رضایت از زندگی، از شاخص های مهم و سازندۀ کیفیت زندگی است؛ همچنین، رضایت از زندگی، نگرش فرد و ارزیابی عمومی نسبت به کلیت زندگی خود و یا برخی از جنبه های زندگی همچون، زندگی خانوادگی و تجربهی آموزشی است (لوکاس و اسمیت[۱۸]، ۱۹۹۹ به نقل از مرادیان فرد، ۱۳۹۲).
نظریه ی جوزف سیدجی[۱۹] (۱۹۹۸)، به همین شیوه، روش هایی را که افراد، به قضاوت درباره رضایت از زندگی دست می یابند، را شرح می دهد، به نظر او انتظارات فرد از آنچه قادر به انجام آن است، موقعیتهای گذشتۀ فرد، ایده های شخصی، آنچه فرد از شایستگیهایش احساس میکند، آنچه که فردی به صورت مختصر نیازمند به خشنود شدن دارد و آنچه که سرانجام شخص متعقد است که ممکن است اتفاق بیفتد، مقایسه شدهاند، که روی هم رفته، به مشخص کردن رضایت از زندگی کمک میکند (سوزا و لیوبومیرسکی[۲۰]، ۲۰۰۱ به نقل از خلعتبری و بهاری، ۱۳۸۹).
از آنجایی که، بسیاری از مشکلات و ناراحتیهای دوران سالمندی ناشی از سبک زندگی ناسالم است؛ آموزش سبک زندگی سالم، در سالمندان امر مهمی است، که می تواند بسیاری از مشکلات ناشی از تغییرات پیری را کنترل نماید یا به تعویق اندازد و سلامت سالمندان را حفظ کند (فراهانی، ۱۳۹۱).
با توجه به اینکه، مطالعات اندک در زمینهی آموزش سبک زندگی سالم، در سالمندان انجام شده است، این پژوهش با هدف تعیین میزان اثر بخشی آموزش سبک زندگی سالم بر اضطراب مرگ و رضایت از زندگی در سالمندان میباشد.
بنابراین این پژوهش درصدد پاسخگویی به این سؤال است، که آیا آموزش سبک زندگی سالم بر میزان اضطراب مرگ و رضایت از زندگی سالمندان مؤثر است؟
۳-۱- اهمیت و ضرورت پژوهش
سالمندی همواره با مفاهیم برکت، تجربه و دانایی مترادف بوده و آن را یک دستاورد میدانند، اما، واقعیت این است که روی دیگر سکه، که مسائل و مشکلات دوران سالمندی است، همیشه، در همهی اعصار و در تمام جوامع وجود داشته و دارد. اساساً ، کهولت، به دلیل فرسایش طبیعی اندامها باعث بروز ضعف در قوای جسمانی و دماغی و بعضاً موجب از کار افتادگی و خانهنشینی سالمند میشود، بدیهی است که در این دوران نگرانی برای تأمین نیازهای مادی و معنوی به اوج می رسد (کریمی دینی، ۱۳۹۰).
سالمندی یکی از مراحل مهم زندگی است و با پیشرفت علم و بهبود شرایط بهداشتی، شمار سالمندان در جوامع گوناگون رو به افزایش است. با توجه به آمارهای موجود، که نشانگر افزایش شمار سالمندان است و از سوی دیگر، وجود باورهای مذهبی و فرهنگی کشور ما؛ مبنی بر اکرام سالمندان، اهمیت پژوهش در این زمینه آشکار می شود.
سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۲ میلادی، به مناسبت روز جهانی سالمند، خواستار تلاش همگان، جهت ایجاد عصر نوینی برای همۀ سالمندان در سدۀ ۲۱ شد. در اطلاعیۀ این سازمان آمده است که سالمندی نه یک مشکل، بلکه یک دستاورد است. موضوعی که صرفاً مربوط به تأمین اجتماعی نیست، بلکه در سیاستهای همه جانبۀ توسعه و اقتصاد نقش مؤثری دارد و در این راستا دولت ها را ترغیب میکند تا سالمندی را با سایر چارچوبهای توسعه اجتماعی و اقتصادی ادغام کند. در این پیام همچنین، آمده است که حال، چالش پیش روی ما اجرای برنامۀ جهانی سالمندی، در دستور کار توسعه قرن حاضر است (جغتایی، ۱۳۸۱).
به طور حتم، اکثر کشورهای در حال توسعه که برنامهی فراگیری در زمینه آموزش سبک زندگی سالم به سالمندان ندارند، با مشکلات بسیاری مواجه هستند. در دوره سالمندی، شخص ممکن است به دلیل محدودیتهای مربوط به تغییرات پیری، برای برآورده کردن نیازهای اساسی به کمک دیگران نیاز داشته باشد.
یکی از پدیده های که در دوران سالمندی مد نظر قرار میگیرد، پدیده ترس از مرگ است. ترس از مرگ یک ترس طبیعی است و نمیتوانیم بگوییم که ترس از مرگ، فقط در سالمندان بروز میکند؛ اما، با افزایش سن، ممکن است این نوع ترس افزایش پیدا کند و در دوران سالمندی و کهنسالی به بیشترین حد ممکن برسد و حتی تا جایی پیش برود، که به یک اختلال روانی تبدیل شود .
فورتنر و نامیر[۲۱](۱۹۹۹)، اظهار کردند که اضطراب مرگ در سالمندان می تواند، نتایج مهم عملی و تئوریکی در پی داشته باشد. همچنین طبق پژوهش گراس[۲۲] و همکاران (۱۹۶۹)، ۱۷ درصد از مردم هراس از مرگ دارند و ۳ درصد دارای هراس مرضی میباشند در نتیجه این اختلالها، بار سنگینی را بر نظام سلامت روان جامعه تحمیل میکند (به نقل از زمان شعار، ۱۳۹۱).
در جوامع انسانی، در خصوص بهداشت، سلامت و سبک زندگی سالم، بسیار بحث میشود. به طور طبیعی تمام انسانها دنبال یک سبک زندگی سالم هستند. این ملاحظات، علاوه بر اینکه متوجه کیفیت بهتر زندگی افراد است، به احتمال زیاد مرگی راحت و بدون درد ناشی از بیماریهای سخت را ، برای فرد سالمند رقم میزند، در نتیجه، تفکر مرگ راحت، ترس از آن را کاهش میدهد (فراهانی، ۱۳۹۱).
با توجه به سوابق ذکر شده از افزایش نرخ جامعه سالمندان در ایران و تغییر روند زندگی سالمندان از شیوه گسترده به هستهای، مشکلات فروانی از نظر روان شناختی، سلامت فیزیکی، روابط اجتماعی و . . . برای سالمندان ایجاد شده است که این امر در کنار تغییراتی که در این سن برای سالمندان اتفاق میافتد، موجب کاهش میزان رضایت آنها از زندگی میشود. با توجه به اینکه، احساس رضایت از زندگی تا حد زیادی به شرایط فردی بستگی دارد؛ اما، تحت تأثیر عوامل اجتماعی و محیطی نیز قرار میگیرد، بنابراین میتوان گفت نارضایتی از زندگی اگر چه می تواند برای فرد مشکلات بیشماری ایجاد کند و به سلامتی او آسیب برساند، از نظر اجتماعی نیز، افزایش شمار نارضایتی از زندگی در افراد میتواند بحرانی برای آن جامعه باشد؛ بدیهی است تداوم نارضایتی اکثر اعضای جامعه یا تعداد قابل توجهی از آنها، برای هر نظام اجتماعی خطر آفرین است؛ زیرا، تداوم و گسترش آن باعث کم رنگ شدن تعهد افراد به نظام ارزشی و اعتماد آنان نسبت به سایر اعضای جامعه گردیده و چه بسا منشأ بسیاری از آسیب های فردی و اجتماعی گردد، لذا مسؤلین و متخصصین امر، به دنبال محیای بستر ها و سبکهای جدیدی شدهاند تا، از این طریق، زندگی مناسب، سالم و بدون دغدغهای را برای این قشر از جامعه به ارمغان بیاورند.
۴-۱-اهداف پژوهش
تعیین اثر بخشی آموزش سبک زندگی سالم بر مبنای مدل بهداشت جهانی برکاهش اضطراب مرگ سالمندان می باشد.
تعیین اثر بخشی آموزش سبک زندگی سالم بر مبنای مدل بهداشت جهانی بر افزایش رضایت از زندگی سالمندان می باشد.
تعیین تفاوت بین میزان اضطراب مرگ و رضایت از زندگی قبل از مداخله و سه ماه بعد از مداخله در سالمندان می باشد.
۵-۱- فرضیه های پژوهش
۱-آموزش سبک زندگی سالم بر مبنای مدل بهداشت جهانی بر کاهش اضطراب مرگ سالمندان مؤثر است.
۲-آموزش سبک زندگی سالم بر مبنای مدل بهداشت جهانی بر افزایش رضایت از زندگی سالمندان مؤثر است.
۳-بین نمرات اضطراب مرگ و رضایت از زندگی سالمندان قبل از مداخله و سه ماه بعد از مداخله تفاوت وجود دارد.
۶-۱- متغیر های پژوهش
الف) متغیر مستقل: متغیر مستقل این پژوهش جلسات آموزشی سبک زندگی سالم است.
ب) متغیر وابسته: متغیر وابستهی این پژوهش شامل متغیر اضطراب مرگ و رضایت از زندگی میباشد.
ج) متغیر کنترل:در این پژوهش سن، سطح تحصیلات ، کسب نمره ۷ یا بیشتر از آن در مقیاس اضطراب مرگ تمپلر همچنین، نمره پایین آزمودنیها در مقیاس رضایت از زندگی به عنوان متغیرهای کنترل در نظر گرفته شده است.
د) متغیر مزاحم: تفاوت های ناشی از وضعیت تأهل، وضعیت جسمانی و بیماریها ، همچنین جلسات فیزیوتراپی که در این مرکز به سالمندان ارائه می شد به عنوان متغیرهای مزاحم در نظر گرفته شدند
۷-۱ -تعریف متغیرها
۱-۷-۱ -تعاریف نظری
الف) آموزش سبک زندگی سالم: عبارت است از، فراگیری راه حلهای مناسب برای کاهش دادن اثرات حوادث و نیز تأثیر سلامتی بر بهبود کیفیت زندگی در ۴ مولفه سلامت جسمانی، سلامت روانی، سلامت اجتماعی و معنوی (لیونز و لانگیل، ۲۰۰۰).
ب) اضطراب مرگ: اضطراب مرگ به عنوان یک ترس غیر عادی و بزرگ از مرگ، همراه با احساساتی از وحشت از مرگ یا دلهره هنگام فکر به فرایند مردن یا چیزهایی که پس از مرگ رخ میدهند، تعریف میشود (رایس، ۲۰۰۹).
ج) رضایت از زندگی: فرآیندی مبتنی بر قضاوت فردی است، یعنی فرد بر اساس معیارهای شخصی خود، کیفیت زندگیاش را میسنجد (گوونی، کلافت و بای سون[۲۳]، ۲۰۱۰).
۲-۷-۱-تعاریف عملیاتی
الف) آموزش سبک زندگی سالم: آموزش سبک زندگی سالم عبارت است از ۷ جلسهی۹۰ دقیقهای آموزش۴ بعد سبک زندگی سالم (سلامت فیزیکی، روانی، معنوی و اجتماعی) (حسینی، ۱۳۸۳). در این پژوهش متناسب با گروه نمونه و محدودیتهای این گروه سنی، جلسات به صورت ۴۵ دقیقهای و طی ۱۲ جلسه برگزار شد.
ب) اضطراب مرگ: عبارت است از، نمره ای که فرد در مقیاس اضطراب مرگ تمپلر که توسط تمپلر[۲۴] (۱۹۷۰)، ساخته شده، کسب میکند. در این تحقیق، نمره بالاتر از ۷ به عنوان نشانهی وجود اضطراب مرگ در نظر گرفته شده است.
ج) رضایت از زندگی: عبارت است از نمره ای که فرد از مقیاس رضایت از زندگی داینر[۲۵](۱۹۸۵)، کسب میکند.
فصل دوم
مبانی نظری و
پیشینه ی پژوهش
۱-۲- تعریف سالمندی
انسان ها، طی فرایند زیستی با مرحلهای به نام سالمندی روبه رو میشوند که در گذرگاه رشد طبیعی به دست میآید. سالمندی را به طور قراردادی مترادف با آغاز سن ۶۵ سالگی میدانند (برک، ۲۰۰۱؛ ترجمه سید محمدی، ۱۳۸۷)، به عبارت دیگر، سالمندی دورهای از زندگی است که از ۶۵ سالگی شروع میشود.
سن پیری، به طور رسمی اغلب سن بازنشستگی گذاشته میشود، که ممکن است از کشوری به کشور دیگر متفاوت باشد، برای بیشتر کشورها، سن بازنشستگی بین ۶۰-۶۵ سالگی است. بسیاری از مقالات آکادمیک به طور قراردادی، گروه سنی ۶۰-۶۵ سال را به عنوان نقطه برش، برای تعریف سالمندی استفاده میکنند (موریچ و ایزه[۲۶]، ۲۰۰۹) .
فرایند سالمندی عبارت است از، کاهش تدریجی عملکرد سیستمهای بدن. سالمندی، یک فرد بالغ سالم را به فردی ضعیف با کاهش در ظرفیتهای فیزیولوژیک و افزایش استعداد ابتلا به بسیاری از بیماریها و مرگ تبدیل میکند. از نظر اریکسون[۲۷]، آخرین بحران روانی- اجتماعی که در سنین سالمندی اتفاق میافتد، انسجام در مقابل نومیدی است، که با شیوهی رویارویی فرد با پایان زندگی سر وکار دارد. دوران پیری از نظر اریکسون، دوران بازنگری و تأمل است، دورانی که شخص طی آن رویدادهای سراسر زندگی خود را از نظر میگذراند. هر اندازه شخص به شیوهی موفقیت آمیزی با مسائل مراحل پیشین زندگی، کنار آمده باشد، در این مرحله بیشتر احساس کمال یافتگی و تمامیت (وحدت) میکند؛ احساس اینکه زندگی را به خوبی سپری کرده است. اما، هرگاه فرد کهنسال با احساس حاکی از پشیمانی به زندگی گذشته بنگرد و جز یک سلسله فرصتهای از دست رفته و شکستها چیزی در آن نبیند، واپسین سالهای زندگی او آکنده از نومیدی خواهد بود (اتکینسون[۲۸] و همکاران، ۲۰۰۳ ؛ ترجمه رفیعی و همکاران، ۱۳۹۲) .
۲-۲- نظریههای مطرح شده پیرامون سالمندی
الف) نظریه زیست شناختی: نظریههای زیست شناختی به سه دسته تقسیم میشوند، نظریه ایمنی[۲۹]، این نظریه معتقد است که سیستم ایمنی که وظیفه محافظت از بدن را دارد، با بالا رفتن سن، توانایی خود را از دست میدهد و به دنبال این کاهش در اعمال طبیعی، میزان عفونت و سرطان افزایش مییابد؛ بنابراین، با افزایش سن از مصونیت فرد در مقابل بیماریها کاسته میشود. در نظریه پیر شدن سلولی اعتقاد بر این است که تغییرات DNAو RNA از علل سالمندی هستند. به این صورت که تغییرات سلولها، موجب تغییراتی در عملکرد اعضاء میگردد (شاملو، ۱۳۹۱) .
نظریه رادیکال آزاد[۳۰] آسیب سلولی را توضیح میدهد. رادیکال آزاد، مولکولهای ناپایداری هستند که در طی فرآیندهای طبیعی تنفس و سوخت و ساز، از قرار گرفتن در معرض تشعشع و آلودگی، در بدن تولید میشوند. حدس زده میشود که رادیکالهای آزاد باعث آسیب سلولهای DNA و سیستم ایمنی میشوند. به نظر میرسد تجمع زیاد رادیکالهای آزاد در بدن، در تغییرات فیزیولوژیک سالمندی و بیماریهای مختلفی مانند آرتریت، بیماریهای گردش خون، دیابت و آترو اسکلروز دخیل بوده و یا عامل ایجاد آن باشد (هافمن ولد، ۱۹۹۹؛ ترجمه عابدی و همکاران، ۱۳۸۹).
ب) نظریههای روان شناختی: نظریات روان شناختی در جستجوی آنند، تا روند پیری را توصیف کنند و رفتارهایی که در این دوره مشخص میشود را توجیه نمایند. بزرگترین نظریه پرداز مراحل زندگی، اریک اریکسون، عقیده دارد که نظم ظهور مراحل زندگی، اگر چه لحظه شروع و پایان آن، بر حسب افراد، متغیر است اما، برای همه یکسان است (رایدال و میشارا، ۱۹۸۴؛ ترجمه گنجی، ۱۳۸۹) .
