهم‌ترین اصل در ارتباطات میان‌فرهنگی، ناظر به فلسفه ارتباطات میان‌فرهنگی از نگاه اسلامی است و می‌توان گفت بر همه تعاملات مسلمانان در هر شرایطی حاکم است. دعوت الگویی است برای جذب غیرمسلمانان (جاهلان) به اسلام از طریق شیوه‌هایی که «کنشگر مسلمان» اتخاذ می‌کند. پیام قرآن کریم در مراحل اولیه، دعوت به خیر و نیکی است. دعوت به خیر در واقع، دعوت به اسلام است. در مرحله بعد از دعوت، اصل امر به معروف و نهی از منکر قرار دارد. استقامت و پایداری در راه خیر با امر به معروف ممکن می‌گردد. کاربرد امر به معروف و نهی از منکر در جایی است که معروف و منکر روشن شده باشد. «امر به معروف مربوط به کسی است که می‌داند، اگر نداند اصلا اسم آن امر به معروف نیست».^[۱۱۹۱] از همین‌رو، الگوی قیام امام حسین علیه‌السلام نه دعوت، بلکه امر به معروف و نهی از منکر بود.^[۱۱۹۲] بنابراین دعوت به خیر که همان دعوت به اسلام، فطرت، مشترکات یا عقل باشد، مقدم بر امر به معروف و نهی از منکر است. رابطه همنشینی دعوت با امر به معروف و تقدمش بر آن^[۱۱۹۳] در آیه نیز می‌تواند مؤید این نکته باشد. اما در عمل راهی جز دعوت به دین وجود نخواهد داشت. بر اساس دیدگاه قرآن، ارتباط وثیقی میان فطرت و دین وجود دارد؛ دین که کتاب تشریع الهی است، در درون انسان حضور دارد و این دین در فطرت او به صورت کتاب تکوین تجلی یافته است؛ یعنی اگر ممکن باشد که مقررات اعتباری دین، به صورت تکوین درآید، همان فطرت و حقیقت انسانی خواهد بود^.[۱۱۹۴] دین، حقیقت ثابتی است که در همه زمان‌ها و مکان‌ها تغییر در آن راه ندارد. این دین ثابت، با فطرت ثابت و همگانی بشر هماهنگ است. اما هر پیامبری که برای ابلاغ این دین ثابت به قوم و ملت خود مبعوث می‌شود، شریعتی نیز با خود دارد که این شریعت، با طبیعت متغیر و در حال حرکت انسان‌ها هماهنگ است. ازاین‌رو، دین خدا یکی است، اما شریعت‌ها متفاوت هستند.^[۱۱۹۵] در حال حاضر، مصداق واقعی دین، «اسلام»؛ است. فطرت و عقلانیت در دین اسلام مصداق پیدا می‌کند.
اصل تولی و تبری از نظر اهمیت در مرتبه بعد از اصل دعوت قرار دارد. همه کنش‌های یک مومن در یک نظام معنایی شکل می‌گیرد، به‌طوری که در تصور ایده‌آل، حتی حب و بغض او در نظام معنایی مومنانه جای می‌گیرد. اصل تولی و تبری قلمرو ابراز محبت را برای مومنان ترسیم می‌کند. نقش مهم دوستی‌ها و دشمنی‌ها در زندگی فردی و حیات جمعی مورد مورد توجه قرآن کریم است. به‌همین دلیل «تولی» و «تبری» بخشی از اصول مذهب تشیع قرار گرفته است. در سویه ارتباط فردی، دوستی و محبّت باید بر محور اعتقادات و ارزش‌های اسلامی شکل گیرد. روابط اجتماعی مسلمانان باید بر محور ایمان استوار باشد و لذا میزان پایبندی طرف ارتباط به ارزش‌های الهی با میزان نزدیکی یا دوری مسلمان(تولی و تبری) از او همبستگی خواهد داشت. ایمان به‌خدا مایه‌ی نزدیکی و کفر بر او مایه دوری است و این اصل چنان مهم است که حتی اگر والدین هم کفر را بر ایمان ترجیح دهند از دایره دوستی فرزندان خارج خواهند شد. و در سویه ارتباطات اجتماعی باید توجه داشته باشد که عضوی از جامعه‌ای است که ماهیتا با جوامع دیگر متفاوت است و سطح روابط او با اعضای جوامع بیگانه از نظر دینی نباید در سطح تعاملات درون جامعه خویش باشد. به همین دلیل از همرازی با کفار و مشرکین و نیز حضور در مجالسی که آیات الهی به سخره گرفته می‌شود، شدیدا مورد نهی واقع شده است. قرآن کریم حضرت ابراهیم ع را اسوه مسلمانان معرفی می‌کند و یکی از مصادیق پیروی از آن حضرت را دوری از غیرمومنان تا زمان ایمان آوردن آنها ذکر کرده است.^[۱۱۹۶]
تعلق به پیکره جامعه اسلامی حق دیگر بر مومنان ایجاد کرده است که براساس آن تعاملات میان‌فرهنگی مومنان در گستره‌ای شکل می‌گیرد که مغایر با عزت مسلمان و سیادت اسلام در دنیا نباشد. بنابراین حفظ عزت مسلمانان و سیادت اسلامی به یک اصل حاکم بر ارتباطات میان‌فرهنگی تبدیل می‌گردد. مبنای این اصل به «قاعده نفی سبیل» به‌عنوان یک قاعده مسلم فقهی برمی‌گردد. «مفهوم فقهی قاعد نفی سبیل آن است که در شریعت، حکمی که سبب سلطه کافران بر مومنان شود، وجود ندارد. مفاد قاعده نفی سبیل،^[۱۱۹۷] طرد هر نوع سلطه اعم از اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، نظای، فردی و اجتماعی است که سبب خدشه‌دار شدن عزت و برتری مومنان باشد یا موجبات ذلت و توهین آنان را فرآهم آورد. بنابراین در اسلام مطلق رابطه و همزیستی با کافران نفی نگردیده است؛ از این‌رو هر رابطه‌ای که متضمن سلطه توهین‌آمیز نباشد، جایز است.»^[۱۱۹۸] اصل حفظ عزت با «هویت»، که یک مسأله بسیار اساسی در مباحث میان‌فرهنگی است، پیوند وثیقی دارد. یک مسلمان هر جا و در هر شرایطی قرار بگیرد، عضوی از پیکره جهان اسلام است و شیوه تعامل او نباید چهره‌ جهان اسلام را خدشه دار کند. رولاند که یک روان شناس بین‌فرهنگی است، سه نوع هویت را در جهان شناسایی کرده است: ۱) هویت فردی، ۲) هویت خانوادگی و ۳) هویت معنوی.^[۱۱۹۹] هویت فردی همواره بر فرد و تفرد تاکید می‌کند. هویت فردی متعلق به فرهنگ‌های فرد گراست که معتقدند هر فرد بایستی حق داشته باشد طبق انتخاب فردی خودش عمل کند هرچند انتخاب او مورد پسند جامعه نباشد. ^[۱۲۰۰] هویت خانوادگی متعلق به مجموعه افرادی است که فرد دوست دارد خود را به آنها منتسب کند. به این ترتیب مسلمانان بر هویت معنوی (دینی) بیشتر اهتمام می‌ورزند. تینگ تومی در نظریه مذاکره هویت بر این نکته تاکید می‌کند که «داشتن احساس خوب درباره کسانی که فرد به آنها تعلق دارد، موجب موفقیت در تعاملات میان‌فرهنگی می‌گردد».^[۱۲۰۱] هویت جمعی و فردی یکی از مهمترین وجوه تمایز فرهنگ‌ها از همدیگر به‌شمار می‌رود.^[۱۲۰۲] به این نکته هم باید اشاره شود که هویت دینی برای مسلمانان، غیر از هویت دینی برای یهودیان است که با گاهی با نژاد یهودی یکی انگاشته می‌شود.
شیوه تعاملات میان‌فرهنگی از اصول دیگری مانند عدالت، احسان و کرامت نیز تاثیر می‌پذیرد که از آنها با عنوان «اصول اخلاقی و انسانی» تعبیر شد. این اصول ناظر به جایگاه مخاطب می‌باشند. در این سه اصل تفاوتی میان مسلمان و غیرمسلمان وجود ندارد. تعاملات اجتماعی مومنان همواره و با همگان باید عادلانه باشد؛ به همه‌ی انسان‌ها می‌توان احسان کرد و همه انسان‌ها از کرامت ذاتی برخوردارند.
اصل همزیستی متقابل عمدتا در شرایط همنشینی‌ها و تعاملات پایدارتر و بلندمدت‌تر مطرح می‌شود. تاکیدات مکرر آموزه‌های اسلامی بر احترام متقابل در قالب عدم توهین به مقدسات و فرهنگ و آداب و رسوم مخاطبان، حاکی از اهتمام بسیار زیاد دین اسلام به اصل همزیستی مسالمت‌آمیز است. برخورداری اقلیت‌ها از حق آزادی عمل به باورهای خود و نیز اجازه داوری براساس آیین خود آنها شاخص دیگری بر اصل همزیستی است.
اصول حاکم بر ارتباطات میان‌فرهنگی
تولی و تبری
عزت و سیادت اسلامی
اصول انسانی و اخلاقی
همزیستی
طبقه بندی مخاطبان
دعوت
مشترکات
اسلام
فطرت
موعود
تقدم مصالح معنوی بر مادی
تقدم مصالح جمعی بر فردی