درباره نمادها و برای شعر دفاع مقدس آثار و مقالات نوشته شده است هر یک از منظر خود هدفی را تحلیل و توصیف می نمایند. از جمله پایان نامه: «بررسی نماد و نمادگونه در شعر دفاع مقدس» از مهدی سعادت، یا «جلوه های عاطفی در شعر دفاع مقدس از کبری جعفری»، منبع: از خبرگزاری، پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس.

۱-۶ اهداف تحقیق
۱- مخاطب باید نمادهای بومی در شعر دفاع مقدس را بشناسد.
۲- محتوای شعر دفاع مقدس را تشحیص دهد و بفهمد که اشعار بومی در پرورش قوه روحی چقدر مؤثرند.
۳- با توجه به این که اشعار بومی طرفدار زیاد داشته اند انجام این تحقیق از آن جهت که به بررسی اشعار بومی در دفاع مقدس می پردازد ضرورت دارد.
۱-۷ فرضیه‌های تحقیق
۱- زمینه های متعددی را برای پیدایش نمادهای شعر دفاع مقدس می توان برشمرد از جمله خصلت ذاتی نمادها و همچنین نمادها هنگامی که بخواهیم تیپ سازی کنیم، می توانند به عنوان نماینده تیپ و گروه‏ها به کار روند.
۲- نمادهای در بسیاری از موارد نمودار مفاهیمی غیرقابل تعریف و توصیف هستند، از این مفاهیمی همچون شهادت، روح، ایثار، شهید و … که جنبه ی معنوی آن‏ها بر جنبه ی مادی‏شان می چربد، در قلمرو نمادهای شعر دفاع مقدس قرار می گیرد.
۳- جنبه‏ی زیبایی شناسی شعر جنگ و ارزش هنری آن است که نمادهای شعر دفاع مقدس را از ورطه شعار و کم رنگی خیال و کم عمقی بیرون آورده، آن را به کلامی ژرف و بلند پایه ارتقا بخشیده است.
۱-۸ تعاریف واژه‏های کلیدی
نماد: «نماد بیانگر کلیات و مفاهیم بزرگ به وسیله موضوعات جزئی است اما این موضوعات و تصاویر جزئی چنان زنده و جاندارند که ذهن را تسخیر می‌کنند»‏ (فتوحی، ۱۳۸۵: ۱۶۱). همچنین در تعریفی دیگر می‏توان بیان کرد: «نماد همه چیز را توضیح می‌دهد، فرد را به سوی مفهومی گسیل می‌دارد که این مفهوم در ماورا هم غیرقابل ادراک است با ابهام پیش‌فرضی دارد و هیچ کلمه‌ای در هیچ یک از زبان‌های رایج نمی‌تواند آن را کامل بیان کند» (شوالیه و گربران، ۱۳۷۸: ۳۴).
ادبیات بومی: «ادبیات بومی (اقلیمی)‏، هم دارای معنایی وسیع و هم‎ دارای معنایی محدود است. کلمه‎ی بومی Native در زبان‎ انگلیسی با کلمه‎ی ملت و مردم Nativeهم ریشه است و به معانی زیر است: در حال خالص، دست خورده، طبیعی، اصیل، قومی که در محلی واحد ساکن است. به اعتباری ادبیات ایران‎ را در مثل می‎توان ادبیات بومی (خاص اقلیمی ویژه) دانست‎ و همین‎طور است ادبیات چین یا هند یا اسپانیا اما ادبیات اقلیمی‎ (بومی) در معنای خاص، ادبیاتی است که در منطقه‎ای خاص‎ بوجود آمده است» (دستغیب، ۱۳۸۰: ۱۵).
ادبیات دفاع مقدس: «ادبیات دفاع مقدس به مجموعه نوشته‏ها و سروده‏هایی گفته می‏شود که درون‏مایه موضوع آن، به مسائل هشت سال دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن باز می‏گردد. در نگاهی وسیع‏تر می‏توان طیفی گسترده‏تر و جغرافیایی فراخ‏تر برای این عنوان تصور کرد و با تکیه بر ویژگی‏های مقدس بودن که تداعی قلمرو الهی و دینی برای این نوشته‏ها و سروده‏ها می‏کند» (سنگری، ۱۳۸۰: ۱۵).
گیلان: گیلان یکی از استان های شمالی ایران است که ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع وسعت دارد. رشته کوه‏های البرز، همانند دیواری در غرب و جنوب گیلان کشیده شده است؛ به همین سبب، آب و هوای گیلان، معتدل و در اکثر نقاط دارای رطوبت بالایی است. بخش وسیع گیلان جلگه‏ای و مابقی کوهستانی است. بیش از ۴۰ رودخانه در گیلان جاری است که مهم‏ترین آن‏ها سفیدرود است. گیلان منطقه‏ای کشاورزی است که مهم‏ترین محصولات آن عبارتند از: برنج، چای، زیتون، مرکبات، ابریشم، شیر، گوشت، مرغ، ماهی، خاویار، مربا و انواع شیرینی و کلوچه.
۱-۹ روش و حدود و قلمرو تحقیق
روش تجزیه و تحلیل داده‏ها، توصیفی- تحلیلی، به این‏صورت که منابع مربوط به موضوع پژوهش را جمع آوری کرده، مطالعه نموده و فیش برداری کرده‏ایم. سپس فیش‏ها را دسته بندی نموده در تنظیم فصل‏های مختلف پایان نامه از آن‏ها استفاده می‏کنیم. در این پایان‏ نامه از یازده کتاب که از سه شاعر «بهمن صالحی»، «عبدالرضا رضایی‏نیا» و «غلامرضا رحمدل» که در اشعار خود از مضامین دفاع مقدس استفاده نموده‏اند، استفاده کرده و به تحلیل و بررسی آن‏ها پرداخته‏ایم.
فصل دوم
بنیاد نظری
۲-۱ مقدمه
این فصل با عنوان بنیاد نظری، دربردارنده‏ی مفاهیمی بنیادین و اساسی در حوزه‏ی ادبیات است، ابتدا تعریفی از ادبیات بیان شده و مفاهیمی مرتبط با آن شرح داده می‏شود. سپس به تعریف زیرمجموعه‏هایی از ادبیات با عنوان ادبیات پایداری (مقاومت)، ادبیات بومی، ادبیات دفاع مقدس و … پرداخته‏ایم. نماد، جز اساسی در ادبیات امروز محسوب می‏شود که از زمان کهن نیز در بین شاعران مرسوم و مورد استفاده بوده است. تعریفی از نماد، کارکردهای آن و مضامین مرتبط با آن نیز به اختصار شرح داده شده است.
۲-۲ ادبیات
انسان‏ها همواره به روش‏های مختلف از درون خود سخن گفته‏اند، یکی از مهم‏ترین و عمیق‏ترین روش‏ها به شیوه‏ی ادبی است. ادبیات متنی ارزشی است که ادیب تأثّرات، تجربیات، اندیشه‏ها و … را به‏طور غیرمستقیم بیان می‏کند.
ادبیات از دیدگاه‏های گوناگون تعریف شده است، هرکس مطابق با سلیقه‏ی خود آن را تعریف کرده است: نفیسی دانش‏های متعلق به ادب و سلوک و معرفت و فصل و هنر را ادبیات می‏داند (نفیسی، ۱۳۱۷: ۱۴۳).
رومن یاکوبسون (roman jakobson) ادبیّات را نوشته‏ای می‏داند که نمایش گر «درهم‏ریختن سازمان یافته‏ی گفتار متداول است» (ایگلتون، ۱۳۸۰: ۴).
در فرهنگ معین نیز ادبیه به عنوان مفرد ادبیات آمده است و آن‏را از دانش‏هایی وابسته به ادب، علوم ادبی و آثار ادبی دانسته است (معین: ذیل واژه ادبیات) و ادیبه منسوب به ادب است و آنچه پیوستگی به ادب دارد به دانش‏ها و فن‏های ادبی گفته می‏شود و ادب یک واژه غیرپارسی اسـت و در اصل به معنای فرهنگ است. ادبیات حقایقی مانند اندیشه، عرفان عشق، عواطف و احساسات را در بیان می‏کند.
ادبیات آینه تمام نمای افکار و اندیشه‏ها و عواطف احساسات و خصوصیات رفتاری و ویژگی‏های فرهنگی یک ملت است.
به نظر زرین‏کوب ادبیات عبارت است از: «تمام ذخایر و مواریث ذوقی و فکری اقوام و امم عالم که مردم در صبط و نقل و نشر آن‏ها اهتمام کرده‏اند. این میراث ذوقی و فکری که از رفتگان بازمانده است و آیندگان نیز همواره بر آن چیزی خواهند افزود. همواره موجب استفاده و تمتع و التذاذ اقوام و افراد جهان خواهد بود» (زرین‏کوب، ۱۳۷۴: ۱۸).
اصولاً ادبیّات مفهوم ذهنی است که «در جستجوی بیرونی خود برای یافتن محسوس عینی مرتبط با آن مفهوم ،‌خواه و ناخواه به آثار ادبی، اعم از شعر (نظم) و نثر می‌رساند . به عبارتی دیگر آثار معین و متمایز ادبی چه نثر و چه شعر همان عین ادبی یا مصداق خارجی مفهوم ذهنی ادبیّات‌اند‏. در واقع اعیان ادبی یا آثار خارجی ادبیّات شامل داستانها و غزلها، قطعه ها ، قصیده‌ها و رمانها و … یا شعرها و نثرها می‌باشند، که سروده‌ شدند»‏ (حافظی‏، ۱۳۷۰: ۵)‏.
حسن انوری در کتاب فرهنگ بزرگ سخن در تعریف ادبیات چنین می‏نویسد: «ادبیات مجموعه آثار مکتوب که نمایان‏گر بازتاب عاطفی چون غم و شادی و مانند آن‏ها بوده، و به شیوه‏ای هنری در قالب شعر، داستان، نمایش‏نامه، شرح حال، مقاله و جز آن‏ها درآمده باشد و ادبیات بخشی از علوم انسانی شامل دانش‏هایی چون لغت، صرف، نحو، معانی و بیان، عروض و قافیه، شعرشناسی و انشاء و مانند آن‏ها و مجموعه نوشته‏هایی درباره موضوعی مشخص مثل ادبیات جنگ، ادبیات تطبیقی که آن دانشی است که از وجوه اشتراک یا اختلاف ادبیات ملت‏ها و تأثیر آن‏ها در یکدیگر، صحبت می‏کند. ادبیات سنتی (ادبیات کلاسیک) که مجموعه آثار با ارزش‏ باقی‏مانده از سخنوران و نویسندگان کهن هر ملتی است و ادبیات سیاه آن ادبیاتی است با گرایش شدید به بدبینی و ناامیدی و مانند آن‏ها، ادبیات عامیانه (شفاهی) داستان، افسانه، مثل، لالایی، متل – لطیفه و مانند آن‏ها که به طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‏شود، به آن ادبیات عامیانه یا «فولکلور» می‏گویند» (انوری، ۱۳۸۱: ۱۴۴). ادبیات برخلاف متون علمی، بیانگر مقاصد عملی مؤلّف نیست، بلکه زبانی از که مؤلّف از طریق آن به بیان مقاصد درونی خود به خواننده بهره می‏برد.
در ادبیات مسائل سیاسی، اجتماعی و اخلاقی علاوه بر مسائل عاطفی نیز بیان می‏شود. مباحثی که بیان‏شان تنها با زبان ادبیات امکان‏پذیر است. «شعر و ادبیات غذا روح است» هرجا که ملامت غالب شود بیتی زیبا و دلنشین همچون نم آب، بر گل پژمرده روح آن شادابی می‏بخشد (هادی، ۱۳۷۱: ۱۷). زبان و ادبیات جلوه گاه اندیشه‏، آرمان‏، فرهنگ یک جامعه است. ادبیات پدیده‏ای اجتماعی است مطابق با هر پدیده‏ی اجتماعی، قابل تعریف و شرح واضحی نمی‏باشد و تنها تعاریف ذکر شده مبین نقش اساسی و بنیادین ادبیات و نقش عمده‏ی آن در جامعه می‏باشد.
مجموعه نوشته‏ها، اصطلاحات و رفتارهایی که در یک رشته علمی یا حرفه خاص مقبولیت و تداول می‏یابد مانند ادبیات پزشکی، ادبیات مدیریت، ادبیات اخلاق،‏ ادبیات سینما، ادبیات سیاست، در این نوع کاربردها ادبیات به معنی آداب و سلوک رایج در این مقولات است (سید ترابی، ۱۳۸۸: ۱۰).
با این تفاسیر، می‏توان بیان کرد که هر کسی تعریفی مبتنی بر برداشت شخصی خود از ادبیات ارائه می‏کند. در مجموع ادبیات را مجموعه‏ای آثار مکتوب و غیرمکتوب یک ملت که عواطف و احساسات آدمی را تحت تأثیر قرار می‏دهد، می‏دانند. به عبارتی ادبیات مجموعه بازتاب‏های آدمیان است در مقابل عوامل درونی و بیرونی مانند غم و شادی که به صورت کلام همواره با تخیل و عاطفه درآمده و ادبیات یکی از هنرهای زیباست و وظیفه‏ی آن ساختن هنر از واژه‏هاست.
ادبیات در حوزه ‏های گوناگونی گسترش یافته است، مانند ادبیات جنگ و ادبیات تطبیقی، ادبیات سنتی، ادبیات عامیانه یا شفاهی و می‏توان گفت در ادبیات حقایقی مانند عواطف، احساسات، عرفان، اندیشه و فکر به هم می‏رسند و مانند آینه‏ای تجلی‏گاه خصوصیات رفتاری و ویژگی‏های فرهنگی یک ملت است. «تقسیم‏بندی جزئی ادبیات جهان به ادبیات فارسی، ادبیات انگلیسی، ادبیات فرانسه، ادبیات عرب، ادبیات آلمان، ادبیات جنگ، ادبیات مقاومت و … را هم نباید یک تقسیم‏بندی زبانی دانست. این تقسیم‏بندی به هویت فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، ملّی و باستانی یک کشور مربوط می‏شود» (اسکولز، ۱۳۷۹: ۵۷).
۲-۲-۱ کارکرد ادبیات
کارکردهای مختلفی برای ادبیات ذکر شده است که به برخی از آن کارکردها اشاره می‏گردد:

1. 1. وسیله‏ای برای بیان عواطف، احساس‏ها و مکنونات درونی.

1. 1. بیان یافته‏های علم حضوری، تجاربی که برای همگان قابل دیدن نیست و انتقال لحظه‏های ناب کشفی و شهودی.

1. 1. بیان تأثیرگذار، اقناع‏گرانه و لذت آفرین، به طوری‏که مخاطب مجذوب آن سخن‏ها یا مفاهیم شود، از این جهت ادبیات، توانایی دارد تا کار اخلاق و مذهب را نیز انجام دهد.

1. 1. بیان لطیف مشترکات عام انسانی اعم از: درد، مرگ، عشق، وفاداری، تولد دوباره، شادی، غم، نفرت و محبت.

1. 1. چند ساختی کردن واژه‏ ها و مفاهیم از طریق: ابهام، ایهام، استعاره، کنایه، رمز و گسترش دادن زبان سخن.

1. 1. ایجاد همگرایی در انسان‏ها از طریق نهادسازی‏ها متنوع.

1. 1. توان برقراری ارتباط و همپوشانی رشته‏های مختلف علوم انسانی نظیر: جامعه‏شناسی، روان‏شناسی، تاریخ و مفاهیم عرفانی و مذهبی، با کمک تصویر دقیق اجتماع و کشش‏های آن.

1. 1. امکان دخل و تصرف در طبیعت با بهره گرفتن از تخیل و رهایی از عصر تکنولوژی و رفتن در عالمی که انسان را در شرایط لامکانی قرار می‏دهد.

1. 1. نزدیک ساختن انسان‏ها به حقایق عالم هستی، طرح پرسش‏های دقیق از زندگی خود و جهان و رساندن انسان‏ها در مسیر قرب الی الله (یونسی رستمی، ۱۳۹۳: ۱۴-۱۳).

1. 1. ادبیات می‏تواند لذت‏آفرین باشد، از آن جهت که زیبا و والاست. لذّت حاصله از زیبایی و والایی نصیب روح آدمی می‏شود. و منفعت مادی در آن متصور نیست.

1. ادبیات ابزار تبلیغ و اقناع است و قادر است کار مذهب و اخلاق را انجام دهد.

با توجه به توضیحاتی که داده شد تصور نمی رود هیچ عقل سلیم و هیچ قاضی عادلی قتل متعرض را برای اجتناب از قتل یا جرح شدید ، یا ضرب و آزار شدید یا هتک ناموس به عنف یا ربودن انسان ضروری و متناسب تشخیص ندهد.^[۶۹]

ج– دفاع از مال
مال نیز مانند جان و عرض انسان دارای اهمیت است و در درجه پایین تر از جان و عرض قرار دارد، در میان حقوقدانان درباره دفاع از مال اختلاف نظر وجود دارد برخی موافق دفاع از مال و برخی دیگر مخالف آن می باشند و هرکدام دلایل خود را دارند و برخی از حقوقدانان دفاع از مال را صرفا شامل اموال منقول می دانند و برخی دیگر دفاع از اموال منقول و غیر منقول هر دو را جایز می دانند در هر صورت قانونگذار در ماده ۶۱ ق.م.ا کلمه مال را مطلق بیان نموده است.^[۷۰]
در ماده ۶۲۶ ق.م.ا هرگونه مقاومت و قوه برای دفاع از مال را جایز دانسته است و بطور کلی اعمالی از قبیل: سرقت، تخریب، احراق، نهب، غارت، اتلاف، تصرف، ورود به قهر و غلبه به داخل ملک دیگری، مخفی کردن اموال ، جرایم علیه اموال محسوب می شود و دفاع در مقابل آنها مجاز خواهد بود.
د – دفاع از آزادی تن
در قانون اساسی کشور ما حق آزادی به عنوان یکی از حقوق غیر قابل تعرض است و سلب آزادی افراد جامعه ممنوع اعلام گردیده است.
برابر اصل سی و دوم «هیچ کس را نمی توان دستگیر کرد، مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می کند…» و در اصل سی و سوم آمده است:«هیچ کس را نمی توان از محل اقامت خود تبعید کرد یا از اقامت در محل مورد علاقه اش ممنوع و به اقامت در محل مجبور ساخت، مگر در مواردی که در قانون مقرر می دارد.»
بنابراین اگر آزادی اشخاص به نحو غیر قانونی مورد تعرض و تجاوز قرار گیرد، دفاع از آزادی تن مشروع است و مطابق ماده ۶۱ ق.م.ا چنانچه شرایط آنرا رعایت کند از مجازات معاف می گردد، ولی این اجازه دفاع در مقابل تعرض مجرمانه بر ضد آزادی تن مانند: اجازه دفاع در مقابل تعرض مجرمانه ایکه موجب قتل یا ضرب یا جرح یا تعرض به عرض و ناموس گردد بدون هیچگونه قید و شرطی را قانونگذار نپذیرفته است.^[۷۱]
همچنانکه دفاع از آزادی تن شامل دفاع در برابر عملیات مامورین انتظامی نمی گردد که در ماده ۶۲ ق.م.ا قانونگذار به صراحت بیان نموده است.
بنابراین چنانچه مامورین قوای تامینی و انتظامی بدون استفاده از عنوان و سمت رسمی خود و بدون آنکه در مقام انجام وظیفه باشند، فقط به عنوان یک فرد عادی و در ارتباط با روابط خصوصی خود با دیگران، مرتکب تعرض علیه آزادی تن افراد بشوند مقابله با این قبیل تعرضات مامورین مانند تعرضات افراد دیگر مجاز و مشروع تلقی می گردد.^[۷۲]
قانونگزار مجازات شدیدی برای مرتکبین سالب آزادی مقرر نموده که در فصل دهم از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، با عنوان تقصیرات مقامات و مامورین دولتی بیان شده است و مواد ۵۰۷ تا ۵۸۷ قانون مذکور به این امر اختصاص داده شده است که علاوه بر انفصال مامورین از خدمت ، به حبس مجازات خواهند شد.
هـ - دفاع از دیگری
بعضی از حقوقدانان در لزوم دفاع از جان و مال دیگری چنین اظهار نمودند:
«تفاوتی بین دفاع از جان و مال مدافع با جان و مال دیگری وجود ندارد و لزوم همکاری و معاضدت بین افراد جامعه از یک طرف، و وظیفه اجتماعی و فردی که به نمایندگی از جامعه، بوسیله مدافع انجام می شود از طرف دیگر ایجاب می کند که فرقی بین این دو نباشد.»^[۷۳]
قانونگزار در ماده ۶۱ قانون مجازات اسلامی دفاع از جان و عرض و ناموس و مال و آزادی تن دیگری را جایز دانسته ولی منوط به ناتوانی او از دفاع و نیاز به کمک داشتن او نموده است، از طرف دیگر در بند ب ماده ۶۲۹ ق.م.ا دفاع شخص ثالث از مجنی علیه را موکول به اکراه و عنف در مورد او دانسته است. آیا شخص ثالث با برخورد به تجاوز به عرض شخص دیوانه یا صغیر مجاز به دفاع از آنان می باشد یا خیر؟ به نظر میرسد با توجه به فلسفه دفاع مشروع و معیوب بودن رضایت افراد فاقد اهلیت، دفاع از آنان جایز باشد.^[۷۴]
از آنجا که قانون مشخص نکرده که دیگری در ماده ۶۱ و موارد دیگر دفاع مشروع آمده چه کسی است، بنابراین با اطلاق کلمه دیگری ، کلیه افراد اعم از کودک ، بالغ ، عاقل و مجنون را در بر میگرد.^[۷۵]
به عبارت دیگر اکراه و عنف در تعرضات به عرض و ناموس غیر بایستی دارای جنبه مادی باشد و نمیتواند با استناد به وجود عنف معنوی و اخلاقی دفاع را مشروع و مجاز جلوه داد زیرا در تعرض به عرض و ناموس غیر که با رضایت طرف تجاوز واقع می شود، حتی اگر این رضایت در واقع با تهدید یا تطمیع قبلی تحصیل شده باشد مجوزی بای فرض ضمنی و احتمالی اکراه و عنف محسوب نمی شود.^[۷۶]
بنابر آنچه گفته شد، اگر کسی بخواهد از دیگری دفاع کند باید گفت عدم توانایی باید حقیقی بوده و صرف نیاز به کمک نمی تواند مجوز دفاع باشد بلکه ناتوانی از دفاع نیز باید احراز گردد.^[۷۷]
قانونگزار در مورد دفاع از مال دیگری، علاوه بر ناتوانی شخصی که مورد تهاجم قرار گرفته و نیاز او به کمکی، استمداد از صاحب مال را برای دفاع شخص ثالث شرط دانسته و در تبصره ذیل ماده ۶۲۵ ق.م.ا صراحتا آنرا بیان نموده است.
برخی معتقدند مواد ۶۲۵ تا ۶۲۹ ق.م.ا مواد ۶۱ و ۶۲ ق.م.ا را نسخ نموده ، حال آنکه چنین اعتقادی صحیح به نظر نمی رسد، چرا که مواد اخیر التصویب در جهت توضیح مواد قبلی و تکمیل کننده آن است با این توضیح که تبصره ماده ۶۲۵ ق.م.ا در مورد دفاع از مال در مقام محدود کردن ماده ۶۱ ق.م.ا برآمده و آنرا در صورتی قابل اجرا دانسته که حفاظت مال غیر به عهده دفاع کننده بوده و یا اینکه صاحب مال از دفاع کننده استمداد کرده باشد.^[۷۸]
در مورد دفاع از دیگری، در مقابل مامورین انتظامی در ماده ۶۲ ق.م.ا بحثی از دفاع از دیگری به میان نیامده، ولی با بهره گرفتن از مفهوم مواد ۶۱ و ۶۲۶ و ۶۲۸ قانون مجازات و تفسیر به نفع متهم می توان گفت که دفاع در مورد دیگری نیز با شرایط مذکور در ماده ۶۲ ق.م.ا مطابقت می کند.^[۷۹]
گفتار دوم – خطر فعلی یا قریب الوقوع
الف – تعریف تجاوز فعلی
منظور از فعلی بودن خطر یا تجاوز اینست که مدافع، فرصت کافی برای مراجعه به قوای دولتی نداشته باشد و در نتیجه مجبوربه دفاع باشد و راه گریزی بجز دفاع نباشد و تجاوز استمرار داشته باشد در این حالت مدافع می تواند با وسایل متناسب از استمرار تجاوز جلوگیری نماید.
بنابراین تجاوز فعلی، محدود به زمان شروع تجاوز تا زمانیکه تهدید و تجاوز باقی است و در این محدوده زمانی مدافع اجازه دفاع دارد در حالیکه فرصت استفاده از راه های دیگر مانند فرار نداشته باشد.^[۸۰]
اگر تجاوزی در گذشته انجام شده باشد چنانچه بعدا به آن پاسخ گفته شود، انتقام است نه دفاع.^[۸۱] چون وظیفه دفاع مشروع دفع تجاوز است نه مجازات مرتکب، تا در هر زمان افراد حق داشته باشند برای گرفتن حق دست به انتقام بزنند.
ب – تعریف خطر قریب الوقوع
داودالعطار در مورد خطر قریب الوقوع می فرماید: «خطر قریب الوقوع زمانی است که وقوع خطر نزدیک است و در این حالت، دفاع دارای نقشی بازدارنده است که از وقوع خطر جلوگیری می کند.»^[۸۲]
برخی حقوقدانان محقق شدن خطر را به سه زمان تقسیم بندی نموده اند:
۱- خطری که سپری شده و زمان وقوع آن گذشته است.
۲- خطری که قریب الوقوع است.
۳- خطری که در آینده انسان را تهدید می کند.
طبق ماده ۶۱ ق.م.ا خطری که مجوز دفاع است همان خطر حال و آنی است که فعلیت داشته باشد.
بنابراین اگر تجاوز در گذشته صورت گرفته و کسی در قبال آن مرتکب عملی بشود که جرم است در واقع عمل او دفاع نبوده بلکه انتقام است.
همچنین کسیکه برای دفع خطر احتمالی و بعید الوقوع مرتکب جرمی شود در واقع بلحاظ ترس مرتکب جرم شده و در قانون ترس و خوف از جهات مشروعیت دفاع به شمار نمی رود مگر اینکه ترس مستند به قرائن معقول باشد.
حالت سوم خطری که هنوز شروع نشده، لیکن قریب الوقوع است در این صورت روانیست که مدافع منتظر بماند تا خطر واقع و مهاجم شروع به تجاوز نماید، در این حالت اثر دفاع، جلوگیری از وقوع تجاوز و خطر است.
حالت چهارم اینکه مهاجم تعرض و تجاوز را شروع کرده ، در اینجا نقش مدافع، حفظ جان و متوقف کردن خطر و استمرار تجاوز است.^[۸۳]
بطور کلی مدت زمان دفاع، محدود به شروع خطر تا پایان و زوال خطر است و سه حالت متصور است.
۱- اینکه بوسیله مقاومت و دفاع نمودن، خطر مهاجم دفع شده و پس از آن دفاع جایی ندارد.
۲- اینکه تجاوز واقع شده و متجاوز بعد از ارتکاب رفته باشد که در این حالت نباید متجاوز را تعقیب و با او درگیر شد چون دفاع جایی ندارد .
۳- اینکه متجاوز پس از شروع تعرض ، بر اثر پشیمانی یا مقاومت شدید مدافع توان ادامه تجاوز نداشته و فرار کند در اینجا هم دفاع موردی ندارد مگر طبق نظریه امام (ره) که می فرماید: « مگر فرار مهاجم تاکتیکی باشد و سنگر عوض کند که در اینصورت دفاع جایز است چرا که هنوز دفاع نشده و خطر استمرار دارد.»^[۸۴]
ج – خطر قابل پیش بینی در آینده
قانونگذار در ماده ۶۱ ق.م.ا خطر قابل پیش بینی را که امکان تحقق آن در زمان حال است یا وقوع آن بسیار نزدیک است با عنوان خطر قریب الوقوع برای دفاع پذیرفته است و هرکس که برای دفع خطر احتمالی و بعیدالوقوع مرتکب جرمی شود را دفاع مشروع محسوب نخواهد کرد. چرا که در صورت اجتماع شرایط مندرج در ماده ۶۱ ق.م.ا مدافع از مجازات معاف خواهد بود و یکی از شرایط دفاع اینست که توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت ممکن نباشد درحالیکه در مورد خطر قابل پیش بینی در آینده دور می توان با مراجعه به قوای دولتی خطر را دفع نمود.
د – خوف معقول یا قرائن عقلایی
در مورد خوف معقول قانونگزار در ماده ۶۲۷ ق.م.ا مقرر می داند :« دفاع در مواقعی صادق است که خوف برای نفس یا ناموس یا مال مستند به قرائن معقول باشد.» منظور از خوف یعنی احساس خطر برای جان یا عرض و ناموس و امثال آن بصورت حقیقی و جدی وجود داشته باشد و مدافع باید به وجود خطر یقین داشته یا حداقل ظن غالب که از اسباب معقول و قرائن قابل قبول حاصل می شود داشته باشد ، صرف توهم خطر کافی نبوده و موجب جواز دفاع نمیباشد.^[۸۵]
بنابراین ظن تعرض یا خطری که وقوع آن نزدیک نیست ، مانند تهدید لفظی این حق را به شخص نمی دهد که در مقام پیشدستی به دفاع برخیزد ، خوف از تعرض در آینده ، به دلیل آنکه زمان فرصت دفع خطر با اتخاذ تدابیر دیگری غیر از ارتکاب جرم را فراهم می آورد، موردی برای دفاع نخواهد بود.^[۸۶]
خوف معقول برای نفس یا عرض یا ناموس باید به گونه ای باشد که عرفاً و نوعاً ، هرکس که در آن شرایط قرار گیرد بیم حمله یا تجاوز را احساس نماید.^[۸۷]
قانونگزار در قانون مجازات عمومی سابق بصورت ضمنی مصادیق خوف معقول را بیان نموده است ، دکتر گلدوزیان در این باره می فرمایند :«از تلفیق مواد ۱۸۹ و ۲۲۲ و ۲۲۳ قانون مجازات عمومی چنین استنباط می شود که هرگاه سرقت ، در محل مسکونی یا محلی که مهیا برای سکنی یا توابع آن است به هنگام شب واقع شود و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و یک یا چند نفر از آنان حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد و از دیوار بالا رفته یا هتک حرز کرده یا کلید ساختگی به کار برد، یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار یا بر خلاف حقیقت خود را مامور دولتی قلمداد کرده و در ضمن سرقت کسی را آزاد یا تهدید نموده باشند ، قتل سارقان موجب مسئولیت و قابل مجازات نخواهد بود.^[۸۸]

- دیدگاه کنوانسیون منع استفاده، انباشت، تولید، خرید و فروش مین‌‌های ضد‌‌نفر و انهدام آنها (معاهده اتاوا ۱۹۹۷) .

• • ماده ۲ – تعریف مین ضد‌‌نفر

مین‌‌های ضد‌‌نفر، آن‌‌دسته از مین‌‌هایی است که طراحی آنها به‌‌گونه ایست که با حضور، مجاورت و تماس شخص منفجر شده و علاوه بر وی ممکن است موجب ناتوانی، جراحت یا مرگ اشخاص دیگر نیز بشود.
ماده ۱ تعهدات کلی اعضا

1. 1. A) از مین‌‌های ضد‌‌نفر استفاه نکند.

B)‌ در توسعه، تولید، تحصیل، انباشت، ‌نگهداری یا انتقال به دیگری بصورت مستقیم و یا غیر‌‌مستقیم مین‌‌های ضد‌‌نفر مشارکت نکند.
۲- هر دولت عضو، تعهد به نابودی اطمینان به از بین‌‌بردن مین‌‌های ضد‌‌نفر بر‌‌طبق مقررات این کنوانسیون می‌‌نماید.
دولت‌‌های عضو همچنین می‌‌بایست:

• • ذخایر مین خود را در طول ۴‌‌سال از بین برند ( ماده ۴)

• • میدان‌‌های مین را در طول ۱۰‌‌سال از بین برند ( ماده ۵)

• • مجروحان مین‌‌ها را مساعدت نمایند.( ماده۶)‌

۳٫۳٫ تأثیر مین
حمایت از کودکان و سایر غیرنظامی ها از مین‌‌ها و مهمات منفجر‌‌شده نیاز به اقدام در چهار حوزه دارد: تحقیق و ارزیابی برای مشخص کردن آلودگی و تأثیر مین، آگاهی از مین به‌‌منظور کمک به کودکان تا از مین‌‌ها دوری کنند و اقدامات امنیتی را انجام دهند، خنثی‌‌سازی مین‌‌ها به‌‌منظور برداشتن آنها و کمک بازمانده‌‌ها برای حمایت از توانبخشی کودکان.

برنامه‌‌های ملی مین باید یک جایگاه اصلی به جامعه مین‌‌زده و کودکانشان بدهد. در اصطلاح واقعی این بدین معنی می‌‌باشد که اطمینان دهد خانواده‌‌ها دسترسی امنی به خانه‌‌هایشان، خدمات بهداشتی، مکان‌‌های آب، مدرسه، مزرعه خواهند داشت. برنامه‌‌های محلی تأثیر مین باید به کشورهای جنگ‌‌زده حق ابراز عقیده در اولویت‌‌های جایگاه را بدهند.
آرامش هرگز به‌‌طور کامل به دست نمی‌‌آید در‌‌حالی‌‌که مین‌‌ها به‌‌طور مداوم غیرنظامی‌‌های بی‌‌گناه را در معرض خطر قرار می‌‌دهند. تأثیر مین به‌‌طور جدی برای عملیات حفظ صلح و ایجاد صلح مهم می‌‌باشد. در واقع این هم به معنای حمایت از نظامیان و هم از اولویت‌‌های بشردوستانه می‌‌باشد. بازگرداندن پناهندگان برای هر پروسه صلح امری ضروری می‌‌باشد. بدون منابع لازم و تعهد برای پاکسازی منطقه‌‌های مین‌‌گذاری شده در طول خطوط بازگشت و در مناطق موردنظر نمی‌‌تواند تصور شود چه برسد به اینکه تصویب شود. صدها‌‌هزار بچه و زن بعد‌‌از بازگشت به خانه باید زمین‌‌های امن برای کشاورزی و مناطق امنی برای مدرسه داشته باشد.
مین‌‌ها در سال‌‌۲۰۰۰
تولید‌‌کننده مین‌‌های ضدنفر:
چین، کوبا، مصر، هندوستان، ایران، عراق، میانمار، فدراسیون روسیه، سنگاپور، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، ویتنام، جمهوری فدرال یوگسلاوی.^۲۴۴
بزرگترین انبارهای مین (میلیون‌‌ها مین)
چین‌‌(۱۱۰)، فدراسیون روسیه‌‌(۶۰)، بیلوروسی‌‌(۱۵-۱۰)، ایالات متحده امریکا‌‌(۱۱)، اوکراین‌‌(۱۰)، پاکستان(۶)، هند(۴).^۲۴۵
دولت‌‌هایی که تاکنون با کنوانسیون اوتاوا موافقت کردند:
ارمنستان، آمریکا، آذربایجان، بحرین، بلاروس، جمهوری مرکزی آفریقا، چین، کومور، جمهوری کنگو، کوبا، جمهوری دموکراتیک مردم کره، جمهوری دموکراتیک کنگو، مصر، اریتره، استونی، فنلاند، گرجستان، هند، ایران، عراق، اسرائیل، قزاقستان، کویت، قرقیزستان، جمهوری دموکراتیک مردم لائو، کتونی، لبنان، لیبی، مغولستان، مراکش، میانمار، نپال، نیجریه، عمان، پاکستان، پالئو، پاپوا، گینه نو، کره، فدراسیون روسیه، عربستان صعودی، سنگاپور، سومالی، سریلانکا، سوریه، تونگا، ترکیه، امارات متحده عربی، ایالات متحده آمریکا، ازبکستان، ویتنام، جمهوری فدرال یوگسلاوی.^۲۴۶
اهمیت تأثیرات مین در حفظ صلح در کوزوو در سال ۱۹۹۹ نشان داده شد وقتی که UNICEF با همکاری مرکز تنظیم اثر مین UN از نیروی امنیت بین‌‌المللی در پیمان کوزوو برای دادن اولویت به پاکسازی کردن مدارس از مین حمایت کرد. در کوزوو، به دنبال برگشت پناهندگان در سال‌‌۱۹۹۹، مین‌‌ها و UXOs در داخل مدارس و در اطراف آن مانع بزرگ برای متوقف کردن برگشت کودکان به مدرسه بود. از طریق فعالیت پاکسازی مین توسط NGOs و سایر آژانس‌‌ها، ۷۷۶‌‌مدرسه و تعدادی از منطقه‌‌های بازی برای کودکان از مین پاکسازی شده و تصور شد که تا پایان نوامبر سال‌‌۲۰۰۰ امن باشد.^۲۴۷
بخش اثر مین سازمان ملل متحد که در سال‌‌۱۹۹۷ شکل گرفت یک نقش هماهنگ کننده عالی در میان آژانس‌‌های UN بازی کرده است و با UNICEF و سایر شرکای UN و NGO فعالیت می‌‌کند تا آگاهی از مین، کمک بازمانده‌‌ها و توانبخشی برای کودکان و جوامع متأثر را فراهم کند.
۱٫۳٫۳٫ بررسی و ارزیابی مین‌‌ها
بررسی جهانی مین یک تلاش گروهی توسط NGOs می‌‌باشد. بخش ساز و کار‌ مین UN و مرکز بین‌‌المللی ژنو برای پاکسازی مین، بررسی‌‌ها و ارزیابی‌‌های مین را تنظیم می‌‌کنند. اینها مقدار آلودگی مین و تأثیر اجتماعی‌‌–‌‌اقتصادی آن را مشخص می‌‌کنند. بین سال‌‌های‌‌۱۹۹۷ و‌‌۲۰۰۰ ارزیابی و بررسی‌‌های ملی و منطقه‌‌ای مین انجام شده است یا در ۲۴‌‌کشور و منطقه شروع شده است. در یمن یک تحقیق ملی جامع در اواسط سال‌‌۲۰۰۰ تکمیل شد، و تحقیقات مشابه‌‌ای در افغانستان، آنگولا، کامبوج، چاد، اریتره، اتیوپی، عراق شمالی، ایالت کوزوو، لبنان، موزامبیک، سومالی، تایلند، صحرای‌‌غربی شروع یا برنامه‌‌ریزی شد.^۲۴۸
مطلوب این است که ارزیابی‌‌ها و بررسی‌‌ها باید جریان افراد آواره و پناهنده و موقعیت‌‌های اردوگاه، مدارس، امکانات فرهنگی و بهداشتی، مزارع و مناطق بازی را شناسایی کنند. در سال‌‌۲۰۰۰ سیل‌‌های ویران‌‌کننده در موزامبیک که تقریباً ۲‌‌میلیون نفر را تحت‌‌تأثیر قرار داد تأثیر مین‌‌ها را در بعضی مناطق پیچیده و علامت‌‌های مناطق مین‌‌گذاری شده را شست و مین‌‌ها را به داخل مناطقی که قبلاً پاکسازی شده بود یا خالی از مین بود جابه‌‌جا کرد.
۲٫۳٫۳٫آگاهی از مین
آگاهی از مین، به افراد کمک می‌‌کند تا مین‌‌ها را تشخیص دهند و از آنها دوری کنند و مناطق مین‌‌گذاری شده را حدس بزنند و وقتی یک مین پیدا می‌‌شود یا یک حادثه اتفاق می‌‌افتد، اقدامات لازم را انجام دهند. در حدود نصف کشورهای مین‌‌زده جهان برنامه‌‌های آگاهی از مین را به عهده گرفته‌‌اند. اغلب گروه‌‌های آگاهی مین به‌‌سادگی وارد یک جامعه می‌‌شوند و اطلاعاتی را ارائه می‌‌دهند و جامعه را ترک می‌‌کنند بدون توجه به الگوهای زندگی روزانه که کودکان و خانواده‌‌هایشان را در معرض صدمه و مرگ قرار‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌‌دهد. با بهره گرفتن از رسانه‌‌های گروهی و رویکردهای مشارکتی برنامه‌‌های اخیر، آگاهی از مین جوامع را در پروسه یادگیری درگیر کرده است و کمک کننده‌‌های بین‌‌المللی اکنون برای حمایت از چنین برنامه‌‌های طولانی‌‌مدت بیشتر آماده هستند.
در کوزوو، UXOs تهدید بزرگتری در مقایسه با مین‌‌ها در بعضی مناطق می‌‌باشند و پیام‌‌های آگاهی از مین باید این را نشان دهد. آگاهی از مین می‌‌تواند با بهره گرفتن از تکنیک‌‌های تعاملی مناسب برای نیاز ‌‌‌‌‌‌‌‌گروه‌‌های سنی مختلف در برنامه درسی مدرسه گنجانده شود. در جمهوری دموکراتیک مردم لائو، آگاهی از مین به‌‌طور خاص برای کودکان حیاتی می‌‌باشد زیرا بسیاری از فعالیت‌‌های روزانه‌‌شان آنها را در تماس نزدیک با بحث‌‌های خوشه‌‌ای قرار می‌‌دهد. در ماه‌‌می سال‌‌۲۰۰۰ یک پروژه پاکسازی در ایالت هوآ‌‌فان بیش از ۳۰۰‌‌بمب خوشه‌‌ای را از حیاط یک مدرسه خارج کرد.^۲۴۹
UNICEF، آژانس‌‌های اصلی UN برای آگاهی از مین، دستورالعمل‌‌های بین‌‌المللی^۲۵۰ و وسایل آموزشی را با همکاری سایر شرکا گسترش داده است. اگرچه دستورالعمل ها اساساً کلی می‌‌باشد اما به تکنیک‌‌های بچه با بچه تأکید می‌‌کنند به منظور اینکه کودکان به دوستانشان آموزش و هشدار می‌‌دهند در‌‌حالی‌‌که بازی‌‌ها و فعالیت‌‌های نقش‌‌گذاری به کودکان در درک خطر آنها کمک کرده‌‌اند به‌‌منظور دست یافتن کودکان به این پیغام که این فعالیت‌‌ها باید خیلی زیاد انجام شوند.
در آنگولا، UNICEF از فعالیت‌‌های آگاهی مین حمایت کردند که در سال‌‌۱۹۹۹ از طریق تئاتر محلی، پوستر، نمایش عروسکی، ترانه‌‌های سنتی، رقص، و بازی‌‌ها تقریباً به۴۰۰۰۰۰‌‌نفر رسید. ^۲۵۱در السالوادور آموزش آگاهی مین مبتنی بر جامعه مؤلفه یک برنامه ساز و کار‌ مین بوده است که کشور را از خطر مین بعد از پایان جنگ جهانی در سال‌‌۱۹۹۲ نجات داده است. واحدهای سیار از اطلاعات تشویق‌‌کننده کودکان استفاده کردند تا تیم‌‌های آموزش دهنده را در جوامع روستایی گسترش دهند از جمله تقریباً ۲۶۰۰۰ دانش‌‌آموز همراه با پیغام‌‌ها توسط برنامه‌‌های رادیویی و تلویزیونی هدایت شدند.^۲۵۲
در سال‌‌۱۹۹۹، UNICEF نقش عمومی را در آموزش‌‌های هماهنگ‌‌کننده آگاهی از مین برای پناهندگان کوزوو قبل از برگشت‌‌شان به خانه ایفا کرد. در‌‌حالی‌‌که در اردوی پناهندگی معلم‌‌ها آموزش می‌‌دیدند و برای گروه‌‌های تئاتر سیار و برای پیغام‌‌های رادیویی و تلویزیونی حمایت فراهم می‌‌شد بیش از ۱‌‌میلیون پوستر و بروشور توزیع شد.
۳٫۳٫۳٫ پاکسازی مین‌‌ها
پاکسازی مین‌‌ها یک کار خطرناک، پر‌‌هزینه و طولانی‌‌مدت می‌‌باشد. هر کدام از مین‌‌ها برای انتقال دادن ۱۰۰‌‌برابر بیشتر از پخش کردن آنها وقت می‌‌گیرد و یک سلاحی که تولید آن ۳‌‌دلار یا کمتر خرج بر‌‌می‌‌دارد و انتقال آن ۱۰۰۰‌‌دلار هزینه دارد. در سراسر جهان خنثی کننده‌‌های مین زندگی‌‌شان را برای خنثی کردن این سلاح‌‌های خطرناک به خطر می‌‌اندازند. خنثی کردن مین‌‌ها با اهداف و اولویت‌‌های مختلف انجام می‌‌شود که شامل پاکسازی مناطق استراتژیک مانند فرودگاه، نیروگاه، ارتباطات، حمل و نقل مانند جاده‌‌ها و پل‌‌ها، مزارع و مراتع برای تولید غذا و خانه‌‌ها، منابع آب، درمانگاه، مدارس، گذرگاه‌‌های عابر پیاده و سایر مناطق ضروری برای زندگی اجتماعی می‌‌باشد.
در بوسنی‌‌و‌‌هرزگوین، خنثی کردن مین‌‌ها به تعویق می‌‌افتد زیرا هیچ توافقی در مورد اینکه کدام یک از ۱۸۰۰۰‌‌منطقه ی مین‌‌گذاری‌‌شده باید اول پاکسازی شود انجام نشد. در این مورد قراردادها برای پروژه‌‌های خنثی کردن مین مبتنی بر وسعت هر ناحیه پاکسازی شده می‌‌باشد بنابراین خنثی کننده‌‌های مین روی زمین کشاورزی و مراتع تمرکز می‌‌کنند نه روی مناطق شهری. در شهر ویتز برای مثال خنثی‌‌کننده مین سیار زمین‌‌های عمومی را پاکسازی کرد و از پاکسازی خانه‌‌ها اجتناب کرد. در سال‌‌۱۹۹۹، UNHCR از یک برنامه خنثی‌‌سازی مین حمایت کرد به منظور اینکه خانه‌‌ها را برای اسکان دادن پناهندگان پاکسازی کند و ۷۰‌‌خانه را در شهر پاکسازی کرد.^۲۵۳
یک منطقه مین‌‌گذاری شده بزرگ در یک بخش دورافتاده، خطر کمی ایجاد می‌‌کند در‌‌حالی‌‌که یک تعدادی از مین‌‌ها یا UXOs در مناطق پُر‌‌جمعیت می‌‌تواند زندگی بسیاری را به خطر بیندازد و به شدت فعالیت اقتصادی را مختل کند. برای مثال، بیش از ۱۱۰۰۰۰ آواره داخلی در کامبوج، یا منتظر اسکان دادن هستند یا اینکه اخیراً به خانه‌‌هایشان در روستاها برگشته‌‌اند. بیشتر این روستاها یا مین‌‌گذاری شده یا نزدیک مناطق مشکوک به مین‌‌گذاری شده می‌‌باشند و تعمیر جاده‌‌ها ، مدارس، و سیستم‌‌های آبیاری تا زمانی که خطر مین‌‌ها از بین نرفته است مشکل می‌‌باشد.^۲۵۴ در موزامبیک، هشت مین مانع از بازگشت بیش از ۲۰۰۰۰ نفر به روستاهایشان در دوره مانیکا به صورت ۷‌‌سال شد تا وقتی که آنها در سال‌‌۱۹۹۶ خنثی شدند.^۲۵۵
اگرچه افغانستان یکی از بزرگ‌‌ترین عملیات‌‌های خنثی‌‌سازی جهان را دارد اما مین‌‌ها هنوز باعث قربانی افراد زیادی می‌‌شوند که تعدادی از آنها کودکان بودند. در شهر قندهار فقیرترین مردم در‌‌حال ساختن خانه‌‌های موقت در وسط یک منطقه‌‌ی مین‌‌گذاری شده که هنوز در‌‌حال پاکسازی می‌‌باشد بوده‌‌اند و کودکان میان قلوه‌‌سنگ‌‌های خطرناک بازی می‌‌کنند.^۲۵۶ چنین موقعیت‌‌هایی حکایت از نیاز برای برنامه‌‌های انجام شده مین دارد که ارزیابی کرده، مشخص کردن آگاهی از مین و توانبخشی بازمانده‌‌ها با بازسازی جوامع را به هم مربوط می‌‌کند.
پاکسازی مین اگرچه پر‌‌هزینه می‌‌باشد اما آن تاوان کوچکی می‌‌باشد به منظور جلوگیری از آسیب‌‌های ویران کننده که آنها ایجاد می‌‌کنند. اکثریت بازمانده‌‌های انفجار مین، غیر‌‌نظامی‌‌ها از جمله زنان و کودکان می‌‌باشند. مین‌‌های ضد نفر به‌‌منظور تهدید کردن بزرگسالان طراحی می‌‌شود یعنی نه برای کشتن آنها بلکه برای معلول کردن آنها به کار می‌‌رود. برای هیکل ضعیف‌‌تر بچه، انفجار حتی کوچک‌‌ترین مین می‌‌تواند کشنده باشد. در کامبوج در حدود ۲۰‌‌درصد کل کودکان زخمی شده توسط مین‌‌ها و UXOs به علت جراحت‌‌هایشان می‌‌میرند.^۲۵۷ برای کودکانی که زنده می‌‌مانند مشکلات پزشکی مرتبط با قطع عضو اغلب جدی می‌‌باشد وقتی که اعضای بدن یک بچه سریع‌‌تر از بافت‌‌های مجاور رشد می‌‌کند و نیاز به قطع پیاپی دارد.
کمک به بازمانده‌‌های انفجار مین طبق کنوانسیون اوتاوا حکم می‌‌شود و کنوانسیون حقوق کودکان به تصویب کشورها برای حمایت از بهبودی روانی و جسمی و استقرار اجتماعی کودکان زخمی شده در مخاصمات مسلحانه نیاز دارد. مداوا و توانبخشی کامل برای یک بازمانده می‌‌تواند حداکثر ۱۰۰۰‌‌دلار در کشورهای فقیر در‌‌حال توسعه هزینه داشته باشد^۲۵۸ جایی که متوسط GNP برای هر شخص تنها چند صد دلار در سال می‌‌باشد. هزینه عضو مصنوعی از ۳۵‌‌دلار تا ۲۵۰‌‌دلار یا بیشتر متغیر است. مراقبت‌‌های مادام‌‌العمر برای یک معلول می‌‌تواند به هزاران‌‌دلار برسد. در سراسر جهان حدود ۳۰۰۰۰۰‌‌بازمانده انفجار مین وجود دارد.^۲۵۹ در آنگولا به منظور تأمین نیازهای معلولین به ۵۰۰۰‌‌عضو مصنوعی جدید در سال نیاز خواهد بود یعنی بیش از دو‌‌برابر تعدادی که هم اکنون در آنجا تولید می‌‌شود. بازمانده‌‌های انفجار مین اغلب با تبعیض و بدنامی حتی در داخل خانواده‌‌هایشان مواجه می‌‌شوند.
در تعدادی از کشورهای مین‌‌زده، مراقبت‌‌های پزشکی، ضروری و عضو مصنوعی به طور فزاینده‌‌ای در دسترس قرار می‌‌گیرند اما بازمانده‌‌ها اغلب به‌‌منظور به‌‌عهده گرفتن عواقب معلولیت طولانی مدت‌‌شان به خودشان سپرده می‌‌شوند. عضو مصنوعی به‌‌طور‌‌جدی تنها یک بخش مهم از کمک می‌‌باشد. ICBL اولویت‌‌های مهمی را برای کودکان بازمانده از انفجار مین قرار داده است که شامل موارد زیر می‌‌شود:^۲۶۰

2- موج سوم: شاید بتوان گفت که این کتاب نمایانگر مهم ترین نظریه تافلر است که موج سوم را به دو موج بزرگ دیگر در توسعه بشر افزوده است .

اولین موج: شامل کشاورزی و تحولات انسانی از شکارچیان به افراد ساکن شده در مزارع است. این کار انسان را از تلاش دایم برای امرار معاش رها ساخت و ثبات و امنیت لازم برای توسعه فنون و فناوری ها که مبنای تمدن امروز هستند را فراهم آورد.

موج دوم: انقلاب صنعتی است که در بر گیرنده حرکت به سمت روش های تولیدی و سازماندهی نیروی کار است که جهان صنعتی مخلوق آن است. بهره برداری از مواد اولیه، تولید انبوه و کاربرد فزاینده تر فناوری، رفاه و سعادت را برای کشورهایی به دنبال داشته که از عهده تغییرات لازم بر آمده بودند.

موج سوم: تحولی پس از دوران صنعتی و مبتنی بر اطلاعات است که به گفته او در دهه 1950 آغاز شده است. در موج سوم، تافلر یک پیش بینی غیر عادی را در مورد اثرات عمیق تکنولوژی و بیو تکنولوژی در اقتصاد و همچنین تغییراتی که ما هم اینک می توانیم در روش های تولیدی، بازاریابی و الگوهای کاری شاهد باشیم، بیان داشت. او توجه زیادی به پیش بینی توسعه بازاریابی و افزایش قدرت مصرف کننده معطوف داشته بود. او حتی واژه ای جدید ( presume ) را ابداع کرد که ترکیبی از تولید کننده  ( presume )  و مصرف کننده ( consumer ) است.

او در ادامه کتابش می نویسد: جهانی که شاهد ظهور بسیار سریع ارزشها و فناوری های تازه، روابط ژئوفیزیکی جدید، سبک های زندگی تازه و روش های جدید ارتباطی است، نیازمند عقاید، طبقه بندی ها و مفاهیمی کاملا تازه و نو است. ما نمی توانیم با روش های دیروز وارد جهان فردا شویم .
 
3-   تغییر قدرت: در این کتاب، که آخرین بخش از سه گانه است، تافلر تجزیه و تحلیل اولیه خود را ادامه می دهد و به این موضوع می پردازد که چگونه افراد، سازمان ها و کشورها تحت تاثیر تغییرات قرار دارند. او درباره یک سیستم جدید قدرت می پردازد که جایگزین دوران صنعتی خواهد شد.

واژه تغییر قدرت در معنا با واژه تغییر در قدرت تفاوت دارد. به گفته تافلر، تغییر در قدرت: به معنای انتقال قدرت است اما تغییر قدرت: به معنای تغییر در ذات و ماهیت قدرت است. تغییر قدرت تنها قدرت را انتقال نمی دهد بلکه آن را متحول می سازد کتاب تغییر قدرت سه منبع قدرت را به ما یاد آوری می کند: زور، ثروت، دانش. همه شرکت ها در چهارچوبی کار می کنند که تافلر آن را حوزه قدرت می نامد و این سه ابزار قدرت در آن به طور مستمر به فعالیت خود ادامه می دهند. افزایش اهمیت دانش که در تمام این سه گانه به آن اشاره شده، تغییری عمیق را در توازن میان آنها باعث شده است.

کتاب تغییر قدرت هیچ گونه راه حل زود هنگامی در مورد مشکلات مرتبط با تغییر ارائه نمی دهد. تافلر در باره تلاش های انجام شده برای حرکت افراد، شرکت ها و اقتصادهای ملی به سمت یک وابستگی تازه به علم و دانش بحث می کند. به اعتقاد او حتی در صورت حل این تضادهای قدرت، باز هم همه مشکلات حل نخواهند شد. او چالش های بیشتری را در نظر دارد زیرا تفاوت میان اقتصادهای سریع و کند همیشه وجود دارد.
گابریل تارد: گابریل تارد نظریه تقلید را بنیان نهاد. تارد ( قاضی فرانسوی ) با بررسی طبیعت جنایت های مختلف تقلید را علت واقعی و اساسی وقوع جرایم اجتماعی اعلام کرد و دامنه آن را تا آنجا وسعت بخشید که جامعه بدون تقلید را غیر قابل تصور دانست. تارد مشاهد کرد که میزان تطابق افراد با یک اندیشه جدید اغلب تابع یک منحنی S  شکل است. در ابتدا افراد کمی با ایده جدید خو می گیرند، سپس میزان تطابق به دلیل مقایسه زیادی از افراد با نو آوری افزایش می یابد. زیرا عده کمی برای تطبیق با نو آوری باقی می مانند .

نظریه قوانین تقلید 40 سال بعد از پیدایش پایه و اساس نظریه معرف نشر نو آوری های راجرز و نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت باندورا را تشکیل داد.

نظریه همگان را گابریل تارد ارائه کرد. او معتقد است عصر ما نه عصر انبوه خلق بلکه عصر همگان یا همگان ها است. وی همگان را ناشی از مطبوعات می داند.

خصوصیات همگان و افراد آن :

1-   جمع نامجاور است

2-   کنش و واکنش های دور شکل میگیرد ( پراکنده بودن جمع )

3-   عقلانیت و همفکر ی همگان

4-   به جوامع صنعتی اختصاص دارد

5-   روزنامه واحدی مطالعه میشود .

6-   افراد پیوند روحی ، روانی ، و معنوی دارند .

7-   همدیگر را نمیبینند،صدای هم را نمیشنوند .

8-   در یک سرزمین وسیع و هر کدام در خانه خود نشسته اند .

9-   هر گروه با هم اراده مشترکی دارند .

10-   قابل شمارش نیستند .

11-   نامتجانس است .

تارد معتقد است که: کلام بالدار روزنامه ها از مرزهایی می گذرد که در گذشته صدای مشهورترین سخنوران از آن نمی گذشت.

افکار عمومی: حاصل نهایی فعالیت عامه را پیدایی افکار عمومی می گویند. افکار عمومی عقیده یا قضاوتی است که مورد قبول همگان است و هم جنبه عاطفی دارد و هم جنبه ادراکی. نگرش های مردم چه مثبت چه منفی در مورد یک چدیده خاص افکار عمومی است.

وفاق ( دوستی ) عمومی: افکار عمومی اگر به شدت تعمیم و گسترش یابد به وفاق عمومی تبدیل می شود.

در این پایان نامه نیز تأثیر این منابع یعنی خودروهای برقده در نظر گرفته شده است. به‌طورکلی خودروهای الکتریکی با قابلیت اتصال به شبکه خودروهایی هستند که قابلیت اتصال به شبکه‌ی قدرت در نقاط تعریف شده معینی را دارا هستند و از این طریق می‌توانند در تبادل توان الکتریکی با شبکه‌ی قدرت شرکت نمایند. زیرساخت‌های فنی و مخابرات لازم به‌منظور بهره‌برداری بهینه از این خودروها می‌بایست فراهم باشد. این خودروها دارای این قابلیت هستند که در بعضی از ساعات شارژ و در ساعاتی دشارژ گردند. بنابراین این خودروها می­توانند در یک بازی همکارانه در کنار منابع بادی مورد بهره ­برداری قرار گیرند[۱۷-۱۴].

در این پایان نامه این مسئله مدل­سازی شده و به‌عنوان یکی از نوآوری­های این پایان نامه مطرح
می­باشد. در این حالت خودروها به‌صورت یکپارچه با منابع بادی عمل کرده و در صورت برنامه­ ریزی بهینه می­توانند باعث افزایش ضریب ظرفیت منابع بادی گردند. علاوه بر این و با توجه به اینکه در سیستم قدرت هوشمند، علاوه بر منابع سمت تولید، منابع سمت مصرف نیز این قابلیت را دارند که در بازار برق شرکت کرده و در تسویه قیمت بازار سهیم باشند، لذا در این پایان نامه نیز تأثیر راهکارهای مدیریت مصرف نیز در نظر گرفته شده است.
برای اجرایی کردن این راه­کار بار مشترکین به‌صورت الاستیک در نظر گرفته شده و بار تابعی خطی از قیمت برق می­باشد. یکی دیگر از راهکارهای مدیریت مصرف که در این پایان نامه توسعه یافته و اجرا شده است، جابجایی پیک می­باشد. این کار از طریق توسعه یک بازی همکارانه بین خودروهای برقده قابل اتصال به شبکه (که نقش ذخیره­ساز را دارند) و بار مشترکین صورت گرفته است. این مسئله نیز به‌عنوان یکی از نوآوری­های دیگر این پایان نامه مطرح می­باشد.
۱-۲-ضرورت تحقیق و هدف از انجام پایان نامه
امروزه بحث انرژی یکی از مهم­ترین دغدغه­هایی است که افکار دولت­هـا و ملت­هـا را در جهـان بـه خـود مشغول ساخته است. شاید بتـوان تـأمین انـرژی در آینـده را از مهم­ترین مـشکلات بـشر در دهـه­هـا وقرن­های آینده دانست.اصولاً بحث انرژی یک مبحث اسـتراتژیک می­باشـد و به‌طور مـستقیم بـه سیاست­های کشورها و تعاملات بین آن­ها بستگی دارد. یکی از منابعی که در دهه اخیر استفاده وبهره­گیری از آن رایج شده است، منابع تولید پراکنده می­باشند.
این منابع در ابتدا شامل منابعی بودند که از سوخت­های فسیلی استفاده می­کردند. اما بعد از چند سال مسائل و مشکلاتی راجع به این سوخت­ها مطرح شد. پی بردن به متناهی بودن این منابع، مطرح شـدن بحـث آلـودگی محیط‌زیست و پایین بودن بازده این منابع ازجمله این مسائل و مشکلات می­باشد.علاوه بر مسائل مطـرح شـده،با پیچیده­تر شدن روابط دیپلماتیک بین کشورها و تعامل دولت­ها با یکدیگر، منابع فسیلی به یک ابـزار در بحث­های سیاسی تبدیل شده است. همه این موارد باعث شده است که دولت­ها در کشورهای مختلف به دنبال منابع جدید انرژی باشند تا مشکلات ذکـرشده را نداشته و با نامتناهی بودن آن‌ها، خیال بشر برای همیشه از تأمین انرژی راحت گردد.یکی از منابعی که از دیرباز بشر از آن استفاده می­کرده و امـروزه نیـز گـرایش جهـانی بـه سـمت استفاده از این منابع می­باشد، انرژی­های تجدیدپذیراز قبیل منابع بادی، خورشیدی،بیوماس، جزر و مد و … می­باشد. باوجوداینکه تکنولوژی­های استفاده از ایـن منـابع نـوپـا و درنتیجه پـرهزینه می­باشند، ولی به دلیل داشتن برتری در جنبه­ های ذکر شده، مورد استقبال تمام کـشورها قرار گرفته‌اند و متعاقب آن روزبه‌روز تکنولوژی آن­ها بهبود یافته و هزینه آن­ها کاهش می­یابد.درنتیجه استفاده از آن‌ها در دنیا مقرون به‌صرفه‌ترشده و نیز خواهد شد .به‌طورقطع در چند دهه آینده درصد زیادی از انرژی دنیـا توسـط ایـن منـابع تأمین خواهـد شـد وکشوری موفق خواهد بود که از هم‌اکنون به این منابع توجه کرده و سـهمی از سـبد انـرژی خـود را از این منابع تأمین کند[۱۳].
لازم به ذکر است، هنوز درصد استفاده از این منابع به دلیل تکنولوژی بالای آن­هاو هزینه­ های ساخت زیاد، در اغلب کشورها پایین می­باشد. ولی همـان­طور کـه بیان شـد بـا پیـشرفت تکنولوژی، استفاده از این منابع سیر صعودی خود را با شتاب بیشتری طی خواهد کرد.یکی از مهم­ترین منابع تجدیدپذیر، منـابع بـادی مـی­باشـد.در سال­های اخیر هدف عمده بیشتر سرمایه ­گذاری­ها در زمینه منابع بادی کاهش گازهای گلخانه­ای به میزان ۲۰ درصد، افزایش کارایی انرژی به‌اندازه ۲۰ درصد و افزایش مقادیر انرژی نو به میزان ۲۰ درصد تا سال ۲۰۲۰ با بهره گرفتن از منابع بادی بوده است که آن را سیاست پنج- بیست^[۲] نیز می­نامند[۱۳].
یکی­دیگر از منابعی که طی سالیان اخیر استفاده از آن توسعه یافته است، ذخیره­سازهای انرژی بوده ­اند. در بین ذخیره­سازها نیز خودروهای برقده قابل اتصال به شبکه از اهمیت زیادی برخوردار گشته­اند. این خودروها قابلیت شارژ و دشارژ را دارا هستند و می­توانند به برقراری تعادل توان در شبکه کمک کنند. از طرف دیگر با مطرح شدن سیستم­های قدرت هوشمند، منابع سمت مصرف نیز این فرصت را یافته­اند که همانند منابع سمت تولید در بازار برق شرکت کنند.
در این پایان نامه تأثیر منابع تولید پراکنده سنتی، بادی، خودروهای برقده قابل اتصال به شبکه و راهکارهای مدیریت مصرف در نظر گرفته شده است و برنامه­ ریزی بهره ­برداری از این منابع مدنظر می­باشد. با توجه به اینکه این مطالعات در محیط رقابتی صورت می­گیرد، لذا ضروری است که عدم قطعیت‌های مربوط به مسئله بخصوص عدم قطعیت استراتژیک بازیگران مدنظر قرارگیرد. بنابراین ضروری است که برنامه­ ریزی بهره ­برداری از این منابع که اخیراً نرخ نفوذ آن­ها در شبکه نیز زیاد شده است، به صورت جامع و کاملی مدل­سازی گردد. در این پایان نامه به این مهم پرداخته می­ شود.
۱-۳-نوآوری­های پایان نامه
نوآوری­های اصلی مدل­سازی عدم­قطعیت استراتژیک بازیگران شامل منابع بادی، ذخیره­سازها با در نظر گرفتن راه­کارهای مدیریت مصرف در محیط رقابتی می­باشد. از طرف دیگر منابع بادی دارای تولید تصادفی بوده و این مسئله شرکت آن­ها را در بازار برق مشکل می­ کنند. علاوه بر این خودروهای برقده قابل اتصال به شبکه به‌عنوان ذخیره­ساز دارای ظرفیت محدودی نسبت به کل شبکه می­باشند که این مسئله باعث می­گردد برای تأمین بار پایه مناسب نباشند.بنابراین در این پایان نامه یک مدل بازی همکارانه توسعه یافته تا منابع بادی و این خودروها در این بازی به فکر بیشینه کردن سود خود باشند. این مسئله باعث افزایش انعطاف­پذیری منابع بادی شده و همچنین نقش خودروهای برقده را برای شرکت در بازار برق پررنگ­تر می­ کند.
این مسئله نیز به‌عنوان یکی از نوآوری­های این پایان نامه مطرح می­باشد.علاوه بر این در مدل پیشنهادی دیگر سعی شده است که خودروهای برقده در کنار راه­کارهای مدیریت مصرف در یک بازی همکارانه در کنار هم فعالیت کنند که در این صورت قابلیت کنترل­پذیری بارها نیز بیشتر می­ شود. این مسأله نیز به‌عنوان نوآوری دیگر این کار محسوب می­ شود.
۱-۴-سرفصل­های پایان نامه
بعد از اینکه در این بخش مقدمه­ای راجع به موضوع پایان نامه بیان شد، در فصل دوم مروری بر توسعه منابع تولید پراکنده و دسته­بندی آن­ها صورت می­گیرد. ازآنجاکه در این پایان نامه منابعی مانند منابع بادی، خودروهای برقده قابل اتصال به شبکه و راهکارهای مدیریت مصرف مدنظر
می­باشند، لذا در فصل سه به‌تفصیل در مورد آن­ها بحث شده و مروری بر کارهای صورت گرفته درزمینهٔ برنامه­ ریزی بهره ­برداری این منابع صورت گرفته است.
در فصل چهارم نیز مدل­سازی مسئله برنامه­ ریزی بهره ­برداری در محیط رقابتی و با مدل­سازی عدم قطعیت استراتژیک بازیگران صورت گرفته است. در فصل پنجم شبیه­سازی مربوط به مدل استخراج شده در فصل چهارم صورت گرفته و نتایج حاصل شده موردبررسی و تحلیل قرار گرفته است. سرانجام نتیجه‌گیری حاصل از تحقیق و پیشنهادات لازم در فصل ششم ارائه شده است.
فصل دوم
مروری بر انواع مختلف تکنولوژی­های تولید پراکنده
۲-۱- مقدمه
با تغییر و پیشرفت روزافزون صنعت برق و به‌واسطه برخی عوامل همچون محدودیت­های محیطی، جغرافیایی و مالی برای ایجاد نیروگاه­های با ظرفیت بالا، افزایش روزافزون مشکلات پایداری و امنیت در سیستم­های قدرت، رشد دائمی و زیاد مصرف و مطرح شدن بازار رقابتی، ساختار سیستم­های قدرت دستخوش تغییر و تحولات فراوانی در سایر بخش­ها شده ­اند.
ازجمله این تغییر و تحولات در بخش تولید، به کارگیری منابع تولید با توان کم که به‌طور غیرمتمرکز و پراکنده در شبکه توزیع نصب می­شوند، می­باشد. براساس مطالعاتDCPA^[3][4]منابع تولید پراکنده توانایی تأمین حداقل ۲۰ درصد ظرفیت جدید نصب در شبکه را داشته که البته با روند فعلی، این چشم­انداز تا ۳۰ درصد نیز قابل افزایش است[۲۰-۱۸].
همچنین مؤسسه EPRI^[5] میزان مشارکت این منابع تا سال ۲۰۱۰ را بین ۵/۲ تا ۵ گیگاوات تخمین زده است که نشان‌دهنده رشد روز افزون به‌کارگیری این تولیدات در تأمین انرژی موردنیاز در کشورهای مختلف می­باشد[۲۱].
به‌کارگیری و حضور این واحدهای تولیدی، تأثیرات مثبت و منفی گوناگونی را در آنالیز و ارزیابی فنی و اقتصادی شبکه به همراه دارد. نصب این واحدها بدون بررسی تأثیرات آن­ها در شبکه باعث افزایش اثرات منفی، بروز مشکلات جدی در بهره ­برداری و کاهش کارایی و بهره­وری از این تولیدات در شبکه می­گردد.
در این فصل مروری بر تکنولوژی­های تولید پراکنده، مشخصات آن­ها، دسته­بندی و اصول کارکرد آن­ها صورت می­گیرد. ازآنجایی‌که هدف از این پایان نامه برنامه­ ریزی بهره ­برداری از منابع تولید پراکنده، ذخیره­سازها و اجرای راه­کارهای مدیریت مصرف است، لذا ضروری است که ضمن آشنایی با این منابع، منابعی در مطالعات در نظر گرفته شوند که اولاً در شبکه قدرت هوشمند امروزی رو به رشد بوده و ثانیاً بحث­های جذابی را در محیط رقابتی باوجودعدم قطعیت‌های زیاد مطرح کنند.
۲-۲- تعریف تولیدات پراکنده
استفاده از تولیدات پراکنده را می­توان به­عنوان یک حرکت و گرایش جدید در صنعت و شبکه ­های قدرت در نظر گرفت، لیکن تاکنون تعریف واحدی برای مشخص نمودن تکنولوژی­های این تولیدات معرفی نشده است. اگر بخواهیم یک تعریف کلی از این منابع داشته باشیم، به‌صورت زیر است:
” تولید پراکنده عبارت است از کلیه تکنولوژی­های تأمین انرژی الکتریکی موردنیاز در مقیاس کوچک که در نزدیکی و یا در محل مصرف قرار گرفته و توان تولیدی توسط این تولیدات به شبکه توزیع و یا مستقیماً به بار و مصرف ­کننده مشخصی تزریق می­گردد [۲۲] “.
استفاده از تعریف فوق در جداسازی این تولیدات از بقیه روش­های تأمین انرژی الکتریکی کار مبهم و پیچیده­ای است. به همین منظور تعاریف و تقسیم ­بندی دقیق­تری براساس هدف، کاربرد، ظرفیت و استفاده و عدم استفاده از انرژی­های تجدیدپذیر ارائه می­ شود. در ادامه به برخی از این تعاریف اشاره شده است.
۲-۲-۱- اهداف و کاربردهای تولیدات پراکنده
هدف اصلی از به‌کارگیری واحدهای تولید پراکنده، تأمین توان راکتیو موردنیاز بارهای شبکه
می­باشد. بر اساس این تعریف نیازی به تأمین توان اکتیو موردنیاز از طریق این تجهیزات نمی ­باشد، هر چند که برخی از واحدهای تولید پراکنده قادر به تولید توان راکتیو نیز می­باشند و بخشی از توان راکتیو بارها را نیز تأمین می­نمایند. همچنین جهت تأمین نیازمندی­های بار و شبکه و با توجه به نوع تولید پراکنده، کاربردهای مختلفی را برای این تولیدات در نظر گرفته­اند که عبارت است از[۲۳]:

• • تولید همزمان برق و حرارت (CHP):انرژی حرارتی بسیاری در فرایند تبدیل سوخت به انرژی الکتریکی تولید می­گردد. به­ طور متوسط،انرژی تولیدی در طی این فرایند تبدبل به انرژی حرارتی می­گردد. این حرارت تولید شده در صورت نزدیکی به مراکز مصرف می ­تواند مورداستفاده قرار گیرد. علاوه بر مزیت فوق، استفاده از این تکنولوژی باعث کاهش آلودگی­های زیست­محیطی نیز می­گردد.

• • تغذیه پشتیبان: تولید پراکنده می ­تواند در شبکه توزیع در برخی مواقع که یکی از بخش­های شبکه دچار مشکل شده است، به‌طور اضطراری بار موردنیاز برخی مصرف­ کنندگان که دارای هزینه خاموشی هنگفتی می­باشند را تأمین نماید.

• • پیکسایی^[۶]: هزینه تأمین انرژی موردنیاز بارهای شبکه در هر ساعت وابسته به میزان بار شبکه و آمادگی نیروگاه­ها می­باشد. در صورتیکه هزینه تأمین انرژی توسط DGدر ساعات پیک از هزینه خرید انرژی از شبکه در این ساعات کمتر باشد، می­توان از این تولیدات جهت کاهش هزینه­ های تأمین انرژی الکتریکی استفاده نمود. در این حالت DGدر حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰۰ ساعت در سال به تأمین انرژی الکتریکی موردنیاز مصرف­ کنندگان می ­پردازد. ویژگی­های اساسی این تولیدات جهت استفاده در شبکه بدین‌صورت عبارت است از: پایین بودن هزینه نصب و راه ­اندازی،راه ­اندازی و اتصال سریع و پایین بودن هزینه­ های مربوط به تعمیر و نگهداری.

• • پشتیبانی شبکه: استفاده از تولید پراکنده قابلیت کاهش هزینه­ های سرمایه ­گذاری در سایر بخش­ها ازجمله تقویت ولتاژ شبکه، کاهش تلفات خطوط، کنترل توان راکتیو، آزادسازی ظرفیت خطوط انتقال و افزایش ظرفیت اضطراری شبکه را دارا می­باشد.

• • تغذیه بارها به­ صورت جداگانه از شبکه برای مناطقی که هزینه اتصال آن­ها به شبکه به دلیل موانع طبیعی بالا بوده و صرفه اقتصادی ندارد.

• • تعویق هزینه­ های احداث و توسعه شبکه: در این حالت با آنالیز و بررسی تولیدات پراکنده و
    هزینه­ها در طول دوره بهره ­برداری و مقایسه با توسعه شبکه، روش مناسب جهت توسعه شبکه ارائه می­گردد.

• • کاهش آلودگی­های زیست­محیطی با بهره گرفتن از تولیدات مبتنی بر انرژی­های تجدیدپذیر و بالا بودن راندمان و آلودگی کمتر در تولیداتی که از سوخت­های فسیلی استفاده می­ کنند.

• • تأمین خدمات جانبی^[۷]موردنیاز جهت بهره ­برداری شبکه: در شبکه ­های قدرت تجدید ساختار یافته، قابلیت ارائه خدماتی همچون ذخیره چرخان^[۸]، ذخیره تکمیلی^[۹] و راه ­اندازی شبکه، دارای اهمیت زیادی می­باشند[۲۴].

• • بهبود کیفیت برق­رسانی: حضور منابع تولیدات پراکنده در نزدیکی مراکز مصرف می ­تواند تأثیرات مثبتی بر روی قابلیت اطمینان و کاهش تعداد و تداوم مدت‌زمان خاموشی­های مصرف­ کنندگان و همچنین افزایش کیفیت برق­رسانی به مراکز بار با بهبود پروفیل ولتاژ در نقاط مصرف داشته باشد.

۲-۲-۲- ظرفیت تولیدات پراکنده
حداکثر ظرفیت منابع تولید پراکنده را نمی­ توان به‌طور دقیق مشخص نمود. به‌عنوان مثال EPRIظرفیت این تولیدات را از چند کیلووات تا چند مگاوات تعریف می­ کند[۳]. نکته­ای که در اینجا حائز اهمیت است این است که حداکثر ظرفیتی را که می­توان به یک شبکه متصل نمود وابسته به میزان ظرفیت شبکه و سطح ولتاژ می­باشد؛ برای مثال تولیدات با ظرفیت بیش از ۱۰۰ تا ۱۵۰ مگاوات را نمی­ توان به شبکه ­های با سطح ولتاژ کمتر از ۱۱۰ کیلوولت متصل نمود[۲۲]. در جدول زیر یک تقسیم‌بندی از واحدهای DGبر اساس ظرفیت تولیدی آن‌ها ارائه شده است.
جدول (۲-۱) تقسیم‌بندی DG بر اساس ظرفیت تولید