تجارت الکترونیکی مهم­ترین دستاورد به‌کارگیری فنّاوری اطلاعات در زمینه‌های اقتصادی است. برای توسعه‌ی تجارت الکترونیکی در کشور و ورود به بازارهای جهانی، داشتن نظام بانکی کارآمد از الزامات اساسی به‌‌‌شمار می‌آید. اگرچه طی سال‌های اخیر برخی روش‌های ارائه‌ خدمات بانکداری الکترونیکی نظیر دستگاه‌های خودپرداز، کارت‌های بدهی^[۲۰]،پیش‌پرداخت^[۲۱] و غیره در نظام بانکی کشور مورد استفاده قرار گرفته است، اما تا رسیدن به سطحی قابل قبول از بانکداری الکترونیکی راهی طولانی در پیش است. در این میان بحث امنیت نیز به عنوان رکن بقای هر سامانه­ی الکترونیکی مطرح است. بدون امنیت، بانک الکترونیکی نه تنها فایده­ای نخواهد داشت بلکه خسارت­های فراوانی نیز وارد می­ کند. دنیای امروز ما تفاوت­های چشمگیری با گذشته دارد. در گذشته پیچیدگی کار رخنه­گرها^[۲۲] و ابزارهایی که در دسترس آنها قرار داشت بسیار محدود و کمتر از امروز بود. گرچه جرایم اینترنتی در گذشته نیز وجود داشت اما به هیچ وجه در سطح گسترده و خطرناک امروز نبود. رخنه­گرهای دیروز، امروزه متخصصان امنیت اطلاعات هستند که سعی می­ کنند از تأثیرات گسترده‌ی حملات اینترنی بکاهند. امروزه مجرمان اینترنتی نه تنها نیاز به خلاقیت زیادی ندارند بلکه اغلب در زمینه­ رخنه^[۲۳] از دانش چندانی برخوردار نیستند ولی در عین حال بسیار خطرناک هستند. در فضای اینترنت کنونی حتی کودکان نیز می­توانند به آسانی به رایانه ­ها نفوذ کرده و برای اهداف مخربی از آنها بهره بگیرند. در گذشته هدف رخنه­گرها عموماً دانشگاه­ها، کتابخانه ­ها و رایانه­های دولتی بود و اغلب انگیزه­ های بی­ضرر و کنجکاوی شخصی منجر به حمله می­شد؛ حال آنکه امروز با گسترش پهنای باند، رخنه­گرها تقریباً هرآنچه آسیب­پذیر است را هدف قرار می­ دهند (James, 2005).

در این فصل ابتدا بانکداری الکترونیکی را تعریف می­کنیم و پس از مرور چالش­ها و زیرساخت­های مورد نیاز آن به معرفی یکی از مهم­ترین و آسیب­رسان­ترین انواع حملات تهدیدکننده­ی بانکداری الکترونیکی یعنی دام­گستری^[۲۴] می­پردازیم. در ادامه­ آمارهای مربوط به دام‌گستری را بررسی کرده و در نهایت با دسته­بندی روش­های تشخیص دام­گستری فصل را به پایان می­بریم.
۲-۲- بانکداری الکترونیکی
بانکداری الکترونیکی عبارت است از ارائه­ خدمات بانکی از طریق شبکه‌های رایانه‌ای عمومی و قابل دسترسی (اینترنت یا اینترانت) که از امنیت بالایی برخوردار باشند. بانکداری الکترونیکی دربرگیرنده سامانه­هایی است که مؤسسات مالی و اشخاص را قادر می­سازد تا به حساب­ خود دسترسی داشته باشند و اطلاعاتی درباره‌ی خدمات و محصولات مالی به­دست آورند. در سامانه‌های بانکداری الکترونیکی از فنّاوری‌های پیشرفته‌ی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به­ صورت الکترونیکی استفاده می­ شود که در نهایت می‌تواند منجر به عدم حضور فیزیکی مشتری در شعب بانک­ها شود (سعیدی و همکاران، ۱۳۸۶).
براساس تحقیقات مؤسسۀ دیتامانیتور^[۲۵] مهم‌ترین مزایای بانکداری الکترونیکی عبارتند از: تمرکز بر شبکه ­های توزیع جدید، ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و استفاده از راهبردهای جدید تجارت الکترونیکی. بانکداری الکترونیکی در واقع اوج استفاده از فنّاوری جدید برای حذف دو قید زمان و مکان از خدمات بانکی است (Shah et al., 2005). جدول ۲-۱ خلاصه‌ای از مزایای بانکداری الکترونیکی را از دیدگاه‌های مختلف بیان می­ کند.
جدول ۲-۱ مزایای بانکداری الکترونیکی از جنبه­ های مختلف (ساروخانی، ۱۳۸۷)

۳-۱۳-۳ رطوبت
رطوبت نسبی عبارتست از نسبت رطوبت موجود در هوا در دما ی مفروض به رطوبت هوا ی اشباع شده درهمان دما. بالا بودن میزان و درصد رطوبت فعالیتهای روزانه را مختل می‌کند و از طرف دیگر جنس مصالح ساختمانی و . . . را فرسوده و کهنه می کند. براساس داده های میانگین رطوبت نسبی زمستان ۹۳ ، بیشترین رطوبت نسبی به ایستگاه بندر امیرآباد حدود ۸۵ درصد و کمترین به سیاه بیشه ۵۴ درصد تعلق داشته است . نوسان میانگین رطوبت نسبی زمستان ۹۳ نسبت به بلند مدت ، در اکثر ایستگاه ها روند افزایشی داشته است. دلیل عمده بالا بودن رطوبت نسبی همجواری با دریا ی مازندران و تبخیر زیاد از سطح این دریاست. بالا بودن رطوبت نسبی به همراه عوامل دیگری نظیر درجه مناسب و غیره منطقه را مناسب برای تولید مرکبات و کشت برنج نموده است .( اداره هواشناسی استان مازندران ،۱۳،۱۳۹۳)

۳-۱۳-۴ سرعت باد
براساس داده های هواشناسی حداکثر سرعت باد در زمستان ۹۳ ، به کیاسر با سرعت ۲۴ متر بر ثانیه تعلق داشته است . نوسان حداکثر سرعت باد زمستان ۹۳ نسبت به بلند مدت در همه ایستگاهها روند کاهشی داشته است .( اداره هواشناسی استان مازندران ،۱۷،۱۳۹۳)
۳-۱۳-۵ ساعات آفتابی
یکی از کاربردهای مهم زاوی تابش خورشید که در کشور ما چندان مورد توجه قرار نگرفته است استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش در سیستم گرمایش فضاهای ساخته شده است. علاوه بر این توجه به تعداد ساعات آفتابی در نور گیری فضاهای ساخته شده نیز حائز اهمیت است. بر اساس داده های اداره هواشناسی استان بیشترین ساعات آفتابی به بلده با ۱,۵۳۹ ساعت و کمترین به رامسر ۲,۲۶۵ ساعت تعلق داشته است . نوسان مجموع ساعات آفتابی زمستان ۹۳ نسبت به بلند مدت در اکثر ایستگاهها روند کاهشی داشته است .( اداره هواشناسی استان مازندران ،۱۴،۱۳۹۳)
۳-۱۳-۶ روزهای یخبندان
براساس داده های اداره هواشناسی تعداد روزهای یخبندان زمستان ۱۳۹۳ ، بیشترین روز یخبندان در بلده با ۷۸ روز و در ایستگاههای نوشهر رامسر ، بابلسر ف بندر امیرآباد در سال ۹۳ یخبندانی رخ نداده است . نوسان تعداد روزهای یخبندان زمستان نسبت به بلند مدت در همه ایستگاهها روند کاهشی داشته است. .( اداره هواشناسی استان مازندران ،۱۸،۱۳۹۳)

نقشه شماره ۳-۱۱ نقشه تبخیر استان مازندران
ماخذ: دفتر فنی و عمرانی استانداری مازندران ۱۳۹۱
۳-۱۴ مناطق نمونه گردشگری استان مازندران
حدود ۱۲۲ منطقه از۱۱۶۸منطقه نمونه گردشگری در استان مازندران قرار داشته که از این تعداد ۶۲ منطقه دارای سرمایه گذار بوده و واگذاری آن بصورت قطعی انجام پذیرفته است. و مابقی آن بدلیل عدم واگذاری اراضی از سوی دستگاه های ذیربط بلاتکلیف می‌‌باشند.

• • همچنین از ۱۲۲ منطقه تعداد ۱۱ منطقه دارای مطالعات طرح جامع گردشگری و مابقی آن فقط دارای مطالعات امکان سنجی بوده که بدون مشخص کردن محدوده می‌‌باشند.

جمعا از ۱۲۲ منطقه نمونه گردشگری استان تعداد:

• • ۴۸ منطقه واقع در عرصه های جنگلی و یا مرتعی

• • ۳۲ منطقه ساحلی (ساحل دریا وحاشیه رودخانه و دور دریاچه)

• • ۴۲ منطقه کوهستانی و ییلاقی

• • ۳۲ منطقه دارای کتابچه طرح مصوب و یا در حال تصویب منابع طبیعی (پارک جنگلی واگذار شده یادر حال واگذاری )

• • ۵ منطقه نیز در خارج از سفر استانی هیات دولت مصوب گردید.

جدول ۳-۸ مشخصات مناطق نمونه گردشگری مصوب در اول سفرهای ریاست جمهوری در دولت نهم به استان

فرشته (بهتر نیست مشخصات فرد در همین جا اما کوتاهتر بیاید، حداقل سن و میزان تحصیلات) در مورد انگیزه خود در استفاده از فیس بوک می گوید: فیس بوک به من کمک کرده است تا شبکه دوستی خود را پیدا کنم و با استفاده مستمر از آن، این شبکه مستحکم تر شده است.
علی در مورد انگیزه خود می گوید: «فیس بوک، وبگاهی است که به من کمک کرده است تا بتوانم اطلاعات به روزی را در مورد دوستان خود بدست بیاورم یا بسیاری از دوستان خود را که مدتها از او خبر نداشته ام، پیداکنم. فیس بوک به من این امکان را می دهد که با دوستانم که در خارج از کشور هستند تماس برقرار کنم و از حالشان باخبر شدم.
پگاه درباره انگیزه و هدف خود در استفاده از فیس بوک می گوید: «من در ابتدا از فیس بوک خود برای ارتباط بیشتر با شاگردانم و پاسخگویی به مشکلات و مسائل آنها استفاده کردم. با فعالیت بیشتر در فیس بوک متوجه شدم که مسائل اجتماعی و مذهبی خاصی برای جوانان در فیس بوک مطرح است. با این که در ابتدا تنها کسانی را در فیس بوک خود می پذیرفتم که با آنها اشنایی داشتم، اما بعد فکر کردم خوب است تمام کسانی را که مشکلاتی در زمینه های مختلف دارند و من می توانم به آنها کمک کنم، به عنوان دوست در فیس بوک خود بپذیرم. در ابتدا در این مورد احتیاط را در نظر گرفتم؛ مثلاً به صفحه پروفایل فردی که پیشنهاد دوستی برایم فرستاده بود، سر میزدم یا اطلاعات و مشخصاتی را که خود او در صفحه اش گذاشته بود می خواندم و بعد اگر به نظرم مشکلی وجود نداشت پیشنهاد دوستی او را می پذیرفتم…» انگیزه او از ایجاد فیس بوک پاسخگویی به سوالات و مشکلات دینی و اجتماعی افراد بوده است. برای او فیس بوک تنها محدود به دوستان نزدیک یا آشنایان نیست به همین دلیل، کاربر کسانی را به عنوان دوست پذیرفته است که لزوماً با آنها در دنیای غیرمجازی ارتباطی ندارد، با این حال،این فرد نیز برای حفظ دوستان نا آشنای خود ملاحظاتی را در نظر دارد.

با وجود اینکه فیس بوک این امکان را فراهم کرده است افراد دوستان جدیدی را از این طریق پیداکنند، اما ۶ نفر از۱۰ کاربر، تمایل چندانی برای این کار ندارند. علت آن عدم اطمینان به افراد و عدم شناخت صحیح از آنها عنوان شده است. بخش عمده ایی از کاربران ایرانی آن طور که در مصاحبه های خود عنوان کردند، از فیس بوک بیشتر برای حفظ ارتباط دوستان فعلی یا برقراری رابطه با دوستان و همکلاسی های گذشته خود استفاده می کنند. اکثر آنها اعتقاد داشتند که به طور کلی فضای مجازی و مخصوصاً فیس بوک نمی تواند مکان مناسبی برای ایجاد رابطه جدید باشد، چرا که اعتماد به دیگران تنها از طریق این وبگاه منجر به برقراری رابطه سطحی و گهگاه مشکل آفرین می‌شود. در نظر این افراد مفهوم دوست در فضای مجازی تغییری با مفهوم دوست در فضای فیزیکی ندارد، چرا که دوستان آنها در هر دو فضا یکسان هستند. با این حال، تمام افراد مصاحبه شونده عقیده یکسانی در این مورد نداشتند. برخی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرده اند که مفهوم دوست در دنیای مجازی و مخصوصاً فیس بوک با مفهوم دوست در فضای غیر مجازی متفاوت است.
در پاسخ به این پرسش که آیا مفهوم دوست برای آنها در فضای فیزیکی با مفهوم آن در فضای مجازی متفاوت است، برخی از مصاحبه شوندگان گفته اند به طور کلی تعریف آنها از دوست در فیس بوک آن صمیمیتی را که از عنوان دوست به ذهن متبادر می شود، ندارد؛ چرا که فیس بوک تمایزی را بین دوستان و آشنایان قائل نیست و همه کسانی را که کاربر در فهرست دوستان خود می‌پذیرد، عنوان واحد دوست را دارند. کاربران همچنین گفته اند که در مورد دوستی در فضای مجازی آسان گیرتر هستند، به این معنا که ممکن است کسی را که در فضای غیر مجازی می‌شناسند، در فضای مجازی به عنوان دوست بپذیرند. معیار آنها برای این نوع دوستی، آشنایی کاربر با این افراد در محیط کار و یا تحصیل و علایق و دیدگاه های مشترک عنوان شده است. در پاسخ به این سوال که آیا روابط شما در فیس بوک به عنوان فضای مجازی، تاثیری بر روابط شما در دنیای فیزیکی داشته است یا خیر پاسخ های متفاوتی بدست آمده است. آن دسته از افرادی که عنوان کرده بودند که دوستان آنها در محیط فیزیکی با دوستانشان در محیط مجازی یکسان است، در پاسخ به این سوال بیان داشتند که تغییر چندانی در روابط خود ندیدند، با ان حال فیس بوک باعث شده است که آنها از حال هم باخبر باشند و آنها را به هم نزدیک تر کرده است. یکی از مصاحبه شوندگان نیز عنوان کرد که در محیط مجازی از انجایی که ارتباط افراد رو در رو نیست می توان احساساتی را بیان کرد که در دنیای فیزیکی، افراد از ابراز آن خجالت می کشند. این کاربر عنوان کرد که رابطه او با یکی از کسانی که در فیس بوک ابتدا شکل آشنایی بوده با گذر زمان نزدیک تر شده و حتی وارد دنیای فیزیکی نیز شده است. در پاسخ به این سوال که به نظر آنها ایا فیس بوک باعث شده است که برخی حریم ها کمرنگ شود و آیا این موضوع برای آنها باعث نگرانی شده است یا خیر؛ اکثر کاربران بیان کرده اند از آنجایی که فیس بوک گزینه های مختلف و متفاوتی برای حفظ حریم خصوصی آنها وجود دارد، با مشکل عکده ای مواجه نشده اند. برای مثال از برخی از عکس ها که ممکن است در معرض دید گذاشتن آنها ایجاد مشکل کند یا استفاده نمی کنند یا تنها برای آن دسته از دوستانی می فرستند که می‌دانند برای آنها مشکل ساز نمی شود. همچنین در صورت مزاحمت یک نفره،می توانند او را از فهرست دوستان خو حذف کنند یا مزاحمت را به فیس بوک گزارش دهند که در این صورت حساب کاربری فرد مزاحم بسته خواهد شد. یکی دیگر از شیوه هی دوست یابی در فیس بوک، پیشنهاد دوستان کاربر برای دوستی با فردی خاص است. برخی از مصاحبه شوندگان معتقد بودند که کسانی را که دوستشان برای دوستی پیشنهاد بدهند، می پذیرند و معیار آنها برای این کار اعتمادی است که به دوستان خود دارند برای مثال دوستان آنها کسانی را پیشنهاد می دهند که از لحاظ فکری، سیاسی، مذهبی یا علایق شباهت هایی با آنها دارند. در مورد اضافه کردن این افراد به عنوان دوست، برخی از مصاحبه شوندگان گفته اند که ابتدا صفحه پروفایل فرد پیشنهاد شده را ملاحظه می کنند و بعد فرد مورد نظر را به عنوان دوست می پذیرند. وبگاه فیس بوک یا وجود پست الکترونیک کاربر است. به عقیده برخی از کاربران این کار فیس بوک بسیار جالب است، چرا که دوستانی را به کاربر یاد آوری می کند که ممکن است او آنها را فراموش کرده باشد.
عضویت درگروههای مختلف:
یکی دیگر از کارکردهای فیس بوک، آشنایی با همفکران است که بیشتر در قالب عضویت در گروه‌های خاص به وجود می آید. در فیس بوک همان طور که قبلاً ذکر شد، گروه های مختلفی در حال فعالیت هستند که می توان به گروه های سیاسی، مذهبی، علمی یا علاقمندان به افراد یا موسیقی خاص یا …. اشاره کرد. بسیاری از کاربران ایرانی برحسب علاقه خود به عضویت این گروه ها در آمده اند. از بین مصاحبه شوندگان برخی از آنها به عضویت گروه های اسلامی نظیر «یک میلیون مسلمان در فیس بوک»، گروه های اسلامی سیاسی نظیر «حمایت ازمردم غزه»، یا گروه های سیاسی مانند «مخالفت با حق وتو» و… درآمده اند. برخی دیگر از آنها طرفدار گروه های موسیقی خاص یا افراد سیاسی خاصی هستند.
با این حال یکی ازکاربران عنوان کرده است که فعالیت هر گروهی در فیس بوک آن طورکه به نظر می رسد، آزاد نیست. یکی ازمصاحبه شوندگان اطلاعات جالبی را در این زمینه عنوان کرد. در فیس‌بوک گزینه ای وجود دارد که به کاربر این امکان را می دهد تا اگر نسبت به محتوای خاص یا صفحه خاصی اعتراض دارد، آن را به گروه فیس بوک گزارش دهد تاصفحه یا مطلب مورد نظر بسته شود.
او گفت که چند هفته پیش، نسبت به صفحه مجاهدین خلق در فیس بوک اعتراض کرده است. این سازمان جنایات بسیاری در ایران و برضد مردم این کشور انجام داده است. این سازمان اخیراً توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده، به دلیل کشتن سربازان آمریکایی در عراق به عنوان گروهی تروریستی شناخته شد. او ضمن ارسال پیامی برای فیس بوک از آنها خواسته بود که صفحه این گروه بسته شود، با این حال فیس بوک اقدامی در این زمینه انجام نداد. این درحالی است که به گفته او، یکی ازدوستانش گروهی را برای حمایت از حزب الله لبنان در فیس بوک به وجود آورده بود که بلافاصله پس از باز شدن بسته شد. به عقیده او، فیس بوک گروه هایی را که به اسلام یاگروه های اسلامی توهین می کنند، نمی بندد و در این مورد سیاست دوگانه ای را در پیش می گیرد. باتوجه به سیاست فیس بوک (آن طور که این وبگاه در مورد خود اظهار می کند) در مورد کاربران خود و این که اگر کاربران مطلب خاصی را گزارش دهند، آن صفحه بسته خواهد شد، به نظر می رسد شاید فعالیت گروه های مخالف (برای مثال مخالف با حزب الله یا مخالف مجاهدین) بیش ازفعالیت گروه‌ها یا افرادی نظیر این کاربر بوده است و به همین دلیل است که برخی صفحات بلافاصله بسته می شوند و برخی دیگر همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند، یعنی تعدادگزارش هایی که افراد مخالف با حزب الله به فیس بوک می دهند، بسیار بیشتر از تعداد گزارش هایی است که افراد مخالف با سازمان مجاهدین به این وبگاه می دهند. به عقیده این کاربر، در حقیقت اینچنین نیست و سیاستی از بالا این محتواها را کنترل می کند. مثال دیگری که می توان در این مورد به آن اشاره کرد، تشکیل گروهی به نام جنبش سبز علوی بود که در مقابل صفحات گروه جنبش سبز در فیس بوک به وجود آمد و این صفحه نیز توسط فیس بوک بسته شد. به عقیده این فرد علت تاثیرگذاری و اطمینان کاربران به فیس بوک، این است که در ظاهر سیاست باز و آزاد و برابری را برای همه کاربران قرارداده است، اما در اصل رفتار متفاوت و دوگانه ای را در پیش گرفته است. یا یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که حساب کاربری وی به دلیل توهین به یکی از شخصیت های اهل تسنن توسط سایر کاربران گزارش و بسته شده است.
همان طور که قبلاً گفته شد، برخی از کاربران طرفدار شخصیت های خاص سیاسی هستند که این نوع فعالیت ها در زمان انتخابات ریاست جمهوری در ایران به اوج رسید. تعدادی ازمصاحبه شوندگان در دوران انتخابات، از وبگاه خود برای حمایت و طرفداری از کاندیدا یا جریان انتخاباتی خاصی استفاده کردند. نوع این استفاده متفاوت بوده است. برای مثال، برخی تنها برای ارتباط با همفکران خود از فیس بوک استفاده می کردند، در حالی که برخی دیگر به دلیل حضور دوستانی از جناح های متفاوت، از صفحه خود برای بحث و تبادل نظر میان جناح های مختلف استفاده می‌کرده‌اند. این استفاده، پس از انتخابات به دلیل مسدود شدن وبگاه و محدودیت های اعمال شده به شدت کاسته شد. دلیل مسدود شدن این وبگاه در ایران، متشنج تر کردن فضای جامعه، گسترش شایعات و تحریک اذهان عمومی از طریق این وبگاه بوده است.
فیس بوک و رعایت حریم ها:
از مصاحبه شوندگان پرسیده شد که آیا در موقع استفاده ازفیس بوک مسائل و ملاحظات خاصی را رعایت می کنند و آیا رفتار آنها در فیس بوک با رفتار آنها در خارج از آن، متفاوت است یا خیر، مصاحبه شوندگان تقریباً از لحاظ مذهبی (منظور رعایت ظاهر دینی و تشرع اسـت) طیف های مختلفی را در بر داشته اند. این افراد عموماً عنوان کرده اند که رفتار آنها در فیس بوک،تفاوت چندانی با رفتار آنها در خارج از آن ندارد. برای مثال آن دسته از کاربرانی که در محیط فیزیکی برخی مسائل را چندان رعایت نمی کنند، در محیط فیس بوک نیز همان طور رفتـار می کنند. آن دسته از کسانی که در محیط فیزیکی ملاحظاتی را در نظر می گیرند، در محیط مجازی نیز همان طور رفتار می کنند.
یکی از موضوعات جالب توجه در این مورد مسئله رعایت حجاب در فیس بوک توسط کاربران خانم در ایران است. بسیاری ازکسانی که عضوفیس بوک هستند، ازعکس های با حجاب خود در پروفایل یا آلبومشان استفاده می کنند و ظاهر آنها در فیس بوک تفاوتی با ظاهرشان در بیرون از آن ندارد. این موضوع در مورد تصاویری که این افراد از اعضای خانواده خود درفیس بوک قرار می دهند نیز صدق می کند. این افراد ملاحظاتی را برای قرار دادن عکس افراد خانواده خود نیز در نظر می گیرند. با این حال، برخی از کاربران در مورد استفاده ازعکـــس بی حجاب خود در فیس بوک ملاحظه شرعی ندارند. این افراد اظهارمی کنند که علت استفاده آنها از عکس شان با حجاب معذوریت های اجتماعی است. برای مثال، آنها دلیل حفظ حجاب درصفحــــه نمایه شان را جلوگیری از ایجاد مشکل در محل کار و تحصیل خود عنوان می کنند. چرا که، به هر حال حجاب را هنجار جامعه ایران می دانند. برخی هم گفته اند برایشان مهم نیست که کسی آنها را بدون حجاب ببیند.
این مسئله در دوست یابی افراد نیز تاثیرگذار است. برای مثال، افرادی که ملاحظه چندانی در رعایت حجاب ندارد، معمولاً تمایل چندانی برای برقراری دوستی باکسانی که در این مورد حساس هستند، ندارند. (اگرچه این نتیجه رانمی توان به همه تعمیم داد.) یکی از مصاحبه شوندگان برای مثال گفت که زمانی که در آلبوم فیس بوک، از عکسی استفاده کرده که در آن پوشش همیشگی خود را نداشته، با تذکر یکی از دوستان مقیدش مواجه شده است. همین فرد عنوان می کند که آن دسته از دوستان و آشنایان خود را که اصلاً مسائل شرعی را رعایت نمی کنند، در گروه دوستان خوداضافه نمی کند، چرا که نمی خواهد عکس آنها در معرض دید همه قرار بگیرد و نگران قضاوت دیگران در این مورد است. در پاسخ به این پرسش که علت این کار چیست، برخی از مصاحبه شوندگان عنوان کرده اند که نمی خواهند وقتی دیگران فهرست دوستان آنها را می بینند، فکر کنند که آنها افراد دورویی هستند. یکی از مصاحبه شوندگان گفت که بسیاری از دوستان و نزدیکان خود را که در محیط فیزیکی با آنها رابطه دارد، در فیس بوک به عنوان دوست اضافه نکرده است. علت این موضوع، این است نمی خواهد عکس های بی حجاب آنها توسط سایرین دیده شود، همچنین ملاحظاتی است که او در مورد برخی از دوستانش که افراد مذهبی هستند و در فیس بوک وی عضویت دارند و احیاناً این افراد را می شناسند، رعایت می کند. به این معنا که شاید آن دسته از افرادی که حجاب خود را به طور معمول در فیس بوک رعایت نمی کنند، نمی خواهند افراد مذهبی آنها را به این شکل ببینند. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که، با وجود اینکه در مورد رعایت حجاب اسلامی در محیط فیزیکی خیلی مقید نیست و ممکن است تنها به روسری گذاشتن اکتفا کند، اما در محیط مجازی همیشه ازعکسی استفاده می کند که در آن روسری دارد، چرا که نمی خواهد این تصور به وجود بیاید که حجاب او از سر اجبار بوده است. یکی دیگر از کاربران گفت که برای او مهم است که دوستان آنها از چه عکس هایی استفاده می کنند و به عقیده او دوستان فرد معرف شخصیت فرد هستند. این کاربر عنوان کرد که حتی وقتی می خواهد دوستی را که می شناسند، به فهرست دوستان خود اضافه کند باز هم صفحه آنها را چک می کند چرا که اتفاق افتاده آن تصویری که دوست خود در دنیای فیزیکی از خود نشــــان می دهد بسیار متفاوت با تصاویر او در دنیای مجازی باشد. برای مثال دوست او از عکس هایی در فیس بوک خود استفاده کرده است که در آنها اصلاً مسائل شرعی رعایت نشده است. با این حال، به نظرمی رسد برخی از کاربران در محیط فیس بوک احساس امنیت و صمیمیـــــت می کنند و چنین تصور می کنند که این وبگاه فضای خصوصی تری را نسبت به دیگــــر محیط های فضای مجازی به وجود آورده است و در آن می توانند از تصاویر شخصی تر خود استفاده کنند.
فیس بوک و مشکلات استفاده از آن:
کاربران ایرانی در پاسخ به این پرسش که آیا در حین استفاده از فیس بوک، به مشکل خاصی برخورد کرده اند یا خیر، اکثر آنها عنوان کرده اند که مشکل خاصی نداشته اند، چرا که اکثر افراد مورد مصاحبه که با دوستان خود در فیس بوک در تماس بودند، به مشکل خاصی برخورد نکرده اند. به گفته آنها فیس بوک در مجموع فضای سالم تری نسبت به نمونه های مشابه آن نظیر اورکات یا یاهو۳۶۰ دارد. با این حال، به برخی از مشکلاتی که با آن برخورد داشته اند، نیز اشاره کردند. برای مثال، برخی ازدوستان آنها، عکس یامطالبی را در صفحه فیس بوک یا آلبوم خود می گذارند که در صفحه اصلی آنها و در صورتی که نام آنها به اصطلاح تگ شده باشد، در آلبوم آنها ظاهر و در معرض دید دوستانشان قرارمی گیرد که بعضاً کاربر با آنها موافق نبوده است. به همین دلیل کاربران باید مرتب آلبوم یا صفحه فیس بوک خود را کنترل کنند تا در صورت مواجه با چنین مسائلی آن را سریعاً حذف کنند. این حال، یکی از افراد مورد مصاحبه عنوان کرد که در یکی دو مورد با ابراز علاقه نامتعارف برخی از دوستان خود مواجه شده است که باعث تذکر و در نهایت حذف آن فرد شده است. اما اکثر کاربران عنوان کرده اند که در مقایسه با سایر وبگاه های دوست یابی، که اتفاقاً نظیر آن در ایران کم نیست، فضای فیس بوک سالم تراست. دو نفر از مصاحبه شوندگان عنوان کردند که در گذشته در وبگاه های دوستیابی ایرانی، عضویت داشته اند و بیشتر کسانی که برای دوستی با آنها داوطلب می شدند، مرد بودند. (مصاحبه شوندگان هر دو خانم بودند) به عقیده آنها، از آنجایی که در فیس بوک اکثر افراد به دنبال ارتباط با دوستان فعلی یا سابق خود هستند و افراد یکدیگر را می شناسند، این مشکلات در فیس بوک کمتر به چشم می خورد.
در مورد فیلتر بودن وبگاه فیس بوک در ایران بسیاری با آن مخالف بودند. علتی که این افراد برای مخالفت خود ابراز می کردند، متفاوت بود. برای مثال، یکی از مصاحبه شوندگان که خود فرزندان نوجوانی داشت، گفت که مسدود بودن وبگاه باعث می شود که افراد برای دسترسی به آن از فیلترشکن استفاده کنند و دسترسی نوجوانان به فیلترشکن خود معضلاتی را در پی دارد و نوجوان می‌تواند با آن به بسیاری ازوبگاه های غیراخلاقی دسترسی داشته باشد برخی ازکاربران نیز عنوان کرده اند که فیلتر بودن وبگاه فیس بوک، به نحو قابل ملاحظه ای از تعداد کاربران آن کاسته است، و برخی دیگرعلت جذابیت فیس بوک را همین مسدود بودن آن عنوان کرده اند. برخی دیگر نیزدلیل مسدود بودن فیس بوک راسیاسی می دانند، نه اخلاقی، یکی ازمصاحبه شوندگان اظهارداشت که فیس بوک در زمان انتخابات مسدود نبود، اما پس از انتخابات مسدود شد.
علت استقبال ایرانیان از فیس بوک:
درحقیقت نمی توان گفت که فیس بوک در ایران با استقبال بی نظیری مواجه شده است، چراکه این وبگاه در سراسر جهان مخاطبین فراوانی دارد. در حقیقت بر طبق آمارهای منتشرشده (که دو مورد آلکساونیلسون نیز در اینجاذ کر شد) ایران در فهرست پرکاربرترین این وبگاه ها قرار ندارد. این موضوع علت های مختلفی می تواند داشته باشد که مهمترین آنها فیلتر بودن وبگاه و دسترسی مشکل به آن است که تقریباً تنها از طریق اینترنت پرسرعت امکان پذیراست. با این حال، مصاحبه شوندگان دلایلی را برای استقبال کاربران ایرانی عنوان کردند. برای نمونه، یکی ازمصاحبه شوندگان گفت که دلیل استفاده ایرانی ها ازفیس بوک این است که کاربر در آن فضای بسیار متفاوتی با جامعه ایرانی تجربه می کنند. در این فضـا ایرانی ها این امکان را دارند که زندگی و فعالیت های خود را بدون نظارت و قضاوت ارزشی بیان کنند. به همین دلیل، به عقیده این فرد، شخصیت به اصطلاح فیس‌بوکی افراد با شخصیت آنها در جامعه متفاوت است. این مصاحبه شونده اظهار کرد که دوستان او در فیس‌بوک که مقیم ایران هستند، دوگانگی بیشتری را در بازنمایی از خود نشان می دهند. برای مثال، فرد ممکن است درفیس بوک خود عکس هایی را بگذارد که در محیط زندگی و کاری اودیده نمی‌شود. علت این رفتارمی تواند دو عامل باشد: یکی، نبود نظارت و قضاوت و کنترل ارزشی و دوم این که افراد محیط فیس بوک را صمیمی و مختص به دوستان نزدیک به خود می دانند و در نتیجه رفتار راحت تری را در پیش می گیرند. به عقیده این فرد، کاربران ایرانی مقیم خارج دوگانگی کمتری را در فیس بوک از خود نشان می دهند که علت این رفتار می تواند همان فرضیه باشد که افراد به دلیل نبود نظارت اجتماعی، رفتار متفاوتی را در پیش نمی گیرند. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان علت استقبال ایرانی ها ازفیس بوک را امکان تبادل آزادانه افکار و دیدگاه های سیاسی می داند.
یکی دیگر از علت های جذابیت فیس بوک برای کاربران ایرانی را، کنجکاوی آنها برای سر درآوردن از زندگی یکدیگر می دانند. چرا که فیس بوک این امکان را به فرد می دهد تا اطلاعات به روزی را در مورد زندگی شخص مورد نظر کسب کند.
یکی دیگر از مصاحبه شوندگان دلیل استقبال ایرانی ها از فیس بوک را، نبود عرصه عمومی در ایران، نظیر کافه نشینی، سالن ها و غیره می داند و به عقیده او فیس بوک این خلا عرصه عمومی را در زندگی ایرانی ها پر می کند و باعث ایجاد تعلق اجتماعی در افراد می شود و در عین حال کمتر شک برانگیز است.
تاسیس وبگاهی در ایران نظیر فیس بوک:
کاربران در پاسخ به این سوال که آیا از فیس بوک ایرانی استقبال خواهند کرد یا خیر، پاسخ های متفاوتی ارائه دادند. یکی از مصاحبه شوندگان گفت که از فیس بوک ایرانی استفاده خواهد کرد، اما فیس بوک فعلی خود را نیز فعال نگه می دارد، چرا که فیس بوک فعلی او مخاطبین خارجی و اکثراً انگلیسی زبان دارد و نمی خواهد آنها را از دست بدهد.یکی دیگر از مصاحبه شوندگان بیان داشت که با این که چنین تصور می کند که فیس بوک ایرانی توسط افراد خاص و قشرمشخصی به وجود می‌آید و احتمالاً‌ نظارت و کنترل هایی در آن انجام می گیرد، با این حال ازفیس بوک ایرانی استقبال می کند، چرا که می خواهد دیدگاه ها و نظرات خود را در محیطی متفاوت بیان دارد تا هم احیاناً تاثیرگذار باشد و هم میزان آزادی در این فضاها را بسنجد و با نمونه خارجی آن مقایسه کند. با این حال، هر دو این افراد عنوان کردند که معمولاً وبگاه هایی که توسط ایرانی ها به وجود می‌آید با مشکلات فنی بسیاری همراه است که همین مشکلات از جذابیت آن می کاهد. این در حالی است که وبگاه فیس بوک با این که در ایران مسدود است و دسترسی به آن نیز از طریق اینترنت پرسرعت امکان پذیراست، باز هم به دلیل کیفیت مطلوب فنی، جذابیت خود را برای مخاطب خود حفـظ می‌‎کند. برخی دیگر از مصاحبه شوندگان دیدگاه متفاوتی را بیان داشتند. به عقیده آنها، اگر وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران به وجود بیاید، آنها استقبال چندانی از آنها نخواهند کرد. دلیل این افراد، عدم اطمینان به چنین وبگاهی بیان شده است. به عقیده آنها تاسیس این نوع وبگاه ها در ایران احتمالاً جنبه نظارتی و کنترلی بر روابط، رفتارها و گرایشات سیاسی آنها دارد. یکی دیگر از مصاحبه شوندگان عنوان کرد که تاسیس این وبگاه ها در ایران با موفقیت چندانی روبه‌رو نخواهد شد. چرا که تقلیدی اند و معمولاً کارهای تقلیدی ضعیف هستند و تا وقتی که فیس بوک وجود دارد و این افراد می توانند از آن استفاده کنند، سراغ چنیــــــن وبگاه هایی نمی روند. برخی از مصاحبه شوندگان نیز گفتند که برخلاف تصور رایج در مورد محیط ناسالم فضاهای مجازی خارجی، محیط مجازی که در ایران تاسیس می شود، فضای ناسالم تری دارد و در بسیاری از موارد کسانی که در این محیط ها فعالیت می کنند. به دنبال رابطه با جنس مخالف و سایر فعالیت هایی از این دست هستند. یکی از مصاحبه شوندگان نیز بیان کرد که در صورت تاسیس وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران، وی به فرزندان نوجوان خود اجازه عضویت در آن را خواهد داد، چرا که قاعدتاً در چنین فضایی قوانین و حدود جمهوری اسلامی ایران رعایت خواهد شد و محیط مناسب تری را برای فعالیت نوجوانان به وجود خواهد آورد. از اتفاقاتی که در آخرین روزهای این تحقیق در فیس بوک رخ داد، تاسیس صفحه ای در فیس بوک بود که روز ۲۰ می را برای به تصویرکشیدن کاریکاتور پیامبر اسلام (ص) اعلام و مخاطبین و طرفداران خود را تشویق به این کارکرد. تا روز ۱۹ می، این صفحه از فیس بوک بیش ازچهل هزار طرفدارداشت.
با وجود اعتراض شدید و گسترده مسلمانان عضو فیس بوک از کشورهای مختلف نسبت به این صفحه و گزارش آن توسط این افراد به مدت نزدیک به ده روز، فیس بوک اقدامی برای بستن این صفحه انجام نداد. مسلمانان عضو فیس بــــوک، گروه هایی را برای اعتراض نسبت به این صفحه تشکیل دادند و استفاده از فیس بوک توسط مسلمانان را در۲۰ می بایکوت کردند. برخی ازمعترضان نیز عکس پروفایل خود را به نشانه اعتراض عوض کردند و صویری را گذاشتن دکه استفاده از فیس بوک را بایکوت می کرد. تا روز ۱۹ می تعداد طرفداران یکی از این صفحات نزدیک به چهل هزار نفر بود. این فعالیت ها به قدری شدت یافت که در روز۲۰ می، تعداد افراد معترض به این صفحه به ۱۴۰ هزار نفر رسید. در حالی که طرفداران صفحه ترسیم کاریکاتور به هشتاد نفر رسید. در کشور پاکستان که کاربران بسیاری در فیس بوک دارد، چندین تظاهرات اعتراض آمیز به وجود آمد و دولت پاکستان در واکنش به این اقدام توهین آمیز، فیس بوک را در این کشور مسدود کرد. در نهایت پس از اعتراضات فراوان و البته فعالیت گروه های مختلف صفحه مورد نظر در۲۰ می بسته شد و فیس بوک رسماً از کاربران عذرخواهی کرد. همچنین کاربری که این صفحه را به وجود آورد بود، مجبور به عذرخواهی شد. فیس بوک باوجوداعتراضات و گزارشات فراوانی که برای بستن این صفحه دریافت کرده بود، مدتی در بستن آن تعلل کرد.
همان طورکه در ابتدای این تحقیق گفته شد، فیس بوک از کاربران خود می خواهد که نسبت به مواردی متعهد باشند و از ارسال مطالب و محتواهایــی توهین آمیز خودداری کنند، و با وجود اعلام این موضوع که فیس بوک می تواند هر گونه اطلاعات و محتوایی که از اصول آن تخطی می کند، حذف نماید، این وبگاه تا مدت ها در مقابل درخواست بستن این صفحه مقاومت کرد. این در حالی است که همان طور که گفته شد، فیس بوک صفحاتی را که برای مثال، در طرفداری از حزب الله لبنان به وجود آمده بود، یا حتی جالب تر از آن، به یزید (بنابه گفته یکی ازکاربران) درآن توهین شده بود، تقریباً بلافاصله می بندد.
به نظر می رسد، فیس بوک هم در بیان اصول و هم در بیان ارزش ها و هم در فضای عمل، تلاش می‌کند که محیطی آزاد را به نمایش بگذارد تا افــراد «احساس آزادی» داشته باشند، بدیهی است در چنین محیطی توسعــه «خوداظهاری» است و خود اظهاری در هر محیطی، «امکانی قدرتمند» برای اداره کنندگان محسوب می شود.
با این حال احساس آزادی القا شده در کاربر، تا زمانی است که او از هنجارهای ایجادشده در این وبگاه (لزوماً اخلاقی نیست، بلکه به نظرمی رسد بسیار سیاسی است ) تخطی نکند. در حقیقت به نظرمی رسد که فیس بوک در زمینه قدرت نرم بسیار موفق عمل کرده است. چرا که بر اساس تعاریف ارائه شده در ابتدای این تحقیق، قدرت نرم به شکل نامحسوس بر مخاطب تاثیر می گذارد. برای مثال، وقتی فیس بوک به صفحاتی نظیر انکار هلوکاست اجازه مطرح شدن را می دهد، به مخاطب چنین القا می کند که موضوعاتی از این دست که در غرب تابو است، اجازه مطرح شدن در فیس بوک را دارند و در نتیجه این وبگاه رویکرد متفاوتــی را در زمینه های مشابه اتخاذ می کند. این در حالی است که فیس بوک در مورد موضوعات مرتبط به مسلمانان یا کشورهای نظیر ایران (نظیرتشکیل گروه‌های فعال حامی حزب الله، اهانت به پیامبر، تشکیل صفحات مخالف نظام جمهوری اسلامی ایران) نه تنها بی طرفی را رعایت نمی کند، بلکه همان طورکه اشاره شد، در این موارد سیاست دو‌گانه ای را در پیش می گیرد.
شاید تاکید فراوان فیس بوک در مورد رعایت حریم خصوص افراد یا رعایت مسائل اخلاقی و تبلیغات فراوان این وبگاه درباره این موضوع، به منظور جلب اطمینان کاربران و در مقابل محدودیت‌ها و تبعیض های اعمال شده در مورد مسائل کلان تر و تناقض بین این دو، ناخودآگاه معیاری را در ذهن مخاطبین این وبگاه به وجود آورد که «اگرفیس بوک در مورد مسائل خاصی محدودیت هایی را اعمال می کند حتماً انگیزه ای مثبت و اخلاقی در آن وجود دارد».
نکته جالب توجه در مورد فیس بوک این است که مخاطب عام ایرانی ممکن اســت هیچ گاه از محدودیت های اعمال شده در فضای فیس بوک باخبر نشود. چرا که همان طورکه اشاره شد بسیاری از کاربران از این وبگاه صرفاً برای ارتباط با دوستان خود استفاده می کنند اما کسانی که از فیس بوک برای مقاصد سیاسی استفـاده کرده اند بارها به تبعیض های اعمال شده توسط فیس بوک برخورد کرده اند. بنابراین به نظر می رسد که فیس بوک با القای احساس آزادی در مسائل خرد (که ضرری را متوجه سیاست های مهم این وبگاه نمی کند) در حقیقت زمینه را برای اعمال محدودیت و تبعیض در مسائل کلان تر فراهمی می آورد. با این رویکرد، فیس بوک نه تنها ارزش های خود را به شکل نامحسوس بر مخاطبان اعمال می کند و آنها را جذاب و دلخواه جلوه می دهد بلکه با ایجاد چنین جاذبه هایی آن ارزش ها را نمادی از آزادی مطرح می کند و هر کس ارزش های متفاوتی با آن را مطرح می کند، آن را نمادی از مخالفت با آزادی می داند و با آن مخالفت می کند.
با ملاحظه و دقت در رفتار و گفتار کاربران ایرانی که در این تحقیق مورد مصاحبه قرار گرفتند، می‌توان نتیجه گرفت که فیس بوک نظیر سایر وبگاه ها، مخاطبین متفاوت و در نتیجه استفاده و کاربری متفاوت دارد. این استفاده می تواند انگیزه های ساده ای نظیر ارتباط با دوستان فعلی، یافتن دوستان گذشته، و یاکنجکاوی در مورد افراد داشته باشد و در عین حال، افراد می توانند از فیس بوک خود برای فعایت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز بهره ببرند. در مورد حفظ حریم های اخلاقی در استفاده ازفیس بوک، به گفته مصاحبه شوندگان، تفاوت چندانی بین رفتار آنها در محیط فیزیکی و مجازی دیده نمی شود و در نتیجه نمی توان گفت که افراد در محیط مجازی به علت نبود نظارت و کنترل ارزشی، رفتار متفاوتی را در پیش می گیرند. همچنان که برخی از مصاحبه شوندگان در مورد دوستان خود این موضوع را عنوان کردند که ظاهر و رفتارآنها در دنیای مجازی با ظاهر و رفتار آنها در دنیای فیزیکی متفاوت بـوده است. به نظر می رسد برای نتیجه گیری دقیق تر در این مورد، بهتر است از پرسش نامه و توزیع آن بهره برد. چرا که در این صورت ارتباط مصاحبه کننده و کاربر رودررو نیست و احتمالاً فرد در بیان نظرات خود احساس آزادی بیشتری خواهد داشت. در عین حال، پرسش نامه این امکان را به وجود می آورد که نتیجه از نمونه گسترده تر و متنوع تری کسب شود. با این حال، مصاحبه پاسخ های عمیق تری را برای تحلیل در اختیار محقق قرار می دهد. در مورد تاسیس فضا و وبگاهی نظیر فیس بوک در ایران بر اساس گفته های مصاحبه شوندگان احتمالاً ازآن استقبال چندانی نخواهدشد، که علت آن یکی، ضعف فنی و دیگری احساس نظارت بر افراد است. با این حال همان طورکه عنوان شد برخی دیگر از مصاحبه شوندگان معتقد بودن که محیط ایرانی فضای سالم تری را برای استفاده نوجوانان به وجود خواهد آورد. ولی دلیـل دقیق تری که وجود دارد، به گفتمان قدرت باز می گردد. قرار گرفتن در فضای فیس بوک به عنوان یک فضای آمریکایی یا یک فضای مدرن غربی، با کارکردهای متنوع و گسترده، ظرفی است که کسانی که «بودن» در ظرف مدرن را بر «بودن» در فضایی مثلاً در حال توسعه ترجیح می دهند، هنوز فضای ایرانی به وجود نیامده را نمی پسندند. این نپسندیدن به صورت ناخودآگاه نتیجه گرفتار بودن در گفتمان قدرت غربی است.
مطلب دیگری که در مورد وبگاه فیس بوک باید مورد توجه قرار گیرد، این است که وبگاه مورد نظر توانسته است از طریق ارائه خدمات مختلف به ویژه در مورد حریم خصوصی اعتماد بسیاری از کاربران خود را جلب کند، به طوری که بسیاری از آنها معتقدند که فضای فیس بوک فضای سالم آزادی است. این دیدگاه در مورد صفحات و بخش های مذهبی و سیاسی نیز صدق می کند و بسیاری از کاربران معتقدند که فیس بوک در این زمینه، فضایی برابر و غیر تبعیض آمیزی را برای همه کاربران خود به وجود آورده است. برای مثال، در فیس بوک صفحاتی در مورد انکار هلوکاست، یا صفحات ضدیهودیت نیز فعال هستند. فعالیت چنین گروه های در فیس بوک، این باور را در بین کاربران به وجود بیاورد که فضای فیس بوک نسبت به بسیاری از فضاهایی از این دست متفاوت است. به نظر می رسد فیس بوک توانسته است جایگاه خاصی را در میان مردم جهان و به طبع بین نسل جوان ایران به دست بیاورد.
از آنچه گفته شد بر این معنا تاکید می شود که فیس بوک مصداق تام قدرت نرم است که ظاهرش زیبا و آزادی گرایانه و باطنش ظرفیتی برای جمع آوری اطلاعات فراگیر از طریق کاربران فعال و تولید اطلاعات مرتبط با فرهنگ عمومی جهانی به شیوه ای آسان و سریع است. فیس بوک ظرفیتی است برای دریافت و تحلیل اطلاعات از مسیر کم هزینه و مؤثر. فیس بوک ظرفیتی است چند ملیتی که بهترین امکان را برای سلطه اطلاعاتی جهان قدرت و به ویژه آمریکا فراهم می کند. فیس بوک ادامه سیاست های تک سویه جهان قدرت است که همگان را به تبعیت از الگوی نگاه و سیاست خود در عین تنوع و تکثر فرا می خواند.
۲-۲ بخش دوم: نظریه های ارتباطی
۲-۲-۱جامعه اطلاعاتی:
جامعه اطلاعاتی جامعه ای است همراه با خدمات اطلاعاتی رسانه های همگانی که با آهنگی سریعتر از دیگر جوامع و تفوق بر اندوخته های تجربی و دانش محض به پیش می رود؛ جامعه‌ای که ارتباطات، عامل انتقال دهنده واقعی برای ایجاد تغییر و تحول در هر فرد به منظور دستیابی عملی به اطلاعات بی حد و مرز است و در آن، ارتباطات شبکه اطلاعاتی جهانی، جایگزین سرویس ارتباطات تلفنی جهانی شده و تولید ارزشهای اطلاعاتی عامل تعیین کننده ای در توسعه جامعه است.
در جامعه اطلاعاتی الگوهای سطح زندگی، شغلی، اوقات فراغت، نظام آموزشی، و عرصه داد و ستد مشخصاً از پیشرفت اطلاعات و دانش فنی متأثر است. این پدیده نشأت گرفته از رشد فزاینده تولید انبوه اطلاعات در طیف گسترده رسانه های جمعی است که اکثر آنها نیز به صورت الکترونیکی ظهور می یابد.
۲-۲-۱-۱ تاریخچه جامعه اطلاعاتی:
از دهه ۱۹۷۰ به بعد در غرب و بویژه در برخی از کشورهای پیشرفته تحولات عظیمی در زمینه اطلاعات و اطلاع رسانی صورت گرفته است. در دهه ۱۹۸۰ کامپیوتر وارد خانه‌ها و ادارات شد، تشکیلات اقتصادی دارای بخش اطلاع‌ رسانی گردید و داد و ستدهای جهانی و بین المللی در طول شبانه روز از طریق شبکه های ارتباطی با سرعت بیشتری صورت می پذیرفت و عامل تعیین کننده‌ای در زندگی مردم به شمار می‌رفت. در دهه ۱۹۹۰ مردم با ساعات کار کمتر، بازده کاری بیشتری را ارائه می دهند و کارهای اداری، بدون تبادل کاغذ صورت می پذیرد، درست مانند کلبه الکترونیکی که در این دهه بیش از یک افسانه می نماید. طبقه بندی جدید با ویژگی “فقر اطلاعاتی” در اثر بروز شکل جدید از برتری طلبی و به شکل غلبه الکترونیکی در عرصه جهانی پدیدار شده است. بدین ترتیب تولد عصر جدیدی به نام عصر اطلاعات در حال وقوع است. در این دوران نه تنها افزایش حجم اطلاعات یا فعالیتهای مربوط به اطلاع رسانی، بلکه تحولاتی که به تغییر “جامعه متکی به کشاورزی” به “جامعه متکی به صنعت” و پس از آن به “جامعه متکی بر اطلاعات” مرتبط می باشد، بارز است. (بهشتی، ۱۳۷۶، ۴۵)
به طور تحلیلی، پنج تعریف از «جامعه اطلاعاتی» که هر یک معیارهایی را برای تعریفی جدید ارائه می دهند، قابل تشخیص است:
۱- فناورانه:
عمومی ترین تعریف از “جامعه اطلاعاتی” بر نوآوری چشمگیر فناوری تاکید می کند. تصور کلیدی این است که موفقیت علمی در پردازش، ذخیره و انتقال اطلاعات، کاربرد فناوریهای اطلاعاتی را تقریبا به تمام گوشه و کنار جامعه گسترش داده است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۱۲)
۲- اقتصادی:
شاخه ای فرعی در اقتصاد تاسیس شده است که به مسایل «اقتصاد اطلاعات» می پردازد. اثر پیشگام فریتز مک لاپ، یعنی تولید و توزیع دانش در ایالات متحده (۱۹۶۲)، در پایه گذاری مقیاسهایی برای «جامعه اطلاعاتی» در چارچوب اقتصادی آن، بسیار موثر بود. مک لاپ کوشید تا صنعت اطلاعات را با اصطلاحات آماری توصیف کند. او پنج گروه وسیع صنعت (که خود به پنجاه شاخه فرعی تقسیم می شدند) تشخیص داد که عبارتند از:
الف) آموزش و پرورش (مدارس، کتابخانه ها و …)
ب) رسانه های ارتباطی (رادیو، تلویزیون و …)
ج) ماشینهای اطلاعاتی (تجهیزات کامپیوتری، ابزارهای موسیقیایی، …)
د) خدمات اطلاعاتی (حقوق، بیمه پزشکی و …)
ه) دیگر فعالیتهای اطلاعاتی (تحقیق و توسعه، فعالیت های غیرانتفاعی)
در بررسی این نوع مقولات، می توان ارزش اقتصادی به هر کدام از آنها داد و مشارکت آنها را در تولید ناخالص ملی ردیابی کرد. اگر روند اینها در تولید ناخالص ملی، بخشی رو به افزایش را نشان دهد، آنگاه می توان ادعا کرد که ظهور تدریجی «اقتصاد اطلاعات» در حال شکل گرفتن است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۲۰ و ۱۹)
۳- شغلی:
مقیاسی که برای پیدایش «جامعه اطلاعاتی» دگرگونیهای شغلی را مورد توجه قرار می دهد، مقیاس رایجی است. به طور ساده، عبارتست از این که به هنگامی که کار اطلاعاتی در میان حرفه ها تفوق یافت، ما به «جامعه اطلاعاتی» دست یافته ایم. یعنی، هنگامی که کارمندان، معلمان، حقوقدانان و نمایشگران از حیث عددی بر معدنچیان ذغال سنگ، فلزکاران، کارگران کشتی سازی و کارگران ساختمانی تفوق یابند، «جامعه اطلاعاتی» فرارسیده است. (وبستر، ۱۳۸۲، ۲۵)
۴- فضایی:
این مفهوم از «جامعه اطلاعاتی»، در عین حال که از جامعه شناسی و علم اقتصاد استفاده می کند، در هسته خود تأکید مشخص جغرافیدانان را بر روی مسأله فضا دارد. در اینجا تأکید اصلی بر روی شبکه های اطلاعاتی است که مکانها را به هم متصل می کنند و متعاقباً تأثیرات چشمگیری بر روی برنامه ریزیهای زمانی و مکانی دارند. (وبستر، ۱۳۸۲، ۳۲)

- فریبنده
- ثابت­قدم
- مستقل
شکل(۲-۵) چارچوب شخصیت برند(آکر، ۱۹۹۷).
مگی جیونس(۲۰۰۷) برای پاسخ به این انتقادها مطالعاتی را در مورد ۱۹۳ برند انجام داد و مقیاس جدیدی شامل پنج بعد، هماهنگ با پنج بعد اصلی شخصیت انسانی، ارائه کرد(گونس و همکاران، ۲۰۰۹).

شخصیت برند
مسئولیت­ پذیری
- واقع­بین
- ثابت­قدم
- مسئول
فعالیت
- فعال
-پویا
- نوآور
سلطه­جویی
- سلطه­جو
- جسور
سادگی
- رایج
- ساده
تهییج­پذیری
- خیالی
- عاطفی
شکل(۲-۶) چارچوبی جدید برای شخصیت برند(همان منبع).
دیگر مطالعات صورت گرفته در مورد برندها نیز بیان­گر این است که برندها دارای شخصیت هستند. برای مثال، پپسی به عنوان یک برند هیجان ‌انگیز، ب­ام­و یک برند کامل و دلفریب و کوکا، یک برند صمیمی شناخته می‌شوند(پایگاه اینترنتی مجله برند).
۲-۴-۱۳ ارزش ویژه برند^[۲۰۹]
ارزیابی ذهنی و نامحسوس مشتریان از برند، که برتر و فراتر از ارزش عینی ادراکی آن است. سه عامل اصلی تاثیرگذار بر ارزش ویژه برند عبارتند از آگاهی مشتریان از برند، نگرش های مشتریان نسبت به برند و ادراک مشتریان از عملکرد و رفتار برند.ارزش ویژه برند یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین مفاهیم در حوزه برند است که برای اولین بار در سال ۱۹۸۰ معرفی گردید. این معیار نقش برند در استراتژی بازاریابی را پررنگ ساخته است؛ لیکن تاکنون شیوه های متعددی برای سنجش آن به­کار گرفته­شده و تاکنون هیچ گونه اتفاق­نظری در خصوص اجزا و کاربردهای آن در میان دانشمندان و پژوهشگران شکل نگرفته­است(پایگاه اینترنتی مجله برند).
۲-۴-۱۴ توسعه برند
توسعه برند مزیت حاصل از ارزش برند است. داسین و اسمیت^[۲۱۰](۱۹۹۴) و کلر و آکر(۱۹۹۲) مطرح کردند که توسعه برند موفق می ­تواند ارزش برند ایجاد کند. لوکن و جان^[۲۱۱](۱۹۹۳) و آکر(۱۹۹۳) در این مورد که توسعه برند ضعیف می ­تواند ارزش برند را تضعیف ­کند(وود، ۲۰۰۱).
فارکوهار^[۲۱۲](۱۹۸۹) رابطه­ایی بین ارزش برند و قدرت بازار ادعا می­ کند: مزیت رقابتی شرکت­هایی که ارزش بالاتری دارند فرصت توسعه موفق، جلو زدن از رقبا و ایجاد مانع برای ورود رقبا را به­همراه دارد(فارکوهار، ۱۹۸۹).
۲-۴-۱۵ برندینگ^[۲۱۳]
در محیط کسب­وکار رقابتی امروز، مشتری­ها اطلاعات بیشتری داشته، به انتخاب­های بیشتری دسترسی داشته و در نتیجه انتظارات سطح بالاتری نسبت به قبل دارند. بنابراین فروشندگان محصولات صنعتی به تلاش بیشتری برای ایجاد تمایز در محصولات خود نیاز دارند تا محصولات آن­ها یک کالای مصرفی معمولی به نظر نرسد. فروشندگان برای غلبه بر این چالش­ها و جلوگیری از جنسی­سازی کردن^[۲۱۴](فرآیندی که به موجب آن انتخاب محصول بیشتر از آنکه به تفاوت در خصوصیات، خدمات ارزش­افزا یا منافع وابسته باشد به قیمت آن محصول وابسته است) به دنبال برنددار کردن محصولات خود برای ایجاد تمایز بین محصولات خود و محصولات رقبا می­باشند. علاوه بر این تمایل به تمایز، بسیاری از مطالعات نشان می­ دهند که برندینگ محصولات صنعتی نسبت به قبل نقش بااهمیت­تری در تصمیم ­گیری­های صنعتی بازی می­ کنند(مک کویستون^[۲۱۵]، ۲۰۰۴).
یکی از مهم­ترین مولفه­های برندینگ توانایی ایجاد رابطه با مشتری به عنوان عامل کلیدی این تعامل است. برای توسعه این رابطه ابتدا باید به دنبال شناسایی تعریف مشتری از مفهوم ارزش بوده و سپس به­دنبال ارائه این ارزش از طریق تعامل با مشتری بود. زمانی که مشتری کالا را به شکلی که دوست دارد و تمایل به پرداخت بهای آن را دارد دریافت می­ کند، برند شانس بیشتری برای داشتن ارزش بیشتر برای مشتری دارد. برندی که از ارزش بالایی برخوردار است رابطه طولانی­تری با مشتری ایجاد کرده و عمق این رابطه پایه و اساسی برای موفقیت­های مداوم و مزیت رقابتی دائمی با وجود شکست بازار می­باشد(اسجلتز^[۲۱۶]، ۲۰۰۱).
کوین کلر و دونالد لمن^[۲۱۷](۲۰۰۶) مطالعه جامع و کاملی در زمینه برندینگ انجام داده و مشخص کردند از دید آکادمیک چه مباحث و تعاریفی در مورد موضوع­های اصلی برندینگ مانند تثبیت جایگاه برند، اندازه ­گیری ارزش برند، رشد برند و مدیریت برند راوجود دارد و برخی فاصله­های موجود در مطالعات برندینگ و ارزش برند را مشخص کرده و سوال­هایی را در این زمینه مطرح کردند(کلر و لمن، ۲۰۰۶).
۲-۴-۱۶ مدیریت برند^[۲۱۸]
مدیریت برند فرایند ایجاد، هماهنگی و نظارت تعامل بین یک سازمان و مشتریان آن می­باشد، چنین سازگاری و هماهنگی بین دیدگاه سازمان و باورهای مشتری در مورد برند وجود دارد(مک کوئینسن، ۲۰۰۴). پنج وظیفه اصلی مربوط به تصمیم ­گیری در مدیریت برند: ۱- تثبیت جایگاه برند^[۲۱۹
]، ۲- یکپارچه­سازی بازاریابی برند، ۳- ارزیابی عملکرد برند، ۴- رشد و پیشرفت برند، ۵- مدیریت استراتژیک برند می­باشند(همان منبع).
تثبیت جایگاه برند: جهت برنامه­ ها و فعالیت­های بازاریابی را مشخص کرده و شامل ساختن تداعی­ برندهای کلیدی در ذهن مشتری­ها و دیگر اجزاء اساسی برای تمایز و مزیت رقابتی برند می­باشد. علاوه­بر انتخاب ویژگی­های محسوس محصول مانند اسب­بخار در مورد خودرو، دو حوزه مربوط به تثبیت جایگاه برند، نقش نامشهودهای برند و تصویر و شهرت برند نیز می­باشند.
نامشهودهای برند: جنبه­ های بسیار مهم و منحصربه­فرد نامشهود تصویر برند هستند که شامل ویژگی­ها و مشخصه­های فیزیکی و دیداری نمی­باشند. بلکه شامل انواع تداعی­های برند مانند تصویرسازی واقعی یا آرمانی، تصویرسازی مصرف و خرید و تجربه­ها، توصیه­ها و سابقه مصرف ­کننده می­باشند.
یکپارچه­سازی فعالیت­های بازاریابی: می ­تواند به دست­یابی به جایگاه موردنظر و ایجاد ارزش برند کمک کند. موفقیت نهایی آن به اینکه تا چه میزان نه­تنها به شکل جداگانه بلکه با یکدیگر همکاری می­ کنند به­گونه ­ای که نتایج همکاری حاصل شوند، بستگی دارد.
ارزیابی عملکرد برند: برای مدیریت درست برند بازاریاب بایستی تصویر درستی از ارزش برند خود داشته­باشند. دو حوزه مربوط به این موضوع اندازه ­گیری و ارزش­گذاری ارزش برند در سطوح مختلف مشتری، بازار محصول و بازار مالی و ارتباط ارزش مشتری و ارزش برند می­باشد.
رشد برند: برندها اصولا از طریق توسعه محصول (توسعه خطی و گروهی) و توسعه بازار(کانال­ها و بازارهای جغرافیایی جدید) توسعه می­یابند. مفاهیم مربوطه به این موضوع استراتژی­ های توسعه برند و محصول جدید و اثر آن­ها با ارزش برند می­باشند.
مدیریت استراتژیک برند: صرف نظر از اینکه چه کسی مسئول مدیریت­کردن برند است مفاهیم استراتژیک کلی متفاوتی وجوددارند: طراحی بهینه ساختار برند، اثر برندینگ مشترک و اتحاد برندها و استراتژی­ های برندینگ جهانی و میان­فرهنگی(همان منبع).
۲-۴-۱۷ ساخت یک برند قوی
در محیط رقابتی امروزه جایی که ازدیاد محصولات بسیاری از مصرف ­کننده­ها را گیج کرده که چه محصولی برای چه کاری مناسب است، داشتن یک برند قوی این اطمینان را به مشتری می­دهد که تصمیم درست را گرفته و احتمال تصمیم اشتباه را کاهش دهد. همچنین مشتریان از کسی خریداری می­ کنند که بتوانند به او اعتماد کنند و یک برند قوی به آن­ها این امکان را می­دهد(مک کویستون، ۲۰۰۴).
امروزه ساخت یک برند قوی دستاوردهای مالی قابل­توجهی را برای سازمان به ارمغان آورده و برای بسیاری از سازمان­ها به اولویت تبدیل شده­است. در این راستا کوین کلر برای کمک به مدیریت در ساخت برند قوی مدل ارزش­ویژه مشتری مدار^[۲۲۰](CBBE) را طراحی کرده است.
بر اساس این مدل ساخت یک برند قوی شامل چهار مرحله است:
مرحله اول: ایجاد یک هویت برند^[۲۲۱] مناسب که ایجاد عمق و وسعت آگاهی از برند است.
مرحله دوم: ایجاد یک مفهوم برند مناسب از طریق تداعی­های برند قوی، مطلوب و منحصربه­فرد
مرحله سوم: انتخاب پاسخ­های برند^[۲۲۲] در دسترس و مثبت
مرحله چهارم: ایجاد ارتباطات برند با مشتریانی که مشتاق و فعالانه وفادارند.
در واقع در این چهار مرحله، چهار سوال اساسی که مشتری در ذهن خود در مورد برند می­پرسد پاسخ داده می­ شود.
چه کسی هستی؟(هویت برند)

آلودگی محیط زیست
تلاش در جهت حفظ تمایزات فرهنگی و فردی
نگرانی در مورد افزایش کاربرد تکنولوژی به جای نیروی انسانی و در نتیجه افزایش بیکاری
حضور فعال­تر کشورهای رقیب مثل ترکیه در منطقه
محدودیت زیرساخت­ها مانند حمل و نقل
بروز حوادث غیرمترقبه
تبلیغات منفی و سوء توسط رسانه­های جمعی کشورهای خارجی
بزرگ­نمایی بخشی از ناامنی­های موجود در مرزهای شرقی کشور

منبع: نوبخت، محمدباقر و پیروز، الهام. (۱۳۸۷). توسعه صنعت گردشگری در ایران: موانع و راهکارها (چاپ اول). تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی.
۲-۳-۲ صنعت گردشگری در ایران: نگاهی بر محدودیت­های پیش روی گردشگران خارجی
ایران یکی از مهمترین کشورهای جهان از نظر وسعت و قدمت مکان­های تاریخی و فرهنگی به شمار می­رود (مشایی و همکاران، ۲۰۰۷). بر همین اساس، پتانسیل بسیار زیادی برای جلب گردشگران بین ­المللی دارد. متأسفانه کشورهای اروپایی و امریکا علی­رغم روابط پایدار خود با کشورهایی نظیر ژاپن، ترکیه، روسیه، کشورهای آسیای میانه و سایر کشورهای اسلامی (شیعه)، تمام تلاش خود را جهت انزوای بیشتر این کشور به کار می­گیرند. این امر مشکلات متعددی را برای گردشگران بین ­المللی ورودی به ایران ایجاد کرده است؛ برای مثال، تحریم­های بین ­المللی باعث افت خدمات خطوط هوایی داخلی ایران شده است. به گفته دولت امریکا، این تحریم­ها به دلیل مسأله انرژی هسته­ای ایران وضع شده ­اند. علی­رغم تمامی این مشکلات، ایران همچنان در مسیر رشد برای جذب گردشگران خارجی قرار دارد (کوپر و همکاران، ۲۰۰۱؛ کزاک، ۲۰۰۲؛ گلدنر و ریچی، ۲۰۰۶؛ لاوز و همکاران، ۲۰۰۶).

با توجه به این مسأله که سیاستمداران علاقه کمتری به گردشگری دارند، واضح است که این صنعت از نظر سیاسی و اقتصادی، در مقایسه با نفت و سایر بخش­ها صنعت کم­اهمیت­تری تلقی می­ شود. این عدم علاقه حتی در رابطه با گردشگری بومی بیشتر نمایان است. در حالی که باید برای گردشگری پتانسیل ایجاد گردد. نفت و گاز در قیاس با ارزش ذاتی خود در کشور، منافع اندکی را ایجاد می­ کند. هم­زمان، بیکاری در میان جوانان، یکی از عمده­ترین چالش­های اقتصادی و اجتماعی ایران است. جوانان زیر ۲۵ سال، ۷۵ درصد از کل جمعیت را تشکیل می­ دهند و در برخی نواحی شهری بالای ۵۰ درصد از این مردم جوان کار مناسبی ندارد. گردشگری علی­رغم ویژگی­های زیاد کاری و پراکندگی جغرافیایی آن به عنوان بخشی که می ­تواند فرصت­های کاری زیادی برای این گروه ایجاد کند، بسیار حائز اهمیت است (باتلر و هینچ، ۲۰۰۷).
از طرف دیگر، گردشگری میان دو نگرش دولت نسبت به آن قرار دارد: یکی نگرش نسبت به گردشگری به عنوان وسیله­ای برای دستیابی به منافع و پیشرفت اقتصادی، و دیگری به عنوان ابزاری جهت هدایت به سوی جهانی شدن و تهدید ارزش­ها و هنجارهای بومی (باتلر و هینچ، ۲۰۰۷).
حکومت ایران در این رابطه باید گام­های مؤثری بردارد تا به این تصور غلط در مورد خود پایان دهد. البته باید به این نکته نیز توجه داشت که آموزه­های اسلامی اجازه نمی­دهند که برخی اقداماتی که در کشورهای دیگر در مورد توسعه گردشگری انجام می­ شود در ایران نیز پیاده شود. این مسأله به همان شناخت و درک اسلام برمی­گردد که برای پیروان خود آن را حرام کرده است؛ مانند شنای مختلط زنان و مردان و حمام آفتاب گرفتن در سواحل که واکنش زیاد محافل بین ­المللی را به همراه داشته است (باتلر و هینچ، ۲۰۰۷).
بازاریابی گردشگری بین ­المللی^[۷۴] در ایران به وفور به وسیله مشکلاتی درباره تصور ملی در ارتباط با وابستگی­های سیاسی و منطقه­ای و همچنین موضوعات فرهنگی و اجتماعی، با چالش روبرو شده است؛ مخصوصاً حجاب برای زنان و ممنوعیت هر نوع مشروبات الکلی. برای مثال، شواهدی وجود دارد که برخی از متصدیان تور گردشگران چینی به پیشرفت صنعت گردشگری ایران تمایلی ندارند؛ زیرا، حجاب در ایران الزامی است (باتلر و هینچ، ۲۰۰۷). برخی از کشورهای خارجی در مورد ایران اقدام به تبلیغات منفی می­ کنند، مقررات کشور در مورد صنعت گردشگری در زمینه ورود گردشگران به ایران تسهیلات مناسبی را ایجاد نمی­کند. مراکز و جاذبه­های گردشگری ایران برای بازدیدکنندگان خارجی به طور مناسب آماده نیست (خانی، ۱۳۸۹).
فقر، عدم وجود استانداردهای لازم، کم بودن امکانات در جاذبه­های گردشگری، ارائه تصویر منفی از ایران توسط کشورهای غربی، جنگ­های پی در پی در بسیاری از کشورهای اسلامی (لبنان، سوریه، لیبی، عراق و…) که تصویری از جنگ را برای منطقه ارائه می­دهد، به اضافه امنیت داخلی ناکافی مانند نزاع­های داخلی و تقسیمات و جدایی­طلبی­های سیاسی (که برخی اوقات توسط کشورهای دیگر تحمیل می­ شود)، نگرش­های دولتی، سیاست­های نادرست گردشگری، جوسازی منفی رسانه­های غربی، نبود امنیت منطقه­ای (ناپایداری­های سیاسی مانند کشمکش در مرزهای پاکستان و هند بر سر مسأله کشمیر)، از موانع و مشکلات اساسی کشورهای اسلامی است که تصویر معینی را در اذهان گردشگران خارجی ایجاد می­ کند (تاج­زاده نمین^[۷۵]، ۲۰۱۳).
محیط سیاسی داخلی کشور ایران و روابط بین ­المللی، موقعیت جغرافیایی ـ سیاسی^[۷۶] ایران، ناآشنایی با کشور ایران به عنوان یک مقصد گردشگری، چالش­های عمده­ای هستند که صنعت گردشگری در برابر بازارهای عمده گردشگری با آن مواجه است. اگر چه تغییر شرایط سیاسی در ایران را نمی­ توان منکر شد، اما زمان بسیار زیادی لازم است تا دیوار عدم آشنایی و تعصبات کلیشه­ای نسبت به ایران از بین برود و به عنوان یک تصویر مفید گردشگری برای گردشگران به شماره می ­آید. موفقیت در یک بخش خاص از بازار هدف به عوامل زیادی وابسته است (بیتنر^[۷۷]، ۱۹۹۵؛ موسکاردو، موریسون، پیرس، لانگ و اولیاری^[۷۸]، ۱۹۹۶؛ لینهارت و فراستوسک^[۷۹]، ۱۹۹۸؛ پیرس و بنکندوروف^[۸۰]، ۲۰۰۶).
اما مسأله اینجاست که در چه زمانی و مکانی تصویری نامطلوب توسط عوامل دسته سوم ایجاد شده است؟
مردم یک جامعه دلایل بسیار زیادی برای بازدید از جوامع دیگر دارد. اما ترک آداب و شئونات ناشناخته خود که در یک جامعه دیگر هم ناشناخته است و به صورت وارونه تصویری از آن دو ارائه شده است، مطمئناً کار چندان ساده­ای نیست (کاتلر، براون و ماکنز^[۸۱]، ۱۹۹۹؛ آدامز^[۸۲]، ۲۰۰۳). دولت امریکا و متحدانش، میراث فرهنگی و تصویر ایران برای گردشگران خارجی بازدیدکننده از این کشور را با اسلام­گرایان افراطی و احتمالاً خطرناک به تصویر کشیده­اند (علوی و یاسین^[۸۳]، ۲۰۰۷؛ وفاداری و کوپر^[۸۴]، ۲۰۰۷). اما با توجه به این که گردشگری فرهنگی^[۸۵] بخش عظیمی از گردشگران بین ­المللی را با خود همراه کرده است، حداقل می­توان گفت که این مسأله ایران را به کشوری جذاب برای گردشگران تبدیل کرده است (کراچ و لابرن^[۸۶]، ۲۰۰۳؛ ریچاردز و ویلسون^[۸۷]، ۲۰۰۷؛ کوپر، گاتا و ایادز^[۸۸]، ۲۰۰۸). ایران کشوری ناآشنا با گردشگری نیست و از قدیم­الایام گردشگری در آن رواج داشته است. سالیان سال است که راه ابریشم غرب و شرق را به هم متصل کرده و رژه امپراتوری­های بزرگ در جاذبه­های آن تأثیرگذار بوده است (بوناویا^[۸۹]، ۲۰۰۴). اما متأسفانه آگاهی و مدیریت مسایل مربوط به گردشگران به تازگی در سیاست­های دولت آشکار شده است (مشایی^[۹۰]، ۲۰۰۵).
علی­رغم این که گردشگری ۹ درصد از کل مشاغل ایران برای جوانان دنبال شغل­های رده بالا را به خود اختصاص داده است و اهمیت آن برای دولت روز به روز بیشتر آشکار می­ شود، اما فقط رقم بسیار کمی از ورودی­های سال­های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ (که در حدود ۲ میلیون نفر بوده است) را به خود جلب کرده است. با این وجود، صنعت گردشگری ایران تحت رگبار مسلسل مسایل منفی و تصویر بد است و به شدت تحت تأثیر محیط سیاسی کشور و روابط بین­الملل آن قرار گرفته است (یورومانیتور^[۹۱]، ۲۰۰۷).
دولت ایران برای مقابله با این مشکلات، در سال­های اخیر تلاش کرده است تا با جدیت، چهره فرهنگی و تاریخی ایران را به نحو چشمگیرتری ارتقا دهد. ادغام سازمان­های گردشگری با اداره میراث فرهنگی و چندین اقدام دیگر در سال­های اخیر، نشان از اقدامات دولت ایران برای ارتقای چهره خود و تأثیرگذاری بر روی این صنعت است. مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، معتقدند که ارتقای مؤثر این صنعت، باید در مقیاسی کوچک و در حوزه گردشگری فرهنگی باشد؛ چون، هنوز جامعه ایران آماده پذیرش انبوه گردشگران نیست (نقی^[۹۲]، ۲۰۰۰؛ وقاداری و کوپر، ۲۰۰۷). سیاست جذب و تغییر نگرش مردم جهان نسبت به ایران به عنوان یک مقصد گردشگری، همچنین تبلیغات تهاجمی علیه چهره ساختگی ایران توسط غرب در رسانه­های تصویری بین ­المللی، از جمله اقدامات صورت گرفته توسط مسئولان می­باشد. سازمان متولی گردشگری در ایران، در خلال سال­های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۷ در حدود ۱۰ میلیون دلار برای تبلیغات کشور ایران در رسانه­های بین ­المللی هزینه کرده است. بی بی سی، یورو نیوز، العربیه، الجزیره، ام بی سی، شبکه­ هایی بودند که تبلیغات در آنها به طور گسترده­ای پخش شد. ایران برای مبارزه با تبلیغات سوء رسانه­های غربی شروع به تأسیس رسانه­ای بین ­المللی با عنوان پرس تی وی^[۹۳] و با شعار جهانی سرشار از حقیقت کرد. این شبکه بین ­المللی حاذبه­های ایران را به طور گسترده­ای تبلیغ می­ کند (آی آر آی بی^[۹۴]، ۲۰۰۶).
سوای تمامی این برنامه­ ها برای جذب گردشگران، وزارت خارجه در ارتباط و هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تصمیم به صدور ویزا در فرودگاه­های کشور نمود و این خود گامی بزرگ برای جذب گردشگران بود؛ علاوه بر این، اشتیاق دولت برای جذب گردشگران را نشان می­داد. ایران، مطابق گزارشات یونسکو، از نظر داشتن جاذبه­های تاریخی و باستانی یکی از ۱۰ کشور برتر در جهان است. این کشور ۱۲۰۰۰ اثر ثبت شده ملی و رسمی دارد (مشایی، ۲۰۰۵).
با این حال، انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ باعث دگرگونی فضای کلی و تحریف واقعیات و منجر به تغییر شرایط اجتماعی و سیاسی و به خصوص گردشگری در تمامی وجوه شد. در سال ۱۹۷۰ در حدود ۶۰ درصد از کل گردشگران بین ­المللی ایران، امریکایی­ها بودند که سالانه مبلغی بالغ بر یک میلیارد دلار هزینه می­کردند. پس از انقلاب، این رقم دست­نیافتنی شد. به تبعیت از این تحولات، محدودیت­هایی در جامعه ایران ایجاد شدند که موجبات تمایز آن با جوامع دیگر، حتی سایر جوامع مسلمان، را فراهم آوردند. از جمله این محدودیت­ها می­توان به عدم گسترش سواحل دریا برای گردشگران، نگاه مذهبی به مسأله داشتن روابط جنسی خارج از ازدواج و مصرف مشروبات الکلی اشاره کرد (میدست­میرور^[۹۵]، ۱۹۹۸).
عوامل قانونی و دولتی از لحاظ نوع با سایر عوامل تعیین­کننده^[۹۶] متفاوت هستند. اما برای درک چارچوب ملی و بین ­المللی تحول تقاضا در سفر و گردشگری بسیار حائز اهمیت می­باشند. هدف بیشتر این قوانین و مقررات تأثیر گذاشتن بر عرضه است، تا تقاضا. با این حال، تأثیر آنها بر تقاضا نیز قابل توجه است. تمامی دولت­ها قوانین و مقررات را برای نگهبانی از سلامت و امنیت جامعه­شان و کنترل بهره ­برداری از زمین­ها و ساختمان­ها وضع می­ کنند و برای تخطی از آن جریمه تعیین می­ کنند. چنین مقرراتی بسیار مهم هستند و تمامی اشکال صنعت را تحت تأثیر خود قرار می­ دهند (میدلتون و کلارک^[۹۷]، ۲۰۰۱). اُبِر^[۹۸] (۲۰۰۱) جنبه­ های سیاسی گذرنامه را در جریان گذر گردشگران از مرزها بررسی نمود. منابع اصلی و جاذبه­ها باید توسط منابع و عوامل پشتیبان^[۹۹] حمایت شوند. این عوامل، زیرساخت­ها، راه­های دسترسی، منابع رفاهی و مهمتر از همه اراده سیاسی را شامل می­شوند. دسترسی به یک مقصد چالشی است که گرفتن روادید و خرید بلیط پرواز را در بر می­گیرد. در صورتی که اراده سیاسی به قدر کافی قوی باشد، منابع و عوامل پشتیبان، می­توانند آزاد شوند (باتلر و سانتیکال^[۱۰۰]، ۲۰۱۰). مقررات حمل و نقل هوایی عبارت است از مسیرهای پروازی، خطوط هوایی مجاز، تعداد پروازها، باند فرودگاه برای فرود یا پرواز، ظرفیت صندلی در هر مسیر و گاهی قیمت­هایی که نباید از مشتریان گرفته شود. حمل و نقل هوایی بر اساس توافقات بین دو کشور انجام می­ شود. آزادسازی تجارت و تحولات دیگر، حمل و نقل هوایی را به سوی رقابت آزاد جهانی سوق داده است. این تغییرات تأثیر زیادی بر تقاضای محصولات گردشگری دارد (میدلتون و کلارک، ۲۰۰۱).
نگرش­ها نسبت به گردشگری زیرمجموعه­ای از نگاه وسیع­تری است که به کیفیت مطلوب زندگی و چگونگی رسیدن به آن وجود دارد. این نگرش­ها در میان ملل مختلف متفاوت است. چنین نگرش­هایی تحت تأثیر تبلیغات اثربخش^[۱۰۱] و بازاریابی^[۱۰۲] صحیح قرار دارد. نگرش­های اجتماعی ـ فرهنگی در کنار عوامل اقتصادی و جمعیت­شناختی، اثر بسیار زیادی بر نگرش­ها نسبت به گردشگری و کیفیت زندگی دارد؛ زیرا، مردم با این عقاید و اندیشه­ های معمول پرورش یافته­اند (میدلتون و کلارک، ۲۰۰۱). نگرش منفی نسبت به گردشگری، به ویژه در جوامع مسلمان، بسیار اهمیت دارد؛ چرا که، قانون اساسی در کشورهای مسلمان بر مبنای اسلام تدوین شده است؛ حتی اگر قانون بر اساس اسلام نباشد، یافتن مرزی برای جداسازی دین از حکومت بسیار دشوار خواهد بود (باتلر و سانتیکال، ۲۰۱۰). بنابراین نگرش مسئولان و مردم نسبت به گردشگری و سایر مسایل، با ارزش­های مذهبی عجین شده است. در کشورهای مسلمان، علی­رغم مشکل گسترده بیکاری، از مشاغل صنعت گردشگری استقبال کمتری می­ شود؛ زیرا، گردشگری در این کشورها معمولاً پدیده­ای منفی تلقی می­ شود و به دلیل رواج مسایل جنسی، افراط در مصرف مشروبات الکلی، قمار، مواد مخدر، فیلم­های مستهجن و بی­بندوباری نکوهیده است (دین^[۱۰۳]، ۱۹۸۹).
برخی مذهب را عامل منفی در انتخاب مقصد می­دانند. در گردشگری می­توان از خرید و مصرف گوشت خوک پرهیز کرد؛ زیرا، ضرورتی در گردشگری ندارد. اما نمی­ توان ممنوعیت خرید و فروش و مصرف مشروبات الکلی در گردشگری بین ­المللی را نادیده گرفت. این مسأله برخی از گردشگران را از سفر به چنین کشورهایی باز می­دارد (باتلر و سانتیکال، ۲۰۱۰). از دیدگاه مدیران و تورگردانان و دفاتر خدمات مسافرتی تهران، ضوابط و قوانین اسلامی، باورها و اعتقادات مذهبی و آداب و رسوم، مانع توسعه گردشگری می­شوند (خانی، ۱۳۸۹). مسأله دیگر، با اشتغال زنان در گردشگری در ارتباط است و زمانی نمود پیدا می­ کند که شرکتی کارکنان خود را مجبور به پوشیدن یونیفرم خاصی بکند که با اصول اسلامی مغیارت داشته باشد. این مشکل در کل خاورمیانه و شمال افریقا وجود دارد. زنانی که با حجاب کامل و پوشش ­های تیره در محل کارشان حاضر می­شوند، به گردشگران حس تروریست بودن را القا می­ کنند. از طرف دیگر، گردشگران از صحبت کردن با آنان می­ترسند؛ زیرا، در اینکه چنین افرادی اجازه کار دارند یا نه، مرددند. مسایل مربوط به جذابیت ظاهری نیز وضعیت اشتغال در گردشگری را وخیم­تر می­ کند و باعث کاهش مطلوبیت نیروی انسانی در این بخش می­ شود (باتلر و سانتیکال، ۲۰۱۰).
اطلاعات در تصمیم ­گیری سفر نقش بسیار مهمی ایفا می­ کند. با توحه به این که گردشگری صنعتی مبتنی بر اطلاعات است، و مسافرت در زمره تصمیم ­گیری­های پیچیده محسوب می­ شود، گردشگر به فراخور نیازها و خواسته­ های خود نیازمند اطلاعات از کانال­های گوناگون می­باشد (تاج­زاده، ۱۳۸۸).
بی­نزاکتی، قمار، خوردن گوشت خوک و سایر غذاهای حرام، نوشیدن مشروبات الکلی و پوشیدن لباس­های نامناسب و آرایش غلیظ در اسلام ممنوع می­باشد (زمانی­فراهانی و آندرسون^[۱۰۴]، ۲۰۱۰).
۳-۳-۲ رسانه­های جهان، ایران واقعی و برنامه گردشگری ایران
امروزه تصویر ایران بسیار متفاوت از آن چیزی است که پیش از این در دنیا شناخته می­شد. تعداد ورودی­های دانشجویان در رشته­ های مختلف در دانشگاه­ها، ورود زنان پا به پای مردان به عرصه ­های دانشگاهی و اجتماعی، تولید ۹۵ درصد از نیاز دارویی کل کشور و بسیای مسایل دیگر چهره ایران را در عرصه بین­الملل دگرگون ساخته است (مرکز خبر سازمان ملل متحد^[۱۰۵]، ۲۰۰۷). جایگاه اجتماعی زنان در ایران پس از انقلاب امروزه در مرکز توجه رسانه ­ها قرار گرفته است. این امر بیشتر به منظور نشان دادن پوشش حجاب کامل برای زنان است که طبق قوانین اسلامی برای تمامی زنان ایرانی و خارجی (در ایران) اجباری می­باشد. رسانه ­ها با این کار به دنبال ارائه چهره خاصی از ایران هستند (خبرگزاری بی بی سی^[۱۰۶]، ۲۰۰۴؛ ام اس ان بی سی^[۱۰۷]، ۲۰۰۷).
درک از ایران در نگاه جهانی و به خصوص در نگاه گردشگران امریکای شمالی و اروپا آشفته بوده است (باتلر و هینچ، ۲۰۰۷). علی­رغم این که بیش از نیمی از دانشجویان دانشگاه­ها، بیش از نیمی از معلمان، و بیش از ۶۰ درصد کارکنان دولت در ایران را زنان تشکیل می­ دهند (آژانس خبرگزاری ایران^[۱۰۸]، ۲۰۰۷) و دولت ایران پس از انقلاب توانسته نقش­های متعددی را برای ایفا به زنان بسپارد، ولی با این حال، تمرکز رسانه­های غربی­ای که اخبار ایران را پوشش می­ دهند، بر یک چهره اسلام رادیکال و افراطی و قرون وسطایی است. با تمام این اوصاف، دولت ایران تصمیم گرفته است که طرح جامع گردشگری ملی خود را با نگاهی باز به صنعت گردشگری تدوین کند تا از طریق جوانب کلی آن، هم بتواند از سود مالی فراوان برخوردار شود و هم چهره منفی ایران در جهان را تغییر دهد (فلوندرز^[۱۰۹]، ۲۰۰۶).
افزون بر اینها، ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی موجود در کشورهای در حال توسعه منافع و مزایای حاصل از توسعه گردشگری را محدود می­ کند (شارپلی و تلفر^[۱۱۰]، ۲۰۰۷). صنعت گردشگری در کشور ما، چه گردشگری داخلی و چه گردشگری بین ­المللی هیچ گاه به توسعه مطلوب دست نیافته است و این امر نتیجه برنامه ­های تدوین شده بوده است. با توجه به غنای منابع گردشگری کشور، علت این امر عمدتاً در اتخاذ اهداف و سیاست­های نادرست و تنگناهای اجتماعی ـ اقتصادی و عدم توسعه ساخت اقتصادی و زیربنایی نهفته است (معصومی، ۱۳۸۷).
اولین طرح جامع گردشگری ایران در سال ۲۰۰۱ توسط شورای گردشگری ایران با حمایت UNDP و UNWTO شکل داده شد. تغییر و نوسازی تمامی جاذبه­های گردشگری دست ساخت و همچنین اماکن و امکانات گردشگری آسیب­دیده در طول جنگ تحمیلی، از جمله نخستین اقدامات در این عرصه به شمار می ­آید. روی هم رفته، می­توان اذعان داشت که مسأله­ای که منجر به وقوع انقلابی عظیم در صنعت گردشگری ایران، ارتقای چهره ایران در جهان و همچنین گشودن گره­های ارتباطی ایران با جهان شد، استراتژی گفتگوی تمدن­ها بود که بدین طریق برای جوانان بیکار، به ویژه در مناطق روستایی بالقوه، مشاغلی ایجاد شد؛ ارزهای خارجی برای گسترش رفاه اجتماعی به جامعه ایران سرازیر شد؛ و صنعت گردشگری ایران از منظر زیست­محیطی، پایداری و اجتماعی ـ فرهنگی گسترش یافت (ایتو^[۱۱۱]، ۲۰۰۱). اهمیت این موضوع زمانی آشکار شد که اولآً نخستین گام بزرگ در جهت توسعه این صنعت در کشور برداشته شد؛ ثانیاً آن زمان که سازمان ملل متحد سال ۲۰۰۱ را به عنوان «سال گفتگوی تمدن­ها» نامگذاری کرد. لازم به توضیح است که واژه «گفتگوی تمدن­ها» توسط سید محمد خاتمی، رئیس جمهوری سابق ایران برای نخستین بار استفاده شد. حال سوال این است که اگر چه شرایط بین ­المللی پایدار و ثابت به عنوان پیش­فرض گسترش و رشد صنعت گردشگری به حساب می ­آید، آیا خود این صنعت نیز می­توانست به باز شدن گره­های ارتباطی و سیاسی ایران با کشورهای دنیا منجر شود (فلوندرز، ۲۰۰۶).
مطالعه اقتصاد گردشگری ایران نشان می­دهد که تأثیر کلی این صنعت بر اقتصاد ایران در مقایسه با سایر بخش­های اقتصادی همچنان رقم بسیار پایینی را به خود اختصاص داده است؛ برای مثال، صنعت گردشگری تنها ۳/۳ از کل اشتغال در ایران در GDP را ازآن خود کرده است. در حالی که درآمد دولت از آن، به اندازه ۱۵/۰ از درآمد کل کشور است (ایتو، ۲۰۰۷). اگر چه آمار بسیار دقیقی از تمرکز درآمد گردشگری کشور ایران در دست نیست، اما با مطالعه روندهای گذشته می­توان گفت تمرکز اصلی آن بیشتر به شهرهای تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و یزد بر می­گردد. به طور کلی، صنعت گردشگری در مسیر خود در راه توسعه و پیشرفت قرار دارد. هر چند در این راه با چالش­های بسیار عمیقی مواجه است که پیشتر بدانها اشاره گردید. همان­طور که بارها گفته شد، ثبات سیاسی نقش اساسی در گسترش این صنعت بازی می­ کند و نباید فراموش کرد که حتی اگر تمامی جاذبه­های جهان در ایران باشد، بدون ثبات سیاسی و صلح پایدار نمی­ توان گردشگران را به کشور خود جذب کرد. برنامه جامع گردشگری در راستای محقق ساختن و آزمودن جایگاه حال حاضر این صنعت می­باشد. از دیدگاه میان رشته­ای، همان­طور که بسیاری از مؤلفان اشاره کرده ­اند، پژوهش­ها و ارزیابی کامل منابع گردشگری ایران، امکانات، خدمات، زیرساخت­ها، نیروی انسانی، و مؤسسات آموزش فنی و حرفه­ای مورد نیاز است (ایتو، ۲۰۰۷). خروجی این کار این خواهد بود که میراث فرهنگی و گردشگری ایران بدون شک مهمترین پتانسیل کشور ایران خواهد بود. آثار و رویدادهای تاریخی شامل آثار ثبت­شده جهانی از ایران باستان تا دوره اسلامی، جاده ابریشم، تنوع جوامع قومی و روستاها، و سبک زندگی فرهنگی در دسترس به عنوان توانایی­های بالقوه ایران مطرح شده ­اند. علاوه بر آثار غنی میراث فرهنگی، کشور ایران دارای سرمایه ­های غنی و متنوع از آثار طبیعی است. آب و هوای گوناگون، پارک­های ملی و مناطق حفاظت­شده، جشمه­های آب گرم و سرد، لجن درمانی و… از توانایی­های بالقوه اکوتوریسم این کشور به حساب می ­آید (وفاداری و کوپر، ۲۰۰۷).
۴-۳-۲ گردشگری و سیاست در وضعیت کنونی ایران
صنعت گردشگری در دنیای کنونی بدون مشارکت دولت یارای وجود ندارد و این واقعیتی احتناب­ناپذیر است. به طور کلی، می­توان ادعا کرد که تنها دولت است که می ­تواند با ایجاد مرزهای سیاسی، امنیت، ثبات، ساختارهای قانونی و مالی که توسعه صنعت گردشگری نیز بدان نیازمند است، می ­تواند اعلان وجود کند (الیوت^[۱۱۲]، ۱۹۹۷).
در خصوص کشور ایران پس از خلع شاه سابق، سیاست خارجی و روابط بین ­المللی نقش کلیدی در توسعه و گسترش صنعت گردشگری ایفا کرده است و اساس آن را تشکیل داده است. در این میان، شاید بتوان گفت که مهمترین مسأله تعارض اساسی بین روابط ایران و امریکا، و همین­طور متحدانش می­باشد که سایر مسایل را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است؛ مسایلی که از تغییر ایدئولوژی و ارزش­های فرهنگی در داخل جامعه ایران نشأت گرفته­اند (مهدوی^[۱۱۳]، ۲۰۰۴).
البته در سال­های اخیر، تلاش­ های بسیاری از سوی ایران برای معرفی و توضیح انقلاب اسلامی صورت گرفته است تا در نقطه مقابل تلاش­ های کشورهای اروپایی و امریکا بایستد که همواره درصدد ارائه تصویری نامناسب از ایران به دنیا بوده ­اند. در حالت کلی می­توان چنین ادعا کرد که ایران در طی سه دهه اخیر دوران بسیار متلاطمی را پشت سر گذاشته است. انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹، هشت سال جنگ تراژدیک با عراق، ناامنی کشورهای منطقه و همسایه ایران، داستان تحریم­های سازمان ملل متحد علیه ایران و شرایط سیاسی متغیر این کشور، همگی از جمله عواملی هستند که کشور و در رأس آن صنعت گردشگری ایران را تحت تأثیر قرار داده­اند. از زمان اتمام روابط بسیار خوب ایران با امریکا، تمامی تلاش­ها برای محدود ساختن روابط ایران با سایر کشورها نیز صورت گرفته است و این مسأله عامل اصلی اثرات منفی بر صنعت گردشگری ایران بوده است (فیاض­منش^[۱۱۴]، ۲۰۰۳).
۴-۲ مروری بر پژوهش­های گذشته
با اینکه از تاریخ گردشگری به مفهوم امروزی و جدیدش کمتر از یک سده می­گذرد، ولی مباحث و پژوهش­هایی که طی دهه­های اخیر در مورد صنعت گردشگری صورت گرفته به اندازه­ای بوده است که با اطمینان می­توان گفت کمتر زمینه علمی و تجاری بدین صورت توسعه و رشد روزافزون داشته است و پیش ­بینی­های معتبر حاکی از تبدیل شدن این پدیده به صنعت شماره یک در دهه آتی است؛ چنان که، در سال ۲۰۰۷ گذرنامه نزدیک به ۹۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا مهر شده و دارندگان این گذرنامه­ها به عنوان مسافر بین ­المللی شناخته شده ­اند (حیدری چیانه، ۱۳۸۷).
تا کنون پژوهش­های بسیاری در مورد تصمیمات گردشگران انجام شده است، که بیشتر با محدودیت­های زمانی و مکانی در ارتباط هستند (دلارت، اتما و لیند^[۱۱۵]، ۱۹۹۸). بخش اعظمی از پیشینه ادبیات پژوهش حاضر به عنوان زیرمجموعه­ای از علوم دیگر از جمله اقتصاد، جامعه ­شناسی و… صورت پذیرفته است که در ادامه به تفکیک پژوهش­های داخلی و خارجی بدانها پرداخته می­ شود:
۱-۴-۲ پژوهش­های داخلی
موحدی (۱۳۷۴) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی عوامل مؤثر در عدم تمایل بخش خصوصی برای سرمایه ­گذاری در صنعت جهانگردی ایران» با طرح چند فرضیه پژوهش خود را انجام داده است. در یکی از فرضیات این پژوهش عنوان می­ شود که به نظر سرمایه ­گذاران بخش خصوصی قوانین و مقررات مربوط به صنعت گردشگری تسهیل­کننده نیست. داده ­های پژوهش از سه طریق مصاحبه با سرمایه­گزاران و مسئولین مرتبط با صنعت گردشگری، توزیع پرسشنامه در بین ایرانگردان و گردشگران، و همچنین مطالعه اسناد و مدارک جمع­آوری شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بخشی از مقررات حاکم بر این صنعت محدودکننده است و بخش دیگری که تسهیلاتی در آن در نظر گرفته شده است، ضمانت اجرایی ندارد و دستگاه­های مرتبط از اجرای آن امتناع می­ورزند که به نوعی نقض حقوقی و قانونی محسوب می­گردد. علاوه بر این، عدم تسهیل­کنندگی قوانین مربوط به صنعت گردشگری به عنوان عاملی در جهت عدم تمایل بخش خصوصی برای سرمایه­گزاری در این صنعت قلمداد می­ شود. پژوهشگر دلایل کمبود تقاضا برای گردشگری را ناشی از عوامل زیر می­داند:
هزینه خدمات این صنعت در مقایسه با کیفیت آن از نظر گردشگران رضایت­بخش نیست؛
تبلیغات مناسبی برای جذب و جلب گردشگران وجود ندارد؛ و
کیفیت محصولات صنایع دستی ایران برای گردشگران رضایت­بخش نیست.
مرسلی (۱۳۷۴) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «تخمین توابع عرضه و تقاضای توریسم خارجی در ایران» بیان می­ کند که فقدان تلقی مثبت نسبت به گردشگری از مشکلات جذب و توسعه گردشگری در ایران می­باشد.
ناصری (۱۳۷۵) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان «شناسایی موانع مؤثر بر توسعه صنعت توریسم ایران و طراحی الگویی برای گسترش خوب توریست» به بررسی نظر جامعه آماری پژوهش، یعنی، گردشگران خارجی پرداخته است. وی در پژوهش خود چنین بیان می­ کند که عدم هماهنگی فرهنگ گردشگران برخی از کشورها با فرهنگ و ارزش­های حاکم، وجود سازمان­های موازی گردشگری و مشکلات سرمایه ­گذاری و صنعت تبلیغات از اهم مشکلات گردشگری کشورمان می­باشد.
سلیمی (۱۳۷۶) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی موانع فکری، اجتماعی و فرهنگی گسترش توریسم در ایران از دیدگاه جامعه ­شناسی» به بررسی موانع موجود از دیدگاه جامعه­شناختی پرداخته است. جامعه آماری مورد نظر این پژوهش گردشگران خارجی بوده است.