سه مرحله اصلی در هر فرایند لایه نشانی فیزیکی تبخیری^[۱۵] تحت شرایط خلا شامل (الف) تبخیر ماده منبع، (ب) انتقال بخار از منبع به زیرلایه که می‌خواهیم آن را با ماده منبع پوشش دهیم و (ج) تشکیل لایه نازک روی زیر لایه با انباشت بخار منبع مورد نظر است که با کنترل مقدار ماده انباشت شده می‌توان ضخامت لایه را تنظیم کرد. روش­های مختلفی بر اساس روش تبخیر وجود دارد که تفاوت آنها در روش تولید بخار می­باشد.
۲-۳-۲-۱-۱- روش تبخیر گرمایی
آسانترین و فراگیرترین روش لایه­نشانی، روش تبخیر^[۱۶] می­باشد. از ویژگی­های مثبت این روش می­توان به کاربرد آسان، سادگی و سرعت زیاد لایه­گذاری اشاره کرد. در این روش منبع تبخیر و ماده بستر درمحفظه خلاء قرار می‌گیرند و سپس محفظه تا فشاری که معمولاُ کمتر از ^۵- ۱۰ تور است، تخلیه می شود. عمل تخلیه باعث کاهش یافتن دمای تبخیر مواد مختلف و خلوص بیشتر لایه­ی نازک می‌شود. ماده­ مورد نظر برای لایه نشانی را در یک محفظه­ی فلزی استوانه­ای ­و یا یک سیم فلزی مارپیچ قرار می­ دهند. محفظه فلزی باید از ماده­ای دیرگداز و با رسانایی گرمایی خوب و مقاومت الکتریکی بالا باشد. زیر­لایه را با فاصله­ای در بالای منبع تبخیر قرار می­ دهند. سپس از منبع تبخیر جریان الکتریکی با شدت بالا عبور می­ کند. در اثر مقاومت الکتریکی زیاد منبع تبخیر، گرمای زیادی تولید می­ شود که زمینه­ ذوب شدن ماده­ مورد نظر را فراهم می­ کند. کم­کم اتم‌های ماده­ای که گفته شد با دریافت انرژی از فاز جامد یا مایع به فاز گازی می­روند. به دلیل اختلاف فشار محیط اطراف زیرلایه با محیط اطراف منبع، ماده تبخیر شده به سمت زیرلایه حرکت می‌کند. یکی از مواردی که در این روش بسیار مهم است، زاویه برخورد اتمها با سطح زیر­لایه می­باشد و باعث تفاوت ضخامت لایه در نقاط مختلف زیر‌لایه می­ شود. یکی از علت‌های مهم این اختلاف عدم همگرایی در ذرات بخار می­باشد. برای کاهش دادن این اختلاف ضخامت می­توان آهنگ لایه­گذاری را تا حد امکان کاهش داد. این کار با کاهش دمای زیر­لایه و منبع تبخیر ممکن می­ شود. همچنین می­توان فاصله­ی منبع تبخیر تا زیر­لایه را تا حد امکان افزایش داد. زیرا با این کار زاویه­ی برخورد ذرات با زیر­لایه بسیار کوچک می‌شود.

پوشش‌هایی که با روش تبخیر حرارتی ساخته می­شوند را در گستره ای از دماهای مختلف از دمای اتاق تا دمای ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌توان روی قطعات گوناگون قرار داد. با این روش پوششی بسیار یکنواخت می­توان ایجاد کرد که چسبندگی پوشش یا لایه نازک به زیرلایه را در مقایسه با برخی از روش‌های پوشش‌دهی، تا بیش از شش برابر افزایش می­دهد. در مقایسه با افزایش طول عمر و کیفیت بالای پوشش، هزینه آن منطقی و حتی پایین ارزیابی می­ شود. رنگ زیبای حاصل از اکثر پوشش‌ها امکان استفاده از آن‌ها را در قطعات لوکس و دکوری نیز فراهم نموده است [۲۱ .[ شکل ۲-۴ طرحواره روش لایه‌نشانی تبخیری را نشان می‌دهد.
شکل (۲- ۴) طرحواره روش لایه‌نشانی تبخیری
۲-۳-۲-۱- ۲- روش تبخیر توسط باریکه­ی الکترونی
این روش به روش تبخیر گرمایی شباهت بسیار دارد، تنها تفاوت آن در عامل تبخیر ماده­ مورد نظر می­باشد. در این روش از یک سیم فلزی داغ به عنوان منبع باریکه­ی­ الکترونی^[۱۷] استفاده می­ شود. جنس سیم از فلزی انتخاب می­ شود که دارای الکترونهای رسانش زیاد، تابع کار کوچک و مقاومت الکتریکی زیاد باشد ( معمولأ از تنگستن استفاده می­ شود). این سیم به وسیله­ عبور جریان الکتریکی گرم می‌شود و شروع به تابش الکترون می­نماید، آنگاه توسط میدان مغناطیسی متغیری که درون اتاقک خلاء وجود دارد، باریکه­ی الکترونی به سمت ماده­ مورد نظر هدایت می­ شود­­. یکی از مزیت­های این روش، تبخیر نقطه­ای­ ماده­ مورد نظر می­باشد و ضرورتی ندارد که تمام آن ماده، به دمای تبخیر برسد. این نکته باعث می­ شود تا از تبخیر محفظه­ی نگه­دارنده­ی ماده­­ مورد نظر و ایجاد ناخالصی در لایه­ی نازک جلوگیری شود. به علت احتمال برخورد باریکه­ی­ الکترونی با ظرف ماده­­ مورد نظر، لازم است کف این ظرف بوسیله­ی آب خنک گردد [۲۱٫[ شکل ۲-۵ طرحواره ای از دستگاه لایه نشانی تبخیری به کمک باریکه الکترونی را نمایش می‌دهد.
شکل (۲-۵) طرح واره ای از دستگاه لایه نشانی تبخیری به کمک باریکه الکترونی
۲-۳-۲-۱- ۳- روش برآرایی توسط باریکه مولکولی (MBE)
لایه­نشانی پرتو مولکولی^[۱۸] روشی برای رشد کریستال­ها از طریق برهمکنش زیرلایه­های کریستالی بسیار گرم و پرتو­های بخار می­باشد. فرایند مذکور در محفظه­های با خلاء بسیار بالا رخ داده و نیازمند زیرلایه­های تک کریستال و بخارهایی با خلوص بسیار بالا است. بخارات پیش ماده نیمه‌هادی بر روی یک زیرلایه بسیار گرم در شرایط دما و فشار کنترل شده فرستاده می‌شود و موجب رشد کریستال به شکل پیوسته می­گردد. راکتور MBE شامل یک محفظه­ی خلاء، یک زیرلایه که بر روی یک نگهدارنده قرار گرفته و یک مجموعه از سلول­های نفوذ مولکولی می­باشد. سلول­های نفوذ مولکولی نقش بخار کردن عناصر تشکیل دهنده نیمه‌هادی مورد نظر و هدایت بخارات مذکور بر روی زیرلایه­ی بسیار گرم را دارند. هر سلول نفوذ مولکولی ممکن است یک ماده متفاوت را تبخیر کند و می ­تواند به صورت مجزا متوقف شود [۲۱٫[ شکل ۲- ۶ طرحواره‌ای از لایه‌‌گذاری منظم پرتوی مولکولی را نشان می‌دهد.
شکل (۲- ۶) طرحواره‌ای از لایه‌‌گذاری منظم پرتوی مولکولی
۲-۳-۲-۱- ۴ - روش لیزری پالسی (PLD)
لایه نشانی لیزر پالسی^[۱۹] فرایندی است که شامل رسوب نشانی مواد جدا شده از سطح، توسط لیزر بر روی زیرلایه می باشد. یک پرتو پرقدرت لیزر، به طور متناوب، به یک ماده هدف برخورد کرده و منجر به سایش لحظه­ای و یونیزاسیون اتمهای سطح می­ شود. هنگامی که پالس لیزری به ماده­ مورد نظر برخورد کرد، اتمهای این ماده دارای انرژی جنبشی زیادی می­شوند. سپس پیوندها­ی بین آنها گسسته می­ شود و اتمها وارد فاز گازی می­شوند. این اتم‌ها، الکترون‌ها و یون‌ها که به سرعت در حال دور شدن از ماده هدف می­باشند، به سطح زیرلایه برخورد می­ کنند. فرایندهای PLD تحت شرایط کنترل فشار، تغییر می‌کنند. در برخی موارد، در حین فرایند به منظور رسوب نشانی لایه‌های مختلف بر روی یکدیگر ماده هدف سوئیچ می شود. پارامترهایی که لازم است ضمن رسوب نشانی بخار پالسی کنترل شوند عبارتند از : دمای زیرلایه، شدت لیزر، فاصله بین هدف و زیرلایه، نوع اتمسفر گازی )فعال یا غیرفعال( و فشار رسوب نشانی ) شکل ۲- ۷).
شکل (۲-۷) طرحواره‌ای از دستگاه لایه‌نشانی لیزری پالسی
۲-۳-۲-۱-۵ – روش تبخیر به کمک شعاع یونی (IBAD)
این روش را رسوب‌گذاری ارتقا یافته به کمک پرتو یونی ^[۲۰]می­نامند. روش درج یونی یکی از روش‌های اصلی رسوب گذاری بخار فیزیکی است.  بنابر‌این بیشتر آنچه در مورد روش‌های بخار فیزیکی صادق است در این نوع از سیستم‌ها و روش‌ها نیز صدق می‌کند. به عبارتی یک روش لایه نشانی اتمی روشی است که بر مبنای جرم و شار و انرژی گونه‌های اتم بمباران کننده قابلیت رسوب و نشاندن لایه را دارا می‌باشد. در این روش زیر لایه و فیلم رسوب‌گذاری شده (در همان لحظه شکل‌گیری بر سطح زیر لایه) تحت بمباران ذرات اعم از یون‌ها، اتم ها و مولکول ها قرار می‌گیرند که این امر موجب تغییر و تفاوت در مشخصات پوشش ایجاد شده می‌کند، که دو دسته اصلی دارد: درج یونی بر اساس پلاسما و درج یونی بر اساس خلاء. مواد پوششی به طور مشابه با روش بخار سازی تبخیر می‌گردند. پلاسما بواسطه یک بایانس زیر‌لایه با یک پتانسیل منفی بالا‌‌‌‌ kV) 5 (در فشار پایین ایجاد می شود. بمباران یونی یکنواخت زیر‌‌لایه، کندوپاش مناسب اتم‌های تمام سطح را به دنبال دارد که نتیجه آن، چسبندگی بهتر و کاهش ناخالصی‌ها خواهد بود و پوشش سطح بدون ناپیوستگی خواهد بود. در این روش هم می‌توان از گازهای بی اثر استفاده نمود و هم از گازهای واکنشی که بستگی به اهداف مورد نظر داشته و کاربردهای فراوانی در پوشش های سخت، تزیینی، نوری و بسیاری موارد دیگر دارد.
۲-۳-۲-۲ - روش کند­و­پاش
در این روش یک چشمه (یا هدف) در محیطی با خلاء بالا قرار می­گیرد و با یونهای یک گاز بی اثر (همانند آرگون) بمباران می­ شود که این یون‌ها توسط ولتاژ بالا شتاب داده شده ­اند و موجب ایجاد یک قوس الکتریکی یا پلاسما می­گردد. اتم‌های هدف به طور فیزیکی از سطح ماده جدا و با سرعت از سطح کنده شده به سمت زیر لایه‌ای که قرار است روی آن رسوب نشانده شود پاشیده می­ شود و چون محیط خلاء خوبی دارد این کار به نحو احسن انجام می‌گردد. در حقیقت در این مسیر آنچه از نظر فیزیک به شکل بارز رخ می­دهد پدیده تغییر اندازه حرکت در طی برخورد یونهای پرشتاب با سطح هدف و انتقال این اندازه حرکت به اتم‌های سطحی هدف است که موجب جدا شدن و حرکت این اتم‌ها به سوی زیر لایه می­ شود. با توجه به اینکه فرایند اسپاترینگ نیاز به حرارت ندارد، لذا یک فرایند سرد به حساب می‌آید. اسپاترینگ از مزایای عمده­ای نظیر نیاز به دمای اندک، قابلیت روکش‌دهی به هر ماده­ای (فلز، سرامیک، مواد آلی) و قابلیت لایه­نشانی لایه­ های کامپوزیتی با ترکیبات قابل کنترل به صورت استوکیومتری برخوردار است. ولی در عوض این عیب را دارد که کنترل آن دشوارتر است و به واسطه ذرات پر انرژی که مورد استفاده قرار می­دهد، می ­تواند به بافت زیر لایه آسیب برساند ­(شکل ۲- ۸).
شکل (۲- ۸ ) طرحواره‌ای از لایه‌نشانی به روش کند­و­پاش
کندوپاش اولین بار در سال ۱۸۵۲ مورد استفاده قرار گرفت. در آن هنگام، شخصی به نام گرو^[۲۱] با بهره گرفتن از تخلیه الکتریکی توانست لایه فلز را روی کاتد سرد لایه نشانی کند. کندوپاش در ابتدا، عمدتاً برای لایه­نشانی فلزات دیرگداز بکار می­رفت چرا که لایه­نشانی آنها با روش حرارتی ممکن نبود و به مرور با انجام تغییراتی، برای لایه­نشانی مواد دی­الکتریک نیز مورد استفاده قرار گرفت. یکی از این تغییرات، استفاده از امواج دارای فرکانس رادیویی بود که اجازه می­داد تا دی­الکتریک­ها بصورت مستقیم لایه نشانی شوند [۲۱٫[
۲-۳-۲-۲ - ۱- روش کندوپاش با جریان مستقیم (DC)
روش کندوپاش جریان مستقیم ^[۲۲] برای مواد هادی استفاده می‌شود. با بهره گرفتن از اتم‌های پر انرژی (۱۰۰۰ - ۵۰ الکترون ولت) سطح هدف بمباران می‌‌شود. در نتیجه برخورد ذرات پر انرژی به هدف، یک و یا تعداد بیشتری از اتم‌‌های هدف به بیرون پرتاب می‌‌شود. این روش برای ایجاد پوشش و تولید نانو لایه‌ها استفاده می‌شود. کاتد به ولتاژ منفی متصل می‌شود و از جنس ماده پوشش دهنده انتخاب می‌شود. آند که در واقع زیرپایه پوشش است می‌تواند به صورت صاف، زاویه دار یا شناور قرار گیرد. گاز و یا مخلوطی از گاز‌های مختلف با فشاری از چند میلی‌ تور تا چند صد میلی‌ تور، از طریق شیرهای ویژه‌ای به صورت کنترل شده وارد محفظه کندوپاش می‌شوند.
۲-۳-۲-۲ -۲- روش کندوپاش با امواج رادیویی (RF)
استفاده از امواج رادیویی^[۲۳] از سال ۱۹۶۰ گسترش یافت. در کند­و­پاش فلزات، با توجه به رسانا بودن آنها می­توان­با اعمال ولتاژ مستقیم پلاسمای موجود در محفظه را جذب هدف کرده و کند­و­پاش انجام داد. ولی چنانچه ماده هدف نارسانا باشد در صورت استفاده از روش جریان مستقیم، به علت عدم امکان انتقال بار، بین یون‌ها و سطح، بتدریج پتانسیل منفی سطح کاتد، بدلیل تجمع یون‌های مثبت روی آن کاهش می­یابد و نهایتاً عمل کند­و­پاش متوقف می­ شود. برای رفع این مشکل از روش‌های کندوپاشRF و کندوپاش واکنشی بهره می­برند. همانطور که اشاره شد برای کندوپاش مواد دی‌الکتریک، به جای ولتاژDC ، می­بایست از ولتاژ متناوب بهره برد. برای انجام آن هر فرکانس بالای MHz 10 می ­تواند مورد استفاده قرار گیرد، ولی فرکانس متداول معادل MHz 56/13 می­با­­­شد. در شکل۲-۹، طرحواره‌ای از کندوپاش RF نشان داده شده است. توجیه ساده این فرایند به اختلاف جرمی الکترون و یون‌های مثبت ایجاد شده و در نتیجه تحرک­پذیری آنها بر می­گردد. چرا که مطابق رابطه زیر، شتاب ذره باردار رابطه معکوس با جرم آن دارد و از این رو  شتاب حرکت الکترون  نسبت به حرکت یون‌ها، بیشتر می‌باشد.
شکل(۲-۹) طرحواره‌ای از دستگاه لایه‌نشانی کندوپاش RF
۲-۳-۲-۲ -۳- روش کندوپاش با شتابدهنده مغناطیسی
می­دانیم که با بهره گرفتن از میدان مغناطیسی می­توان حرکت الکترون‌ها را کنترل و محدود نمود.  این میدان‌های مغناطیسی، ممکن است با آهن رباهای دائمی و یا الکتریکی بوجود آید که در شکل­ها و اندازه های مختلف در پشت کاتد قرار می­گیرند و به همین دلیل این نوع از سامانه­های کندوپاش را مگنترونی می­نامند. بدین ترتیب، در کندوپاش مگنترون، علاوه بر میدان الکتریکی، یک میدان مغناطیسی، موازی با سطح هدف به منظور به دام انداختن الکترون‌های ثانویه (گسیل شده از هدف در حین بمباران آن) در نزدیکی سطح هدف مورد استفاده قرارمی­گیرد. بدین ترتیب یک الکترون قبل از این که توسط ترکیب، در دیواره­ های محفظه ناپدید شود، می ­تواند یونیزاسیون‌های متعددی را در آرگن  ایجاد کند.
طبق قانون لورنتس، نیروی F که به ذره ای با بار q و سرعت v در یک میدان مغناطیسی B داده می‌شود با رابطه‌ی زیر داده می شود:
F = qv×B
که موجب می­ شود الکترون‌ها یک مسیر مارپیچی با شعاعr   را بپیمایند. الکترون‌های سبک به شدت تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار می­گیرند و در شعاعی حرکت می­ کنند که بسیار کوچک‌تر از ابعاد سیستم و پلاسما است. در مقابل یون‌های خیلی سنگین­تر با شعاع بسیار بزرگتری از ابعاد سیستم و پلاسما حرکت می­ کنند. در نتیجه اثر میدان مغناطیسی روی یون‌ها چندان مهم نیست. بنابراین، میدان مغناطیسی، الکترون‌های ثانویه بدست آمده را کنترل نموده و آنها را در جهت ساخت پلاسما بکار می­برند. در نتیجه برخورد الکترون‌ها با مولکول‌های گاز بی اثر، پلاسمای موجود در اطراف سطح هدف، بیشتر شده و بنابراین آهنگ کندوپاش بیشتر می­ شود.
با توجه به اینکه اکثر اتم‌های کنده شده نسبتاً سنگین و بی­بار هستند، تحت تأثیر میدان مغناطیسی قرار نمی­گیرند و به سمت زیرلایه حرکت می­ کنند. علاوه بر این در این حالت بمباران زیرلایه بوسیله الکترون کاهش می­یابد. این همچنین بدین معناست که پلاسما در فشار کمتری می‌تواند نگهداری شود.
۲-۳-۲-۳- روش چرخشی ( اسپینی )
در این روش زیرلایه را بر روی یک شاتر چرخنده قرار می­ دهند و بوسیله­­­ی پمپ خلاء زیرلایه را محکم می­ کنند. آنگاه ماده­ای که برای لایه­­گذاری انتخاب می­ شود را به صورت مایع در مرکز زیرلایه قرار می­ دهند. سپس شاتر چرخنده با سرعت بسیار بالا می­چرخد و بوسیله­ی نیروی گریز از مرکز ماده­ مورد نظر را بر روی تمام سطح زیرلایه پخش می­ کند. می­توانیم سرعت شاتر را ( تعداد دورهای شاتر در دقیقه ) بر حسب ضخامت لایه­ی نازک تنظیم کنیم.
۲-۳-۲-۴- روش سل – ژل
روش سل - ژل^[۲۴] با ساخت سل آغاز، با ژل شدن ادامه و با خشک کردن ژل پایان می­یابد. نقطه آغازی فرایند، تشکیل محلولی از پیش ماده­ها درون یک حلال مناسب است. موادی که معمولأ به عنوان پیش ماده استفاده می‌گردند عمدتاً از نوع نمک‌های فلزات معدنی یا ترکیبات آلی فلزی مانند یون‌های فلز آلکوکسید درون لیگاندهای آلی (لیگاند، یون یا مولکولی است که در یک ترکیب کمپلکس در همسایگی یک اتم یا مولکول مرکزی قرار گیرد) مانند Ti(OC₄H₉)₄ قرار دارد. در اثر واکنش پلیمریزاسیون پیش ماده یک سوسپانسیون کلوئیدی یا سل تشکیل می­ شود. در سل ذرات با اضافه کردن سورفکتانت بصورت مجزا و کاملاً پراکنده­ای در درون سوسپانسیون قرار می­گیرند. ذرات را می‌توان بوسیله عملیات­های خاصی از داخل سوسپانسیون استخراج کرده تا تحت عملیات­های تکمیلی بعدی قرار گیرند و یا می­توان بر روی یک زیر لایه رسوب داده شوند. در ادامه فرایند سل - ژل بوسیله عملیات شیمیایی می­توان با غیر فعال کردن سورفکتانت سل را به نوعی ژل که شبکه بهم پیوسته­ای از ذرات درون محلول است، تبدیل نمود. ژل، نوعی از سوپر پلیمر یا بیشمار مولکول در یک شبکه آزاد سه بعدی ( یا دو بعدی بصورت فیلمی بر روی یک زیر لایه) می باشد. با تبخیر حلال یک فیلم چگال یا نانو متخلخل بدست می ­آید. در روش سل - ژل به کمک تغییر و تنظیم شرایط و مراحل سنتز می‌توان انواع ساختارهای نانو متری را بدست آورد. به طور مثال به کمک استخراج نانو ذرات از سوسپانسیون سل می­توان نانو پودرهای صفر بعدی (۰D) و با تنظیم شرایط رسوب گذاری در روش سل -ژل می­توان انواع ساختارهای نانو‌متری مانند: نانوپوشش‌های دو بعدی (۲D)، مواد توده‌ای نانو ساختارهای سه بعدی(۳D) مانند غشاهای متخلخل را بدست آورد [۲۲٫[ شکل ۲- ۱۰ طرحواره‌ای از روش سل – ژل را نشان می‌دهد.
شکل (۲- ۱۰) طرحواره‌ای از روش لایه‌نشانی سل – ژل
۲-۳-۲-۵- هیدروترمال
کلمه هیدروترمال تحت تغییراتی از عبارت اصلی یونانی کلمه ” هیدروز ” به معنای آب و کلمه ” ترموز ” به معنای گرما حاصل شده است. اخیراً بیراپا و یوشیمار هیدروترمال را به صورت تمام واکنش‌های غیر همگن در حضور حلال ( چه آبی و چه غیر آبی) و دمای بالای دمای اتاق و فشار بالای یک اتمسفر در سیستم بسته تعریف کرده اند [۲۳[، ولی معمولاً واکنش­های غیر همگن در حضور حلال‌های غیر آبی را روش سولوترمال می‌نامند. امروزه فرایندهای تولید اکسید­های فلزی تحت شرایط هیدروترمال یکی از مهمترین جنبه­ های فرایندهای هیدروترمال در تولید مواد است. در این روش فرایند رشد در دو مرحله صورت می گیرد. در مرحل اول نانو ذرات اکسید روی با قطرهایی متفاوت که بسته به روش بذر گذاری می­باشد بر روی سطح بستر لایه نشانی می­شوند. در مرحله دوم رشد نانو سیم های عمودی اکسید‌روی از طریق قرار دادن بسترهای بذر گذاری شده در درون محلولی شامل غلظت کمی از نیترات روی و هگزامین در آب در دمای ۸۰ درجه سانتی‌گراد صورت می گیرد [۲۴[.
۲-۳-۲-۶- آندایزکردن
آندایز^[۲۵] یک فرایند الکتروشیمیایی است که برای افزایش ضخامت لایه‌ی اکسیدی که به صورت طبیعی روی سطح فلزات تشکیل می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرایند چون با اعمال جریان الکتریکی طی یک اختلاف پتانسیل ثابت و یا متغیر صورت می­گیرد آندایز نامیده می­ شود. این فرایند بر روی فلزاتی مانند تیتانیوم، پالادیم، روی، تنگستن و خصوصاً آلومینیوم انجام می‌گیرد. اما برای آهن، استیل و کربن مفید نیست، زیرا این فلزات در حین آندایز، ورقه ورقه می‌شوند.
در آندایز، فلز مورد نظر، با درصد خلوص بسیار بالا، به عنوان آند و فلز دیگری، از جمله آلومینیوم، تینانتوم، پلاتین، پلادیم، نیکل، تنگستن و …، در جایگاه کاتد می‌نشیند و ماهیت الکترولیت نیز، بسته به نوع لایه‌ی اکسیدی و خصوصیات آن (مانند قطر حفره‌ ها، فاصله ‌ی بین حفره‌ ها و …)، تغییر می‌کند.
لایه‌ی اکسید فلز آندایز شده، به وسیله‌ی عبور جریان مستقیم از محلول الکترولیت، رشد می‌کند. جریان، هیدروژن را در کاتد (الکترود منفی) و اکسیژن را در سطح آند (الکترود مثبت) آزاد نموده و منجر به رشد لایه‌ی اکسیدی می‌گردد . جریان متناوب و جریان پالسی را نیز می‌توان به کار برد، اما بندرت از آن‌ها استفاده می‌ شود. با توجه به جنس فلز و الکترولیت مورد استفاده و هم­چنین هندسه‌ی ساختار، آندایز در ولتاژ‌های متفاوتی در محدوده‌ی ۱۵ تا ۱۹۵ ولت شکل می‌گیرد.
۲-۳-۲-۷- روش صفحه گذاری
۲-۳-۲-۷- ۱- روش صفحه گذاری با الکتریسیته ( الکترولیز )
در این روش ماده­ مورد نظر برای لایه­ی نازک را بصورت محلول در ظرفی قرار می­ دهند. سپس زیرلایه­ها را بصورت آند و کاتد در محلول وارد می­ کنند. هنگامی که اختلاف پتانسیل الکتریکی بین آند و کاتد برقرار شد، محلول بتدریج یونیزه می­ شود و یون‌های مثبت و منفی به سمت آند و کاتد حرکت کرده و بر روی آن‌ها قرار می­گیرند و به این صورت لایه­ی نازک تشکیل می­ شود. ضخامت لایه­ی نازک بوسیله­ی تنظیم اختلاف پتانسیل و زمان فرایند الکترولیز قابل کنترل می­باشد. در این روش باید از زیرلایه­های رسانا استفاده شود. از این روش برای ساخت لایه ­هایی با ضخامت بیشتر از ۱۰ میکرومتر استفاده می­ شود [۲۵[. بطور کلی انباشت الکتروشیمیایی به سه روش ۱) انباشت با ولتاژ مستقیم، ۲) انباشت با ولتاژ تناوبی و ۳) انباشت با ولتاژ پالسی انجام می­پذیرد. در این پژوهش به انباشت با ولتاژ مستقیم می‌پردازیم.

گواه

همان طور که در جدول ۳-۱ مشاهده می شود ، منظور از R انتخاب تصادفی دانش آموزان و جایدهی آن ها در گروه آزمایش و گواه است . منظور از O1 و O3انجام آزمون های سلامت عمومی گلدبرگ و عزت نفس کوپراسمیت بر روی دانش آموزان گروه آزمایش و گروه گواه قبل از آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان گروه آزمایش می باشد . منظور از x آموزش مهارتهای زندگی به دانش آموزان گروه آزمایش است . منظور از O2 و O4انجام آزمون های سلامت عمومی و عزت نفس بر روی دانش آموزان گروه آزمایش و گروه گواه ، بعد از آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان گروه آزمایش می باشد .
۳-۲- جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه پنجم دبستان های دولتی شهرستان رشتخوار ( ۱۸۰نفر)می باشد که در سال تحصیلی ۸۹-۸۸ به تحصیل اشتغال داشتند .
۳-۳- نمونه گیری و حجم جامعه و نمونه
نمونه آماری در این پژوهش تعداد ۶۰ نفر از دانش آموزان دختر پایه پنجم ابتدایی دبستان های دولتی شهرستان رشتخوار است . برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی ساده ، استفاده شده است .وبه این طریق که ابتدا جهت کنترل متغیر هوش دانش آموزان از تمامی دانش آموزان آزمون هوشی وکسلر گرفته شد و تعداد ۱۰۰ نفر که در آزمون نمره بین ۱۱۰- ۱۰۰گرفته بودند بصورت تصادفی انتخاب شدندو باز دو باره از بین این ۱۰۰نفر بصورت تصادفی ۶۰ نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.

۳-۴- ابزارهای اندازه گیری
در این پژوهش از آزمون سلامت عمومی گلدبرگ ( GHQ)که البته سوالات توسط محقق متناسب با سن دانش آموزان اصلاح شده و آزمون عزت نفس کوپر اسمیت(GSSE) و راهنمای عملی آموزش مهارت های زندگی استفاده شده است که به تفصیل توضیح داده می شود .
۳-۴-۱ معرفی آزمون سلامت عمومی گلدبرگ ( GHQ)
گلدبرگ (۱۹۷۲) ، پرسشنامه سلامت عمومی را برای سرندکردن اختلالات غیر سایکوتیک در مراکز درمانی جامعه طراحی و تدوین نموده است. فرم اصلی این پرسشنامه مشتمل بر ۶۰ سوال می باشد . فرم های کوتاهتر ۱۲ و ۲۰و۲۸و۳۰ و ۴۴ ماده ای این مقیاس نیز تهیه شده است . در پژوهش حاضر از فرم ۲۸ سوالی پرسشنامه سلامت عمومی که توسط گلدبرگ وهیلیر (۱۹۷۹) معرفی شده استفاده گردیده است . پرسشنامه مذکور دارای چهار مقیاس فرعی می باشد که هر مقیاس ۷ سوال دارد . هدف اصلی این پرسشنامه دستیابی به یک تشخیص خاص در سلسله مراتب بیماری های روانی نیست ، بلکه منظور اصلی آن ایجاد تمایز بین بیماری روانی و سلامت است . در واقع فرم ۲۸ ماده ای این پرسشنامه دارای این مزیت است که برای تمامی افراد جامعه طراحی شده است . این پرسشنامه به عنوان یک ابزار سرندی می تواند احتمال وجود یک اختلال روانی را در فرد تعیین کند چهار مقیاس فرعی پرسشنامه سلامت عمومی عبارتند از : نشانگان جسمانی ، نشانگان اضطرابی و بی خوابی ، نشانگان اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانگان افسردگی ، وجود چهار زیر مقیاس بر اساس تحلیل عاملی پاسخ ها تعیین شده است :
زیر مقیاس اول (A) شامل مواردی درباره احساس افراد نسبت به وضع سلامت خود و احساس خستگی آنهاست و نشانه های بدنی را در بر می گیرد . این زیر مقیاس دریافت های حسی بدنی را که اغلب با بر انگیختگی های هیجانی همراهند ، ارزشیابی می کند . ماده های ۱ تا ۷ مربوط به این زیر مقیاس می باشند . پرسش های زیر مقیاس دوم ( B) شامل مواردی است که با اضطراب و بی خوابی مرتبطند . ماده های ۸ تا ۱۴ مربوط به این زیر مقیاس می باشند :
زیر مقیاس سوم ( C) گسترده توانایی افراد را در مقابله با خواسته های شغلی و مسائل زندگی روزمره می سنجد و احساسات آنها را درباره چگونگی کنار آمدن با موقعیت های متداول زندگی آشکار می کند . ماده های ۱۵ تا ۲۱ مربوط به این زیر مقیاس می باشند و بالاخره چهارمین
زیر مقیاس(D )شامل موادی است که با افسردگی وخیم و گرایش شخص به خودکشی مرتبطند و ماده های ۲۲ تا ۲۸ مربوط به این زیر مقیاس می باشند . نمره کلی هر فرد از حاصل جمع نمرات چهار مقیاس فرعی به دست می آید (استورا^[۹۴] ، ۱۹۹۱ ترجمه دادستان ، ۱۳۷۷) .
این پرسشنامه بر اساس مقیاس لیکرت ( ۰ – ۱ – ۲ -۳) نمره گذاری شده است و نمره کل هر فرد از صفر تا ۸۴ متغیر خواهد بود .
ضمنا لازم به توضیح است که پایین بودن نمره در این پرسشنامه نشانه سلامت روان بالا و بالا بودن نمره نشانه سلامت روانی پایین است (یک نسخه از این پرسشنامه در پیوست شماره ۱آمده است ).
۳-۴-۲ پایایی آزمون سلامت عمومی گلدبرگ
گلدبرگ و ویلیامز^[۹۵] (۱۹۹۸) پایای تنصیف ۹۵ درصد وجان (۱۹۸۵) ثبات درونی پرسشنامه سلامت عمومی را با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ ۹۰ درصد گزارش نمودند .
کی یس^[۹۶] (۱۹۸۴) آلفای کرونباخ پرسشنامه سلامت عمومی را ۹۳ درصد به دست آورد و شک^[۹۷](۱۹۸۴) ضریب آلفای کرونباخ ۸۸ درصد را بر روی ۲۱۵۰ دانش آموز گزارش نمود( به نقل از تقوی ، ۱۳۸۰) .
پایایی فرم ۲۸ سوالی پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ توسط پالاهنگ ، نصر ، براهنی و شاه محمدی (۱۳۷۵) ، ۹۱ درصد محاسبه شده است ( کلافی ، استورا و حق شناس ، ۱۳۷۸) .
تقوی (۱۳۸۰) ضریب پایایی بازآزمایی GHQ را به فاصله ۳ تا ۴ هفته برای کل پرسشنامه ۷۲ درصد و برای نشانگان جسمانی ۶۰ درصد ، نشانگان اضطرابی ۶۸ درصد ، نشانگان اختلال در کارکرد اجتماعی ۵۷ درصد و نشانگان افسردگی ۵۸ درصد به دست آورد .
رجبی( ۱۳۸۳) در یک تحقیق ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف پرسشنامه سلامت عمومی را برای کل دانشجویان به ترتیب ۸۵/۰ و ۸۶/۰ برای دانشجویان دختر ۸۷/۰ و ۸۴/۰ و برای دانشجویان پسر۸ ۸/۰ و ۹۰/۰ به دست آورد .
امان الهی (۱۳۸۳) در پژوهشی ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف پرسشنامه سلامت عمومی را برای کل دانشجویان به ترتیب ۸۴/۰ و ۸۵/۰ برای دانشجویان دختر ۸۳/۰ و ۸۴/۰ و برای دانشجویان پسر ۸۵/۰ و ۸۶/۰ گزارش نمود .
وردی ( ۱۳۸۳) در پژوهش ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف پرسشنامه سلامت عمومی را به ترتیب ۹۴/۰ و ۸۹/۰ محاسبه نمود که در حد مطلوب است .
۳-۴-۳- معرفی آزمون عزت نفس کوپراسمیت
مقیاس عزت نفس کوپراسمیت ( ۱۹۶۷) یک مقیاس ۵۸ ماده ای خود- گزارشی ، مداد – کاغذی است که ۸ ماده آن دروغ سنج می باشد و ۵۰ ماده دیگر آن به ۴ خرده مقیاس عزت نفس کلی، عزت نفس اجتماعی ، عزت نفس خانوادگی ، و عزت نفس تحصیلی تقسیم شده است .
شیوه نمره گذاری این آزمون به صورت صفر و یک است به این معنا که ماده های شماره ۱۴ ، ۱۸،۱۹،۲۱،۲۳،۲۴،۲۸،۲۹،۳۰،۳۲،۳۶،۴۵،۴۷،۵۷،۲،۴،۵،۱۰ پاسخ بلی یک نمره و پاسخ خیر صفر می گیرد . و بقیه سوالات به صورت معکوس است یعنی پاسخ خیر آنها یک نمره و پاسخ بلی صفر می گیرد .
بدیهی است که حداقل نمره ای که یک فرد ممکن است بگیرد صفر و حداکثر ۵۰ خواهد بود . چنانچه پاسخ دهنده از ۸ ماده دروغ سنج که شامل ماده های ۶ ، ۱۳ ، ۲۰ ،۲۷ ،۳۴، ۴۱ ، ۴۸ ، ۵۵ می باشد بیش از۴نمره بیاورد بدان معنی است که اعتبار آزمون پایین است و آزمودنی سعی کرده است خود را بهتر از آن چیزی که هست جلوه دهد .
۳-۴-۴ پایایی آزمون عزت نفس کوپر اسمیت
کوپر اسمیت و همکاران ( ۱۹۶۷) ضریب باز آزمایی ۸۸ درصد را بعد از ۵ هفته و ضریب باز آزمایی ۷۰ درصد را بعد از سه سال برای این مقیاس به دست آورده اند تحلیل عوامل نشان داده است که فرد ، مقیاسها عامل های متفاوتی از عزت نفس را می سنجند ( به نقل از نیسی و شهنی ییلاق ، ۱۳۸۱) .
شکرکن و نیسی ( ۱۳۷۳) ، در پژوهشی که بر روی دانش آموزان سال اول تا سوم دبیرستانهای نجف آباد انجام دادند ، ضریب پایایی باز آزمایی این مقیاس را برای دانش آموزان دختر و پسر به ترتیب ۹۰ درصد و ۹۲ درصد گزارش کرده اند . علامه ( ۱۳۸۴) نیز با اجرای این مقیاس بر روی یک نمونه دانش آموز پایایی این مقیاس را با روش تنصیف ۸۳ درصد و با روش آلفای کرونباخ ۸۴ درصد بر آورد کرده است .
تحقیقات متعدد ضریب اعتبار مقیاس عزت نفس کوپراسمیت را تایید کرده اند ، در مطالعه شکرکن و نیسی (۱۳۷۳) ضریب اعتبار این مقیاس از طریق همبسته کردن نمره های آزمون با معدل آخر سال دانش آموزان محاسبه گردیده است و ضرایب بدست آمده برای پسران ۶۹ درصد و برای دختران ۷۱ درصد (۰۰۱/۰ = p ) گزارش شده است .
علامه ( ۱۳۸۴) برای محاسبه اعتبار این پرسشنامه از روش همبسته کردن آن با نمره های مقیاس اضطراب اجتماعی استفاده نموده است و ضریب اعتبار ۵۳/۰ – را با ( ۰۰۱/۰ > p ) به دست آورده است .
۳-۴-۵ ابزار آموزش مهارت های زندگی
محتوای آموزش مهارت های زندگی در پژوهش حاضر بر گرفته از « راهنمای عملی آموزش مهارت های زندگی در مقطع ابتدایی » می باشد . این برنامه آموزش شامل ده فصل است که در هر فصل به یکی از مهارت های زندگی و تمرینات عملی مربوط به آن پرداخته شده است . موضوعات ارائه شده شامل موارد ذیل می باشد :
آشنایی گروهی
شناخت خود و توانایی خود
آشنایی با ارزش های شخصی ، خانوادگی و اجتماعی
آشنایی با نحوه برقراری ارتباط با دیگران
آشنایی با تعیین هدف
آشنایی با تصمیم گیری
آشنایی با مفهوم خشونت و روش های مهار آن
آشنایی با سلامت جسمانی
۳-۴-۶نحوه اجرای آموزش مهارت های زندگی
موضوع جلسات آموزشی و تمرینات عملی آن در هشت جلسه ۹۰ دقیقه ای تنطیم گردید ، به طوری که نیمی از وقت هر جلسه به ارائه مطالب عملی در مورد موضوع جلسه اختصاص داده می شد و بعد از مدتی استراحت ، نیمه دوم جلسه به صورت بحث گروهی پیرامون تمرینات مربوط به موضوع آموزشی برگزار می گردید . در هر جلسه ابتدا پیرامون هر موضوع آموزشی ، مباحثی مطرح می شد و بعد موضوع به صورت گروهی مورد بحث و بررسی قرار می گرفت ، و در پایان هر جلسه تمریناتی ارائه می شد ، تا بدین وسیله همه آزمودنی ها مباحث آموزشی را خارج از موقعیت آموزش به صورت تجربی ، تمرین کنند. (نمونه هایی از تمرینات عملی در پیوست شماره ۲ ارائه شده است ) .
۳-۵ روش اجرا

۲-۲- مبانی نظری:
۲-۲-۱- خصوصیات دوست خوب وشایسته در قرآن:
یکی از مباحث بسیار مهم در مسائل اجتماعی، میزان و نحوه ارتباط انسانها و به عبارتی، دوستی ها و روابط دوستانه با یکدیگر است. انسان از انتخاب دوست ناگزیر و محتاج به دوست است. نکته‎ مهم در این میان، تأثیر بسیار زیاد دوست بر شخصیت انسان است که در آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم‌السلام، به این موضوع اشاره شده است.
خداوند حال برخی ظالمان را این‌گونه بیان می‎دارد: وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا (فرقان:۲۸) ؛ روز قیامت روزی است که می‎بینی ظالم (از شدت حسرت) دست خود را می‌گزد و می‎گوید: یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا(فرقان:۲۸)؛ ای‌کاش با فلان شخص دوست نمی‎شدم.
بنابراین کسی که شخصیت او بر شما مشخص نیست و از دین او اطلاعی ندارید، باید به دوستانش نگاه کنید؛ اگر آنان اهل دین خدایند، پس آن شخص نیز بر دین خداست، ولی اگر دوستان وی بر غیر دین خدا بودند پس او نیز بهره‎ای از دین خدا ندارد و نباید با چنین شخصی معاشرت و دوستی داشته باشید.

در مورد دوست، در احادیث مطالب زیادی بیان شده، اما در این گفتار به فضل خداوند متعال با بهره گرفتن از آیات نورانی قرآن کریم، برخی شرایط و ملاکهای انتخاب دوست را بیان می‎داریم.
الف: ایمان:
از نگاه قرآن کریم میزان شخصیت انسانها رابطه مستقیمی با اعتقادات آنها دارد. کسی که از گوهر با عظمت ایمان بی‎بهره باشد، شخصیت وی در حدی نخواهد بود که ارزش رفاقت و دوستی را داشته باشد تا انسان بخواهد طرح دوستی با چنین کسی بریزد:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنْ الْحَقِّ (ممتحنه:۱) ؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت می‎کنید؛ در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شده‎اند.
ب: احترام به مقدسات و مسائل دینی:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنْ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیاءَ … وَإِذَا نَادَیتُمْ إِلَى الصَّلَاهِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ( مائده: ۵۷ـ ۵۸) ؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید! افرادی که ایین شما را به باد استهزا و بازی می‌گیرند ـ از اهل کتاب و مشرکان ـ ولی خود انتخاب نکنید… آنها هنگامی که (اذان می‎گویید و مردم را) به نماز فرامی‎خوانید، آن را به مسخره و بازی می‎گیرند.
در این دو آیه‎ شریف خداوند به صراحت از دوستی با کسانی که دین مسلمانان را به باد سخریه و استهزا می‎گیرند، نهی فرموده است و به عنوان مثال و ذکر مصداق، بحث اذان را مطرح می‎فرماید.
ج: راستگویی:
یکی از مصادیق مهم اخلاق در زندگی انسان، صداقت و راستگویی است؛ چرا که در حقیقت دروغ خود نوعی نفاق است و در آیات و روایات بسیار مذموم شمرده شده است و حتی در برخی از روایات کلید تمامی گناهان، دروغ بیان شده است. در رفاقت و دوستی نیز انسان یکی از ملاکهایی که باید در نظر داشته باشد، صداقت و راستی دوست است:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (توبه:۱۱۹) ؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
در تفسیر این آیه شریف آمده است: «صداقت شرط و ملاک اساسی دوستی است و اگر به دوست و همراه انسان، صدیق گفته شده است، به‌خاطر صداقت او در رفتارش با دوست خود است».
د: دوستی دوطرفه:
اگر انسان قصد دوستی با کسی را دارد، باید ببیند که آیا طرف مقابل هم متمایل به این دوستی هست یا نه؟
هَا أَنْتُمْ أُوْلَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یحِبُّونَکُمْ ( آل‌عمران: ۱۱۹) ؛ شما کسانی هستید که آنها را دوست می‎دارید، اما آنها شما را دوست ندارند.
آری، اگر دوستی یک‌طرفه باشد، باعث ذلت و خواری می‎گردد و هرگز برای انسان سودمند نخواهد بود.
ه: هماهنگی ظاهر و باطن:
همیشه افرادی در جامعه وجود دارند که هزار رنگ‎اند؛ یعنی با هر کسی همان‌گونه سخن می‎گویند وبرخورد می‎کنند که او می‎پسندد و هیچ هدف خاصی را دنبال نمی‎کنند و به هر رنگی که منافع مادی‎شان اقتضا کند، درمی‎آیند که خطر این افراد نیز بسیار زیاد است.
وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیکُمْ الْأَنَامِلَ مِنْ الغَیظِ ( آل‌عمران: ۱۱۹) ؛ و هنگامی که شما را ملاقات می‎کنند، (به دروغ) می‎گویند: ایمان آورده‎ایم، اما هنگامی که تنها می‎شوند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان می‎گزند.
و: طرح دوستی با جنس مخالف ممنوع:
یکی از نیازهای انسان که در دوران جوانی ظهور و بروز پیدا می‎کند، ازدواج است که در قرآن کریم از جنبه‎های متفاوتی مورد بحث قرار گرفته است. در این زمینه یکی از موضوعاتی که قرآن کریم تأکید زیادی بر آن دارد، پاک بودن پسر و دختر قبل از ازدواج است: مُحْصَنَاتٍ غَیرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ ( نساء:۲۵) ؛پس آنها (زنان پاکدامن از بردگان) را با اجازه‎ صاحبان آنان تزویج نمایید و مهرشان را به خودشان بدهید، به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه به‌طور آشکار مرتکب زنا شوند و نه دوست پنهانی بگیرند.
مُحْصِنِینَ غَیرَ مُسَافِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ ( مائده:۵)؛ و زنان پاکدامن از مسلمانان و زنان پاکدامن از اهل کتاب حلال‌اند، هنگامی که مهر آنان را بپردازید و پاکدامن باشید، نه زناکار و نه دوست پنهانی و نامشروع گیرید.
در این دو آیه خداوند از طرح دوستی با جنس مخالف نهی فرموده است. در آیه‎ اول سخن از ترک دوستی دختران با پسران است و در آیه‎ دوم ممنوع بودن دوستی پسران با دختران مطرح شده است.
در مورد این دو آیه ۳ نکته قابل دقت است:
۱. «أخدان» جمع خِِدن، به معنی دوست است؛ اما دوستی هایی که دو ویژگی دارند: یکی اینکه پنهانی هستند و دیگری اینکه منشأ این نوع دوستی ها شهوت و هوای نفس است.
۲. علت جمع آمدن کلمه «أخدان» در آیه این است که وقتی کسی برای فحشا و از روی شهوت دوست برمی‎گزیند، به یکی یا دوتا قانع نخواهد بود؛ چرا که نفس انسانی وقتی به دنبال شهوات و خواسته‎های خود برود، حد توقف ندارد»
۳. در این‌گونه دوستی ها صداقت نیست؛ چرا که قرآن دوستی هایی را که بر اساس صداقت باشد، «صدیق» می‎نامد و تعبیر به خدن فقط در این دو آیه آمده است.(مکارم شیرازی،۱۶۸:۱۳۷۴).
ز: سربلندی در آزمایشها:
همیشه گفتار انسانها و ظاهر آنان با عمل و باطن آنها مطابق نیست و برای کشف حقیقت یکی از بهترین راه ها امتحان و آزمایش است؛ همان‌گونه که خداوند در برخی موارد به مؤمنان دستور به امتحان و آزمایش داده است تا زمینه برای تصمیم‎گیری صحیح فراهم شود:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا جَاءَکُمْ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِایمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْکُفَّارِ ( ممتحنه:۱۰)؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید! هنگامی که زنان با ایمان به عنوان هجرت نزد شما آیند، آنها را آزمایش کنید ـ خداوند به ایمانشان آگاه‎تر است ـ هرگاه آنان را مؤمن یافتید، آنها را به‌سوی کفار بازنگردانید.
ح: خیرخواه بودن:
خداوند متعال در قرآن کریم مؤمنان را از دوستی با برخی گروه‎ها همانند اهل کتاب، کفار و منافقین برحذر می‎دارد و تعدادی از خواسته‎ها و انگیزه‎های شوم و پست آنان را اینگونه بیان می‎فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَهً مِنْ دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ (آل عمران:۱۱۸)؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید محرم اسراری از غیر خود، انتخاب نکنید آنها از هر گونه شر و فسادی درباره‎ی شما کوتاهی نمی‎کنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید.
بنابراین با توجه به حساس بودن بحث دوستی، وظیفه‎ای که انسان در موضوع انتخاب دوست بعد از احراز شرایط فوق دارد، این است که با آزمودن دوستِ خویش، صداقت و واقعی بودن و ساختگی نبودن آن شرایط را به دست آورد.
۲-۲-۲- ویژگیهای دوستان شایسته:
۱. داشتن ایمان و پرهیز کاری:
دوست خوب باید در همه ی امور، خدا و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد. رسول خدا ( صلی الله علیه و اله ) می فرمایند : خیر اخوانک من اعانک علی طاعه الله و صدک عن معاصیه و امرک برضاه (نهج البلاغه: حکمت ۱۳۶)؛ بهترین برادرانت کسی است که تو را به پیروی از خدا یاری کند، از نافرمانی او باز دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.
۲. مؤدب بودن به آداب اجتماعی و متخلق بودن به اخلاق نیک و پسندیده:
رفتار و کردار انسان در جامعه و برخوردهای اجتماعی نشانگر زمینه های تربیتی بوده واز معیارهای مهم و اجتناب ناپذیر در انتخاب دوست می باشد چرا که یک قانون را در ارتباطات با دوستی نباید فراموش کرد و آن اینکه انسان همرنگ دوست خود می شود.
۳. داشتن آگاهی و بینش صحیح در همه امور، به ویژه در امور سیاسی:

مفهوم فساد اداری را از جنبه‏ه ای مختلف می‏توان مورد توجه قرار داد. در تعریفی قانونی از فساد‌اداری که توسط‌ تئو‌بولد (۱۹۹۰) ارائه گردیده است این نوع فساد را عبارت از استفاده غیر‌قانونی از اختیارات اداری، دولتی برای نفع شخصی می‏داند. چنین تعریفی هنگامی جامعیت می‏یابد که اولاً قوانین اداری کامل، واضح، عادلانه و فراگیر باشد و برای کلیه فعالیت‏های اداری و دولتی ضوابط دقیق را معرفی‌کنند.

فساد اداری، ابزاری نامشروع در برآوردن تقاضاهای نامشروع از نظام اداری است. فساد اداری که به آن فساد مالی سطح پایین یا سطح خیابانی گفته می شود، همان است که هر روز در برخورد با مدیران عمومی در بخش هایی مانند بیمارستان ها، مدارس، پلیس و گمرک و مواردی از این قبیل رخ می دهد . محققان معتقدند فساد زمانی نمایان می شود که مرز تعریف شده و مشخصی بین سیاست های اقتصادی کشور و تجارت های بخش خصوصی وجود نداشته باشد.( ربیعی ، آصف، ۱۳۹۱، ۴۸)
لیکن نباید فراموش کرد که در هر جامعه گروهی از افراد، نفوذ و قدرت سیاسی بالایی دارند و می‏توانند برای انتفاع شخصی قوانین را تغییر دهند. چنین رفتار‌هایی بر اساس تعریف قانون فساد، فساد تلقی نمی‏شود چون با نقض قانون همراه نیستند. ثانیاً از سوی دیگر امکان دارد در برخی موارد یک کارمند برای نفع رسانی به دوستان و اقوام از اختیارات خود سوء‌استفاده کند در حالی که هیچ نفع شخصی از این کار عایدش نشود. برخی از محققین برای رفع نقایص فوق معتقدند که فساد اداری را باید با توجه به دیدگاه های عمومی مردم تعریف کرده در این راستا اقدامی مصداق فساد می‏یابد که از دید مردم یک جامعه غیر اخلاقی و مضر تلقی‌شود. مشکل عمده‏ای که در این تعریف وجود دارد این است که غالباً دیدگاه همه مردم یکسان نیست. بر همین اساس تعریفی از فساد که در حقیقت به دسته بندی انواع فساد اداری از نگاه افکار عمومی جامعه پرداخته است توسط محقق علوم سیاسی هیدن همیر^[۵۲] ارائه شده که عبارت از:
۱- فساد اداری سیاه: یعنی عملی که هم از نظر توده مردم و هم از نظرنخبگان سیاسی منفور است و عامل آن باید تنبیه شود، مثل دریافت رشوه برای نادیده‌گرفتن استاندارد هاو معیارهای ایمنی در احداث مسکن.
۲- فساد اداری خاکستری: یعنی کاری که از نظر اکثر نخبگان منفور است اما توده مردم در مورد آن بی‌تفاوت هستند.
۳- فساد اداری سفید: یعنی کاری که ظاهراً مخالف قانون است اما اکثر اعضای جامعه نخبگان سیاسی و اکثر مردم عادی آن را آنقدر مضر و با اهمیت نمی‏دانند که خواستار تنبیه عامل آن باشند. مثل چشم پوشی از نقض مقرراتی که در اثر تغییرات اجتماعی ضرورت خود را از دست داده‌است.(حبیبی،۱۳۷۵، ۱۶)
در تعریفی دیگر فساد اداری عبارت است از استفاده نامشروع و غیر‌قانونی در اختیارات اداری و دولتی برای نفع شخص که دارای دو مشخصه می‌باشد.
۱- فساد اداری یک عمل یا اقدام منفی است.
۲- فساد اداری عملی است که دارای انگیزه بوده و این انگیزه یا فردی است و یا گروهی که منشأ آن منافع مادی یا غیر مادی می‏باشد.(محمد نبی،۱۳۸۰،۳۲)
ویتو‌تانزی صاحبنظر مباحث فساد در تعریف فساد اداری بر اساس نقش وابستگی‌های اجتماعی و خانوادگی درتصمیمات کارمندان متعقد‌است که مسئولان دولتی هرگز اجازه نمی‌دهند منافع شخصی یا علایق خانوادگی و اجتماعی بر روی تصمیمات اداری آنها تاثیر بگذارد اما در جهان واقعی هم مسئولان دولتی و هم اشخاص بخش خصوصی دراتخاذ تصمیمات حرفه‌ای خود تحت تاثیر روابط شخصی و خانوادگی قرار می‌گیرند. میزان تاثیراین عوامل بر تصمیمات اداری به خصوصیات فرهنگی هر جامعه بستگی دارد. او اظهار می دارد کارمندان یا مسئول دولتی هنگامی مرتکب فساد اداری می‌شود که در اتخاذ تصمیمات اداری تحت تاثیر منافع شخصی یا روابط و علایق خانوادگی و دوستی‌های اجتماعی قرارگرفته‌باشد، به عبارت دیگر فساد از نظر وی نقض اصل رفتار براساس حق بی‌طرفی و مبتنی بر ضابطه است، در این دیدگاه که مبتنی بر نقش دولت در اقتصاد می باشد چنین می‌انگارد که اصل بی‌طرفی و پرهیز از هرنوع غرض‌ورزی و جانبداری ناحق از این و آن مورد احترام مقامات و ماموران دولت است و در تصمیمات اقتصادی که شامل حال بیش از یک طرف می‌شود روابط شخصی نباید نقشی ایفا کند. فساد از نظر تانزی در بستر شرایطی که دولت ایجاد کرده است می روید ، شرایطی که دست بعضی از اشخاص را باز می‌گذارد تا موانع را دور بزنند یا بکوشند تا با دادن رشوه به کسانی که در راس برخی دستگاه های دولتی هستند امتیازاتی به دست‌‌آورند.(فرج‌پور،۱۳۸۳،۱۲)
مک مولن معتقد‌است که فساد اداری زمانی رخ می‌دهد که یک مامور دولت، در ازای انجام کاری که از انجام آن نهی شده‌است، وجه نقد و یا جنسی را به عنوان رشوه قبول‌کند.(الوانی،۱۳۷۹،۸۸)
ساموئل هانتینگتون نیز تصویر دیگری از فساد اداری ترسیم می‌کند. به گمان او فساد اداری به رفتار آن دسته از کارکنان بخش دولتی اطلاق می‌شود که برای منافع خصوصی خود، ضوابط پذیرفته‌شده را زیر پا می‌گذارد.(هانتینگتون،۱۳۷۰،۹۰)
آنچه درتمامی این تعاریف مشترک است، نوعی هنجار‌شکنی و تخطی از هنجارهای اخلاقی و قانونی در عملکردهای اداری و سازمانی است و از این روست که فساد اداری و تعریف آن تابعی از هنجارهای مورد قبول در هر جامعه و فرهنگ می‌شود.
تعریف منتخب محقق از فساد اداری؛ به هر عمل سوء‌اداری از دیدگاه مدیریتی که به نوعی بدور از نقش اصلی کارمند بوده و به دنبال خود نوعی ضرر و زیان به سازمان یا بخش عمومی را همراه دارد، فساد اداری اطلاق می‌گردد.
۲-۳-۷)انواع فساد اداری‏
هنگامی که از فساد در نظامهای اداری، قضائی و… یک کشور سخن به عمل می‏آید، فوراً عملکرد آن دسته از کارگزاران، کارمندان، قضات، مدیران و یا نمایندگان منتخب و… را به یاد می‏آوریم که بر خلاق قوانین و مقررات و تحت تاثیر روابط و علائق شخصی، خانوادگی و پیوندهای اجتماعی و سیاسی و در جهت منافع مستقیم و غیر مستقیم شخصی اعمالی را انجام می‏دهند به عبارت دیگر هر گونه رفتار اداری که مغایر با قوانین بوده و انگیزه ارتکاب آن نفع شخصی برای یک فرد و یا جمعی از افراد دارای منافع مشترک باشد، فساد است. این تعاریف خلاف‌هایی چون اختلاس، ارتشاء، کم‌کاری، تطمیع کارکنان، کند‌کاری، انتقال اطلاعات با هدف جلب منافع مادی نقدی و یا غیر نقدی برای خود، دوستان و خویشاوندان و همین طور ایجاد تبعیض میان ارباب‌رجوع به تناسب روابط اجتماعی، شکل ظاهری… را به یاد می‏آورد.
در ادامه به تقسیم‌بندی انواع و اقسام موارد فساد اداری می‏پردازیم.
فساد اداری اشکال گوناگونی داشته و قانون‌شکنی‌های متعددی را در رابطه با فعالیتهای مختلف دولت شامل می‏شود. نمونه‏های شناخته شده فساد اداری شامل اختلاس، ارتشاء سوء‌استفاده از اموال و امکانات دولتی، کم‌کاری، تبعیض بین ارباب‌رجوع، تسریع کار دوستان و آشنایان و.. می‏باشد. این موارد را تحت عنوان فساد ادرای غیر‌قانونی بر می‏شماریم. فساد‌هایی هم هستند که وجهه قانونی دارند. مواردی چون وضع قوانین تبعیض‏آمیز به نفع سیاستمداران قدرتمند و طبقات مورد لطف دولت و بخشیدن انحصارات دولتی به افراد نور چشمی و.. نیز از جمله فسادهای اداری قانونی است. ما در اینجا به اشکال و انواع فساد غیر قانونی که در سازمان‏های دولتی دیده می‏شود می‏پردازیم.
از یک دیدگاه فساد اداری می‏تواند از این منابع نشات گرفته باشد:
الف: از طرف رهبران سیاسی و مدیران عالی رتبه دولت
ب: از طرف کارمندان مشاغل در نظام اداری
ج: از طرف شاغلین در بخش خصوصی و شهروندان غیر شاغل.
گروه اول که سیاستمداران حکومت می‏باشند، گروه معدودی از افراد می‏باشند که قدرت سیاسی را در یک کشور در دست دارند و تصمیمات مهم کشوری را در زمینه قانونگذاری، سیاست‌گذاری و تخصیص منابع اتخاذ می‏کنند. این افراد مانند سایر کارمندان دولت، نمایندگان مجلس و مسئولان عالی رتبه قوه قضائیه می‏باشند، هر چند این افراد مانند سایر کارمندان دولت حقوق و مزایای دولتی دریافت می‏کنند لکن از دو منظر با کارمندان معمولی تفاوت دارند.
۱- سیاستگذاران مستقیماً به بقای نظام سیاسی حاکم و قدرت سیاسی علاقمند هستند در حالی که کارمندان فقط مجری قانون هستند .
۲- سیاستگذاران قادرند مقررات و قوانین را تغییر دهند در حالی که کارمندان فقط مجری هستند.
گروه دوم کارمندان شاغل در نظام اداری می‏باشند که به صورت رسمی یا قرار دادی در استخدام ادارات، موسسات، نهادها و شرکت‏های دولتی هستند. این افراد وظایف مشخصی در چارچوب دستورالعمل‏ها و قوانین اداری محول می‏شوند و آنها کالا و خدمات دولتی را طبق رهنمودهای سیاستگذراران تهیه و به جامعه ارائه می‏دهند.
گروه سوم شاغلین در بخش خصوصی و شهروندان غیر فعال می‏باشد که این گروه قسمت اعظم جامعه را شامل می‏شوند.(حبیبی،۱۳۷۵،۲۴)
در روابط دولت با شهروندان انواع گوناگون فساد اداری را می‏توان محتمل دانست. برخی از مهمترین این فسادها به شرح زیر میباشد:
۱- فساد در ارائه کالاها و خدمات دولتی: دریافت‌کنندگان این کالاها و خدمات می‏توانند افراد حقیقی یا گروه های عمومی باشند که دولت در هر دو مورد می‏تواند در توزیع آنها و میزان دسترسی مردم به آنها تبعیض اعمال نماید. از آنجا که به طور غالب مقدار این کالاها و خدمات محدود است و دولت نیز به جای استفاده از قیمت‏های تعادلی به دلایل مختلف از قیمت‏های نازل‏تری برای فروش آنها استفاده می‏کند میزان تقاضا برای کالاهای و خدمات دولتی همواره بیشتر از عرضه آن است و در نتیجه به علت کمبود عرضه و افزایش تقاضا همواره زمینه‏هایی برای فساد اداری پیش می‏آید. مازاد تقاضا برای یک خدمت یا کالا به کارمندان اداری ارائه کننده آن خدمت یا کالا فرصت می‏دهد تا با تبعیض قائل شدن بین متقاضیان و حتی ایجاد تاخیرهای عمدی، به اخاذی و در خواست رشوه بپردازند.
۲- فساد در فروش اموال و املاک دولتی به شهروندان: بر اساس قانون، فروش اموال و املاک دولتی بایستی از طریق مزایده صورت‌گیرد. متقاضیان خرید اموال دولتی از طریق تبانی و همکاری کارمندان که مدیریت فروش را بر عهده دارند سعی می‏کنند قیمت معامله را تا حد امکان کاهش دهند.
۳- فساد در خریدهای دولتی از بخش خصوصی: ماموران خرید دستگاه های دولتی موظفند کالاهی مورد نیاز خود را از طریق مناقصه یعنی به ارزان‏ترین قیمت با توجه به کیفیت کالا خریداری نمایند، لکن ممکن است آنان و یا هر مسئول تصمیم گیرنده در مورد خرید و فروشنده برای گران فروشی به دولت با یکدیگر تبانی نمایند و فروشنده در قبال خرید به مأمور خرید درصدی از سود اضافی را به صورت رشوه یا پورسانت بپردازد.(حبیبی،۱۳۷۵،۳۳)
در مورد انواع فسادهای اداری مربوط به روابط و فعالیتهای گوناگون موجود در داخل مجموعه دولت (سازمانها) به طور خلاصه‌وار می‏توان به موارد زیر اشاره‌کرد.
۱- استفاده شخصی از وسایل و اموال دولتی: چنانچه در ادارات دولتی نظارت کافی وجود نداشته باشد کارمندان ممکن است از وسائل اداری نظیراتومبیل، نوشت‏افزار، لوازم صوتی و… که قابل استفاده برای نفع شخصی است سوء‌استفاده کنند و در نتیجه استهلاک کالاهای فوق تسریع و باعث افزایش هزینه‏ های دولت گردد.
۲- کم‌کاری، گزارش مأموریت کاذب، صرف وقت در اداره برای انجام کارهایی به غیر از وظیفه اصلی. این نوع تخلفات که معمولاً از آنها به تخلفات اداری یاد می‏شود بیشتر در بین کارمندان رده‏های میانی و پائینی دستگاه های اداری مشاهده می‏شود. معمولاً این نوع فساد اداری زمانی به وجود می‏آید که کارمندان از وضعیت شغلی خود رضایت کافی نداشته و در نتیجه از تعهد و وجدان کاری ضعیفی نسبت به سازمان و مسئولان رده بالای خود برخور‌دارند و در هر فرصتی که نظارت مسئولان ما فوق خود را ضعیف ببینند مرتکب چنین مفاسدی خواهند شد.
۳- سرقت مواد اولیه و مواد مصرفی متعلق به دولت (سازمان) توسط کارکنان. این موضوع در شرکت‏های دولتی و ادارات تهیه و توزیع کالا بیشتر از سایر ادارات و مؤسسات مصداق دارد. شرکت‏های دولتی که مستقیماً در امور تولیدی مشارکت دارند به تناسب محصولی که تولید می‏کنند انواع مواد اولیه را خریداری و نگهداری می‏کنند و چون بسیاری از این مواد دارای ارزش مبادله‏ای هستند زمینه وسوسه کارکنان ناسالم را برای سرقت بخشی از آنها به وجود می‏آورند.
۴- استفاده از امکانات نظام اداری برای پیشبرد اهداف سیاسی سیاستمداران و کارمندان عالی‌رتبه. در کشورهایی که نظام اداری نیز سیاسی شده ‌باشد و انتصاب مسئولان ادارات نه بر اساس شایسته‌سالاری که بر اساس زدو‌بند‌های سیاسی انجام گرفته ‌باشد اغلب دولتمردان دستگاه های اداری را برای انجام فعالیت‏های سیاسی که هیچ‌گونه ارتباطی با اهداف و وظایف قانونی آن ادارات ندارند مورد استفاده قرار می‏دهند.
۵- فساد قانونی برای انتفاع نخبگان سیاسی و کارمندان دولت. نمونه بارز این رفتار ایجاد انحصارهای قانونی برای شرکتهای خصوصی متعلق به سیاستمداران است. نمونه دیگر استفاده از اختیارات قانونی برای تبدیل اراضی عمومی به اراضی مسکونی یا صنعتی و سپس واگذاری قطعات تفکیک شده به سیاستمداران.
۶- فساد در توزیع حقوق و مزیا و فرصت‏های شغلی در بین کارمندان دولت (فساد استخدامی) قوانین اداری و استخدامی در بسیاری از کشورها حقوق و مزایا و ارتقای پست سازمانی را در چارچوب معیارها و شایستگی و سنوات خدمت میسر می‏سازد. چنانچه کارمندان مافوق هنگام اتخاذ تصمیم در این موارد، منافع شخصی و یا روابط دوستی و خویشاوندی را در نظر بگیرند فساد در توزیع چنین فرصت‌هایی رخ‌خواهد ‌داد.
مدیران ارشد و نخبگان سیاسی در انتخاب روسای ادارات و پست‏های کلیدی قدرت مانور بسیاری زیادی دارند، در داخل هر اداره فرصت‏های زیادی برای انجام ماموریت‏های ویژه پیش می‏آید که برای مأمور مورد نظر مزایای گوناگونی را به همراه دارد. یکی از انواع فساد درون سازمانی تبعیض و زیر پا گذاشتن معیارهای شایستگی در توزیع این گونه فرصتهاست.
۷- اختلاس و سوء‌استفاده مالی مدیران عالی رتبه و رده میانی سازمان‏های دولتی که مسئولیت و اختیارات لازم برای استفاده از منابع مالی سازمان را بر عهده دارد ممکن است به اختلاس و سوء‌استفاده از این منابع بپردازند. اینکار معمولاً از طریق ارائه اسناد صوری و جعلی و یا دست بردن در حسابهای مالی به وقوع می‏پیوندد. در ایران درسال‏های اخیر این نوع فساد اداری بیشتر توسط روزنامه‌ها گزارش شده‌است. (حبیبی،۱۳۷۵، ۴۷-۴۴)
گر‌چه موارد بیشتری از انواع و اشکال فساد های اداری را می‏توان فهرست کرد اما به نظر می‏رسد از مهمترین انواع فساد اداری که احتمال بروز آنها در ادارات دولتی بیشتر وجود دارد سخن به میان آمده است.در ادامه به بحث و بررسی در رابطه با علتها و عوامل ایجاد فساد اداری خواهیم پرداخت.
۲-۳-۸) تبیین علل فساد اداری
در تبیین علل فساد اداری تحلیلهای مختلفی ارائه گردیده است که از آن میان می‌توان به این موارد اشاره کرد:
در تحلیلی از علل فساد آنها به دو دسته علل ساختاری یا نهادی و علل فرهنگی و اجتماعی دسته بندی شده است. علل نهادی پیدایش و رواج فساد عبارتند از:
- اختیارات گسترده دولت و ماموران دولتی که فرصت‌های قابل ملاحظه‌ای برای تحقق فساد اداری و اقتصادی فراهم می‌کند.
- حساب‌کشی اندک که از هزینه ارتکاب به فساد می‌کاهد.
- انگیزه‌های انحرافی در شاغلان بخش دولتی از قبیل نظام حقوق و دستمزد نامناسب که خدمات‌رسانی به «خود» را جایگزین وظیفه خدمت‌رسانی به «عموم» می‌کند.
از این دیدگاه (نهادی) راهکارهای مبارزه با فساد نیز بیشتر در تحدید دامنه اختیارات دولتی از طریق کاهش نقش دولت در فعالیت‌های اقتصادی، بهبود حساب‌پس‌دهی از طریق تقویت شفافیت، نظارت و اعمال تنبیه و در بهبود انگیزه‌ها از طریق طراحی مجدد ضوابط استخدامی درخدمات عمومی خلاصه می‌شود.(ربیعی، ۱۳۸۳، ۴۱)

بند دوم: انواع مال منقول ۹۲
۱- منقول ذاتی ۹۲
۲- مال منقول حکمی ۹۳
مبحث دوم: خسارت وارده به منقول در اثر مال غیرمنقول ۹۴
مبحث سوم: خسارت وارده به غیرمنقول دراثر مال منقول ۱۰۲
فصل سوم: دادگاه صالح در مسئولیت مدنی با فرض عنصرخارجی ۱۰۹
مبحث اول: صلاحیت دادگاه وقانون ۱۱۳
مبحث دوم: وقوع حادثه بین ایرانی وخارجی مقیم ایران ۱۱۹
مبحث سوم: وقوع حادثه بین ایرانی وخارجی مقیم خارج ۱۲۰
مبحث چهارم: وقوع حادثه بین دوخارجی در ایران ۱۲۴
مبحث پنجم: وقوع حادثه بین دوایرانی درخارج ۱۲۷
نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۲۹
منابع ۱۳۳
چکیده انگلیسی ۱۳۹
چکیده:
اصولاً پس از شناسایی هرحقی برای یک ذی حق مسئله اجرای آن حق مطرح می گردد. از جمله این حقوق مسائل مربوط به مسئولیت مدنی (در معنای ضمان قهری) است که پس از شناخته شدن حق متضرر از یک واقعه خسارت بار مسئله مطالبه و اجرای حق مکتسبه مطرح خواهد شد.در سیستم حقوقی ایران طرح دعوی در یک دادگاه غیرصالح همواره خواهان را با چالش جدی روبرو می کند که خود اهمیت تشخیص وانتخاب دادگاه صلاحیت دار را بیش از پیش نمایان می دارد.

در این پژوهش سعی شده است با تکیه بر این موضوع که هدف و رسالت اصلی مسئولیت مدنی در حال حاضر جبران خسارات است و خسارات معمولاً به سبب وقایع ناشیه از اموال حدوث می کند. با توجه به این که در ماده ۱۱ قانون مدنی منحصراً اموال در دو دسته منقول و غیرمنقول طبقه بندی شده اند دادگاه صالح دردعاوی مربوط به مسئولیت مدنی در این دو شاخه از اموال مورد مداقه قرار گیرند.
در این پایان نامه نقایص قانون در اجرای (همیشگی و بدون حصر) اصل طرح دعوی در دادگاه محل اقامت خوانده بررسی و مورد نقد واقع شده است. هم چنین نتیجه گیری شده است که موضوع و منشأ وقایع موجد مسئولیت مدنی در صلاحیت دادگاه محلی و نسبی موثر است. هم چنین در جهت تبیین چهارچوب قواعد حاکم بر دعوای مسئولیت مدنی از حیث دادگاه صلاحیت دار با توجه به موضوع و منشا دعوی و نیز وجود عنصر خارجی در یک مسئله مربوط به مسئولیت مدنی تلاش شده است.
واژگان کلیدی:مسئولیت مدنی،دادگاه صالح، مال منقول، مال غیرمنقول، عنصرخارجی.
مقدمه:
در دنیای امروزی خصوصاً در جوامع توسعه یافته به علل مختلف دایره تحقق مسئولیت های گوناگون گسترش روز افزونی یافته و علم حقوق به عنوان متولی حفظ آرامش و مدیریت روابط افراد سعی در تبیین چهارچوب این مسئولیت ها نموده است. آن چه روشن است این که به علل مختلف ازجمله نیازمندی جامعه کنونی و پیشرفت های صنعتی و تکنولوژی و پیچیدگی روابط اجتماعی ناگزیر با حوادث وخساراتی روبرو هستیم که علم حقوق همواره در صدد مدیریت و نظام بخشیدن به آن بوده است. بابررسی سابقه مسئولیت ها این نتیجه حاصل می گردد که اصولاً نظام های حقوقی علاقه زیادی به نظم بخشیدن به روابط انسان ها در غالب قراردادها و مسئولیت قراردادی دارند. مشخصاً بررسی موضوع در فقه این موضوع را اثبات می کند که تا چه حد مباحث گسترده در باب عقود معین مطرح رسیدگی گردیده است. اما به دلایل فوق امروزه غالب امور حقوقی مربوط به افراد در چهارچوب قراردادها و توافقات شکل نمی گیرد بلکه حوزه مسئولیت های خارج از قرارداد و قهری به موازات این پیشرفت ها درحال گسترش روز افزون است که ضرورت مداقه در این مسئولیت سبب شده محققین رو به این سو آورده و در تبیین این مسئولیت بکوشند توجه به دادگاه صلاحیت دار در دعاوی موجد مسئولیت مدنی ازجمله مسائل مهم در احقاق حق هر متضرری است. چرا که از نقطه نظر مباحث نظری هرچند اهمیت تشخیص مسئول و مسبب ورود زیان در هر مسئله مربوط به مسئولیت قهری درجای خود برکسی پوشیده نیست.اما ضرورت و اهمیت توجه به محکمه صالح که متضرر جهت تظلم خواهی به آن مراجعه نماید موضوعی است که به واقع کم اهمیت تر از تشخیص مسئول نیست، امری که سبب شد با عنایت به علاقه شخصی به موضوع مسئولیت مدنی و نیز مباحث مربوط به آیین دادرسی مدنی که صلاحیت محاکم از آن جمله است، نسبت به انتخاب موضوع و تحقیق درخصوص دادگاه صلاحیت دار در دعوای مسئولیت مدنی اقدام نمایم. به همین سبب و با علم به این موضوع که تعیین دادگاه صالح و ارائه ضوابط تشخیص این صلاحیت جدای از تسریع در احقاق حق از طرح دعاوی بی ثمر و صرف هزینه و وقت افراد جلوگیری خواهد کرد و موجب کاهش مدت زمان رسیدگی به دعاوی خواهد شد، از سرگردانی و اختلاف نظر و اختلاف رویه توسط محاکم هم در این خصوص ممانعت خواهد نمود. چرا که تشتت آرا، اختلافات متعدد در صلاحیت محاکم در موضوع واحد نتیجه ای جز بی اعتمادی مراجعه کننده به آن محکمه و سرگردانی وی نخواهد داشت که خود ضرورت تبیین این موضوع و کاربرد آن جهت استفاده از آن توسط مجریان عدالت را بیش از پیش توجیه می کند.
قلمرو موضوع مورد انتخاب در این پایان نامه بررسی جوانب و ضوابط حاکم بر تعیین دادگاه صلاحیت دار در دعوی مسئولیت مدنی است. ذکر این نکته ضروری است که اساتید حقوقی مسئولیت مدنی را در دو شاخه مسئولیت مدنی ناشی از قرارداد و مسئولیت مدنی قهری مورد بررسی قرار می دهند. منتهی با توجه به علاقه مسئولیت مدنی نوع اول به قرارداد منبعث از آن، اصولاً محاکم صلاحیت دار، باتوجه به وجود قرارداد درحوزه آن (قرارداد) توصیف و تفسیر می گردند. اما باید گفت بحث ما از مسئولیت مدنی، مسئولیت خاص و قهری مسئول حادثه درجبران یک خسارت است. برای مثال وقتی بر اثر بی احتیاطی فردی به اتومبیل دیگری و یا منزل مسکونی وی که جنب خیابان واقع شده است. خساراتی وارد می گردد مسلماً قراردادی مابین طرفین درخصوص مطالبه و جبران خسارت وجود نخواهد داشت که موضوع بحث ما دقیقاً در این مورد موضوعیت می یابد و هدف، تشخیص دادگاه صالحه در فرض مسئولیت قهری است.
با مراجعه به پایگاه اطلاعات علمی ایران و جستجو در تالیفات موجود و در دسترس سابقه ای از موضوع مطروحه در این پایان نامه یعنی دادگاه صالح در دعوی مسئولیت مدنی مشاهده نشد.
سوالات تحقیق:
در این تحقیق سعی بر آن شده است که به سوالات اساسی ذیل پاسخ گفته شود:
۱)آیا طرح دعاوی در محاکم بر مبنای مسئولیت مدنی در تعیین دادگاه صلاحیت دار موثر است؟
۲)آیا درطرح یک دعوای ناشی از مسئولیت مدنی منشا و موضوع دعوی درتعیین دادگاه صلاحیت دار تاثیر دارد؟
۳)وجود عنصر خارجی چه نقشی در تعیین دادگاه و قانون صالح به رسیدگی در یک دعوای مسئولیت مدنی دارد؟
فرضیات تحقیق:
اصول این پایان نامه بر فرضیات ذیل استوار شده است که:
۱) مال دخیل در موضوع مسئولیت مدنی (از منظر منقول و غیرمنقول بودن) درتعیین ضوابط حاکم بر تشخیص دادگاه صالح موثر است.
۲) منشا ورود خسارت در دعاوی موجد مسئولیت مدنی (از لحاظ منقول و غیرمنقول بودن) در تعیین دادگاه صالح حاکم بر دعوی موثر است.
۳) وجود عنصرخارجی دریک دعوی مسئولیت مدنی در تعیین قانون و دادگاه صلاحیت دار موثر است.
روش تحقیق:
روش تحقیق در این پایان نامه، روش تحقیق کتابخانه ای و توصیفی است و با مراجعه به کتابخانه ها اعم از عمومی و خصوصی و پس از بررسی و شناخت منابع تحقیق از قبیل مجلات، مقاله ها، پایان نامه ها، کتاب ها و… به فیش برداری وجمع آوری مطالب پرداخته ایم.
موانع تحقیق:
در سر راه انجام این تحقیق موانعی وجود داشت که مهم ترین آن فقر منابع در موضوع مطروحه بوده، امری که صعوبت جمع آوری مطالب در این پایان نامه را با محدود بودن صفحات آن نشان داده است. هم چنین عدم وجود رویه قضایی و ضابطه مشخص در قوانین مدون ایران از دیگر مشکلات این پایان نامه بوده است.
تبیین و توجیه پلان:
مباحث مطروحه در این پایان نامه در دو بخش اصلی مورد مداقه قرار گرفته اند. در بخش اول تحت عنوان کلیات، جهت مشخص شدن موضوع که همانا «مسئولیت مدنی» است به ناچار سعی در بیان زوایا و قواعد حاکم بر این مسئولیت نموده ایم. به این منظور در فصل اول از این بخش مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی مورد بحث واقع شده است. به این ترتیب که در مبحث اول درگفتار نخست تعریف لغوی و اصطلاحی مسئولیت مدنی بیان شده و سپس در دو گفتار متوالی مسئولیت مدنی با مسئولیت اخلاقی ومسئولیت کیفری مقایسه شده است. در مبحث دوم این فصل نیز قلمرو مسئولیت مدنی در دوگفتار بررسی و تبیین شده است. فصل دوم از بخش اول این پایان نامه به مبانی و منابع مسئولیت مدنی اختصاص یافته و در این فصل در مبحث اول مبانی فقهی و نظری مسئولیت مدنی در دو گفتار اول و دوم و مبانی عرفی و فقهی مسقط مسئولیت مدنی در گفتار سوم بررسی شده اند. در مبحث دوم از فصل دوم از بخش اول این پایان نامه منابع موجود در باب مسئولیت مدنی بیان شده است.
بخش دوم این پایان نامه به موضوع اصلی این رساله اختصاص یافته و در سه فصل به صورت ذیل نگارش یافته است.
در فصل اول دادگاه صالح دردعاوی مسئولیت مدنی مربوط به اموال منقول در سه مبحث مورد بحث قرار گرفته است. درمبحث اول به به تفصیل به صلاحیت محاکم و دادگاه صلاحیت دار پرداخته ایم و در مبحث دوم نقص قانون در مورد ضابطه ارائه شده در خصوص دادگاه صالح با توجه به سابقه تقنینی و نیز نقض قانون در مورد اجرای اصل دادگاه محل اقامت خوانده بیان شده است. درمبحث سوم از این فصل نیز درمقام بیان ضابطه، فرض صلاحیت دادگاهی غیر از دادگاه محل اقامت خوانده مورد بررسی واقع شده است. در فصل دوم از بخش دوم این پایان نامه دادگاه صالح در دعاوی مسئولیت مدنی مربوط به اموال غیرمنقول بررسی شده است. به این ترتیب که در مبحث اول به کلیاتی در خصوص مال و دعوای منقول و غیرمنقول پرداخته ایم و در مبحث دوم دادگاه صالح در خسارت وارده به منقول در اثر مال غیرمنقول و در مبحث سوم خسارت وارده به غیرمنقول در اثر مال منقول مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در فصل سوم و پایانی این بخش و این پایان نامه دادگاه صالح در دعاوی مسئولیت مدنی با فرض وجود عنصر خارجی بررسی که در آن در مبحث اول کلیاتی در صلاحیت دادگاه و قانون و در مبحث دوم و سوم وقوع حادثه بین یک ایرانی و یک تبعه خارجی در فرض مقیم بودن خارجی در ایران و مقیم خارج بودن تبعه بیگانه، مورد تحلیل قرار گرفته است. در مبحث چهارم از این فصل با ملحوظ نظر قرار دادن حق ترافع بیگانگان در ایران وقوع حادثه (تولیدکننده دعوی مسئولیت مدنی) بین دو خارجی در ایران و صلاحیت محاکم ایرانی در این خصوص تبیین می گردد. و در مبحث پایانی (پنجم) با توجه به این که موضوع تابعیت داخل در صلاحیت قضایی ایران است و نه صلاحیت حقوقی با تکیه بر صلاحیت محکمه ایرانی فرض وقوع حادثه بین دو ایرانی در خارج کشور بررسی خواهد شد.
در انتهای مطالب ارائه شده به نتایج حاصله از این تحقیق خواهیم پرداخت و ضوابط قابل اجرا در تشخیص صلاحیت محاکم در دعاوی مسئولیت مدنی فهرست وار بیان خواهد شد.
در پایان امید است که اساتید محترم و خوانندگان ارجمند عیب پوشیده دارند و این پایان نامه، در جهت پیشبرد رسالت حقوق در نظم بخشیدن بیش از پیش به دعاوی مسئولیت مدنی و محاکم صالحه در رسیدگی به این دعاوی مقبول نظر افتد و گامی هرچند کوچک در این خصوص به شمار آید.
بخش اول
کلیات
بررسی هرعنوان حقوقی بدون توجه به اجزا تشکیل دهنده آن عنوان، سبب خواهد شد که تبیین چهارچوب بحث دشوار و چه بسا غیرممکن گردد. در بررسی دادگاه صالح در دعوی مسئولیت مدنی نیز ما ناگزیر از تبیین موضوع مسئولیت مدنی جهت بررسی آن در تعیین دادگاه صلاحیت دار هستیم. امری که باعنایت به نوظهور بودن بررسی این شاخه از حقوق و عدم وجود منابع غنی در این حوزه ورود به آن را دشوار می نمود، منتهی با توجه به ضرورت بسط موضوع در اجزای تشکیل دهنده آن ناگزیر از توصیف و تشریح مسئولیت مدنی هستیم. به همین دلیل در این بخش در فصل اول مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی در دو مبحث تبیین و بررسی می گردد و در فصل دوم به تفصیل بیشتری مبانی و منابع مسئولیت مدنی بررسی خواهد شد به این ترتیب که در مبحث اول این فصل مبانی فقهی و نظری مسئولیت مدنی و نیز مبانی عرفی و فقهی مسقط مسئولیت مدنی بیان خواهد شد و در مبحث دوم به منابع موجود در خصوص موضوع مسئولیت مدنی اشاره می گردد.
فصل اول: مفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی
بدون شک برای شناخت یک مسئولیت ناگزیر از بررسی زوایای مختلف آن در شرایط گوناگون هستیم. در باب مسئولیت مدنی هر چند زحمات زیادی کشیده شده است اما باید گفت این رشته حقوقی در ایران از نظر مبانی و منابع نو پاست و تنها شاید بتوان سابقه فقهی مسئولیت قهری را در این خصوص مطرح نمود. و این نهال نوپا تا رسیدن به قوام حقوقی مطلوب راه بسی طولانی در این مقال پیش رو دارد. علی هذا برای شناخت بهتر موضوع پایان نامه که بحث از دعاوی ناشی از مسئولیت مدنی و دادگاه صلاحیت دار رسیدگی به دعاوی تولیدی از این مسئولیت را بررسی می کند بایستی به شناخت و تبیین این مسئولیت پرداخت تا چهارچوب بحث و ملاک تشخیص دادگاه صالح بیش از پیش مشخص گردد. چراکه عدم شناسایی وتشخیص زوایای مسئولیت مدنی موجبات خلط مباحث درخصوص شناسایی مسئول و عدم امکان استخراج حق مورد نزاع(درخصوص ارتباط آن با مال منقول و غیرمنقول با عنایت به واقعه حقوقی رخ داده) خواهد بود موضوعی که سبب افزایش اهمیت طرح بحث درمفهوم و قلمرو مسئولیت مدنی خواهد بود. به همین مناسبت در این فصل در مبحث اول به مفهوم مسئولیت مدنی و در مبحث دوم به قلمرو این مسئولیت خواهیم پرداخت.
مبحث اول: مفهوم مسئولیت مدنی
در این مبحث و برای شناخت مسئولیت مدنی در سه گفتار بدواً تعریف مسئولیت مدنی بررسی و سپس درگفتار دوم و سوم مسئولیت مدنی با مفاهیم مسئولیت اخلاقی و مسئولیت کیفری مقایسه می گردد.
گفتار اول: تعریف مسئولیت مدنی
در این گفتار در بند اول به اختصار تعاریف لغوی مسئولیت مدنی و در بند دوم تعریف اصطلاحی مسئولیت مدنی بیان خواهد شد.