گزینه ها
فراوانی مطلق
فراوانی خالص

بسیار بد
۳۳
۳/۱۰

بد
۱۶۶
۷/۵۱

خوب
۹۸
۵/۳۰

خیلی خوب
۲۴
۵/۷

جمع
۳۲۱
۱۰۰

میانگین
۱۱/۲

داده های موجود در جدول فوق نشان می دهد از مجموع ۳۲۱ پاسخگوی مورد مطالعه، ۳/۱۰ درصد وضعیت و شرایط خانوادگی شان را از منظر فضای عاطفی، درک متقابل امکان اظهار نظر، وجود روابط دوستانه و … را بسیار بد ،۷/۵۱ درصد بد،۵/۳۰ درصد خوب و ۵/۷ درصد وضعیت و شرایط خانوادگی شان را از منظر فضای عاطفی، درک متقابل امکان اظهار نظر، وجود روابط دوستانه و … را خیلی خوب ارزیابی نموده اند. مقایسه درصدهای فوق نشان می دهد اکثریت پاسخگویان مورد مطالعه (۶۲ درصد) وضعیت و شرایط خانوادگی شان را از منظر فضای عاطفی، درک متقابل امکان اظهار نظر، وجود روابط دوستانه و … را خیلی بد و بد ارزیابی نموده و میانگین وضعیت و شرایط خانوادگی شان را از منظر فضای عاطفی، درک متقابل امکان اظهار نظر، وجود روابط دوستانه و … ۱۱/۲ از ۴ می باشد. برای درک بهتر به ترسیم نمودار می پردازیم.

نمودار شماره۲۰): توزیع فراوانی ارزیابی پاسخگویان نسبت به متغیر وضعیت و شرایط خانوادگی شان از منظر فضای عاطفی، درک متقابل امکان اظهار نظر، وجود روابط دوستانه و …

ب) بررسی پاسخگویان مورد مطالعه از منظر برخورداری از دوستانی با سابقه اعتیاد به مواد مخدر در بین دوستان معمولا ورود افراد به سن نوجوانی از منظر روانی و عاطفی شرایطی را فراهم می کند که میزان اقتدار و تسلط خانواده بر فرزندان کمتر گردیده و معمولا فرزندان در این سنین؛ بودن در جمع دوستان را بر بودن در بین اعضای خانواده ترجیح می دهند و این مهم زمانی تشدید می گردد که خانواده نتواند فضای عاطفی مناسبی را در خانواده ایجاد نماید و هر چه فضای عاطفی خانواده و روابط دوستانه حاکم بر آن کمتر باشد، میزان خانواده گریزی و حضور در جمع دوستان افزایش می یابد معمولا در چنین حالتی اگر دوستانی که نوجوان به آنها پناه می برند، بزهکار و دارای برخوردهای نادرست باشند امکان وقوع رفتارهای بزهکارانه و مجرمانه در بین افراد افزایش می یابد در مجموع می توان گفت که دوستان نقش مهمی در گرایش نوجوانان به رفتارهای مثبت و منفی یا بزهکارانه یا مجرمانه دارند به لحاظ اهمیت این متغیر، سوالی را در پرسشنامه مطرح و پاسخگویان به شرح جدول ذیل به سوال مطرح شده پاسخ داده اند.
جدول۲۴): توزیع فراوانی پاسخگویان مورد مطالعه بر حسب سابقه اعتیاد به مواد در دوستان

سابقه اعتیاد به مواد در دوستان
فراوانی مطلق
فراوانی نسبی

بلی
۲۶۱
۳/۸۱

Wilson MD, Jorffe A. 1995. Adolescent medicine. JAMA; 273(21): 1657-9.and guidelines for future work. Child Development, 71, 543-562.
Wolff, S. 1995. The concept of resilience.Australian and New Zealand Journal of Psychiatry,29, 565-574.
Yali, A.M.& Lobel, M. 2002. Stress-resistance resources and coping in pregnancy, Anxiety, stress, coping,Vol,15,Issue,3, 289-309.
Yamazaki S, Sokejima S, Mizoue T, Eboshida A, Fukuhara S. 2005. Health- related Quality of life of mothers of children With leukemia in Japan. Quality of life Research, Vol- 14, NO-4. PP:1079-1085.
Zunz, Sharyn.J,Turner, Sandra, Norman. 1993. Accentuating the Positive: Stressing Resiliency in School-Based Substance Abuse Prevention Programs .Social Work in Education. Academic Search Premier, Vol 15, Issue 3.169-176.
پیوست ها
پرسشنامه تاب آوری
سن:……… پایه تحصیلی:………….. معدل:………… قد………… سانتی متر وزن……………… کیلو گرم کد:……
لطفاً مشخص کنید که عبارات زیر چقدر در مورد شما صدق می‌کند. اگر موردی هنوز برایتان رخ نداده است، پاسخ خود را طبق اینکه چه احساسی می‌داشتید اگر آن اتفاق می‌افتاد بیان کنید.

وقتی تغییری رخ می‌دهد می‌توانم خودم را با آن سازگار کنم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
حداقل یک نفر هست که رابطه نزدیک و صمیمی ام با او در زمان استرس به من کمک می‌کند.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
وقتی که راه حل روشنی برای مشکلاتم وجود ندارد، خدا یا تقدیر می‌تواند کمک کند.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
می توانم برای هر چیزی که سر راهم قرار می‌گیرد، چاره ای بیاندیشم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
موفقیت هایی که در گذشته داشته ام چنان اطمینانی در من ایجاد کرده اند که می‌توانم با چالش‌ها و مشکلات پیش رو برخورد کنم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
وقتی با مشکلات مواجه می‌شوم سعی می‌کنم جنبه خنده دار آن‌ها را هم ببینم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
لزوم کنار آمدن با استرس موجب قوی تر شدنم می‌گردد.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
معمولا پس از بیماری، صدمه و سایر سختیها به حال اولم باز می‌گردم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
معتقدم که در هر اتفاق خوب یا بدی مصلحتی هست.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
در هر کاری بیشترین تلاشم را می‌کنم و به نتیجه هم کاری ندارم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
معتقدم که علی رغم وجود موانع، می‌توانم به اهدافم برسم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
حتی وقتی که امور ناامید کننده می‌شوند، مأیوس نمی شوم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
در لحظات استرس و بحران، می‌دانم که برای کمک گرفتن به کجا مراجعه کنم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
وقتی که تحت فشار هستم تمرکزم را از دست نمی دهم و درست فکر می‌کنم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
ترجیح می‌دهم که خودم مشکلاتم را حل کنم تا اینکه دیگران تمامی تصمیم‌ها را بگیرند.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
اگر شکست بخورم به راحتی دلسرد نمی شوم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
وقتی با چالش‌ها و مشکلات زندگی دست و پنجه نرم می‌کنم، خود را فردی توانا می‌دانم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
در صورت لزوم می‌توانم تصمیم های دشوار و غیر منتظره ای بگیرم که دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
می توانم احساسات ناخوشایندی چون غم، ترس و خشم را کنترل کنم.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□
در برخورد با مشکلات زندگی، گاهی لازم می‌شود که صرفاً بر اساس حدس و گمان عمل کنی.
کاملا نادرست □ بندرت درست□ گاهی درست□ اغلب درست□ همیشه درست□

سوال ۷ تا ۳۴ فاکتورهای عامل کیفیت را دو به دو با هم مقایسه می کند و ترجیحات مصرف کنندگان را در این زمینه می سنجد.سوال ۳۵ تا ۴۰ فاکتورهای عامل خدمات پس از فروش را دو به دو مقایسه می کند.سوال ۴۱ تا ۴۶ فاکتورهای عامل قیمت و سوال ۴۷ تا ۴۹ فاکتورهای عامل نام و نشان تجاری را دو به دو می سنجد.

۳-۸ اعتبار(روایی)

مقصود از روایی آن است که آیا ابزار اندازه گیری می تواند خصیصه و ویژگی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازه گیری کند یا خیر؟موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد.

اعتبار انواع گوناگونی دارد مانند :
۱٫صوری (بر اساس قضاوت افراد آگاه و مطلع)
۲٫محتوایی(توان سنجش میزان وجود اندازه صفت)(خاکی-۱۳۸۷-ص۲۴۴)

۳-۹ روایی پرسشنامه :

روایی از نوع روایی صوری و محتوایی است.
اعتبار پرسشنامه که به مقایسه ی گزینه های مورد اولویت بندی می پردازد تا حد زیادی وابسته به اعتبار تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی است.بعلاوه نحوه ی طراحی این پرسشنامه اقتباسی از پرسشنامه ی مورد استفاده در تحقیق درباره ی دستگاه سونوگرافی است که توسط برزو پورعبداللهیان و همکاران انجام شد و اقتباسی بود از پرسشنامه ی دکتر باون و دکتر چین سونگ لو از دانشگاه نبرسکا که در سال ۲۰۰۴ ارائه شده است.در نهایت به منظور اطمینان از گویا بودن چارچوب پرسشنامه این پرسشنامه در بین ۸ تن از پزشکان توزیع گردید و پس از تایید آنها و پس از مشورت و اعمال نظرات اصلاحی استاد راهنما پرسشنامه بین نمونه ی مورد بررسی توزیع شد.

۳-۱۰ پایایی :

پایایی پرسشنامه ی اول از روش آلفای کرونباخ به دست آمده است.مقدار آلفا توسط نرم افزار اس پی اس اس محاسبه گردید و مقدار آن برابر ۰٫۷۲۷به دست آمد.و با توجه به اینکه پایایی پرسشنامه از ۰٫۷ بیشتر شد تایید گردید.
برای بررسی پایایی پرسشنامه ی اول می توان از چهار روش آزمون,آزمون مجدد-فرم های موازی-دو نیمه کردن و آلفای کرونباخ استفاده کرد.در این تحقیق از روش آلفای کرونباخ که متداولترین روش اندازه گیری است استفاده شده است.
پایایی پرسشنامه ی دوم :چون از روش ای اچ پی استفاده می کندو بر مبنای مقایسات زوجی است خود به خود پایاست.ای اچ پی با نظم بخشیدن به فرایند تفکر گروهی یک ساختار موثر برای تصمیم گیری گروهی ایجاد می کندو به تصمیم گیرندگان کمک می کند تا الگوی مناسب تفکر را برای رسیدن به نتیجه دارا باشند.به علاوه ماهیت اجرا در تصمیم گیری گروهی موجب بهبود سازگاری قضاوت ها شده پایایی ای اچ پی را به عنوان یک ابزار تصمیم گیری افزایش می دهد.(آذر و رجب زاده، ۱۳۸۱، ۱۰)

۳-۱۱ روش های تجزیه و تحلیل داده ها :

اصولا پیدا کردن وزن هر سوال در مقایسه با سوالات دیگر بسیار مشکل می باشد و بالطبع هرچه تعداد سوالات بیشتر شود تصور ذهنی و ارائه ی جواب سخت تر می شود.برای رفع این مشکل مقایسات را به صورت دو به دو (مقایسات زوجی)انجام میدهیم. تکنیک مورد استفاده برای این امر تکنیک ای اچ پی می­باشد. (شیخ، ۱۳۷۸، ص۱۳۰)
روش ای اچ پی می تواند دو کار را انجام دهد:

• پیدا کردن وزن شاخص ها

• رتبه بندی گزینه ها

روش ای اچ پی بر پایه ی سه اصل تدوین شده است :

• اصل کشیدن درخت سلسله مراتبی

• اصل تدوین و تعیین اولویت ها

• اصل سازگاری منطقی قضاوت ها

فرایند تحلیل سلسله مراتبی ای اچ پی یکی از معروفترین فنون تصمیم گیری چندمنظوره است که اولین بار توسط توماس.ال.ساعتی عراقی الاصل در دهه ی ۱۹۷۰ ابداع گردید.این روش در هنگامی که عمل تصمیم گیری با چند گزینه ی رقیب و معیار تصمیم گیری روبرو است می تواند استفاده گردد.معیارهای مطرح شده می تواند کمی و کیفی باشد.اساس این روش تصمیم گیری بر مقایسات زوجی نهفته است.تصمیم گیرنده با فراهم آوردن درخت سلسله مراتب تصمیم آغاز می کند.درخت سلسله مراتب تصمیم عوامل مورد مقایسه و گزینه های رقیب مخورد ارزیابی در تصمیم را نشان می دهد.سپس یک سری مقایسات زوجی انجام می گیرد.این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه های رقیب مشخص می سازد.در نهایت منطق ای اچ پی به گونه ای ماتریسهای حاصل از مقایسات زوجی را با همدیگرتلفیق می سازد که تصمیم بهینه حاصل آید.
ای اچ پی در آغاز برای تصمیم گیری های انفرادی در یک محیط متلاطم و فازی ارائه شد.سپس در دهه ی ۸۰ به چگونگی استفاده از آن در تصمیم گیری های گروهی پرداخته شد.استفاده از ای اچ پی در تصمیم گیری های گروهی باعث خواهد شد که نه تنها مزایای فنون تصمیم گیری گروهی حفظ شود بلکه معایب آنها (همانند سرعت-هزینه و تک فکری)برطرف شود.

۳-۱۲ ساختن درخت سلسله مراتب تصمیم

هرگاه از ای اچ پی به عنوان ابزار تصمیم گیری استفاده می شود گروه در آغاز باید یک درخت سلسله مراتب مناسب که بیان کننده ی مساله تحت مطالعه است فراهم کند.سلسله مراتب تصمیم درختی است که با توجه به مساله تحت بررسی دارای سطوح متعدد است.اختصاصا سطح اول هر درخت بیان کننده ی هدف تصمیم گیری است.سطح آخر هر درخت نیز بیان کننده ی گزینه هایی است که با یکدیگجر مقایسه می شوند وبرای انتخاب در رقابت با همدیگر هستند.دیگر سطوح (میانی) نشان دهنده ی فاکتورهایی است که ملاک مقایسه ی گزینه ها هستند.(آذر، ۱۳۷۴، ص۲۲)
در این تحقیق برای بررسی فرضیه ی ۵ تا ۸ از آزمون ای اچ پی استفاده شده است.متغیرهای مستقل این تحقیق شامل کیفیت-قیمت-نام و نشان تجاری و خدمات پس از فروش با زیرشاخه هایی تعریف شده اند که با توجه به این تعریفشان در تحقیق و با نظر سنجی از استاد راهنما و چند استاد دیگر به طور صوری مستقل از هم در نظر گرفته شده اند که به همین دلیل می توان از تکنیک ای اچ پی برای اولویت بندی آنها استفاده کرد.علی رقم انتقادات وارده به مدل ای اچ پی این تکنیک برای اولویت بندی عوامل موثر بر تصمیم خرید انتخاب شد.
در رابطه با شناسایی عوامل موثر بر رفتار خریداران دستگاه تست قند خون پس از شکل گرفتن سوال اصلی تحقیق تحقیقات به منظور انتخاب یک مدل مناسب صورت پذیرفت .پس از مطالعه ی منابع کتابخانه ای و مشاوره با اساتید محترم و مشورت با چندین متخصص داخلی و مطالعه ی مقالات مرتبط چهار عامل قیمت-کیفیت-خدمات پس از فروش و نام و نشان تجاری به عنوان عوامل با اهمیت تر در تصمیم خرید خریداران دستگاه های گلوکومتر شناسایی شد و مدل کوادا از تحقیق پورعبداللهیان و مهرانی به عنوان مدل تحقیق انتخاب شد.

۳-۱۳ نرمال بودن متغیرها :

نرمال بودن متغیرها در نرم افزار اس پی اس اس و توسط آزمون کولموگروف بررسی شد. قبل از هر گونه آزمونی که با فرض نرمال بودن داده‌ها صورت می‌گیرد باید آزمون نرمال بودن صورت گیرد.هنگام بررسی نرمال بودن داده‌ها فرض صفر مبتنی بر اینکه توزیع داده‌ها نرمال است در سطح خطای ۵% تست می‌شود.بنابراین اگر آماره آزمون بزرگتر مساوی ۰٫۰۵ بدست آید، در این صورت دلیلی برای رد فرض صفر مبتنی بر اینکه داده نرمال است، وجود نخواهد داشت. به عبارت دیگر توزیع داده‌ها نرمال خواهد بود. برای آزمون نرمالیته فرض‌های آماری به صورت زیر تنظیم می‌شود:
:H0 توزیع داده‌های مربوط به هر یک از متغیرها نرمال است.
H1 :توزیع داده‌های مربوط به هر یک از متغیرها نرمال نیست.
خروجی شامل جدولی تحت عنوان Tests of Normality است که دو مقدار سطح معناداری را برای هر کدام از متغیر‌ها به طور مجزا می دهد. این مقادیر در تشخیص نرمال بودن داده‌ها تعیین کننده است. چنانچه سطح معناداری در آزمون کولموگروف-اسمیرنوف که در این جدول با sig نمایش داده می شود بیشتر از ۰٫۰۵ باشد می توان داده‌ها را با اطمینان بالایی نرمال فرض کرد. در غیر این صورت نمی‌توان گفت که داده ها توزیع‌شان نرمال است. (حبیبی، ۱۳۸۶)
۱- ممکن است فرد بخواهد توزیع یک نمونه را با یک توزیع فرضی مانند توزیع نرمال مقایسه کند. این یک سوال در مورد تطابق توزیع نمونه با یک توزیع نظری است.
۲- ممکن است فرد بخواهد از طریق آماره های یک نمونه در مورد پارامترهای یک جامعه واحد استنباط کند. این کار ممکن است برای تعیین اینکه آیا نمونه مورد نظر از یک جامعه شناخته شده است یا برای برآورد کردن پارامترهای یک جامعه ناشناخته به کار می رود.
آزمون تی تک نمونه ای آزمون می کند که آیا میانگین یک جامعه برابر مقدار مفروضی است یا نه؟ به عبارت دیگر در این آزمون فرضیه های صفر و یک به صورت زیر بدست می آید:
۱-مشاهدات دارای توزیع نرمال با میانگین mو واریانس باشند.
۲-مشاهدات مستقل از هم باشند.(مجله پارسی-۱۳۹۲)

۳-۱۴خلاصه ی فصل :

مفهوم

ریسک پایین^[۲۵]

سناریوی این بخش، نشان‌دهنده ریسک قابل قبول در آن سناریو است.

ریسک متوسط^[۲۶]

اگر از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد، برای کاهش ریسک اقدام لازم صورت گیرد.

ریسک بالا^[۲۷]

برای کاهش ریسک سناریوی این بخش حتما اقدام لازم صورت گیرد.

۱-۹-۲- معیارهای پذیرش ریسک[۱۴]
در مطالعات و تحقیقات اولیه در زمینه ریسک، از عبارت ریسک قابل قبول برای پذیرش ریسک استفاده شده است. ولی استفاده از روش‌های کمی محاسبه ریسک این امکان را به وجود آورده که خطرات به صورت عددی اولویت‌بندی شوند. اجرای پروژه‌های تحقیقاتی به منظور تعیین سطح قابل قبول ریسک در صنایع، حجم زیادی از فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی را به خود اختصاص داده است. برخی از کشورها معیارهای خاصی جهت کاربردهای خاص ارائه کرده‌اند ولی هیچ گاه یک توافق کلی در به کارگیری آنها به دست نیامده است. در واقع ارائه معیاری واحد برای پذیرش ریسک در جوامع مختلف همواره نزاع برانگیز بوده و قضاوت به کار رفته در این رابطه به مسائل سیاسی و حاشیه‌ای وابسته است. بر طبق تعریفی که مجری ایمنی و سلامت انگلستان^[۲۸] برای عبارت ریسک قابل تحمل^[۲۹] ارائه نموده است، تحمل‌پذیری به معنای قبول کردن نیست، بلکه به معنی تمایل به زندگی با یک مقدار مشخص ریسک جهت تأمین منافع خاص با این اطمینان خاطر از اینکه ریسک به خوبی کنترل می‌شود. تحمل یک ریسک به معنای صرف نظر کردن و یا چشم‌پوشی از مخاطرات همراه آن نیست، بلکه فرض می‌شود که بایستی آن را تحت مراقبت دائم داشت و در صورت امکان آن را کاهش داد. بنابراین ریسک باید تحت کنترل باشد، نسبت به مزایای احتمالی متعادل شود و تا جایی که عملا امکان پذیر است، کاهش یابد. بعد از به کارگیری ارزیابی‌های اولیه کمی ریسک در اوایل ۱۹۷۰ میلادی جداول مفصلی از اطلاعات مقایسه‌ای ریسک ناشی از خطرات طبیعی همچون رعد و برق، طوفان و نیز فعالیت‌های روزمره مثل رانندگی و استفاده از لوازم منزل و خطرات کاری در صنایع مختلف جهت تأمین این هدف تدوین شد. هر چند که سادگی این روش جذاب اما به علت ناتوانی در تمایز بین ریسک‌های قابل قبول و ریسک‌هایی که قابل تحمل بودند، با اعتراض‌ها و انتقادهای بسیاری روبه رو شد. به عبارتی زمانی که مزایای همراه ریسک توسط شخص یا جامعه‌ای که در معرض خطر قرار دارد در نظر گرفته نشوند، نمی‌توان هیچ حد معینی از ریسک را قابل تحمل دانست. بنابراین در حالی که تحقیقات مقایسه‌ای ریسک، نتایج عددی و کمی خوبی درباره ریسک ارائه می‌دهند، بنابراین در حالی که تحقیقات مقایسه‌ای ریسک، نتایج عددی و کمی خوبی درباره ریسک ارائه می‌دهند، درباره مقبولیت مطلق آنها اطلاعات اندکی در اختیار می‌گذارند.
برای تعریف ریسک قابل قبول، هیچ معیار یکسانی وجود ندارد که بتواند در همه کشورها قابل اجرا باشد. انتخاب این معیار امری کاملا وابسته به شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هر کشور می‌باشد و توسط مدیریت یا قانون‌گذار انجام می‌شود. اساس همه این‌گونه تصمیم گیری‌ها مقبولیت فعالیت مورد نظر برای آن صنعت، قوانین و در نهایت جامعه می‌باشد. در نهایت این جامعه است که تصمیم می‌گیرد که آیا منافع داشتن یک صنعت ریسک همراه با آن ترجیح دارد یا خیر. مسائلی که در یک کشور در حال توسعه در تعیین معیار ریسک مؤثرند، همان مسائلی می‌باشد که در کشورهای توسعه‌یافته مهم هستند، ولی توازن بین ایمنی و اقتصاد متفاوت می‌باشد. بنابراین با یک ریسک یکسان مزایای یک صنعت خطرناک در یک کشور در حال توسعه بسیار بیشتر از یک کشور یافته بوده و در نتیجه ایجاد صنایع پر خطرتر در کشورهای در حال توسعه توجیه بیشتری دارد. با یک نگاه واقع‌بینانه می‌توان به این نکته پی برد که تعمیم معیارهای مورد استفاده در کشورهای توسعه یافته برای کشورهای در حال توسعه باعث جلوگیری از توسعه صنایع و کاهش درآمد آنها می‌شود.
۱-۱۰- کاهش ریسک
کاهش ریسک به دلیل حمایت از تجهیزات محیط زیست و انسان همچنین رعایت قوانین و مقررات امری اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. جهت کاهش ریسک باید میزان احتمال یا شدت حادثه را کاهش داد. در این راستا تدابیر مورد استفاده عبارتند از:
الف) استفاده از فرآیندهای ذاتا ایمن در صورت امکان
ب) استفاده از سیستم‌های ایمنی نظیر رابچر دیسک (Rupture disk)، شیرهای اطمینان، اینترلاک‌ها (Interlocks)، هشداردهنده‌ها و غیره.[۱۶]
ج) استفاده از مواد و وضعیت‌های کم‌خطر
البته باید خاطر نشان کرد که به منظور ریسک و دستیابی به سطوح خوب ایمن در کارخانه، به سرمایه‌گذاری نیاز می‌باشد. جهت صرف هزینه در این راسته باید نقطه سر به سر را در نظر گرفت و در صورت افزایش سرمایه‌گذاری از نقطه سربه‌سر کارخانه با ضرردهی مواجه خواهد شد. انتخاب پیشنهاد با توجه به زمان بازگشت سرمایه امری ضروری می‌باشد. به طور کلی در صنایع ایران، به خصوص در صنعت نفت و گاز (بالادستی و پایین دستی) بجز در پروژه‌های خاص، بازگشت سرمایه کمتر از ۵ سال جاذبه اقتصادی خواهد داشت. در میان رقابت، فرصت در اختیار طرفی قرار می‌گیرد که با کم‌ترین هزینه بیشترین بهره‌برداری را در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم آورده باشد. در راستای اجرای برنامه‌های ایمنی مهم است که تاکید گردد: که صرف هزینه و تخصص اعتبار در برنامه‌های هر سازمان به منظور ابداع تدابیر و استقرار وسایل جهت پیشگیری از حوادث، در مقابل منافع حاصل از آن اندک و ناچیز به شمار می‌رود. [۲۱]
۱-۱۱- نتیجه گیری
همان طور که اشاره شد برای کنترل مخاطرات موجود در واحد‌های صنعتی و ایمن‌سازی بیشتر واحد‌ها، ابتدا باید مخاطرات را شناسایی کرد و سپس با ارزیابی مخاطرات، آن‌ها را اولویت‌بندی نمود. گرچه کلیه روش‌های ذکر شده جهت کاهش خطرات مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی هر کدام دارای نقاط ضعفی می‌باشند که این امر موجب محدودیت در استفاده از آن‌ها می‌شود. به هر حال انتخاب مناسب‌ترین تکنیک جهت بررسی مخاطرات یک واحد صنعتی برعهده رهبر گروه برآوردکننده خطر می‌باشد که این مهم با رعایت نکاتی از جمله زمان اجرای برآورد، اطلاعات موجود و هدف از برآورد صورت می‌پذیرد. بعضی از روش‌ها از قبیل بازنگری ایمنی، آنالیز فهرست‌های جامع، تجزیه و تحلیل مقدماتی مخاطرات و آنالیز پرسش جهت مطالعه کلی مخاطرات در مراحل اولیه مناسب هستند و می‌توانند به طور جدی در کاهش هزینه‌ها به خصوص ایجاد ایمنی در مراحل بعدی موثر باشند. از طرفی روش‌های دیگری مانند آنالیز پرسش فهرست‌های جامع، مطالعه مخاطرات و راهبری عملیات(HAZOP) آنالیز عیب‌ها و اثرات(FMEA) می‌توانند جهت مطالعه و تحلیل محدوده وسیعی از مخاطرات هم در مرحله طراحی و هم در مرحله عملیاتی مفید باشند. برخی از روش‌ها فقط در موارد خاصی که بررسی مشروح یک یا تعدادی موقعیت مخاطره آمیز لازم باشد، به کار می‌روند. آنالیز درخت خطا(FTA) و آنالیز درخت رویداد(ETA) از جمله این روش‌ها می‌باشند. به کارگیری این روش‌ها محتاج دانش و مهارت خاص بوده و نسبت به سایر روش‌ها به وقت و تلاش بیشتری نیاز دارد. به دلیل داشتن مزایای زیر، روش مطالعه مخاطرات و راهبری از میان سایر روش‌ها به عنوان بهترین روش شناسایی مخاطرات در این واحد فرآیندی شناخته شده که در فصل دستورالعمل HAZOP به تفصیل شرح داده شده است.
براساس کار گروهی است که نقطه‌نظرهای مختلفی را برای شناسایی فراهم می‌آورد.
دارای ساختار و روشی سیستماتیک می‌باشد، می‌توان کاملاً مطمئن بود که تمام موارد پوشش داده می‌شود.
علاوه بر اشکالات عملیاتی، مواردی را که روی بازدهی فرایند نقش دارند را نیز مشخص می‌کند.
می‌تواند بر روی سیستم‌های عملیاتی و همچنین طرح‌های پیشنهادی انجام شود.
می‌تواند در تمام مراحل دوره عمر یک سیستم به کار رود.
فصل دوم
تجزیه و تحلیل مخاطرات و راهبری سیستم
۲-۱- مقدمه
در اوایل دهه ۱۹۶۰، در بریتانیا، صنایع شیمیایی متوجه ضعف‌های عمده موجود در کلیه روش‌های مورد استفاده در صنعت شدند لذا روش جدید و سازمان یافته‌ای به نام سیستم مطالعه مخاطرات و راهبری فرایند^[۳۰] را ارائه دادند و استفاده از آن را آغاز نمودند. این روش با خلاقیت بیشتر و محدودیت کمتری توام است. در سال ۱۹۷۴ این روش در کنفرانس مهندسان صنایع آمریکا جهت پیشگیری از حوادث مطرح شده و استفاده از آن به دیگر روش‌ها ترجیح داده شد.
۲-۲- تعریف HAZOP
این روش جستجوی نظام‌مند فرایند، اهداف طراحی و دستگاه‌ها برای کشف امکان مخاطرات یا عملکرد نامطلوب و نیز پیامدهای آن بر کل سیستم است. به عبارت دیگر روش مذکور روشی است که به افراد این امکان را خواهد داد، در مورد راه‌های ممکن جهت کم‌کردن صدمات احتمالی فکر کرده و نظر خود را بیان نمایند و برای کم‌کردن این احتمال که شرایط خاصی فراموش شود راهی نظام‌مند در پیش گرفته می‌شود[۱۶].
۲-۳- دلایل فراگیر شدن روش HAZOP
این روش خاص صنایع فرآیندی طراحی شده، روشی سیستماتیک، خلاق تیمی و مقرون به صرفه است. علاوه بر آن یادگیری روش آسان بوده و از همه مهم‌تر علاوه بر مخاطرات، مشکلات فرآیندی را هم شناسایی می کند.
نمودار۲-۱- اصول بنیادی HAZOP
۲-۴- شرح فعالیت‌ها در روش HAZOP
روش HAZOP به عنوان روشی پایه برای شناسایی خطرات فرآیندی در طراحی و عملیات واحدهای صنعتی مورد توجه قرار گرفته است. این روش دارای ساختاری مشخص بوده و از تیمی با تخصص‌های مختلف مهندسی جهت شناسایی مخاطرات استفاده می‌کنند.
ترکیبی از متغیرهای فرایند مانند جریان، فشار و دما با واژه‌های کلیدی مانند: بیشتر، کمتر و وجود نداشتن به منظور تعیین انحرافاتی از هدف طراحی مانند: افزایش جریان و کاهش دما در این روش مورد نظر می‌باشد. علل محکم و قابل قبول انحرافات برای هر یک از بخش‌های واحد به بحث گذاشته شده و پیشنهاداتی برای بهبود فرایند ارائه خواهد شد[۱۷].
۲-۵ - اطلاعات شروع به کار
برای شروع به کار در این روش اطلاعات مربوط به کلیه مواد حاضر در فرایند از نظر سمیت، خاصیت انفجاری، آتش‌گیری و خورندگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین اطلاعات مربوط به فناوری فرایند از جمله شرح فرایند، نمودار جریان، موازنه جرم و انرژی، تجهیزات و سیستم‌های لوله‌کشی، اطلاعات کلی واحد و محیط اطراف از جمله جانمایی و شرایط اقلیمی در کنار در نظر گرفتن الزامات قانونی، گزارش حوادث، استانداردهای مرتبط لازم خواهد بود.
۲-۶ - مراحل HAZOP
مراحل انجام مطالعه HAZOP در شکل ۲-۱ نشان داده شده است به این ترتیب که در این روش سیستم به گره‌های منطقی تقسیم می‌شود. سپس گره خاصی انتخاب شده و ترکیبی از یک پارامتر و کلیدواژه مناسب آن جهت تعیین مخاطرات و مسائل عملیاتی بکار گرفته می‌شود. پس از آن عواقب احتمالی بررسی شده و در صورت وجود ثبت می‌گردد. با انتخاب گره دیگر این دستورالعمل تا پایان بررسی کلیه گره‌ها ادامه می‌یابد [۱۸].
۲-۷- گروه HAZOP

P4

۳۴۷

۸۵

۵۰/۳

۶۰/۱

P5

۲۹۱

۸۸

۹۰/۲

۳۰/۱

PF

۳۳۶

-

۶۰/۵

۲۰/۳

پلیمرهای بدستآمده دارای مقاومت گرمایی خوب و حلالیت بالا در حلالهای متداول آلی هستند. اتصال گروه های باینفتیل به زنجیره اصلی پلیمر بازده نشر و پایداری اکسایشی گرمایی کوپلیمرها را افزایش میدهد. این نتایج نشان داد که اتصال باینفتیل نامسطح و پیچخورده و در پی آن ممانعت فضایی زنجیره ها میتواند به طور کارآمدی در متوقف شدن تاشدگیها و تراکمهای ناخواسته درون ملکولی موثر باشد بعلاوه وجود حلقه های باینفتیل باعث میشود کایرالیته به تمام زنجیره پلیفلورن منتقل شود.
شکل۱-۲۱- منحنی TGA پلیفلورنها
سرعت گرمادهی: min /K °۱۰ و بازه دمایی: ˚C 600-25

شکل۱-۲۲-طیف ^۱HNMR وساختار پلیفلورنهای P1-P5
۱-۱۲- هدف پژوهش جاری:
دراین طرح تحقیقاتی سعی براین است که پلیآمید اترهایی کاملاً آروماتیک^[۳۰] با بهینه سازی در ساختار شیمیایی آنها سنتز شود. در این مسیر تلاش بر اینست با طراحی مونومر جدید ۲،′۲- بیس(۲- آمینو-۴- تریفلوﺋورومتیلفنوکسی)- ۱،′۱- باینفتیل(شکل ۱-۲۲) حاوی گروه های حجیم CF₃ و اتصالات اتری در پیکرهی اصلی به تهیه پلیمرهایی با خواص مطلوب اقدام شود. این واکنشهای پلیمری شدن توسط مونومر اصلی که به دسته دیآمینها و کومونومرها که شامل ایزوفتالیک اسید^[۳۱]، ترفتالیکاسید، ۲,۵-پیریدین دی کربوکسیلیک اسید^[۳۲]و ۲, ۶- پیریدین دی کربوکسیلیک اسید^[۳۳] میباشند و به دسته دیاسیدها تعلق دارند،۴ پلی آمید فلورینه کاملاً جدید سنتز خواهیم نمود.

در ادامه، پس از تایید ساختار کلیه مواد در هر مرحله از سنتز، به بررسی برخی از خصوصیات پلیمرها شامل خواص حرارتی، بلورینگی، حل پذیری و گرانروی خواهیم پرداخت.

شکل ۱-۲۳- ۲،′۲- بیس (۲- آمینو-۴- تریفلوﺋورومتیلفنوکسی)- ۱،′۱- باینفتیل (مونومر تهیه شده)
فصل دوم
بخش تجربی
بخش تجربی
۲-۱- مواد شیمیایی
با بهره گرفتن از بتانفتول (نقطه ذوب °C121-119)، ۱،۱- بای-۲- نفتول (نقطه ذوب °C219-217) سنتز شد طیف FT-IR ماده سنتز شده در پیوست آورده شده است. ۴-کلرو-۳- نیترو تری فلورئورومتیل بنزن (نقطه جوش °C109-108)، پتاسیم کربنات بدون آب، کلریدآهن ((III، N،N دیمتیلفرمآمید (DMF) خشکشده، هیدرازین مونوهیدرات، پالادیم- کربن۱۰٪ ،اتانول، ایزوفتالیک اسید (نقطه ذوب، C° ۳۴۳-۳۴۱)، ترفتالیک اسید (نقطه ذوبC ° ۲۲۸-۲۲۷)، ۲,۵-پیریدین دی کربوکسیلیک اسید( نقطه ذوب C°۲۵۶) و ۲, ۶-پیریدین دی کربوکسیلیک اسید( نقطه ذوب C°۲۵۰-۲۴۸) از شرکت شیمیایی مرک^[۳۴] تهیه و مورد استفاده قرار گرفتند. حلالها شامل N- متیل-۲-پیرولیدون (NMP)، N،N- دیمتیلفرمآمید (DMF)، N،N- دیمتیل استآمید (DMAc)، دیمتیلسولفوکسید (DMSO)، تتراهیدروفوران (THF) و پیریدین با کلسیم هیدرید تقطیر و تحت فشارِ کاهش یافته خالص شده و تحت مولکولارسیو Å۴ نگهداری شدند.
۲-۲- دستگاهوری
مقادیر گرانروی درونی با گرانرویسنج اوبلوهد^[۳۵] برای محلول پلیمرها در حلال DMAc با غلظت g/dl 5/0 در دمای °C30 اندازه گیری شدند. نقاط ذوب نمونه ها در لوله مویین سرباز با دستگاه الکتروترمال سری MK3 9200IA بدست آمدند. طیفهای FT-IR با دستگاه طیفسنج : PERKIN ELMER RX I FT-IR ثبت شدند. برای گرفتن طـیف ترکیبات جامد از قرصهـای KBr استفاده شد. طیفـهای ^۱H-NMR و ^۱۳C-NMR با دسـتگاه MHZ500 در حــلال دی متـیل سولفوکسید (DMSO-d6) بدست آمدند. آنالیز گرماوزنی حرارتی (TGA) توسط دستگاه Dupont Instruments 951 انجام شد. دستگاه۹۱۰ Dupont Instrumentsجهت آزمایش گرماسنجی روبشی دیفرانسیلی (DSC) مورد استفاده قرار گرفت. تفرق اشعه X در دمای اتاق با دستگاه: X-Ray مدل Brunker/D8Advance با فیلتر Ni و تابش Cu/K انجام شد. آنالیزهای SEM توسط دستگاه HITACHI JAPAN F 4160گرفته شد.
۲-۳- سنتز مونومر
۲-۳-۱- سنتز ۲،′۲- بیس(۴- تریفلوﺋورومتیل-۲- نیتروفنوکسی)- ۱،′۱- باینفتیل (FNPBN)
بتادینفتول (g 8618/2،mmol10)،۴-کلرو-۳- نیترو تری فلوئورومتیل بنزن (g 9622/4،mmol 22)، کربناتپتاسیم بدون آب (g 4551/3،mmol 25) و حلال DMF (ml 17) در یک بالون خشک و تمیز ریخته شده مخلوط واکنش در دمای °C 120-110 به مدت h 12-10 در شرایط تقطیر برگشتی قرار گرفت. پس از گذشت این مدت زمان و سرد شدن مخلوط واکنش، محتوی بالون در mL 100 مخلوط آب و متانول (v/v 1:1) ریخته شد و رسوب زرد پررنگ حاصل صاف گردید. پس از طی یک مرحله تبلور مجدد در حلال اسید استیک گلاسیال رسوب زرد لیمویی FNPBN (g322/6 و بهره ۹۵٪) با نقطه ذوب °C 140-141 بهدست آمد که در ادامه صاف، شستشو و سپس خشک شد.
FT-IR (KBr): ۱۶۲۸ (m, sh), 1588 (m, sh), 1538 (s, sh), 1498 (m, sh), 1354 (m, sh), 1322 (s, sh), 1266 (s, sh), 1206 (m, sh), 1154 (m, sh), 1133 (s, sh), 1095 (s, sh), 980 (m, sh), 907 (w, sh), 815 (m, sh), 762 (m, sh), 620 (m, sh) cm^-1.
^۱H-NMR (DMSO-d₆ ,۵۰۰ MHz): δ = ۰۹/۷ (d, J = 8/8 Hz, 2H, H_f), 18/7 (d, J = 4/8 Hz, 2H, H_g), 35/7 (t, J = 8/7 Hz, 2H, H_b), 51/7 (t, J = 8/7 Hz, 2H, H_c), 53/7 (d, J = 0/9 Hz, 2H, H_a), 64/7 (dd, J = 8/8, 0/9 Hz, 2H, H_d), 05/8 (d, J = 2/8 Hz, 2H, H_e), 17/8 (s, 2H, H_i), 19/8 (d, J = 9/8, Hz, 2H, H_h) ppm.
^۱۳C NMR (DMSO-d₆ ,۱۲۵ MHz): δ = ۱۳/۱۲۰ (C₁₂), 53/120 (C₆), 72/122 (C₁₅), 90/127 (C₃), 76/123 (C₈), 76/123,03/124 , 30/124 (C₁₄), 20/125 (C₁), 10/126 (C₂), 85/126 (C₄), 23/128 (C₅), 26/129 (C₁₀), 54/131 (C₁₃), 92/131 (C₉), 14/132 (C₁₆), 95/133 (C₇), 51/140 (C₁₁),72/122 ,90/124 , 08/127, 72/122 (CF₃) ppm.
۲-۳-۲- سنتز ۲،′۲- بیس(۲- آمینو-۴- تریفلوﺋورومتیلفنوکسی)- ۱،′۱- باینفتیل AFPBN))
FNPBN (g6422/6، mmol10) ، پالادیم- کربن ۱۰% (g 06/0) و اتانول مطلق ( mL20) به یک بالن سه دهانه اضافه شد. تحت گاز نیتروژن، عمل تقطیر برگشتی در دمای حدود °C80 شروع شد. در ادامه، هیدرازینمنوهیدرات ( mL10، mmol2) و اتانول ( mL15) بهصورت قطره قطره در طی مدت زمان min 45 در همان دما به مخلوط واکنش اضافه شد. محتوی بالون واکنش بهمدتh 24 دیگر تحت شرایط تقطیر برگشتی قرار گرفت. پس از این مدت زمان محتویات بالون بهصورت داغ صاف شد تا پالادیم- کربن آن جدا شود. محتویات زیر صافی بهداخل بشر ریخته شد و پس از سرد شدن، ذرات جامد سفید رنگ ایجاد شده صاف گردید و عمل تبلور مجدد با اتانول انجام و رسوبهای حاصل تحت خلا خشک شد. AFPBN ( بهره ٪۲/۵۰) با نقطه ذوب °C 205 بهدست آمد.
FT-IR (KBr): ۳۴۷۵ (s, sh), 3414 (s, sh), 1618 (m, sh), 1507 (s, sh), 1470 (m, sh), 1446 (s, sh), 1384(s, sh),1336 (s, sh), 1220 (s, sh), 1163 (m, sh), 1120 (s, sh), 1069 (m, sh), 982 (m, sh), 868 (m, sh), 810 (s, sh), 829(m, sh), 631 (m, sh) cm^-1.
^۱H NMR (DMSO-d₆ ,۵۰۰ MHz): δ = ۹۹/۴ (s, 4H, NH₂ hydrogens), 65/6 (dd, J = 1/9, 4/1 Hz, 2H, H_h), 70/6 (d, J = 3/8 Hz, 2H, H_g), 6.99 (sd, J = 5/1 Hz, 2H, H_i), 23/7 (d, J = 0/9 Hz, 4H, H_f), 27/7(d, J = 4/8 Hz, 4H, H_d), 38/7(t, J = 8/7 Hz, 4H, H_b), 46/7 (d, J = 4/7 Hz, 4H, H_c), 05/8 (d, J = 1/8 Hz, 4H, H_a), 07/8 (d, J = 0/9 Hz, 4H, H_e) ppm.
^۱۳C NMR (DMSO-d₆ ,۱۲۵ MHz): δ = ۹۳/۱۱۱ (C₁₅), 17/112 (C₁₃), 59/113 (C₁₂), 07/119 (C₆), 41/119 (C₈), 47/121 (C₃), 80/125 (C₁), 96/127 (C₂), 19/129 (C₄), 09/131 (C₁₀), 24/131 (C₅), 26/134 (C₉), 91/140 (C₁₆), 44/146 (C₁₁), 48/152 (C₇),05/126,80/125, 55/125,30/125 (C₁₄), 31/126, 87/125, 53/125, 28/125 (CF₃), ppm.
۲-۴- سنتز پلیمرها
مثالی نوعی ازواکنشهای پلیمریزاسیون تراکمی برای تهیه پلیمرها به روش پلی تراکمی شدن مستقیم شیمیایی به شرح زیر است: ابتدا دی آمین ( g606/0 ،mmol 1) و دی اسیدهایی که به عنوان مونومر استفاده میشوند(هر کدام از ۴ دی اسید در واکنش جدا گانه ایی به مقدار یک میلی مول در ازای یک میلی مول دی آمین استفاده میشود) را هر کدام به مقدار ( mmol1) را به همراه ml10 از حلال NMP وml 2 پیریدین (Py) و gr 68/0 تری فنیل فسفیت (TPP) و gr 6 /0 (5/5میلی مول) از نمک کلرید کلسیم (CaCl₂) در یک بالن دو دهانه کاملا خشک و تمیز ریخته و در حین عبور گاز نیتروژن دمای واکنش را به °C110 افزایش دادیم. واکنش به مدت ۱۲ ساعت در حین به هم خوردن انجام شد. ویسکوز شدن محتویات بالن بعد از چند ساعت نشان دهنده تولید پلیمر میباشد. سپس مخلوط واکنش در حجم mL100 از متانول خالص با همزدن یکنواخت ریخته شد. رسوب تهنشین شده توسط قیف بوخنر و پمپ خلا صاف و سپس به ترتیب توسط آب جوش، n-هگزان و متانول شسته شد. پلی آمیدهای بدست آمده سپس در طی ۲۴ ساعت خشک شد تا آماده انجام تستهای شناسائی قرار گیرد سپس طیفهای IR و NMR نیز تهیه شدند که طیف های پلی آمید /۲,۶-PDA AFPBN در فصل سوم به عنوان نمونه مورد بررسی قرار میگیرد. پلیمرهای دیگر شامل AFPBN /TPA ، APBN /IPA، AFPBN /2,5-PDA باروش مشابه سنتز وشناسائی شدند. بهره واکنشها برای تهیه کلیه پلیمرها بالای ۵۰ % بود.
FAPBN /2,6-PDA