KPSC = 0.29*RC, Errorvar.= 0.036 , R² = ۰٫۷۰
(۰٫۰۲۱) (۰٫۰۰۹۴)
۱۳٫۹۸ ۳٫۸۹

این معادله نشان می‌دهد که به ازای افزایش ۱ واحدی سرمایه ارتباطی، دانش شرکا تامین­کنندگان مشتریان ، ۰۸۶/۰ افزایش می‌یابد.

معادله ساختاری بین سرمایه فکری و عملکرد سازمانی به صورت زیر تبیین می­ شود.

BP = 0.25*HC + 0.27*RC + 0.17*SC, Errorvar.= 0.77 , R² = ۰٫۲۳
(۰٫۰۵۹) (۰٫۰۶۷) (۰٫۰۶۵) (۰٫۰۹۹)
۴٫۲۹ ۴٫۰۸ ۲٫۵۹ ۷٫۸۰

با توجه به معادله فوق بیشترین تاثیر بر روی عملکرد سازمانی به ترتیب، سرمایه ساختاری، سرمایه انسانی و سپس سرمایه ارتباطی دارا می­باشد.

نتیجه ­گیری و پیشنهادات
مقدمه
عنصری که باعث معنی داری تحلیل­های انجام شده از داده ­ها می­گردد نتایجی است که از پژوهش استخراج می­گردد بنابراین فصل پنجم پایان نامه از اهمیت­های زیادی برخوردار است، همچنین در این فصل پیشنهادات مبتنی بر آزمون­ فرضیه ­ها و یافته­های نظری و همچنین پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی ارائه می­گردد و در نهایت به محدودیت­های تحقیق اشاره می­ شود.

نتیجه گیری حاصل از تحلیل نتایج تحقیق
نتیجه ­گیری و تحلیل فرضیه اول
فرضیه اول تحقیق بیان می­دارد بین سرمایه فکری و عملکرد سازمانی رابطه معناداری وجود دارد، همانطور که از تحلیل­های آماری فصل ۴ بر می ­آید سرمایه فکری که خود شامل، سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی است ارتباط مستقیمی با عملکرد سازمانی دارد به این معنی که تغییر در هر یک از این سرمایه­ها باعث تغییر در عملکرد سازمانی خواهد شد. با توجه به پژوهش انجام شده در شرکت‏های نرم­افزاری در سطح تهران، نتایج حاکی از این است که بیشترین تاثیر را سرمایه ساختاری و سپس سرمایه انسانی و در نهایت سرمایه ارتباطی بر روی عملکرد سازمانی دارا می­باشند.
بنابراین توجه هدفمند و به موقع به سرمایه­فکری در شرکت‏های نرم­افزاری باعث ارتقای عملکرد سازمانی در آن‏ها خواهد شد. هر کدام از اجزای سرمایه فکری یعنی سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی از متغیرهای مستقلی تشکیل یافته­اند که در ادامه فرضیات به بررسی آن‏ها پرداخته خواهد شد.
نتیجه ­گیری و تحلیل فرضیه دوم
فرضیه دوم بیان می­ کند که بین سرمایه انسانی، آموزش و یادگیری رابطه مستقیم وجود دارد، به این منظور که با افزایش ۱ واحدی سرمایه انسانی، ۱۵/۰ آموزش و یادگیری افزایش می­یابد.
در صنایعی که سرمایه انسانی یک دارایی نامشهود به حساب می ­آید و نیروهای انسانی متخصصان بی بدیلی در آن صنایع هستند. لزا آموزش و یادگیری برای این نیروها می ­تواند اهرمی برای بالا بردن سرمایه انسانی شرکت و به طبع آن سرمایه فکری شرکت نرم­افزاری باشد.
این بدان معنی است که آموزش و یادگیری رابطه معنی داری و مثبتی با سرمایه انسانی دارد و در رده سوم اهمیت در سرمایه انسانی بر طبق یافته­های این پژوهش قرار می­گیرد .
نتیجه ­گیری و تحلیل فرضیه سوم
فرضیه سوم بیان می­دارد که تجربه و تخصص ارتباط معنی دار و مثبتی با سرمایه انسانی دارد، بدین صورت که با افزایش ۱ واحدی سرمایه انسانی، تجربه و تخصص، ۳۲/۰ افزایش می­یابد، که این خود نشان از سهم بالای تجربه و تخصص در شرکت‏های نرم­افزاری می­باشد. پس باید به این نکته توجه کرد که تجربه و تخصص سهم مهمی در ارتقای سرمایه انسانی دارد.
نتیجه­ گیری و تحلیل فرضیه چهارم
فرضیه چهارم بیان می­دارد که خلاقیت و نوآوری ارتباط معنادار و مثبتی را با سرمایه انسانی دارا می­باشند، بدین معنی که با افزایش ۱ واحدی سرمایه انسانی ۳۹/۰ به خلاقیت و نوآوری افزایش می­یابد. خلاقیت و نوآوری بر طبق یافته­های فصل ۴ بیشترین تاثیر را روی سرمایه انسانی در شرکت‏های نرم­افزاری دارا می­باشند. پس می­توان با تقویت و اثربخشی خلاقیت و نوآوری کارکنان دانشی در سازمان سرمایه ­های انسانی سازمان را تحت تاثیر مهمی قرار داد.
نتیجه ­گیری و تحلیل فرضیه پنجم
فرضیه پنجم مبتنی بر این است که سیستم­ها و برنامه ­های شرکت رابطه مستقیمی با سرمایه ساختاری دارد. بر طبق فصل ۴ از همین پژوهش به ازای تغیر ۱ واحدی سرمایه ساختاری، ۳۲/۰ در سیستم­ها و برنامه­ ها تغییر ایجاد خواهد شد. با ارتقای سیستم­ها و برنامه ­های شرکت در جهت بهبود ساختار شرکت‏های نرم­افزاری می­توان عملکرد سازمانی این شرکت‏ها را بهتر کرد.
نتیجه­ گیری و تحلیل فرضیه ششم

از دیگر تحقیقات مهم در این زمینه مطالعات مربوط به PISA(2000و ۲۰۰۳) است که گروه برجسته ای از محققان در چند کشور دنیا انجام داده اند. در این تحقیقات از داده های مربوط به پیشرفت تحصیلی در چهار درس علوم، ریاضی، خواندن و زبان همچنین وضعیت اجتماعی خانواده( بالاترین وضعیت تحصیلی والدین وضعیت شغلی والدین و منابع فرهنگی و اقتصادی در اختیار دانش آموز (مانند تعداد کامپیوترهای موجود در منزل، تعداد کتابها و اثار هنری اصیل موجود در منزل، تعداد اتاق خوابها، وسایل منزل مانند لباسشویی و ظرف شویی، تعداد دیدارها از کتابخانه ها، لابراتوارها، گالری های ،هنری موزه ها تعداد مسافرت ها …) اطلاعاتی درباره ویژگی های فردی دانشآموزان مانند جنسیت، مهاجرتوضعیت زبانی( آیا زبانی که با آن در منزل تکلم می کنید با زبان مدرسه یکی است؟) همچنین سوالاتی درباره نگرش آنها نسبت به معلمانشان مدرسه و بطور کلی اموزش و پرورش و اینکه ایا آنها در همسایگی مدرسه ساکن هستند یا فاصله آنها از مدرسه دور است؟ که به وسیله پرسشنامه ای که توسط دانش آموزان پاسخ داده می شود و پرسشنامه ای که مدیران درباره مدرسه شان و کارکنان آموزشی پر می کنند تاکید این مطالعات بر سیاستگذاران و محققان است و هدف تایید نفش مدرسه در نابرابریهای آموزشی است به طور خلاصه نتایج مطالعات پیزا پیشنها می کند که به وسیله یکسان کردن مدارس بر اساس برنامه درسی منابع و دانش آموزان می توان با نابرابری های آموزشی مبارزه کرد.
نش^[۸۸](۲۰۰۰) در تحقیقی با عنوان ” نابرابری های آموزشی : مورد ویژه دانش آموزان pacific ” مطرح می کند که یک رابطه علی بین آرزوها و پیشرفت تحصیلی توسط جامعه شناسی آموزش و پرورش تا حد زیادی تشخیص داده شده است. اما مطالعات معاصر به ویژه مطالعات مربوط به اقلیت های قومی نژادی نشان می دهد که این ارتباط پیچیده تر است. به عنوان مثال در نیوزلند پیشرفت دانش آموزان pacific علی رغم آرزوهای بالای آنان، پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ضعیف است.
ورونیکا ای.مارتینز کانتو^[۸۹](۲۰۰۷) در رساله خود با عنوان ” نابرابری و عملکرد مدرسه: تاثیر قانون “NO Child Left Behind” برروی آزمون دانش و مهارتهای تگزاس” به بررسی تاثیر کیفیت معلم و پایگاه اجتماعی اقتصادی کودکان بر عملکرد تحصیلی انان در آزمون دانش و مهارتهای تگزاس می پردازد در این تحقیق داده ها از طریق ” سیستم شاخص های علمی بهترین ها ” از گزارش ۲۰۰۵- ۲۰۰۶ گرفته شده است. برای بررسی نابرابری ها در آموزش و پرورش عواملی مانند پایگاه اجتماعی اقتصادی دانش آموزان، حقوق معلمان، سرمایه گذاری مدرسه و نسبت معلم به دانش آموز در نظر گرفته شده است. با بهره گرفتن از مدل رگرسیون چندگانهاین نتایج به دست امده است که پایگاه اجتماعی اقتصادی دانش آموزان مهم ترین تاثیر را بر عملکرد مدرسه دارد. دو متغیر دیگر یعنی حقوق معلم و نسبت دانش آموز – معلم تاثیر معنی داری بر عملکرد مدرسه دارد.

برین^[۹۰] و همکاران(۲۰۰۹) در مقاله ای با عنوان” نابرابری ناپایدار در دستیابی( اکتساب) آموزشی: شواهدی از ۸ کشور اروپایی” در واکنش به گزارش تحقیقی از شویت و بلوسفیلد^[۹۱](۱۹۹۳) درباره ثبات نابرابریهای اجتماعی اقتصادی در دستیابی آموزشی با ذکر دلایلی مطرح می کنند که باید انتظار داشته باشیم که امروزه نابرابریهای طبقاتی تاثیری کاهش یابنده در دستیابی آموزشی داشته باشند. توسعه یافتگی کشورها ، اقدامات رفاهی دولتها، بهبود شرایط عمومی زندگی ، کاهش اندازه خانواده ها ، افزایش رفاه عمومی، تغییر در نهادهای آموزشی ، آموزش های پیش از دبستان، مراقبتهای بهداشتی اولیه ، آموزشهای ویژه و تمام وقت، تغییر در نحوه آموزشها، خصوصی سازی در آموزش و پرورش ، افزایش تعداد مدارس، رشد اقتصادی خانواده ها و افزایش حمایتهای مدارس تماما چیزهایی هستند که می توانند تاثیر تفاوتهای طبقاتی را در عملکرد مدارس کم کنند. نتایج این تحقیق بر خلاف نتایج تحقیق شویت و بلوسفیلد^[۹۲](۱۹۹۳) نشان می دهد که کاهش مشخص و واضحی در نابرابریهای آموزشی در چندین کشور در قرن بیست و یکم وجود دارد . با توجه به بررسی نابرابریها بر اساس طبقات اجتماعی ، نشان داده شده است که نابرابری به ویژه در میان طبقات کارگری و کشاورزی کاهش چشمگیری داشته است همچنین تاثیرات طبقه خانوادگی در عبور دانش آموز از مقطع ابتدایی به راهنمایی و متوسطه کمتر شده اما این تاثیر در عبور به تحصبلات عالیه تغییر چندانی نکرده است.
کولی^[۹۳] (۲۰۱۰)درپایاننامهدکترایخوددردانشگاهکارولینایجنوبیباعنوان “تفکرمجدددررویکردهایانتقادیبهبقای(ماندگاری) نابرابریدرآموزشوپرورش ” مطرحمیکندکهدرطیدهههادانشمندانتربیتیبهشدتدرتلاشندبفهمندکهچرانابرابریهایآموزشیهنوزوجوددارند. اینرویکردهامتفاوتاستاماهمهرویکردهادرصددهستندنامنابعفرصتهاوپیامدهارابرایتمامدانشآموزانبهبودبخشند. دراینپایاننامهعواقبهریکازسنتهاورویکردهامفاهیمونگرشهایمربوطبهنابرابریهایآموزشیوبقایآنمطرحشدهاست. اینپایاننامهکاربردنوشتههایفیلسوفسیاسیBrian Barryرابهعنوانچهارچوبنظریدرنظرگرفتهشدهاستکاراوبهعناصرهریکازسنتهامربوطمیشودتادیدگاهیراایجادکندکهبهارزشهایهررویکردتوجهنماید. فرضاینپژوهشایناستکهزبانسخنگفتنوسیاستهایانتقادیپایداردرتحقیقاموزشیبرایکشفعللزیربناییومقابلهاثربخشبانیروهایاقتصادیسیاسیوفرهنگیکهدرصددافزایشنابرابریدرتعلیموتربیتوجامعههستندبایدایدئولوژیهایجدیدروشهایتفکرجدیدورویکردهایجدیدیراپیداکند.
دانیل هورن^[۹۴](۲۰۱۰) در پایان نامه دکترای خود با عنوان “مقالاتی درباره نهادهای آموزشی و نابرابری فرصتها” به بررسی علل و پیامدهای نابرابری فرصتها در نهادهای آموزشی انتخاب شده در کل و نیز تاثیرات جداسازی انتخابی اولیه( زودهنگام) در مجارستان و دلایل ممکن برای تکامل آنها بهطور اخص می پردازد. در این پایان نامه نابرابری فرصتها به عنوان تاثیر پایگاه اجتماعی اقتصادی دانش آموزان بر روی عملکرد آنها در نظر گرفته می شود. هر چه تاثیر زمینه خانوادگی بر روی نتایج دانش آموزان بیشتر باشد میزان نابرابری بیشتر می شود. اگرچه عوامل زیادی در شکل گیری برابری فرصتها نقش ایفا می کنند اما ساختار نهادی تعلیم و تربیت یکی از ابزارهای مربوط به سیاستگذاری درست برای مقابله با نابرابری است. در فصل اول این پایان نامه ادبیات مربوط به نهادهای آموزشی و ارتباط آنها با نابرابری فرصتها بررسی می شود. از مرور ادبیات معلوم می شود که نهادهای آموزشی انتخاب شده در این تحقیق دارای نابرابری های شدیدی هستند. در فصل دوم از داده های PISA)2003( برای بررسی ارتباط نهادهای آموزشی و نابرابری فرصتها و اثربخشی استفاده شده است. به غیر از تعداد اندکی از کشورها نتایج همراستا با سیاستها است. از میان آنها مهمترین نتیجه این است که سن کم برای انتخاب مدارس مختلف و تعداد انواع مدارس به طور معنی داری با نابرابری فرصتها رابطه دارد. در فصل سوم به ویژگی های خاص مجارستان توجه شده است و فصل چهارم به تکامل سیستم فعلی مجارستان و شرایط و نحوه این تکامل پرداخته است. در این ارتباط سه عامل مهم شرایط تاریخی و عدم تمرکز و دموکراسی مهم می باشد.
زنگ ^[۹۵]و همکاران(۲۰۱۳) در بررسی نابرابری جنسیتی در آموزش و پرورش چین به این یافته می رسند که هر چند که در دهه ۱۹۸۰ شکاف جنسیتی عظیمی در دسترسی به آموزش در بین دختران و پسران وجود داشت اما در سه دهه اخیر وضعیت نابرابری آموزشی بر اساس جنسیت رو به بهبود است.
گزارش یونیسف در سال ۲۰۱۲ درباره نابرابری آموزشی در بین دختران و پسران کشورهای مختلف حاکی از وجود نابرابری آموزشی در بین دختران و پسران است اما در این گزارش مطرح شده است که در تمامی کشورهایی که یونیسف در جهت کاهش نابرابری جنسیتی مداخلاتی انجام داده است میزان نابرابری جنسیتی در آموزش و پرورش رو به کاهش است
ازجمله معروفترین سازمان هایی که در زمینه مطالعات شاخص های آموزشی پیشرو بوده وعملاً کارکرده است. سازمان همکاری توسعۀ اقتصادی (OECD) است .یکی از تحقیقاتی که با بهره گرفتن از شاخص های آموزشی به اندازه گیری نابرابری آموزشی پرداخته است پروژه INES می باشد که توسط OECD از سال ۱۹۹۲ شروع شده است در تلاش است تا نابرابری بین افراد (نابرابری درون گروهی) تفاوت بین گروه های مختلف مانند جنس و سن و و بین گروههایی با درآمد منطقه جغرافیایی و تحصیلات والدین مختلف را بسنجد. این تحقیق شاخص های مختلفی در رابطه با نابرابری در بروندادهای آموزشی ایجاد کرده است معمولا تمرکز اخص ها بر روی توزیع نتایج بر اساس نمرات پیشرفت تحصیلی یا نسبت دانش آموزانی که به یک سطح عملکرد معینی می رسند.در سال ۱۹۹۵ انجمن عمومی کمیته برنامه شاخص ها ۶ حوزه ترجیحی برای INES معین کرد که یکی از آنها تدوین شاخص هایی برای مشخص کردن نابرابری آموزشی بر اساس جنسیت بود. در سال ۱۹۹۸ تلاش گروه انجام دهنده پروژه برای تدوین چهارچوبی مفهومی و تدولوژیکی برای سیستمی از شاخص های نابرابری آموزشی متمرکز بود که حاصل آن ارائه سیستمی متشکل از شاخص های زمینه فرایند نتایج داخلی و نتایج خارجی بود. در سال ۱۹۹۷ بر اساس برنامه شاخص های OECD یازده کشور توسعه یافته از سراسر دنیا به همراه یونسکو و ا ی سی دی پروژه WEI^[96] به منظور تولید مجموعه ای از شاخص های واقعی برای مقایسه بین المملی گرد هم آمدند. در گزارش ۱۹۹۹ آمده است که کشورها نابرابری را در ۱٫ دستیابی به مدرسه، انتظارات از مدرسه(امید به مدرسه ) و کیفیت آموزش و پرورش تجربه می کنند همچنین نابرابری بین دختران و پسران اقوام مختلف و ساکنان شهر و روستا مشاهده می ود اما در این پروژه هیچ شاخصی ارائه نشده است.
یکی دیگر ازمعروف ترین گزارش های تفصیلی دربارۀ شاخص های آموزش وپرورش مربوط به «مرکز ملی آمارهای آموزشی» در دپارتمان آموزش وپرورش ایالات متحده می باشد .(NCES,2000) این گزارش را می توان یک چارچوب مفهومی و عملی معتبر درزمینۀ شاخص های آموزشی دانست که به خوبی تصویرکیفیت آموزش وپرورش رامنعکس کرده است .گزارش مزبور شامل ۱۳ شاخص دربخش های مختلف آموزش وپرورش شامل معلمان، کلاسها و مدارس می باشد. این گزارش به خوبی ارتباط میان شاخص های فوق ویادگیری دانش آموزان را روشن می نماید. یادگیری دانش آموزان به عنوان ماموریت وهدف اصلی نظام آموزش وپرورش ،برآیندی ازتاثیرات عوامل مزبور می باشد که بطورتنگاتنگ بایکدیگر درارتباط متقابل قراردارندوکیفیت هرعامل،برسایرعوامل تاثیرمستقیم داردوکیفیت همه آنهابریادگیری دانش آموزان موثراست .ازنکات برجسته دیگراین گزارش آن است که چگونه اندازه گیری شاخص های فوق هریک ازعوامل فوق رامشخص کرده وچگونگی ومیزان کمی وکیفی بودن آنها راتعریف نموده است که درتصویر زیردیده می شود:
جدول ۲-۴٫ سطح عینیت شاخص های آموزش وپرورش( اقتباس از(NCES,2000

باتوجه به جدول فوق می توان به این نکته مهم توجه کرد که همه شاخص های تربیتی به صورت کمی وعددی مطلق درنمی آیندواصولاً میزان عینیت شاخص ها متغیراست.بنابراین نمی توان ازلحاظ کردن شاخص های با عینیت کمتر درتعلیم وتربیت صرف نظر کرد. چه بسا اهمیت وارزش این شاخص ها به مراتب بیشترازشاخص های کمی باشد.
دفتربین المللی تعلیم وتربیت درنمایه شماره ۱۱ خود اقدام به عرضه یک چارچوب عملیاتی بسیار ارزشمنددرخصوص «یادگیری آکادمیک واحساسی – اجتماعی» نموده است .این نمایه شامل محتوای زیر می باشد
۱-     یادگیری نیازمند مراقبت است
۲-     تدریس هرروزۀ مهارت های زندگی
۳-     برقراری ارتباط میان آموزش احساسی – اجتماعی بادیگر خدمات مدرسه
۴-     استفاده ازفرایند هدف گذاری با تاکید برآموزش
۵-     استفاده از رویه های متنوع آموزشی

این نسبت را حاشیه سود خالص هم می­نامند و به وسیله آن، سودآوری هر ریال از فروش را محاسبه می­ کنند و یکی از رویکردهای مهم در ارزیابی عملکرد مالی شرکت­هاست (نوو، ۱۳۸۹، ۵۱).
۱-۱۲- چارچوب فصول آتی
تحقیق حاضر مشتمل بر ۵ فصل می­باشد که فصل نخست آن توضیحی مختصر در مورد مسأله تحقیق و ضرورت انجام آن و هدف­های تحقیق بود. در ادامه پژوهش ابتدا در فصل دوم مروری بر ادبیات گذشته تحقیق می­ شود، اینکه موضوع مورد نظر از لحاظ پژوهشی در ایران و خارج از ایران دارای چه سوابقی است و خلاصه­ای از این مطالعات ارائه می­گردد. سپس در فصل سوم مطالبی دربارۀ روش تحقیق و چگونگی انتخاب نمونه و روش­های اندازه ­گیری متغیرها و اینکه از چه روش­های آماری برای استنباط نتایج، بررسی مفروضات پژوهش استفاده می­ شود، ارائه خواهد شد. نهایتاً اینکه فصل چهارم و پنجم به ترتیب به تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آزمون ­فرضیه ­های تحقیق و نتیجه ­گیری و پیشنهادها اختصاص می­یابد.

۱-۱۳- خلاصۀ­ فصل
این فصل در واقع به بیان توضیحاتی در مورد چارچوب کلی تحقیق می ­پردازد. بدین ترتیب که ابتدا مقدمه­ای در مورد موضوع پژوهش ارائه می­دهد. سپس به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، هدف­ها، سؤال­ها و فرضیه ­های تحقیق، مدل مفهومی تحقیق می ­پردازد. توضیحاتی در مورد جامعۀ آماری و روش نمونه گیری و حجم نمونه و متغیرهای تحقیق ارائه می­دهد. استفاده­کنندگان از نتایج تحقیق را برمی­شمارد و در نهایت اینکه به تعریف مفهومی واژه ­ها و اصطلاحات تحقیق و چارچوب فصول آتی می ­پردازد.

فصل دوم
مبانی نظری و پیشینۀ تحقیق
سسسرمایه فکری
۲-۱- مبانی نظری
قرن بیست و یکم قرن اقتصاد دانش­محور^[۱۰] است که در آن دانش یا سرمایه فکری به عنوان یک عامل تولید ثروت در مقایسه با سایر دارایی­ های مشهود ارجحیت بیشتری پیدا می­ کند. در کسب و کارها و اقتصاد قرن بیست و یک، سرمایه ­گذاری روی اطّلاعات، فناوری اطّلاعات، تجارت الکترونیک، نرم افزارها، نام­های تجاری، تحقیقات و نوآوری­ها که همگی جزئی از دارایی­ های نامشهود، سرمایه فکری و دانشی هستند صورت می­پذیرد (سیتاماران و همکاران، ۲۰۰۲).
مفهوم سرمایه فکری از دهه هشتاد و نود قرن بیستم، توجه نظریه پردازان و پژوهشگران را به خود جلب نمود. در واقع دهه نود را می­توان سرآغاز توجه جدی سازمان­ها به مفاهیم مرتبط با سرمایه فکری دانست. به طوری که امروزه مدیران شرکت­های موفق به این نتیجه رسیده ­اند که سرمایه فکری یکی از محرک­های مهم ارزش برای شرکت می­باشد که می ­تواند منجر به عملکرد مطلوب گردد.
در مورد مفهوم سرمایه فکری تعاریف زیادی توسط نظریه پردازان و پژوهشگران ارائه شده است (چونگ، ۲۰۰۸). به عنوان مثال ادوینسون و مالون سرمایه فکری را به عنوان دانشی که می ­تواند به ارزش تبدیل شود؛ تعریف می­ کنند. آن­ها هم­چنین سرمایه فکری را تفاوت بین ارزش دفتری و بازار شرکت­ها می­دانند (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷). استوارت می­گوید منابع فکری مانند دانش، اطّلاعات و تجربه ابزارهایی برای خلق ثروت هستند و سرمایه فکری را به عنوان ثروت جدید سازمان­ها معرفی می­ کند (استوارت، ۱۹۹۷).
تعاریف زیادی که از سرمایه فکری شده ناشی از ویژگی­های ذاتی آن است. دارایی­ های ذاتی یک شرکت ذاتاً نامشهودند. بنابراین فاقد یک شکل مشخص و یا ارزش دقیقی هستند. به آن­ها دارایی­ های پنهان^[۱۱] می­گویند چرا که به راحتی نمی­ توان آن­ها را در صورت­های مالی و به صورت کمّی اندازه ­گیری کرد (ادوینسون، ۱۹۹۷).
در کنار تعاریف مختلف صورت گرفته از سرمایه فکری، متخصصان در این زمینه به طبقه ­بندی اجزاء تشکیل دهنده آن نیز پرداخته­اند و طبقه ­بندی­های زیادی از اجزاء سرمایه فکری ارائه شده است (چونگ، ۲۰۰۸)؛ که در این میان سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه­ای توسط شمار زیادی از صاحب نظران به عنوان اجزاء اصلی سرمایه فکری معرفی شده است که در ادامه فصل هر یک از این اجزاء به صورت کامل تشریح می­ شود.
۲-۲- سازمان دانش بنیان و دارایی­ های فکری
سازمان دانش بنیان مفهوم نسبتاً جدیدی است که با ظهور اقتصاد دانش بنیان شکل گرفت. ورود به اقتصاد دانشی، جهت­گیری­های بسیاری از سازمان­های صنعت بنیان را به تمرکز بر محصولات و خدمات مبتنی بر دانش تغییر داده است. بسیاری دریافتند که منشأ دارایی و سرمایه اصلی، اطّلاعات و منابع دانشی سازمان است. دانش، نقش برجسته­ای را در فعالیت­های افراد و سازمان­ها ایفا می­ کند و دارایی­ های فکری به تدریج جایگزین دارایی­ های ملموس در کسب و کار می­گردند.
به عبارت دیگر، در سازمان­های دانش بنیان، دانش به عنوان ارزشمندترین سرمایه سازمانی است و تسلط بر دانش سازمانی از طریق قابل مدیریت ساختن آن و در نتیجه، توسعه و بهبود آگاهانه و هدفمند دانش سازمانی بسیار با اهمیت می­باشد. می­توان سازمان دانش بنیان را از طریق ویژگی­های زیر شناخت:

• • ارزشمندترین دارایی این سازمان­ها، سرمایه فکری می­باشد و دارایی­ های فیزیکی مانند ماشین­آلات از اهمیت کمتری برخوردار هستند (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷).

• • جمع­آوری و به کاربردن دانش و اطّلاعات جدید برای موفقیت سازمان دانش بنیان ضروری می­باشد.

• • آن­ها منعطف و انطباق­پذیر بوده و سطوح سلسله مراتب سازمانی کمی دارند (مالون، ۱۹۹۷).

• • آن­ها با برقراری روابط نزدیک با مشتریان، عرضه­کنندگان و شرکای راهبردی خود، کالاها و خدماتی تولید می­ کنند که منطبق با نیاز مشتریان می­باشد (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷).

• • در سازمان­های دانش بنیان، جریان دانش مهم­تر از جریان مالی است: افراد ایجادکنندگان درآمد هستند، نه عاملان ایجاد هزینه.

• • روابط با مشتریان به صورت یک طرفه و بازار محور نمی ­باشد، بلکه به صورت شراکتی می­باشد که در آن، راه­حل­ها به صورت دو طرفه تعیین می­شوند.

• • تعادل قدرت تغییر کرده است، زیرا کارکنان دانشی در زمینه ­های فنی بیشتر از مدیران خود آگاهی دارند و به مشتریان نزدیک­تر می­باشند.

• • عامل اصلی تولید یعنی خلاقیت کارکنان، در آشوب (هرج و مرج) رشد می­ کند.

• • کنترل جریان اطّلاعات به عنوان ابزار اصلی قدرت در سازمان می­باشد.

• • پایگاه قدرت مدیران، سطح دانش آن­ها می­باشد. نقش آن­ها از سرپرستی زیردستان به حمایت از همکاران تغییر کرده است.

• • سیستم­های اطّلاعات مدیریت آن­ها، شایستگی، ارزش افزوده، جریان­های دانش، تصور مشتری و نگرش­های کارکنان را گزارش می­ کند. این اطّلاعات برای هر فردی در شبکه مرکزی قابل دسترسی می­باشد. مدیران دیگر کارکنان یا حتی دانش را مدیریت نمی­کنند، بلکه فضایی را که دانش در آن ایجاد می­ شود مدیریت می­ کنند. این فضا، فرهنگ ناملموس و محیط ملموس می­باشد.

• • فرهنگ سازمانی از تسهیم دانش حمایت می­ کند و کارکنان به دلیل تسهیم دانش، پاداش می­گیرند.

• • مدیریت عالی، اعتماد را به عنوان عامل تسهیم دانش می­داند و سرمایه ­گذاری جهت ایجاد اعتماد یکی از اولویت­های اصلی آن­ها می­باشد. احتکار دانش و اطّلاعات برای ارتقا در سلسله مراتب سازمانی ناپسند بوده و به بهترین کارکنان دانشی بیشتر از مدیران پاداش­های مادی پرداخت می­ شود.

به طور کلی، استفاده موفقیت­آمیز از دانش، به پیشرفت و توسعه سازمان­های دانش بنیان کمک می­ کند. با توجه به جایگاه سرمایه فکری در اقتصاد دانش بنیان و سازمان­های دانشی، در بخش بعدی به بررسی تعاریف مختلف سرمایه فکری می­پردازیم.
۲-۳- تعاریف مختلف سرمایه فکری
همزمان با توسعه ارزش بازار سازمان­های دانش محور، در دهه ۱۹۹۰ علاقمندی وسیعی نسبت به مقوله سرمایه فکری پدید آمد. از این­ رو محققین سعی در تعریف و اندازه ­گیری مقوله­ای نمودند که تا آن زمان غیر قابل اندازه ­گیری بود. تعاریف مختلفی از سرمایه فکری در منابع مختلف ارائه شده است که در ادامه به نمونه­هایی از آن­ها اشاره شده است. آنچه که تمامی نویسندگان در مورد آن اتفاق نظر دارند اینست که سرمایه فکری، ارزش ناملموس یک سازمان را نمایش می­دهد. نگاهی مختصر بر تعاریف سرمایه فکری نشان دهنده اینست که نویسندگان هنوز بر سر یک تعریف خاص توافق ندارند ولی از جهات زیادی شباهت­هایی بین تعاریف مختلف مشاهده می­ شود. تمامی این تعاریف براین اصل استوارند که سرمایه فکری، مجموع دارایی­ های ناملموس سازمان اعم از دانش (بخشی از سرمایه انسانی)، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی، سرمایه سازمانی، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی است.
با مقایسه طبقه ­بندی­های مختلف سرمایه فکری مشهود است که در تعریف سرمایه ساختاری تفاوت­هایی وجود دارد ولی تقریباً تمامی نویسندگان سرمایه فکری را در سه طبقه اصلی یعنی: سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری (داخلی) و سرمایه مشتری (خارجی) تقسیم ­بندی می­ کنند. شکل (۲-۱) درخت سرمایه فکری را بر اساس شمای ارزش مدل اسکاندیا نشان می­دهد (ادوینسون و مالون، ۱۹۹۷). شرح مختصری از هر یک از اجزاء درخت سرمایه فکری در زیر آمده است:

• • سرمایه انسانی: شامل تمامی قابلیت ­های فردی، استعدادها، دانش و تجربه کارکنان سازمان و مدیران می­باشد؛ مواردی نظیر شایستگی، قابلیت­ها، ارتباطات و ارزش کارکنان.

• • سرمایه ساختاری: شامل سرمایه­ای است که در سازمان باقی می­ماند وقتی که کارکنان به خانه می­روند و قابلیت ­های سازمان مشتمل بر سیستم­های فیزیکی مورد استفاده جهت انتقال و بکارگیری سرمایه فکری را شامل می­ شود؛ مواردی نظیر پایگاه­های ذخیره دانش و اطّلاعات.

• • سرمایه مشتری: شامل ارزش ارتباطات با مشتریان می­باشد؛ مواردی نظیر پایگاه مشتری، ارتباطات مشتری و پتانسیل مشتری.

• • سرمایه سازمانی: شامل شایستگی سیستماتیک و جمع بندی شده سازمانی به اضافه سیستم­های بکارگیرنده قدرت نوآوری سازمان می­باشد؛ مواردی نظیر دارایی­ های دانش جاسازی شده در فرآیندها و حوزه ­های نوآوری.

• • سرمایه نوآوری: شامل آن بخشی از قدرت نوسازی شرکت می­باشد که به صورت دارایی فکری است؛ مواردی نظیر حقوق تجاری محفوظ، رموز کسب و کار و دستورالعمل­های دانش.

• • سرمایه فرآیندی: شامل هر دو نوع فرآیندهای ارزش ­افزا و غیر ارزش ­افزا می­باشد. مواردی نظیر: سیستم­ها، رویه­ ها و طرز کارها.

• • دارایی فکری: شامل امتیازات ثبت شده، علامات تجاری، حقوق مالکیت معنوی، طرح­ها و سایر مشخصه­های فنی می­باشد.

• • سایر دارایی­ های ناملموس: شامل فرهنگ سازمانی می­باشد.

‏۳‑۲۵

‏۳‑۲۶

‏۳‑۲۷

کشیدگی قفل­شدگی^[۴۷]، پارامتر برهم­کنش کلی، یک پارامتر ترکیبی نامتغیر و پارامتر تعیین­کننده تراکم­پذیری است.
معمولاً، وقتی داده ­های آزمون­های تجربی متعددی در دسترس است مدل­های آگدن و وان در والس با نتایج تجربی تطبیق بهتری دارند. اگر داده ­های تجربی محدود باشند، مدل­های پلی­نومیال کاهش یافته، یاهو، وان در والس و آرودا-بویس رفتار قابل قبولی نشان می­ دهند. اما وقتی که فقط داده ­های یک آزمون موجود است، مدل مارلو توصیه می­ شود. در این حالت یک تابع انرژی کرنشی ایجاد می­ شود که دقیقاً منطبق بر داده ­های تجربی است و در دیگر حالت­های تغییر شکل، رفتار قابل قبولی از ماده را نمایش می­دهد. تابع انرژی کرنشی انتخابی باید پایدار باشد و رفتار ماده را به­خوبی مدل کند. در حالت کلی فرم انرژی کرنشی به صورت رابطه­ ‏۳‑۲۸ بیان می­ شود [۱۸].

‏۳‑۲۸

پلاستیک­ها
تصور جهان پیشرفته­ی کنونی بدون وجود پلاستیک­ها مشکل است. امروزه آن­ها جزیی از زندگی ما شده ­اند و در ساخت اشیای مختلف، از وسایل خانگی و مورد مصرف عمومی تا ابزار دقیق و پیچیده­ پزشکی و علمی، به کار می­روند. مهندسان و طراحان، پلاستیک­ها را به دلیل وجود ترکیبی از خواص متنوع، در مقایسه با سایر مواد مورد توجه قرار می­ دهند. این خواص عبارتند از: سبکی، سختی و انعطاف­پذیری، مقاومت در مقابل خوردگی، رنگ­پذیری، شفافیت، سهولت شکل­پذیری و غیره؛ البته محدودیت­هایی نیز در کاربرد پلاستیک­ها وجود دارد که یک طراح خوب و ماهر می ­تواند آن­ها را به حداقل برساند.
واژه­ی پلاستیک به گروهی از مواد شبیه نایلون، پلی­اتیلن، تفلون (پلی­تترافلورو­ اتیلن) اشاره دارد، همان طور که واژه­ی فلزات، آلومینیوم و روی و فولاد را به خاطر می ­آورد. توجه به این نکته مهم است هم چنان که روی، خواص کاملاً متفاوتی با فولاد در گروه فلزات نشان می­دهد، نایلون نیز خواصی کاملاً متفاوت با تفلون در گروه پلاستیک­ها دارد. برخی از طراحان ممکن است به سادگی برای ساخت یک قطعه­ی خاص، فلزی را پیشنهاد دهند که چنین برخوردی با پلاستیک­ها به هیچ وجه منطقی نیست، بلکه باید پخته­تر و عمیق­تر به آن نگریست. همان­طور که فولاد دارای درجه­بندی و انواع گوناگون است، به همین ترتیب برای مثال پلی­پروپیلن نیز به عنوان نوعی پلاستیک دارای درجه­بندی و انواع متفاوتی است. در هر دو حالت طراح موفق کسی است که بهترین نوع ماده را با توجه به توانایی شکل­پذیری، چقرمگی^[۴۸]، مقاومت شیمیایی و غیره انتخاب کند و به کار گیرد.

واژه­ های پلیمر­ها^[۴۹] و پلاستیک­ها^[۵۰] هنگام کاربرد معمولاً مترادف فرض می­شوند، اما در واقع با یک­دیگر تفاوت دارند. پلیمر ماده­ خالصی است که از واکنش پلیمره شدن حاصل می­ شود. این واژه معمولاً به عنوان نام خانواده­ای از مواد به کار می­رود که دارای مولکول­های دراز زنجیرگونه اند و حتی کشسان­ها را نیز شامل می­ شود. پلیمر به ندرت به صورت خالص مصرف می­ شود و با افزودن مواد دیگری به آن، اصطلاحاً پلاستیک نامیده می­ شود.
پلاستیک­ها به دو دسته­ی کلی تقسیم می­شوند:
مواد گرمانرم^[۵۱]
در مواد گرمانرم زنجیره­های دراز مولکولی با نیرو­های ضعیف واندروالسی^[۵۲] در کنار یک­دیگر قرار گرفته­اند. می­توان کلاف در هم پیچیده­ پشمی را برای تصور وضعیت مولکولی این مواد در نظر گرفت. نیرو­های بین مولکولی این مواد در اثر حرارت ضعیف می­ شود طوری که ماده نرم و انعطاف­پذیر شده، سرانجام در اثر افزایش دما به حالت مذاب گرانروان^[۵۳] در می ­آید. هنگامی که ماده را سرد کنیم دوباره به حالت جامد برمی­گردد. نرم شدن ماده در اثر گرم کردن و جامد شدن در اثر سرد کردن را می­توان بار­ها تکرار کرد؛ این مشخصه، مهم­ترین ویژگی مواد گرمانرم و پایه­ بسیاری از روش­های متداول شکل­دهی است. از طرف دیگر این ویژگی بیان­گر این نقطه ضعف است که خواص مواد گرمانرم، به حرارت بسیار وابسته است. برای مثال مواد شمع­گونه بار­ها در اثر حرارت، ذوب و نرم شده و با سرد شدن به صورت جامد در می­آیند. پلی­اتیلن، پلی­وینیل کلراید، پلی­استایرن، نایلون، استات سلولز، استال، پلی­کربنات، پلی­متیل­متاکریلات و پلی­پروپیلن مثال­هایی از مواد گرمانرم هستند.
مواد گرماسخت^[۵۴]
پلاستیک گرماسخت با واکنش شیمیایی دو مرحله­ ای تهیه می­ شود. در اولین مرحله، مولکول­های دراز زنجیرگونه­ای شبیه آن چه برای پلاستیک­های گرمانرم ذکر شد، تشکیل می­شودکه هم چنان قابلیت انجام واکنش دیگری را دارد. مرحله­ دوم واکنش یعنی ایجاد اتصالات عرضی بین زنجیر­ها^[۵۵] در خلال عملیات قالب­گیری و در اثر اعمال حرارت و فشار صورت می­گیرد. قطعه­ی حاصل، پس از سرد شدن سخت به نظر می­رسد، در حالی که از نظر ساختمانی شبکه­ مولکولی متراکمی در آن ایجاد شده است. در مرحله­ دوم واکنش، زنجیر­های دراز مولکولی با پیوند­هایی قوی به یک­دیگر متصل می­شوند و ماده نمی­تواند در اثر حرارت، دوباره نرم و روان شود. اگر حرارت دادن افزایش یابد، ماده تخریب مولکولی شده و به زغال تبدیل می­ شود. این رفتار را می­توان به تخم مرغ سفت شده در آب جوش تشبیه کرد که وقتی خنک می­ شود سخت است و در اثر حرارت دادن مجدد، نرم نمی­ شود.
پیوند­های عرضی بین زنجیره­های پلیمر، پیوند­های شیمیایی قویی هستند؛ به همین دلیل، مواد گرماسخت دو مشخصه­ی بارز سخت و مستقل بودن خواص مکانیکی از حرارت را دارا می­باشند. فنل فرم آلدیید، اپوکسی­ها و برخی از پلی­استر­ها جز مواد گرماسخت محسوب می­شوند [١۵].
خواص مکانیکی پلاستیک­ها
به علت تنوع زیاد مواد پلیمری و افزودنی­ها خواص هر پلاستیک با پلاستیک دیگر تفاوت زیادی دارد. اما در مقایسه با سایر مواد، اگر پلاستیک­ها در یک گروه معرفی شوند دارای خواص مشابهی می­باشند. از بین چنین خواصی می­توان به دانسیته­ی کم پلاستیک­ها، سهولت شکل­دهی و فرایند­پذیری، ضریب انبساط حرارتی بالا، عایق خوب حرارتی و الکتریکی، استحکام ویژه­ی بالا و مدول الاستیسیتی پایین، وابستگی خواص مکانیکی به زمان، سرعت اعمال بار و دما، مقاومت در برابر خوردگی و برخی مواد شیمیایی (مثل اسید­ها، باز­ها و …) اشاره نمود.
خواص یک پلاستیک ترکیبی از خواص پلیمر و مواد افزودنی موجود در ماتریس پلیمر است، بنابراین اطلاع از خواص پلیمر و افزودنی­ها ضروری است. خواص پلیمر به عنوان جز اصلی تعیین­کننده­ خواص پلاستیک است که این موضوع اهمیت دانستن خواص پلیمر را می­رساند. کنترل کیفیت محصولات، پیش بینی عمر ضمن کاربرد و طراحی آن­ها نیازمند تعیین خواص مخصوصاً خواص مکانیکی و حرارتی است. هر یک از این سه مورد به انجام آزمون­های خاص خود با دستور­های استاندارد نیاز دارد. در حالی که برای کنترل کیفیت محصولات آزمون­های ساده، کم هزینه و تکرار پذیر لازم است، تعیین خواص مورد نیاز جهت طراحی محصولات در گستره­ی وسیعی از متغیر­ها باید صورت گیرد.
خواص مکانیکی همان بررسی و تعیین رفتار جسم در اثر اعمال تنش می­باشد. انعکاس یک جسم در برابر تنش وارده بر آن نه تنها به نوع تنش و درجه حرارت بلکه به نوع پیوند­ها، ترتیب قرارگیری اتم­ها و مولکول­ها در کنار هم و نواقص داخلی آن بستگی دارد [۱۹].
الاستیسیته و قانون هوک
یک ماده را الاستیک گویند اگر پس از برداشتن نیرو از روی آن، تغییر شکل کاملاً برگشت یافته و جسم به حالت اولیه بازگردد. ارتباط بین تنش وکرنش حاصل از آن، در مواد الاستیک از قانون هوک پیروی می­ کند. این قانون در مورد اکثریت مواد الاستیک برای تغییر شکل کم صادق است. مواد الاستیک ساختمان اتمی یا مولکولی منظمی داشته، نیرو­های اتمی یا مولکولی آن­ها خیلی قوی بوده و نیروی وارد شده بر آن­ها به صورت انرژی پتانسیل بین ساختمان اتمی و یا مولکولی آن­ها ذخیره می­گردد. برای نمونه می­توان از ترموست­های با درصد اتصالات عرضی بالا نام برد که نیروی وارد شده بر آن­ها موجب حرکات یکنواخت و خیلی کند درون ساختمان آن­ها می­ شود.
گرانروی^[۵۶]
مواد پلیمری اگر به هر یک از حالت­های فیزیکی مذاب، محلول خمیری و یا دوغابی باشند، در معرفی خواص مکانیکی آن­ها به جای مدول الاستیسیتی از گرانروی استفاده می­ شود. خواصی که جریان مولکول­های هر سیالی را معین می­ کند، گرانروی بوده که اصطکاک داخلی یا مقاومت سیال در حال جریان نیز تعریف می­ شود.
پدیده خزش^[۵۷] و رفتار بازگشت­پذیری^[۵۸]
پلاستیک­ها در اثر اعمال تنشی ثابت، واکنشی از نوع تغییر کرنش وابسته به زمان نشان می­ دهند. این رفتار خزش نامیده می­ شود. با برداشتن تنش اعمال شده به پلاستیک، کرنش موجود با گذشت زمان از میان رفته و پلاستیک به ابعاد اولیه­ خود بازمی­گردد.
رهایی از تنش^[۵۹]
یکی از مهم­ترین نتایج رفتار ویسکوالاستیک پلاستیک­ها این است که، اگر آن­ها را تحت کرنش ثابت قرار داده و با گذشت زمان، کرنش کماکان ثابت نگه­داشته شود کاهشی در تنش لازم برای این منظور، با گذشت زمان مشاهده می­ شود. این پدیده را اصطلاحاً رهایی از تنش می­نامند که توجه به آن در طراحی واشر­ها^[۶۰]، لوازم آب­بندی^[۶۱]، فنر­ها^[۶۲] و لوازم گیره­های فنری^[۶۳] بسیار ضروری است.
رفتار ویسکوالاستیک^[۶۴] پلاستیک­ها
مهندسین از زمان گذشته با دو دسته از مواد سر و کار داشته اند سیال گرانروان وجامد الاستیک. فرمول­های طراحی بر پایه­ مفاهیم این دو دسته از مواد با تقریب خوبی انجام می­شده است. در حقیقت مواد هرگز الاستیک یا گرانروان کامل نیستند، مواد پلیمری به حالت مذاب، جامد یا محلول که تحت تنش قرار می­گیرند ترکیبی از تغییر شکل الاستیک و گرانروان را نشان می­ دهند. به طور کلی برای موادی که الاستیک کامل نیستند ترم ویسکوالاستیک به کار برده می­ شود، که از آن ترکیبی ازخواص گرانروان و الاستیک فهمیده می­ شود.
اگر نیرویی که به یک جسم وارد می­ شود در امتداد تغییر شکل باشد، مطابق رابطه­ ‏۳‑۲۹ که به قانون هوک معروف است، تنش با کرنش مستقیماً متناسب است.

که پیوندهای روستایی – شهری در همه شرایط الزاما با منافع متقابل برای شهرها و روستاها همراه خواهد بود، زیرا در شرایط متفاوت ممکن است حتی پیوندها به نابرابری فضایی و آسیب‌پذیری بیشتر گروه‌های کم بهره‌مند (روستایی) در مقابل گروه‌های شهری منجر شود. این مطالعه به بررسی جریان‌های افراد و سرمایه بین روستای حصار و مادر شهر مشهد پرداخته و پیامدها و دگرگونی‌های کالبدی و اجتماعی – اقتصادی آن را بررسی کرده است. در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارائه شده نهایتا سرمایه به‌عنوان مهم‌ترین عامل این‌گونه جریان‌ها، نقش و جایگاه برجسته‌ای را در تحولات فضایی ایفا نموده است، چراکه تحولات کالبدی بی‌شماری حاصل از سرمایه‌گذاری شهرنشینان در روستا ایجادشده است. ضمناً افزایش قابلیت‌های جذب گردشگر در روستا نیز نتیجه این جریان دانسته شده است (سعیدی و سلطانی مقدس، ۱۳۸۳).

سعیدی، عباس و ناصر شفیعی ثابت (۱۳۹۲) در مقاله‌ای با عنوان پدیده‌ی خورندگی چشم‌انداز و تحول کاربری اراضی کشاورزی روستاهای پیرامونی کلان‌شهر تهران، کلان‌شهرها و نواحی پیرامونی آن‌ها را با تمام اجزا و عناصر درونی، به‌صورت یک نظام فضایی یکپارچه و منسجم معرفی می‌نمایند. به‌نحوی‌که روابط و مناسبات در درون این نظام تمام اشکال و نمودارهای به‌هم‌پیوسته و وابستگی‌های کارکردی و عوامل پدیدآورنده آن‌ها را در بر می گیرد. شهر شبکه‌ای از ویژگی‌های به‌هم‌پیوسته را تشکیل می‌دهد که حیات زنده و پویای آن در فضا به دامنه‌ی ارتباطات و پیوندهای آن با نواحی پیرامونی بستگی دارد. ازاین‌رو، این فرایند به تغییر شکل فضای زیستی و بوم‌شناختی خود و پیرامون منجر شده و سازمان فضایی ویژه‌ای را به لحاظ ساختاری – کارکردی متبلور می‌سازد. گسترش ناموزون شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها نه‌تنها به تعیین انواع کاربری در محیط‌های پیرامونی منتهی می‌شود، بلکه به محو کاربری‌های مؤثر در پایداری محیطی می‌ انجامد (سعیدی، عباس و شفیعی ثابت ۱۳۹۲).
- سعیدی، عباس (۱۳۸۴) پژوهشی را با عنوان «روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی – شهری یک بررسی ادراکی» با تبیین مفاهیم روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی - شهری ضمن جداسازی این دو مفهوم، مفهوم جدید پیوندهای روستایی – شهری را وارد ادبیات توسعه روستایی ایران نمود. وی اعتقاد دارد روابط شهر و روستا با پیوندهای روستایی – شهری، هرچند تشابه ظاهری دارند، اما دو مفهوم متفاوت و نماینده دو زمینه مطالعاتی مختلف هستند؛ بنابراین کاربرد این دو مفهوم ضرورتا در چارچوب‌های خاص خود یعنی مبانی ادراکی معین و روشنی که بر اساس آن پدیدار آمده‌اند، قابل‌فهم خواهد بود (سعیدی، ۱۳۸۴).
- مایک، داگلاس (۱۹۹۸) در پژوهشی با عنوان «استراتژی شبکه منطقه‌ای برای پیوندهای دوسویه روستایی – شهری» مباحث پیشین مرتبط با روابط شهر و روستا را در قالب نگرش «قطب رشد» مطرح می‌سازد و با نگاهی انتقادی به نگرش‌های قطب رشد به‌ویژه در مقایسه با رویکرد شبکه منطقه‌ای، در فرایند توسعه منطقه‌ای روستایی بر تغییر ساختاری و توسعه روستایی با نقش‌ها و عملکردهای شهری از طریق مجموعه جریانات روستایی – شهری تاکید دارد. وی در این فرایند ضمن تبیین عملکردها و نقش‌های شهری و روستایی پنج نوع جریان مردم، تولید، کالاها، سرمایه و اطلاعات را شناسایی می کند که اعتقاد دارد باعث پیوند مکمل و دوسویه روستایی – شهری می‌گردند.
- قادرمزی، حامد و افشاری، مریم در مقاله‌ای با عنوان تحولات کالبدی روستاهای پیراشهری در فرایند تعاملات روستا شهری (نمونه موردی: روستاهای حسن‌آباد و نایسر سنندج)، بر تاثیر شهر سنندج بر تغییر کاربری‌های روستایی تاکید می‌کنند (قادرمرزی،۱۳۸۸)
۱-۳-۲- پایان‌نامه‌ها:
ناصر شفیعی ثابت، در رساله دکتری خود با عنوان «تحولات کالبدی – فضایی روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی کشاورزی (۱۳۸۲ – ۱۳۵۲) مورد روستاهای ناحیه رباط‌کریم در سال ۱۳۸۵»، مساله دگرگونی ناهنجار و نامتعادل ساختار کشاورزی و بروز مسائل زیست‌محیطی، تحولات شدید و ناموزون در جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی و ارتباطات و حمل‌ونقل روستاهای ناحیه رباط‌کریم درنتیجه تغییر کاربری اراضی ارزشمند کشاورزی را موردبررسی قرار می‌دهد. برخی نتایج این مطالعه به‌قرار زیر است:
الف- مهاجرپذیری شدید روستاها و نیاز به تامین آب آشامیدنی درنتیجه کاهش شدید آب کشاورزی که مهاجرفرستی کشاورزان این روستاها را به تهران، رباط‌کریم، شهریار و … به دنبال داشته است.
ب- اراضی کشاورزی رهاشده فراوان و ارزانی نسبی، دسترسی نسبی به امکانات و خدمات عمومی و مجاورت با کلان‌شهر تهران، در کنار فقدان ضوابط مشخص، ساخت‌وسازهای بی‌رویه را تشدید نمود.
ج- تبدیل اراضی کشاورزی به واحدهای مسکونی و کارگاه‌های صنعتی و دامی داخل و خارج بافت روستاها.
د- قیمت زمین و مسکن در روستاهای ناحیه رباط‌کریم طی سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۵ حدود ۴ هزار برابر رشد یافته است و وام اقتصادی توزیعی دولت در روستاهای این ناحیه (وام مسکن و کارگاه صنعتی) به ترتیب برابر ۸/۵۸ و ۵/۷۶ درصد بوده است که به گسترش این‌گونه ساخت‌وسازها منجر شده است (شفیعی ثابت، ۱۳۸۶).
حسینی حاصل، صدیقه در رساله دکتری خود با عنوان «بررسی تطبیقی روند تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلان‌شهر تهران. (پس از انقلاب اسلامی)، با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک رودبار قصران» با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک و رودبار قصران، در سال ۱۳۸۹ به بررسی تطبیقی دودسته از روستاها، در بخش جنوب و شمالی کلان‌شهر تهران می‌پردازد و تغییر کاربری‌های زراعی و باغی به ساخت‌وسازهای شهری را همراه با پیامدهای متفاوت کالبدی – فضایی به بحث می‌گذارد: در بخش جنوبی تغییر کاربری‌ها با دگرگونی نامتناسب بافت‌های روستایی توسط جمعیت عمدتا کم برخوردار و بعضا مهاجر همراه است، درحالی‌که در بخش شمالی محدوده موردمطالعه، تغییر کاربری‌ها به‌صورت خانه‌های ویلایی و همچنین خانه‌های دوم اقشار نسبتا مرفه جامعه تجلی‌یافته است. بحث درباره تعارض کالبدی – فضایی در هر دو بخش و به‌طور تطبیقی بین این دو بخش از مواردی است که محقق به‌صورت مشروح به آن می‌پردازد. (حسینی حاصل، ۱۳۸۹).
جعفر امجدی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در سال ۱۳۸۳ با عنوان نقش واحدهای کارگاهی در تحول ساختاری – کارکردی سکونتگاه‌های روستایی مورد: دهستان وهن آباد (رباط‌کریم)، به بررسی روند دگرگونی اراضی روستایی به کاربری‌های شهری می‌پردازد و با داده‌های دقیق نشان می‌دهد چگونه اراضی وسیعی از باغات و مزارع پیرامونی کلان‌شهر تهران به ساخت‌وسازهای مسکونی و کارگاه‌های مختلف تجاری، در و پنجره سازی، تعمیر اتومبیل و مانند آن تبدیل‌شده است (امجدی، ۱۳۸۳).
نعمتی، حسین در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تربیت‌معلم به بررسی تحولات شهر و شهرنشینی بهبهان با تاکید بر توسعه کالبدی-فضایی در دوره زمانی ۱۳۷۵-۱۳۴۵ پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که شهر بهبهان تا قرن ۱۴ ه - ق تحولات گسترده و بی‌سابقه‌ای را پشت سر گذاشته است تا اینکه در قرن اخیر هماهنگ با دیگر شهرهای ایرانی، پذیرای پیامدهای حاصل از روند مدرنیزاسیون و دیگر تحولات اقتصادی-اجتماعی شده است. همچنین شهر اکنون با توجه به تحولات خیلی سریع که در جامعه به وقوع پیوست و همچنین رشد نامتناسب شهرنشینی، با مسائل و مشکلات خاصی به‌ویژه در عرصه کالبدی-فضایی مواجه است (نعمتی، ۱۳۸۳).
سعیدی راد، مجید (۹۲-۹۱) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه شهید بهشتی با عنوان «تحولات کالبدی روستاهای پیرامون شهرها نمونه موردی بخش اشترینان شهرستان بروجرد» به بررسی تحولات کالبدی فضایی سکونتگاه‌های روستایی بخش اشترینان پرداخته و این تحولات را از بعد از انقلاب اسلامی در پنج دسته‌ی اقتصادی، اجتماعی، محیطی، کالبدی، فضایی، سیاسی – نهادی مورد کنکاش قرارداده است و به این نتیجه رسیده است که شهرگرایی و مخصوصا گسترش افقی شهر اشترینان تحولات فوق را سبب گردیده است (سعیدی راد، ۱۳۹۲).
۱-۳-۳- سایر پایان‌نامه‌ها
منیژه احمدی، (۱۳۹۳)، در رساله دکترای خود تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اردبیل را بررسی کرده است (احمدی، ۱۳۹۳).
شهره تاج، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود شهری شدن چشم‌انداز روستایی اطراف شهر تهران – روستاهای نمونه دهستان قلعه‌نو خالصه، بخش کهریزک. شهرستان ری، استاد راهنما: فاطمه بهفروز، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، ۱۳۶۷ (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)،
مرادی نصر، حسن (۱۳۹۰) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «تحلیل فضایی تحولات کاربری اراضی سکونتگاهای روستایی پیرامون شهرهای ایران، مورد: شهر الشتر (لرستان) و تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرامون شهر» براثر پیشروی شهر الشتر و پیوند با این روستاها بررسی کرده است (مرادی نصر، ۱۳۹۰).
به‌طورکلی از پیشینه پژوهش‌ها و مطالعات صورت گرفته در موضوع موردنظر چنین می‌توان نتیجه گرفت که روستاهای واقع در پیرامون شهرها به علت برخورداری از روابط، مناسبات، تعاملات و یا پیوندهای روستا- شهری، دارای فرصت‌ها و تنگناهای گوناگونی در مسیر توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی می‌باشند. از یک‌سو این‌گونه روستاها به علت نزدیکی به شهر می‌توانند از خدمات و کالاهای شهری، فرصت‌های شغلی، زیرساخت‌های شهری در راستای توسعه خود بهره بگیرند، اما از سوی دیگر همین روستاها معمولاً گرفتار چالش‌های متعدد از قبیل تغییرات کالبدی (تغییرات در فرم و شکل سکونتگاه روستایی و شهری شدن ظاهر آن)، آلودگی‌های زیست- محیطی، بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی از منابع، تغییر ساختار اقتصادی که مسیر دستیابی به توسعه پایدار سکونت‌گاه‌های روستایی را با مشکلاتی متعدد روبرو ساخته است. این‌چنین دریافت می‌شود که روستاهای پیرامون شهرها، هرچند در مسیر توسعه خود به‌شدت متأثر از رشد و گسترش شهرها و تعاملات و روابط خود با آن‌ها هستند، اما این تأثیر بیشتر به شکل افزایش جمعیتی و گسترش کالبدی سکونت‌گاه‌های روستایی پیرامون شهرها تجلی می‌یابد.
۱-۴- اهداف تحقیق
پژوهش حاضر به دنبال تحقق بخشیدن به اهداف زیر است:
هدف اصلی: بررسی تاثیرات کلان‌شهری در حوزه‌های پیرامونی بخصوص در روستای فیلستان است.
اهداف فرعی:
شناخت تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان
سنجش اثرگذاری خزش شهری بر تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان ارائه راه کارهای راهبردی در جهت ساماندهی تغییرات کالبدی – فضایی
۱-۵- سؤالات تحقیق
سؤال اصلی
خزش شهری چه تغییرات کالبدی – فضایی در سکونتگاه روستایی فیلستان ایجاد کرده است؟
سؤالات فرعی
میزان و نوع تاثیرات چگونه بوده است؟
تاثیر نهایی بر کدام بخش‌های روستا بیشتر است؟
روستا چگونه خود را با این فرایند همساز کرده است؟
تاثیرات منفی این فرایند بر روستا چگونه بوده است؟
۱-۶- فرضیه‌های تحقیق
خزش شهری موجب تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان شده است.
فرضیه‌های فرعی
خزش شهری موجب شده روستا از بافت روستایی به بافتی نه شهری و نه روستایی تبدیل‌شده است.
خزش شهری موجب شده تا روستا کارکردی نه شهری و نه روستایی پیدا کند.
۱-۷- ضرورت تحقیق
هم‌اکنون، چنین به نظر می‌رسد که با بازنگری و توجه جدی به تعاملات و پیوندهای موجود بین روستا با شهر، بسیاری از چالش‌های موجود رفع می‌شود و می توان زمینه‌ای فراهم ساخت که این دو نوع سکونتگاه انسانی بتوانند مکمل و یاری گر هم در امر توسعه و توسعه پایدار باشند. بر این اساس، کلید حل همه این مسائل در این امر نهفته است که روستاها را باید در ارتباط با شهرها و شهرها را باید در ارتباط با روستاها موردتوجه قرارداد و برای آن‌ها برنامه‌ریزی نمود. به‌عبارت‌دیگر، در برنامه‌ریزی‌های مربوط به روستاها و توسعه روستایی باید نگرش منطقه‌ای و فضایی حاکم باشد تا مسائل و مشکلات فراروی توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی بهتر درک شوند و برای حل آن‌ها چاره‌اندیشی صورت بگیرد. در این راستا هدف تحقیق حاضر نیز بررسی تاثیر کلان‌شهر بر روستا است و درک نحوه ارتباط آن‌ها و تاثیر آن‌ها بر یکدیگر است.
۱-۸- محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق
محدودیت‌های تحقیق شامل شرایط خارج از کنترل محقق است که ممکن است در نتایج و یا کاربرد آن‌ها مشکلاتی را ایجاد نماید. درزمینه محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
محدودیت در دستیابی به اطلاعات به هنگام و منابع
وسیع بودن منطقه موردمطالعه که انجام مطالعات میدانی و جمع‌ آوری اطلاعات را با مشکل مواجه می‌ساخت
عدم همکاری سازمان‌ها و نهادهای مرتبط در ارائه آمار و اطلاعات و نقشه موردنیاز
مشکلات پاسخگویی به پرسشنامه‌های تحقیق (به‌ خصوص پرسشنامه روستاییان که اکثراً سواد لازم را برای پاسخگویی به سوالات نداشتن)
عدم همکاری برخی از مسئولین با محقق
کمبود زمان، امکانات