جدول شماره ۱۱: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(اهداف استفاده از اینترنت، نحوه استفاده از اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)…………………………………………………………..۹۱
جدول شماره ۱۲: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کیفی)…………………………………………………۹۲
جدول شماره ۱۳: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)……………………………………………..۹۶
جدول شماره ۱۴ : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی و نحوه استفاده از اینترنت مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت براساس مدل لجستیک رگرسیون رتبه ای………………………………………………….۹۷
فصل اول
بیان مساله
ما در برهه ای از زمان قرار گرفته ایم که هیچ شباهتی به گذشته ندارد.زندگی پر شتاب و سریع است.تولید اطلاعات،اختراعات،دانش،فن آوری و پیشرفت سرعتی شگفت انگیز دارند.یکی از فناوری های دنیای امروز اینترنت است(۱).بی شک اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی سبز فایل است. با ورود روزانه هزاران عضو جدید و حدود ۲۰۰ میلیون کاربر در سراسر دنیا،اینترنت در حال شکل دادن یک انقلاب ارتباطی،اجتماعی و اقتصادی است.هم اکنون اینترنت در نقطه اوج انقلاب صنعتی دیجیتالی قرار دارد و هرگونه انقلاب جدیدی بی گمان مشکلات و گرفتاری های جدیدی می آفریند(۲). امروزه اینترنت در بسیاری از جوامع به یک ضرورت زندگی تبدیل شده است،چندان که بدون آن،امکان برنامه ریزی،توسعه و بهره وری در تمام زمینه های فردی و اجتماعی ممکن نخواهد بود.این ویژگی ها اگر چه از قابلیت های اینترنت محسوب می شوند اما از معایب آن هم به شمار می آیند(۳،۴).ویژگی های منحصر به فرد اینترنت شامل:سهولت دسترسی^[۱](میلیون ها سایت هفت روز هفته و بیست و چهار ساعته در دسترس هستند)،هزینه پایین و با صرفه بودن ^[۲]،گمنامی در فضای مجازی^[۳] موجب استقبال عظیم مردم سراسر جهان از آن شده است(۵).
در واقع اینترنت دیگر وسیله ایی نیست که فقط دانشمندان از آن استفاده کنند.کارکردهای گوناگون و زیاد اینترنت باعث استفاده گسترده افراد از این فناوری شده است.گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه های زندگی از جمله:مدرسه،محل کار،خدمات و تجارت تلفیق شده است(۶).مهمترین تغییراتی که این فناوری به وجود آورده به وسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل دنیا به یک دهکده جهانی است.بدین معنی که مردم نقاط مختلف در سراسر کشورهای کره زمین به مثابه یک دهکده،امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند(۷).
اعتیاد به اینترنت موضوع جالب و تازه ایست که در سال های اخیر به عنوان اعتیاد رفتار – محور مورد توجه قرار گرفته است(۴).«اعتیاد به اینترنت» به عنوان یک اختلال جداگانه،اولین بار در سال ۱۹۹۵ توسط ایوان گلدبرگ روان پزشک نیویورکی مطرح شد،در سال ۱۹۹۶ توسط یانگ توسعه یافت و مورد توجه روان شناسان،روان پزشکان و درمان گران قرار گرفت(۸).این اختلال با عناوین متفاوتی از قبیل:"وابستگی رفتاری به اینترنت”^[۴]،"استفاده مرضی از اینترنت^[۵]“،"استفاده مشکل زا از اینترنت^[۶]“،"سوء استفاده از اینترنت^[۷]“،"اعتیاد سایبری^[۸]” و “اعتیاد مجازی^[۹]” بیان شده اما رایج ترین اصطلاحی که بیش از عناوین دیگر در تحقیقات مختلف به کار می رود اعتیاد به اینترنت است(۹،۱۰،۱۱).
حداقل پنج نوع اعتیاد خاص به اینترنت وجود دارد: اعتیاد به هرزه نگاری و موضوعات جنسی،ارتباطات مجازی و دوست یابی،تجارت و خرید،جست و جوی اطلاعات و بازی های اینترنتی.تعاریف متعددی برای اعتیاد به اینترنت وجود دارد اما یکی از کامل ترین آنها تعریفی است که یانگ در سال ۱۹۹۶ ارائه کرد:"اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود"(۳).

امروزه اعتیاد به اینترنت به دلیل افزایش شمار مبتلایان به آن ،به یک نگرانی در حال رشد در سطح جهانی تبدیل شده است که آن را در کانون توجه قرار می دهد.عوارضی که می توان برای اعتیاد به اینترنت برشمرد شامل:خستگی،بی خوابی،اختلال در تغذیه،افت عملکرد تحصیلی و شغلی،اضطراب،دوره های افسردگی،گوشه نشینی،عدم ارتباط با خانواده،دوستان،آشنایان،کاهش ارتباطات اجتماعی،مشکلات اقتصادی ناشی از:صرف وقت در اینترنت،از دست دادن شغل و بیکاری،هزینه های اینترنت و احتمالاً قماربازی اینترنتی،به طور کلی اختلال در عملکرد فردی،خانوادگی و اجتماعی می باشد(۱۲).در واقع،وابستگی به اینترنت یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی های دیگر است.اگرچه این نوع وابستگی مشکلات جسمی اعتیادهای شیمیایی را ندارد،مشکلات اجتماعی ناشی از آن همانند اعتیادهای دیگر است و با علائمی چون اضطراب،افسردگی،کج خلقی،بی قراری،تفکرهای وسواسی،کناره گیری،اختلالات عاطفی و از هم گسیختگی روانی همراه است(۱۳).
اعتیاد به اینترنت موجب تغییرات شدید در سبک زندگی افراد می شود که این مساله،اثرات عمیقی بر سلامت جسم و روان فرد،بر جای می گذارد.برخی اثرات سوء استفاده از اینترنت بر سلامت عبارتند از:افزایش بی خوابی،کاهش تحرک که خود موجب چاقی و عوارض ناشی از آن می شود،تضعیف سیستم ایمنی و آسیب پذیری بیشتر نسبت به بیماری ها،مشکلات بینایی از قبیل:درد،قرمزی،خشکی چشم،احساس تاری و دوبینی که به کاهش قدرت بینایی،خستگی و سردرد منجر می شود،عوارض عصبی و عضلانی مثل:بی حسی و یا احساس سوزش در دست ها،خمیدگی پشت،درد گردن و کمر،مشکلات پوستی از قبیل خشکی و حساسیت پوست،مشکلات تنفسی،آسیب مخاط بینی و گلو و احساس ضعف و خستگی(۱۴).
یکی از گروه های در معرض خطر اعتیاد به اینترنت،دانشجویان هستند.علی رغم ضرورت استفاده دانشجویان از اینترنت برای دسترسی به کتاب خانه ها و پایگاه های داده،محققان تاکید دارند که دانشجویان به طور ویژه ای در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند.یک علت آن این است که سازش با زندگی دانشجویی می تواند چالش برانگیز باشد و منجر به تنهایی،اضطراب و افسردگی شود(۵).
یانگ دلایل آسیب پذیری بیشتر دانشجویان به این نوع اعتیاد را موارد زیر می داند:
فقدان کنترل والدین،دسترسی بیشتر به اینترنت،وجود برنامه درسی انعطاف پذیر و داشتن زمان سازمان نیافته بیشتر،تشویق از طرف دانشگاه برای استفاده از اینترنت و عدم کنترل روی آنچه که آنها در اینترنت انجام می دهند(۱۵).
شیوع اعتیاد به اینترنت در جمعیت عمومی جهان پنج تا ده درصد است.حدود ۵۴% معتادان به اینترنت سابقه افسردگی و ۳۴% از آنها سابقه اضطراب و نگرانی دارند(۱۵).
مطالعات حاکی از این است که اعتیاد به اینترنت یک پدیده جهانی با سطح و دامنه شیوع متفاوت از ۵ تا ۲۵ درصد در جمعیت دانشجویان آمریکا،چین،کره،انگلستان،استرالیا،تایوان،ژاپن،کره جنوبی،کشورهای اروپای غربی و شرقی است(۱۶،۱۷،۱۸).در مطاالعه آندرسون(۱۹) میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۹% گزارش شده است.نتایج نشان داد که متوسط زمان استفاده از اینترنت در دانشجویان ۱۰۰ دقیقه در هر روز بود.۷۲% معتادین مذکر بودند.بسیاری از آنها به این مساله که استفاده از اینترنت روی زندگی شان تاثیر منفی گذاشته آگاه نبودند.استفاده مرضی از اینترنت با مشکلاتی در حفظ روابط بین فردی،توسعه مشکلات خواب،کاهش فعالیت های روزمره،افت تحصیلی،اخراج از دانشگاه و جایگزینی اینترنت به جای فعالیتهای مفید زندگی واقعی در ارتباط بود(۱۹).
مطالعه کیم^[۱۰](۲۰) نشان می دهد که دانشجویان معتاد به اینترنت حداقل دو ساعت در روز به اینترنت متصل می شوند و معمولاً بازی آنلاین یا چت می کنند.تسای^[۱۱] و همکاران(۲۱) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان جدید الورود را ۹/۱۷% گزارش کرد.در مطالعه فرانگوس^[۱۲] و همکاران(۲۲)،۶/۱۱% از دانشجویان یونانی معتاد به اینترنت شناخته شدند.کانن^[۱۳] و همکاران(۲۳) میزان اعتیاد به اینترنت را در دانشجویان ترکیه ۷/۹% بیان کردند.
نتیجه برخی از مطالعات در ایران هم حاکی از شیوع این پدیده در میان دانشجویان است:در مطالعه محمد بیگی و همکاران(۴) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۱۰% بود که ۸/۲% اعتیاد شدید و ۸% اعتیاد خفیف داشتند.میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان توسط فلاحی(۲۴)، ۲/۱۳% و در مطالعه علوی(۲۵) میزان اعتیاد در کاربران دانشجو ۱۳% و در مطالعه خدادوست(۲۶)، ۵/۹% گزارش شده است.نادمی و رضوانی گزارش کردند که ۷۷% دانشجویان در خطر اعتیاد به اینترنت هستند،در ۱۴% از آنان وابستگی به اینترنت تاثیر مهمی بر کارکرد آنان داشته است و فقط در ۹% از دانشجویان اینترنت تاثیر منفی نداشته است(۲۷).
نتایج مطالعات و مرور منابع مختلف نشان می دهد که فاکتور های دموگرافیک،داشتن برخی ویژگی های خاص شخصیتی مثل هیجان خواهی،درون گرایی،شخصیت وابسته،وسواسی و دوری گزین،داشتن سابقه بیماری های روانی مثل اضطراب،وسواس،هراس اجتماعی^[۱۴](به هراس فرد از موقعیت هایی که در معرض دید و توجه دیگران قرار دارد و اجتناب متعاقب آن اطلاق می شود.ممکن است به اشکال مختلف مثل هراس از نگارش در جمع،هراس از ملاقات با ناآشنایان و یا هراس از صحبت کردن در جمع بروز کند(۲۸).)،افسردگی و نیز اعتیاد به سیگار و سایر مواد،نوع و دلیل استفاده از اینترنت همگی از عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن هستند(۲۹).مطالعات اخیر در مورد اعتیاد به اینترنت به طور عمده برسه دسته از عوامل تاکید دارد:عوامل فردی،عوامل روان شناختی اجتماعی و عوامل مربوط به اینترنت.عوامل فردی مثل خود اتکایی پایین،ویژگی های درون گرایی،رفتارهای غریزی و تمایلات آنی و نقص مهارت های ارتباطی.عوامل اجتماعی مانند حمایت ضعیف خانواده از اعضای خود،عوامل روان شناختی اجتماعی که از ارتباط ضعیف بین افراد خانواده با یکدیگر سرچشمه می گیرد و سرانجام عوامل مربوط به نحوه استفاده از اینترنت مانند استفاده طولانی مدت از اینترنت(۳۰)_ENREF_26،دست یابی سریع و آسان به اینترنت(۳۱)،میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۳۲،۳۱،۱۳)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۳۳،۳۱،۱۶،۲۵)،هدف از استفاده(۳۲،۳۱) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳۵،۱۳،۴،۳) همگی در اعتیاد به اینترنت تاثیر دارند.
اعتیاد به اینترنت با هراس اجتماعی،اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی^[۱۵]،اختلال دوقطبی^[۱۶]،مشکلات در روابط بین فردی،اختلالات اضطرابی و تکانه ای^[۱۷]،خودکشی،پرخاشگری،افسردگی و برانگیختگی بالا در ارتباط بوده است(۳۶،۲).از طرفی برخی مطالعات با بررسی ویژگی های دموگرافیک به عنوان متغیرهای پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،جنسیت،سن،بیکاری و تاهل را موثر دانسته اند(۲).نادمی و رضوانی دریافتند که وابستگی به اینترنت به نحو معناداری در دانش جویان پسر و دانشجویان دارای والدین با سطح تحصیلات بالا بیش تر است(۲۷).نتایج مطالعه تسای^[۱۸] و همکاران،اعتیاد به اینترنت در زنان را بیشتر گزارش کرد اما ماندل می گوید مردان و زنان هر دو در معرض اعتیاد هستند(۲،۳۷).
در اکثر مطالعات انجام شده در زمینه وابستگی به اینترنت مشخص شده که اعتیاد به اینترنت به نحو معناداری با جنس مرتبط است.به طوری که معتادان به اینترنت اغلب مذکر،درون گرا و افسرده اند(۳۷).تحقیقات پیشین حاکی از این حقیقت است که مسایل مالی،خانوادگی و نقص های روانی اجتماعی،افراد و به خصوص دانشجویان را که به اقتضای شرایط سنی با استرس های تکاملی مواجه هستند،مستعد اعتیاد به اینترنت می کند(۳۰).از عوامل پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،رشته تحصیلی،تغییرات تکنولوژیکی مثل دسترسی به سرویس های ارائه خدمات اینترنتی ،هزینه آن،وضعیت اقتصادی،نگرش نسبت به اینترنت و کامپیوتر و البته آزادی های اجتماعی،عوامل فرهنگی و مذهبی می باشد.تحقیقات نشان داده که عدم کفایت در مهارت های اجتماعی و ناتوانی در صمیمیت اجتماعی و زندگی در فرهنگ ها و محیط های با آزادی محدود از لحاظ اجتماعی می تواند یکی از عوامل اساسی در تمایل به اعتیاد به اینترنت باشد(۳).
به نظر می رسد با افزایش روز افزون استفاده از اینترنت در ایران و بهره مندی بی رویه از آن که می تواند بهداشت روانی و جسمانی جوانان را متاثر سازد،در آینده شاهد عوارض ناشی از اعتیاد به اینترنت باشیم.لذا ضروری است میزان اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن مورد بررسی قرار گیرد.
در مورد نقش رشته تحصیلی در اعتیاد به اینترنت نتایج متفاوتی وجود دارد.نتایج مطالعات(۱۰،۳۹) نشان داده که استفاده بیش از حد از اینترنت با اشتغال به تحصیل در رشته های علوم کامپیوتر و مهندسی مرتبط می باشد.در بین مطالعاتی که روی دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی(۴،۱۹،۲۲) صورت گرفته ارتباطی بین رشته تحصیلی و اعتیاد مشاهده نشد.
هر چند در کشورهای مختلف مسایل و مشکلات مربوط به اعتیاد به اینترنت مورد بررسی قرار گرفته است اما با توجه به تفاوت های فرهنگی لازم است بررسی های مشابه در ایران هم انجام شود.در ایران در طی چند سال اخیر مطالعاتی در این زمینه انجام شده است.ولی با توجه به گستردگی موضوع و ابعاد پیچیده آن نیاز به تحقیقات بیشتر به خصوص در میان دانشجویان می باشد(۳۳).
اکثر مطالعات انجام شده در ایران در دانشجویان غیر پزشکی انجام شده است.از آن جا که از اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان اطلاعات دقیقی موجود نیست و از طرفی عوامل مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن عموماً متاثر از تفاوت های فرهنگی اجتماعی هستند و شناخت آن ها در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان ضروری به نظر می رسد،نتایج حاصل از این مطالعه،با تعیین وضعیت موجود،می تواند پایه و اساسی برای طراحی مداخلات بعدی،از جمله برنامه ریزی و تدوین راهکارهای منطقی و اثر بخش جهت مقابله با پدیده اعتیاد به اینترنت باشد.
اهداف پژوهش
هدف کلی پژوهش:
تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن دردانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال تحصیلی ۱۳۹۱
اهداف ویژه پژوهش:
۱- تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۲- تعیین ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان.
۳- تعیین نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۴- تعیین پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی.
سوالات پژوهش:
۱- وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۲- ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت با نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان چگونه است؟
۳- نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۴- پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی کدامند؟
تعاریف واژه ها:
اعتیاد به اینترنت:
تعریف نظری: ”اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود"(۴).
تعریف عملی: منظور از اعتیاد به اینترنت امتیازی است که توسط پرسشنامه استاندارد اعتیادبه اینترنت یانگ به دست می آید.این پرسشنامه ۲۰ سوالی است که هر سوال آن ۰-۵ امتیاز دارد.نمره کل از ۰ تا ۱۰۰ می باشدکه به چهار سطح:عادی (۱۹-۰)،درمعرض خطر(۴۹-۲۰)،وابستگی خفیف(۷۹-۵۰) و وابستگی شدید(۱۰۰-۸۰)،تقسیم میشود(۱۴).
عوامل فردی اجتماعی
تعریف نظری: به مجموعه ای از حالات،ویژگی ها یا خصوصیاتی اطلاق می شود که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می سازد(۴۰).عوامل فردی و اجتماعی بر طبق مطالعات شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی عوامل فردی اجتماعی شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) و نیز میزان آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۴) می باشد.
نحوه استفاده از اینترنت
تعریف نظری: نحوه استفاده ازاینترنت شامل: میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۱۳،۳۱،۳۲)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۱۶،۲۵،۳۱،۳۲)،هدف از استفاده(۳،۳۲) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳،۴،۱۳،۳۵) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی نحوه استفاده از اینترنت شامل همان تعریف نظری می باشد و مواردی است که توسط بخش دوم پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرارمی گیرند.

فصل دوّم : گونه شناسی کارگزاران امیرالمؤمنین۷
مقدمه
بر اساس نگرش اسلامی، معیار واگذاری مسئولیّتها، لیاقت و توانایی‌های افراد است. در حکومت حضرت امیر۷ که نمونه‌ی بارز حکومت اسلامی است، کارگزاران حکومتی، بر اساس اصل شایسته سالاری انتخاب می‌شدند به گونه‌ای که حتّی استانداران حضرت، وظایف و اختیارات یکسانی نداشتند. آن عدّه از یاران حضرت که کاملاً مورد اعتماد بوده و از لحاظ توانایی‌های فکری و اجرایی در سطح بالایی بودند، به سِمَت استانداری مناطق حسّاس و وسیع‌تر، منصوب می‌شدند و حضرت، تقریباً تمام اختیارات خویش را به عنوان ولیّ امر مسلمین، در آن مناطق به ایشان تفویض می‌کرد و لذا کلیّه‌ی امور مربوط به نظام اداری، قضایی، اقتصادی، نظامی و حتّی بیان امور دینی، در اختیار ایشان بود. بقیّه‌ی کارگزاران بر اساس امور محوّله، از اختیارات کمتری بهره‌مند بودند و حتّی گاهی برای کمک به استاندار یک منطقه، به عنوان قاضی، فرمانده‌ی ارتش و مأمور جمع آوری مالیات و… جداگانه از سوی حضرت، منصوب می‌شدند.

بنابر این حضرت امیر۷ در مرحله‌ی انتخاب کارگزاران، دقّت لازم را داشته است و ـ با توجّه به شرایط آن زمان ـ شایسته ترین افراد را به عنوان کارگزار خود انتخاب، و با توجّه به توانائیها و ظرفیتهای افراد، مناصب گوناگون سیاسی، نظامی، مالی، قضایی و دیگر مناصب را به آنان واگذار می‌کرده است. امّا از آنجایی که دگرگونی روزگار، گوهر شخصیّت انسانها را می‌نمایاند^[۲۳]، مشاهده می‌شود که برخی از کارگزاران حضرت به خاطر بروز پاره‌ای از مسائل، در اداره کردن منطقه‌ی مأموریت خود، ضعیف عمل کرده‌اند و برخی نیز وقتی خود را در برابر مقام و منصب دیدند، خودباخته شدند و مرتکب برخی از تخلّفات و به ویژه تخلّفات اقتصادی شدند.
با توجّه به مطالبی که گفته شد بدیهی است که کارگزاران حضرت، در یک سطح نبوده‌اند و به لحاظ مدیریت، تعهّد، تخصّص، تدین، فضیلت و معرفت نسبت به اسلام و امام، با هم متفاوت بوده‌اند لذا در این فصل با مطالعه و بررسی زندگی کارگزاران حضرت امیر۷ و بررسی عملکرد آنها در هنگام تصدّی مسئولیت، به طبقه بندی و تقسیم بندی کارگزاران حضرت می‌پردازیم و قبل از آن اشاره‌ای به کارگزاران حضرت خواهیم داشت.
۲.۱. کارگزاران امیرالمؤمنین۷
در برخی از کتب و پایان نامه‌هایی که درباره‌ی کارگزاران امیرالمؤمنین۷ نوشته شده است، به تعداد قابل توجّهی از کارگزاران حضرت اشاره شده است امّا در هیچکدام از این تألیفات، تعداد کارگزاران حضرت به طور کامل و دقیق بیان نشده است و صاحبان این آثار نیز چنین ادّعایی نکرده‌اند. از اینرو این پژوهش نیز ـ به دلیل گستردگی و پراکندگی منابع تاریخی ـ نتوانسته است به طور دقیق و کامل، کارگزاران امیرالمؤمنین۷ را جمع آوری کند؛ و به دنبال چنین هدفی نیز نبوده است زیرا موضوع این پژوهش، بررسی نحوه‌ی برخوردهای امیرالمؤمنین۷ با کارگزاران متخلّف است و هدف از نوشتن این فصل، طبقه بندی و تقسیم بندی کارگزاران امیرالمؤمنین۷ به لحاظ تعهّد و تخصّص در مسئولیت محوّله و برخی تقسیم بندیهای دیگر است که این هدف، با ذکر نمونه‌هایی از کارگزاران حضرت محقّق خواهد؛ امّا با تمام این حرفها سعی شده است که به تمام و یا اکثر افرادی که به عنوان کارگزار امیرالمؤمنین۷ در این آثار و تألیفات ذکر شده است، و یا در جستجوهای به عمل آمده در منابع تاریخی به آنها دست یافته شده است اشاره شود.
در فصل اوّل (بخش مفاهیم) گفته شد که کارگزار به معنای مأموری است که از سوی حاکم، مسئولیتی را در امور اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی عهده‏دار می‏شود؛ امّا باید دانست که در هر زمانی و با توجّه به نیازهای جامعه، پستها و مناصب حکومتی نیز متعدّد خواهند شد. به عنوان مثال، امروزه با افزایش جمعیت و گسترش جوامع بشری و در پی پیشرفت صنعت و تکنولوژی، پستها و مشاغل دولتی نیز به موازات این پیشرفتها، افزایش یافته است. حال با توجّه به شرایط و نیاز جامعه‌ی زمان حضرت امیر۷ می‌توان پستها و مناصب کارگزاران امیرالمؤمنین۷ را تقسیم بندی کرد و بر اساس بررسیهای به عمل آمده می‌توان کارگزاران امیرالمؤمنین۷ را به لحاظ نوع مسئولیت به ۱۲ گروه تقسیم کرد، هر چند که اطلاق پست و منصبِ حکومتی به برخی از این گروه ها ـ مثل نمایندگان اعزامی ـ قابل تردید است همچنان که اطلاق کارگزار به برخی از این افراد نیز قابل تردید است؛ مثل ابو ثروان که اسم او را جزو کاتبان حضرت امیر۷ ثبت کرده‌اند در صورتی که بر اساس گزارشات تاریخی فقط یک نامه از طرف حضرت امیر۷ نوشته است که آن هم در جنگ صفین بوده است.
گروه‌های ۱۲ گانه‌ی کارگزاران عبارتند از :
۱ـ استانداران و فرمانداران.
۲ـ کاتبان و دبیران.
۳ـ کارگزاران زکات (صدقات).
۴ـ کارگزاران خراج (مالیات).
۵ـ کارگزاران بیت المال.
۶ـ بازرسان.
۷ـ قضات.
۸ـ نیروهای انتظامی و نظامی و شرطه الخمیس.
۹ـ امیران حجّ.
۱۰ـ نمایندگان اعزامی.
۱۱ـ حاجبان و دربانان.
۱۲ـ نیروهای اطّلاعاتی.
۲.۱.۱. استانداران و فرمانداران
تمام و یا اکثر کشورها به چند منطقه‌ی کوچک و بزرگ تقسیم شده‌اند که از این مناطق با عناوینی از قبیل استان، شهر، بخش، روستا و عناوینی از این قبیل تعبیر می‌شود و مسئولیت اداره‌ی هر منطقه به شخص و یا اشخاصی واگذار می‌شود که از این اشخاص ـ به حسب وسعت منطقه‌ی مأموریت ـ با عناوینی از قبیل استاندار، فرماندار، بخشدار، دهیار و عناوینی از این قبیل تعبیر می‌شود.
در تقسیمات کشوری، هر استانی از به هم پیوستن چند شهرستان همجوار با توجّه به موقعیتهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی تشکیل می‌شود^[۲۴] که به وسیله‌ی یک نفر ـ که از آن با عنوان استاندار تعبیر می‌شود ـ اداره می‌شود.^[۲۵] مسئولیت اداره‌ی هر کدام از این شهرها نیز به یک نفر واگذار می‌شود که اصطلاحاً به آن فرماندار گفته می‌شود.^[۲۶] فرماندار، زیر نظر استاندار کار می‌کند و اختیارات استانداران، به مراتب بیشتر از اختیارات فرمانداران و بخشداران است.
در حکومت حضرت امیر۷ نیز چنین وضعیتی وجود داشته است و مسئولیت اداره‌ی مناطق بزرگ و حسّاس و یا حتّی چند منطقه، به یک نفر واگذار می‌شده است که می‌توان از آن با عنوان استاندار تعبیر کرد و نیز می‌توان از مسئول اداره‌ی مناطق کوچک، با عنوان فرماندار و یا حتّی با عنوان بخشدار تعبیر کرد.
حال که این مطلب دانسته شد می‌گوییم، ما در این بخش، صرفاً در صدد برشمردن افرادی هستیم که از طرف حضرت امیر۷ به عنوان والی و حاکم مناطق گوناگون منصوب می‌شده‌اند و در صدد تفکیک استانداران و فرمانداران امیرالمؤمنین۷ و محدوده‌ی اختیارات آنها نیستیم، از اینرو از تمام استانداران و فرمانداران حضرت، با عنوان فرماندار به معنای عام آن که همان حاکم است^[۲۷] تعبیر می‌کنیم و مباحث مربوط به اقسام امارت و محدوده‌ی اختیارات استانداران و فرمانداران را به کتابهای مفصّل مثل کتاب احکام السلطانیه ماوردی و احکام السلطانیه ابویعلی واگذار می‌کنیم.
۲.۱.۱.۱. فرمانداران مکّه و طائف
۱ـ خالد بن عاص بن هشام : از طرف عثمان فرماندار مکه بود^[۲۸] و حضرت امیر۷ طی نامه‌ای او را بر امارت مکه ابقا کرد. (به نقل بلاذری).^[۲۹]
۲ـ ابوقتاده انصاری : فرماندار مکّه.^[۳۰]
هنگامی که حضرت امیر۷ به خلافت رسید، خالد بن عاص بن هشام را که از سوی عثمان والی مکه بود، عزل کرد و ابوقتاده‌ی انصاری را به جای او منصوب کرد.^[۳۱]
در اینکه نام او چیست اختلاف وجود دارد^[۳۲] همچنین در نسب او نیز اختلاف وجود دارد؛ اما بنا بر مشهور^[۳۳] نام او «حارث^[۳۴] بن ربعی^[۳۵] بن بلدمه»^[۳۶] است، ولی نامهای دیگری مثل «عمرو^[۳۷] بن ربعی»^[۳۸] و «نعمان^[۳۹] بن ربعی»^[۴۰] و برخی نامهای دیگر برای او ذکر شده است.^[۴۱]
شیخ طوسی در رجال، وی را یک بار با عنوان «الحارث بن ربعی، أبو قتاده الأنصاری»^[۴۲] جزو اصحاب پیامبر۶ معرفی کرده است و دو بار با عناوین «النعمان بن قتاده بن ربعی»^[۴۳] و «أبو قتاده الأنصاری»^[۴۴] جزو اصحاب حضرت امیر۷ معرفی کرده است.
به نظر می‌رسد آنچه که شیخ طوسی۱ تحت عنوان «النعمان بن قتاده بن ربعی» نقل کرده است، اشتباه باشد و یا اشتباه به وسیله‌ی نسّاخ به وجود آمده باشد زیرا بر اساس جستجوهای انجام گرفته، در هیچ یک از منابع رجالی و تاریخی، چنین نامی وجود ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد که اصل آن چنین بوده است : «النعمان ابوقتاده بن ربعی». زیرا از طرفی در برخی از منابع، نام ابوقتاده را «نعمان» ذکر کرده‌اند و از طرفی عنوان «ابوقتاده بن ربعی»^[۴۵] نیز در برخی از منابع ذکر شده است.
۳ـ قثم بن عباس : فرماندار مکّه^[۴۶] و به قولی به طور همزمان فرماندار طائف و مکّه^[۴۷] و مناطق متّصل به مکّه^[۴۸] بوده است.
۲.۱.۱.۲. فرمانداران مدینه
۱ـ قثم بن عباس : به قولی فرماندار مدینه،^[۴۹] و به قولی به طور همزمان فرماندار مکّه و مدینه بوده است.^[۵۰]
۲ـ تمیم بن عمرو : فرماندار مدینه.^[۵۱]
نام او تمیم بن عمرو^[۵۲] است. برخی گفته‌اند نام او تمیم بن عبد عمرو^[۵۳] است. کنیه‌ی او ابوالحسن المازنی^[۵۴] و یا ابو حسن انصاری^[۵۵] و یا أبوحسن الأنصاری المازنی است.^[۵۶] امّا برخی گفته‌اند اسم او همان کنیه‌ی او یعنی ابوالحسن مازنی است و اسمی غیر از این ندارد.^[۵۷]
برخی گفته‌اند کنیه‌ی او أبوحنش^[۵۸] و یا أبوحبش^[۵۹] و یا أبوحبیش^[۶۰] و یا أبوجیش^[۶۱] می‌باشد. البته تردیدی نیست که یکی از اینها صحیح است و به خاطر شباهت، تصحیف رخ داده است.^[۶۲]
۳ـ سهل بن حنیف : فرماندار مدینه.^[۶۳]
۴ـ تمّام بن عبّاس : فرماندار مدینه.^[۶۴]
۵ـ ابو ایّوب انصاری : فرماندار مدینه.^[۶۵] نام او خالد بن زید^[۶۶] بن کلیب^[۶۷] است.
۶ـ حارث بن ربیع : فرماندار مدینه.^[۶۸] کنیه‌ی او ابو زیاد است.^[۶۹]
۲.۱.۱.۳. فرمانداران شام
۱ـ معاویه بن ابی سفیان
معاویه از طرف عمر و عثمان فرماندار شام بود.^[۷۰] وقتی حضرت امیر۷ به خلافت رسید تصمیم به عزل معاویه گرفت امّا به جهت طغیان و سرکشی معاویه، منطقه‌ی شام به قلمروی حکومت امیرالمؤمنین۷ نپیوست و علی‌رغم تلاش حضرت برای برکناری معاویه و الحاق شام به قلمروی حکومت خود، این امر تحقّق نیافت و شام در تصرّف معاویه باقی ماند.
۲ـ سهل بن حنیف
امیرالمؤمنین۷ وی را به امارت شام منصوب کرد امّا از ورود او به شام جلوگیری شد و لذا به نزد حضرت برگشت.^[۷۱]
۲.۱.۱.۴. فرمانداران فارس
۱ـ سهل بن حنیف
در برخی از منابع تاریخی آمده است که سهل بن حنیف از طرف امیرالمؤمنین۷ فرماندار فارس بوده است^[۷۲] امّا بعد از کشته شدن ابن حضرمی^[۷۳] در بصره، مردم دچار اختلاف و کشاکش شده بودند و بعضی هم بر ضدّ امیرالمؤمنین۷ شورش کردند. اهل فارس و کرمان نیز به طمع افتادند که مالیّات و خراج را نپردازند. اهل هر شهر و ناحیه، والی خود را از میان خود اخراج و طرد کردند. اهل فارس نیز سهل بن حنیف، والی امیرالمؤمنین۷ را از آنجا طرد کردند. حضرت پس از مشورت با مردم و به پیشنهاد عبدالله بن عبّاس و یا جاریه بن قدامه، زیاد بن ابیه را که مردی سیاستمدار بود به امارت فارس برگزید و او توانست تمام فارس و همچنین کرمان را تحت سیطره‌ی خود درآورد.^[۷۴]
امّا گزارشاتی که درباره‌ی امارت سهل بن حنیف بر فارس وجود دارد با هم سازگاری ندارند :
۱ـ در برخی از منابع آمده است که سهل بن حنیف در جنگ صفین (سال ۳۷)^[۷۵] شرکت کرده است و سپس حضرت امیر۷ او را به کارگزاری فارس گمارده است و در سال ۳۸ از دنیا رفته است.^[۷۶]

براي مينيمم کردن تابع فوق بايد مقاديربه صورت زير بروزرساني شوند:

2-6 الگوريتم FPCM
آقايان Krishnapuram وKeller به فازي سازي الگوريتم خوشه بندي Possibilistic C-Means يا PCM پرداخته اند و الگوريتم PCM فازي يا FPCM را ارائه کرده اند. در اين الگوريتم سعي بر مينيمم کردن تابع زير کرده اند:

که محدوديتهاي  و  وجود دارند. براي مينيمم کردن تابع فوق بايد متغيرهاي تابع به صورت زير بروزرساني شوند:

به طور تجربي مشخص شده که η بهتر است از بازه [3,5] انتخاب شود.
2-7 الگوریتم خوشه بندی c میانگین برای داده های نویزی:

همانطور که در بالا اشاره شد روش c میانگین حساسیت زیادی به نویز دارد. بهمین دلیل روش هایی ابداع شده که کمتر به نویز حساس باشند. یکی از روشهایی که در مورد داده های نویزی مطرح شده این است که یک خوشه برای داده های نویزی در نظر گرفته شود و نمونه هایی که نویز هستند با درجه تعلق زیاد به این خوشه نسبت داده شوند و نمونه هایی که نویز نیستند تعلق کمتری به این خوشه داشته باشند. میزان تعلق بردار ویژگی (نمونه) x_k به خوشه نویز بر طبق رابطه زیر تعریف شود:
با این اگر نمونه k ام نویز نباشد سیگمای فرمول فوق باید مقدار بزرگی باشد (نزدیک به 1) و اگر نمونه نویز باشد باید مقدار سیگما نزدیک صفر باشد. بنابر تعریف فوق مجموع درجه تعلقات نمونه ها به c خوشه اولیه کمتر از 1 باید باشد، برخلاف روش c میانگین اولیه که این مجموع باید مساوی 1 شود:
تابع هدفی که برای این خوشه بندی تعریف شده بصورت زیر می باشد:
با مشتق گیری از تابع هدف و با در نظر گرفتن شرط مربوط به مجموع تعلقات نمونه ها به خوشه های اولیه، داریم:
در فرمول بالا δ عدد ثابتی است که برابر است با فاصله مرکز خوشه نویز با تمامی نمونه ها. اگر نمونه k ام نویز باشد جمله دوم فرمول فوق بزرگ می شود و میزان تعلق این نمونه به خوشه ها کم می شود و در نتیج میزان تعلق این نمونه به خوشه نویز افزایش می یابد.
از آنجا که جمله اضافه شده به تابع هدف این الگوریتم به v_i بستگی ندارد برای محاسبه مقادیر v_i می توان از فرمول ارائه شده برای ” الگوریتم C میانگین فازی” استفاده کرد. با پیدا کردن یک مقدار مناسب برای δ این الگوریتم نتایج بهتری نسبت به روش c میانگین اولیه خواهد داشت.
2-8 الگوریتم خوشه بندی c میانگین با بهره گرفتن از نمونه های برچسب گذاری شده:
در بعضی از کاربردها علاوه بر نمونه های بدون برچسب، تعداد کمی نمونه بر چسب دار نیز موجود می باشد. در چنین حالتی می توان از روی این نمونه های بر چسب دار حدس های اولیه بهتری برای مراکز خوشه ها بدست آورد. فرض کنید که تعداد نمونه  n باشد و M نمونه از این تعداد برچسب دار باشد. در این کاربردها تابع هدف به صورت زیر تعریف می شود:
بردار b نیز بدین صورت تعریف می شود که اگر نمونه k ام برچسب داشته باشد b_k =1 و در غیر اینصورت b_k =0 است و l_ik مولفه های ماتریس L می باشند که درجه تعلق نمونه های برچسب دار را نشان می دهند. ضریب α برابر نسبت n به M در نظر گرفته می شود. مشابه قسمتهای قبل با مشتق گرفتن از تابع هدف می توان فرمول های بروز رسانی u_ik ها را محاسبه کرد و همچنین برای محاسبه مراکز خوشه ها از فرمول ارائه شده در الگوریتم c میانگین استاندارد استفاده می شود. مراحل الگوریتم نیز مشابه مراحل خوشه بندی c میانگین استاندارد می باشد. در این نوع خوشه بندی ها اگر M=n باشد الگوریتم خوشه بندی را با ناظر و اگر M<n باشد الگوریتم را با ناظر جزئی و اگر M=0 باشد الگوریتم خوشه بندی را بدون ناظر گویند.
2-9 توابع ارزیابی خوشه
یکی از مهمترین مسایل در خوشه بندی انتخاب تعداد خوشه های مناسب می باشد. تعداد خوشه ای مناسب می باشد که:

• • نمونه های موجود در یک خوشه تا حد امکان شبیه به یکدیگر باشند.

• • نمونه های متعلق به خوشه های متفاوت تا حد امکان با یکدیگر نامتشابه باشند.

عبارات فوق را بدین صورت نیز بیان می کنند که خوشه ها باید ماکزیمم فشردگی داشته باشند و تا حد امکان جدایی آنها نیز زیاد باشد. برای یک خوشه بندی مناسب هر دو معیار با هم باید ارضا شوند چرا که اگر تنها معیار فشردگی مورد استفاده قرار گیرد در آنصورت هر داده می تواند به صورت یک خوشه در نظر گرفته شود چرا که هیچ خوشه ای فشرده تر از خوشه ای با یک داده نمی باشد و اگر تنها معیار جدایی در نظر گرفته شود در آنصورت بهترین خوشه بندی این می باشد که کل داده ها را یک خوشه بگیریم با این توضیح که فاصله هر خوشه از خودش صفر است. بنابراین باید از ترکیب دو معیار فوق استفاده شود.
اگر چه در روش  میانگین فازی و نسخه های مختلف آن تعداد خوشه ها از قبل مشخص شده است ولی در ابتدای کار تعداد خوشه ها برای طراح مشخص نیست و بیشتر با روش سعی و خطا تعداد مناسب خوشه ها تعیین می شود. برای مشخص کردن تعداد درست خوشه ها توابع ارزیابی مختلفی تعریف شده است که می توان با بهره گرفتن از آنها تعداد خوشه ها را برای مسائل مختلف مشخص کرد.
2-9-1 تابع ارزیابی ضریب افراز
انتخاب تعداد خوشه های مناسب با ماکزیمم کردن تابع فوق بدست می آید. یعنی برای تعداد خوشه های مختلف، خوشه بندی را اجرا می کنند و با بهره گرفتن از ماتریس تعلق بدست آمده مقدار تابع فوق را محاسبه می کنند. تعداد خوشه هایی که به ازای آن این تابع بیشترین مقدار را داشته است بعنوان تعداد خوشه های مناسب برای آن مساله مورد استفاده قرار می گیرد. مقدار تابع فوق بین 1/c و 1 می باشد که هر چه این مقدار به 1 نزدیکتر باشد خوشه بندی ما بهتر است.
2-9-2 تابع ارزیابی آنتروپی افراز
انتخاب تعداد خوشه های مناسب با می نیمم کردن تابع فوق بدست می آید. تعداد خوشه هایی که به ازای آن این تابع کمترین مقدار را داشته است بعنوان تعداد خوشه های مناسب برای مساله مورد استفاده قرار می گیرد. مقدار این تابع بین 0 تا log₂c می باشد. یک حالت دیگر از این تابع نیز تعریف شده است که به تابع ارزیابی آنتروپی نرمال شده معروف است. در این تابع مقدار تابع ارزیابی فوق را بر لگاریتم تعداد خوشه ها © تقسیم می کنند.
نکته قابل توجه در مورد دو تابع معرفی شده در بالا این است که زمانی که PC برابر 1 باشد PE برابر 0 خواهد بود و در این حالت خوشه بندی معادل خوشه بندی کلاسیک است. اگر PC برابر 1/c باشد PE برابر log₂c خواهد بود که در این حالت خوشه بندی در فازی ترین حالت خود خواهد بود. از طرف دیگر گفته شد که باید برای رسیدن به حالت خوشه بندی مطلوب PC ماکزیمم شود و PE می نیمم. بنابراین در خوشه بندی های فازی سعی می شود تا خوشه ها به خوشه های کلاسیک نزدیکتر باشند و نمونه ها با تعلق زیاد به خوشه ها نسبت داده شوند.
نقاط ضعف دو تابع فوق این است که از خود داده ها بطور مستقیم برای ارزیابی خوشه بندی استفاده نشده است. در توابعی که در ادامه معرفی می شوند خود نمونه ها نیز در تعریف تابع ارزیابی آمده اند.
2-9-3 تابع Fukuyama and Sugeno
در تابع فوق  میانگین کل نمونه ها می باشد و انتخاب تعداد خوشه های مناسب با می نیمم کردن تابع فوق بدست می آید. تعداد خوشه هایی که به ازای آن این تابع کمترین مقدار را داشته است بعنوان تعداد خوشه های مناسب برای مساله مورد استفاده قرار می گیرد. جمله اول در تابع فوق معیاری برای فشردگی خوشه ها و جمله دوم معیاری برای جدایی خوشه ها از هم می باشد. هر چه خوشه ها فشرده تر باشند جمله اول کوچکتر خواهد بود و هر چه جمله دوم بزرگتر باشد جدایی خوشه ها بیشتر می باشد. بنابراین می نیمم کردن تابع فوق می تواند معیار مناسبی برای ارزیابی خوشه بندی و تعداد خوشه ها باشد.
2-9-4 تابع Beni Xie and
انتخاب تعداد خوشه های مناسب با می نیمم کردن تابع فوق بدست می آید و تعداد خوشه هایی که به ازای آن این تابع کمترین مقدار را داشته است بعنوان تعداد خوشه های مناسب برای مساله مورد استفاده قرار می گیرد. صورت تابع فوق معیاری برای فشردگی خوشه ها و مخرج کسر معیاری برای جدایی خوشه ها از هم می باشد. هر چه خوشه ها فشرده تر باشند صورت کسر کوچکتر خواهد بود و هر چه مخرج کسر بزرگتر باشد جدایی خوشه ها بیشتر می باشد. بنابراین می نیمم کردن تابع فوق می تواند معیار مناسبی برای ارزیابی خوشه بندی و تعداد خوشه ها باشد.
2-9-5 تابع N.Zahid
آقای N.Zahid و همکارانش تابع ارزیابی دیگری را معرفی کرده اند که مبتنی بر معیارهای فشردگی و جدایی خوشه می باشد. برای معرفی این تابع لازم است تا ابتدا یک عبارات تعریف شوند.
انحراف فازی نمونه k ام از مرکز خوشه V_i :
تغییرات خوشه فازی U_i :
کاردینالیتی فازی خوشه U_i :
با بهره گرفتن از تعاریف فوق  میزان فشردگی خوشه فازی U_i را بصورت زیر تعریف کرده اند:
فشردگی کلی تمامی خوشه ها:
برای تعریف تابع ارزیابی لازم است تا معیار جدایی خوشه ها را نیز تعریف شود که آقای N.Zahid و همکارانش جدایی خوشه ها را بصورت زیر تعریف کرده اند:

۱-۸-۲-۲ اعتماد به همکاران:
تعریف نظری: اعتماد به همکاران به تمایل فرد برای پذیرش فعالیت ها و رفتارهای همکار هم مرتبه ی خود اشاره دارد (مایر و همکاران^[۳۳]، ۱۹۹۵).

تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱۲ تا ۲۵ پرسشنامه ی گری رودر سنجیده می شود.
۱-۸-۲-۳ اعتماد به سازمان:
تعریف نظری: اعتماد به سازمان به ارزیابی کلّی و جهانی از قابلیت اعتماد و اطمینان یک سازمان اشاره می کند. همچنان که توسط یک کارمند درک می شود. کارکنان به طور مستمر محیط سازمانی را مشاهده می کنند وقتی درمی یابند که آیا به سازمان خود اعتماد کنند یا نکنند. فرایند های سازمانی، دیدگاه های سازمان را به کارکنان، و نیز نقش هایشان را به آن ها ابلاغ می کند و کارکنان به روابط ابلاغ شده توسط سازمان با اعتماد واکنش نشان می دهند (تان و تان^[۳۴]، ۲۰۰۰، ص ۲۴۲).
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۲۶ تا ۳۴ پرسشنامه ی گری رودر سنجیده می شود.
۱-۸-۳ عدالت سازمانی:
تعریف نظری: عدالت سازمانی بر ادراک کارکنان درباره میزان برابری و انصاف در سازمان تأکید دارد و به عنوان یکی از ارزش های کلیدی که سازمان ها به آن تمایل دارند، تلقی می شود (الامین و الامیان^[۳۵]، ۲۰۱۱ ).
تعریف عملیاتی: بر اساس پرسشنامه ای که توسط نیهوف و مورمن^[۳۶] (۱۹۹۳) در ۱۹ سؤال تنظیم گردیده، مورد سنجش قرار می گیرد.
۱-۸-۳-۱ عدالت توزیعی^[۳۷]:
تعریف نظری: عدالت توزیعی می تواند به درک عادلانه بودن دریافتی های یک نفر در مبادلات اجتماعی تعریف شود. مردم عادلانه بودن را بر اساس مقایسه ی داده ها و ستاده ها و هم چنین مقایسه ی نسبت آنها با استاندارد هائی که بر مبنای آن دریافتی می گیرند، درک می کنند (پِلیس و همکاران^[۳۸]، ۲۰۱۰ به نقل از رضائی کلید بری و همکاران، ۱۳۹۰: ۳۱۰).
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱ تا ۵ پرسشنامه ی نیهوف و مورمن سنجیده می شود.
۱-۸-۳-۲ عدالت رویه ای^[۳۹]:
تعریف نظری: عدالت رویه ای به انصاف ادراک شده از رویه ها و فراگردهایی که توسط آن ها، پیامد ها تخصیص می یابند، اشاره دارد (مک دووال و فلچر^[۴۰]، ۲۰۰۴).
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۶ تا ۱۰ پرسشنامه ی نیهوف و مورمن سنجیده می شود.
۱-۸-۳-۳ عدالت مراوده ای^[۴۱]:
تعریف نظری: عدالت مراوده ای یا تعاملی به میزان رفتاری که با احترام و صداقت در تعاملات اجتماعی با مردم انجام می شود اشاره دارد (رگو و کانها^[۴۲]، ۲۰۰۶؛ بلاکلی و همکاران^[۴۳]، ۲۰۰۵؛ کولکوئیت^[۴۴]، ۲۰۰۱).
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱۱ تا ۱۹ پرسشنامه ی نیهوف و مورمن سنجیده می شود.
۱-۸-۴ بهره وری^[۴۵]: بهره وری عبارت است از بدست آوردن حداکثر سود ممکن با بهره گیری و استفاده ی بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و… به منظور ارتقای رفاه (تانگن^[۴۶]، ۲۰۰۵).
۱-۸-۵ بهره وری نیروی انسانی^[۴۷]:
تعریف نظری: بهره وری نیروی انسانی عبارت است از نرخ ستاده ی واقعی (ساعات کار) ارائه شده توسط کارکنان سازمان (گیتون، ۲۰۰۰).
تعریف عملیاتی: بر اساس پرسشنامه ای که توسط هرسی و گلد اسمیت^[۴۸] (۱۹۸۰) در ۲۶ سؤال تنظیم گردیده، مورد سنجش قرار می گیرد.
۱-۸-۵-۱ توانائی^[۴۹]:
تعریف نظری: توانائی یا توان یعنی قدرت به انجام رساندن موفقیت آمیز یک تکلیف.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱ تا ۳ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.
۱-۸-۵-۲ وضوح^[۵۰] (شناخت شغلی):
تعریف نظری: وضوح یعنی روشنی در درک پذیرش نحوه ی کار، محل و چگونگی انجام کار.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۴ تا ۷ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.
۱-۸-۵-۳ حمایت^[۵۱] سازمانی :
تعریف نظری: حمایتی که کارمندان برای تکمیل کردن اثربخشی کار به آن نیاز دارند.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۸ تا ۱۱ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.

انگیزه^[۵۲]:
تعریف نظری: انگیزه یعنی شور و شوق و تمایل درونی به انجام دادن تکالیف بدون اجبار و اکراه.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱۲ تا ۱۵ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.

ارزیابی^[۵۳] (بازخورد عملکرد):
تعریف نظری: ارزیابی یعنی مکانیزم فهم چند و چون و جوانب فعالیت های انجام شده.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۱۶ تا ۱۹ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.

اعتبار^[۵۴]:
تعریف نظری: اعتبار یعنی مناسب، حقوقی و مشروع بودن تصمیمات مدیر.
تعریف عملیاتی: وضعیتی است که بر اساس پاسخ به سؤالات ۲۰ تا ۲۳ پرسشنامه ی هرسی و گلد اسمیت سنجیده می شود.

در سال ۲۰۰۰، Nualtd بیان کرد ۵/۲۷۵ میلیون نفر کاربر اینترنت وجود دارد که ۸۶/۱۳۶ میلیون نفر از آنها در آمریکا هستند.
از بین این افراد دو سوم کاربران مرد بودند و ۷۷ درصد زمان اتصال با اینترنت را به خود اختصاص می‌دادند. (Nielsen , Cemerce Net ، ۱۹۹۷ ) مردان همچنین تمایل به برقراری اتصال به اینترنت به مدت و تعداد دفعات بیشتری نسبت به زنها در طول روز دارند. ,Graphics , Visualization and usability center) 1997 )
طبق تحقیقات در سال ۱۹۹۸ نسبت استفاده مردان به زنان ۲۰ به یک بود، اخیرا این نسبت به ۲ به یک کاهش پیدا کرده است. (۲۲)
تحقیقات Welsh در سال ۱۹۹۹ نشان می‌دهد، ۸ درصد دانشجویان مرد معیارهای اختلال اعتیاد به اینترنت را دارند. Scherer در سال ۱۹۹۷ عنوان کرد ۷۲ درصد وابسته‌ها مرد هستند. (۳)
Brenner 66 درصد Thompson 75 درصد و Egger 84 درصد معتادان را مرد می‌دانند. (۲۰)
در مطالعه ای Anderson بر روی ۱۳۰۰ دانشجوی کالج انجام داد، مشخص شد ۱۰۳ نفر از دانشجویان معتاد به اینترنت بودند که ۹۱ نفر از آنها مرد بودند.
اما در مطالعه ای که Young انجام داد دریافت درصد زنها هم به اندازه مردها به اینترنت معتاد می‌شود اما به طرق دیگر. در واقع این تفاوت به قسمتهای مختلف اینترنت که برای هر یک از دوجنس جذابیت دارد برمی‌گردد. (۲۴)

Kandell در سال ۱۹۹۸، بیان می‌کند زنها بیشتر از مردها در دامنه شدید اختلال بودند و بنابراین نسبت به مردها مشکل بیشتری در استفاده از اینترنت داشتند. (۳)
ارتباط شغل و سطح تحصیلات و استفاده از اینترنت :
تحقیقی که Young در سال ۱۹۹۷ انجام داد، نشان داد:
میانگین سنی برای مردان ۲۹ سال و برای زنها ۴۲ سال بود ۴۲ درصد بدون شغل(خانه دار، ناتوان، بازنشسته، دانش آموز)، ۱۱ درصد کارگر، ۳۹ درصد اداری غیرفنی و ۸ درصد اداری فنی بودند. ۹۰ درصد ارتباطات دو طرفه ( گپ (Chat) و(MUD)) را انتخاب کرده بودند.
علل استفاده از ارتباط دو طرفه عبارت بودند از :
گمنام ماندن خود (۸۶درصد)، قابل دسترس بودن (۶۳درصد)، امنیت(۵۸درصد)، و آسانی استفاده (۳۷درصد).
در مطالعه دیگر Young در سال ۱۹۹۸، ۲۵۹ نفر معتاد به اینترنت را بررسی کرد و دریافت ۳۰ درصد دارای مدرک دبیرستانی، ۳۸ درصد لیسانس، ۱۰ درصد فوق لیسانس و دکترا و ۲۲ درصد هنوز در مدرسه مشغول به تحصیل بودند. ۱۵ درصد شغل نداشته (مثلا بازنشسته بودند)، ۳۱ درصد دانش آموز، ۶ درصد کارگر، ۲۲ درصد کارکنان سطح بالا مانند معلمین و کارمند بانک، ۲۹ درصد افراد فنی مانند مهندسین رایانه و مانند آن بودند. این پژوهش نشان داد که افراد با موقعیت اجتماعی ، اقتصادی و تحصیلات بالا در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به اعتیاد به اینترنت هستند.
اگر چه همگان در معرض معتاد شدن به جنبه ای از اینترنت قرار دارند، گروه‌هایی از آنان در معرض آسیب‌پذیری بیشتری قراردارند. معمولا آنهایی که وقت بیشتری دارند، مانند افرادی که به تنهایی زندگی‌می‌کنند، دانشجویان در خوابگاه ها که در سازگاری با برنامه ریزی زمان‌بندی جدید مشکل دارند و مانند آن، در ظن بیشتری هستند. (۳)
Egger در سال ۱۹۹۶ بیان کرد، تفاوت معنی‌داری از نظر سن و جنس یا سطح تحصیلات در معتادان به اینترنت وجود ندارد بلکه مهمترین عامل در این افراد، مدت زمانی است که این افراد صرف کار با اینترنت می‌کنند و از آنجایی که تازه واردان به اینترنت بسیار مستعدتر از گروههایی هستند که از مدتی قبل از اینترنت استفاده می‌کرده‌اند. برای معتاد شدن، در این گروه، این اختلال بیشتر مشاهده می‌شود. (۲۰)
علل جذابیت اینترنت
شکست در ازدواج، از دست دادن شغل و افت تحصیلی، نتایج گزارش شده از استفاده بی رویه از اینترنت هستند ( Jabs، ۱۹۹۶، Surya raman، ۱۹۹۶ ) که اهمیت بررسی ویژگیهای جذابیت اینترنت را ضروری جلوه می‌دهند.
چند ویژگی زیر از جمله عواملی هستند که در جذابیت اینترنت تاثیر می‌گذارند :
۱- ایجاد ارتباط :
ارتباطات اینترنتی (پست الکترونیک گروهی، اتاقهای گپ و MUD`S ) اغلب برای مردم این فرصت را فراهم می‌کنند تا بدون نیاز به حضور فیزیکی تجربه ای از ارتباطات اجتماعی داشته باشند. تفاوت واضحی که بین ارتباطات مجازی و ارتباطات در دیگر تکنولوژی ها مانند ( تلفن، فاکس، پست) وجود دارد اینست که روش های فرهنگی جدیدی در ارتباطات مجازی اینترنت وجود دارد که افراد را به استفاده از آن تشویق می‌کند و این محیطها را به گونه ای برای کاربران جدید و عجیب می‌نمایاند. چنانچه Rhelngold در سال ۱۹۹۴ ذکر کرده است. هرچه که محیط مجازی، محیطی سرد بنظر می‌رسد اما در جایی مانند شهرهای بزرگ که مردم اغلب به تنهایی زندگی می‌کنند و روابط اجتماعی محدودی دارند. محیط اینترنت می‌تواند جایگزین زندگی اجتماعی واقعی گردد.
۲- عدم وجود مهار و کنترل :
درمحیطهای مجازی، اغلب، وسیله ارتباطی، متنهای نوشتاری بدون کلام است. سؤال اصلی اینجاست که چگونه متنهای نوشتاری می‌تواند کاربران را به سمت اعتیاد بکشاند؟
مردم خود را در اینترنت آزاد می‌دانند زیرا بدون هیچگونه مهار و کنترلی قادر به فعالیت هستند و این خاصیت اینترنت عاملی برای تحریک و تقویت رفتارکاربران است.
۳- فرصت ملاقات آزاد با اقشار مختلف :
اینترنت راحت ترین راه برای ملاقات با دیگران است و در این راه خطرات بسیار کمی وجود دارند. کاربران می‌توانند هر زمانی که می خواهند با تعداد زیادی از انسانهای دیگر با هر موقعیت اجتماعی ارتباط برقرار کنند و دراین بین به راحتی می‌توانند مورد توجه انسانهای دیگری از طبقات مختلف اجتماعی اقتصادی و فرهنگی قرار بگیرند.
۴- ناشناخته بودن در اینترنت:
کاربران بطور معمول، مشخصات و ویژگیهای خود را افشاء نمی‌کنند و این ناشناخته بودن باعث جذب شدن افراد مختلف به طرف آنها می‌شود.
۵- بروز رفتارهایی که درزندگی واقعی نمی‌توان انجام داد:
بسیاری از مردم می‌توانند براحتی و بدون ترس از شناخته شدن در محیطهایی چون اتاقهای گپ یا پستهای الکترونیک گروهی، رفتارهایی چون “بذله گویی"(Witticism) و ” لاس زنی ” (Flirtation)داشته باشند، رفتارهایی که در زندگی عادی بدلیل موانع اجتماعی نمی‌توانند انجام دهند. (۲۰)
۶- جذابیت و تازگی اینترنت :
بیشتر کسانی که معتاد به اینترنت می‌شوند، کاربران جدید هستند. کسانی که وارد محیط جدیدی می‌شوند و خود را در آن غرق می‌کنند. از آنجایی که این محیطها بسیار بزرگتر از محیطهایی است که افراد مبتلا دیده‌اند، بعضی از آنها به مدت طولانی کاملا مسحور این محیطها و تولیدات و خدمات جدید تکنولوژیکی می‌شوند (, Walther1999). (18)
انواع اعتیاد به اینترنت:
Daivis در سال ( ۲۰۰۱) نوع استفاده بیمارگونه از اینترنت را مطرح کرد. نوع خاص(Specific) و نوع کلی(General). در نوع خاص، فرد معتاد به قسمتهای خاصی از اینترنت وابسته است مانند خرید اینترنتی، هرزه نگاری جنسی. در نوع کلی که شخص به تمام ابعاد و جنبه های اینترنت وابسته است. (۱۱)
برای اعتیاد به اینترنت ۵ زیر گروه در نظر گرفته شده است :
اعتیاد جنسی به اینترنت : استفاده تکانه ای بالغین از سایتها برای روابط جنسی در اینترنت
اعتیاد به روابط اینترنتی : در محیطهایی که امکان برقراری ارتباط وجود دارد.
اجبار شبکه ای : اعتیاد به قماربازی و خریدکردن از طریق اینترنت.
جمع آوری اطلاعات : کسانی که بصورت تکانه ای در سایتهای مخصوص جستجو، کسب اطلاعات می‌کنند.
معتادان به رایانه : استفاده بیش از حد رایانه برای بازیهای رایانه‌ای و بازیهای اینترنتی (۲۴)
بخشهای مختلف در اینترنت توانایی های متفاوتی در ایجاد اعتیاد در کاربران دارند. این بخشها شامل موارد زیر می‌شوند :
۱- هرزه نگاری(Pronography) :
رایج ترین موضوع در جستجوی اینترنت از سوی کاربران هرزه نگاریست Greenfield در سال ۱۹۹۹ و Griffiths در سال ۲۰۰۱ مبلغ ۳۶۶ میلیون تا یک میلیارد دلار را برای صنعت هرزه نگاری در سال ۲۰۰۱ تخمین زده‌اند.
از هر ۵ کاربر ۱ نفر در شکلهای مختلف در این قسمت از اینترنت فعالیت دارد.
هرزه نگاری در اینترنت فرمهای مختلفی دارد که شامل : صفحات خاص هرزه نگاری، خرید و فروش ابزارهای جنسی از فروشگاه های مجازی، پیدا کردن درمانگر برای مشکلات جنسی وقت گذرانی برای گفتگو با اشخاص هرزه.
هرزه نگاری در اینترنت ارزان، قانونی وقابل دسترس در هر خانه و محیط کاری است و در این نوع فعالیت جنسی کاربران از نظر انتقال بیماریهای منتقله از راه جنسی کاملا در امان هستند. (Griffith , 2001 )
۲- ارتباطات اینترنتی (Cyber Relationships) :
چه اشخاص ازدواج کرده و چه مجردان، می‌توانند وارد شکل خاصی از این ارتباط، با عنوان” ارتباطات عاشقانه اینترنتی ” شوند. که حتی گاهی شخص مقابل وارد زندگی واقعی اونیز می‌شود. ( ,Young 1997 ) در این نوع ارتباط اشخاص می‌توانند در محیطی امن، در حالی که مجبور به بیرون رفتن از خانه یا محل کار خود نیستند روابطی به دلخواه خود داشته باشند. (Griffith , 2001 )
این ارتباطات می‌تواند از اتاقهای گپ باموضوعات جنسی آغاز شود. این ارتباطات با ” صمیمیت افراطی ” شروع می‌شوند. بدین ترتیب، اینترنت می‌تواند محیط بسیار مساعدی برای افراد همجنسگرا هم باشد.
این نوع ارتباطات به چند گروه تقسیم می‌شوند:
۱- گروهی که هیچگاه در زندگی واقعی با افرادی که در اینترنت رابطه برقرار کرده‌اند ملاقات نمی‌کنند.
۲- گروهی که تمایل به ملاقات با دوستان اینترنتی خود دارند.
۳- افرادی که در زندگی واقعی دوستان اینترنتی خود را ملاقات می‌کنند و در کنار آن در محیطهای مجازی هم به ارتباط با آنها ادامه می‌دهند.
۳- گشت زدن در اینترنت(‍Cyber Stalking) :
به رفتارهایی گفته می‌شود که بعضی از کاربران اینترنت انجام می‌دهند و موجب آزار و اذیت و به ستوه در آوردن کاربران دیگر می‌شوند. ( Griffith , 2000 ) بطوریکه بعضی از کاربران بدون اینکه از آنها درخواست شده باشد به قصد آزار دادن، برای بقیه تصاویر هرزه نگاری یا تصاویر رقت انگیز می فرستند یا نشانی پست الکترونیک شخص را برای گروهی می فرستند. گروهی سعی در فریب دادن کاربران دیگر دارند و اغلب سعی می‌کنند با آنها در دنیای واقعی قرار ملاقات بگذارند.
گروهی از این افراد را کاربران با اختلالات جنسی شامل می‌شوند. طبق گفته یانگ در ۱۹۹۸ “کودک آزاران"(Pedophilia) برای ارضاء نیازهای خود، صرفا نیازی به آزار فیزیکی ندارند. بنابراین اینترنت، برای این گروه از افراد راهی مناسب برای رسیدن به مقاصد خود است.
در سال ۱۹۹۵ گروهی به نام ” فرشتگان اینترنت “(Cyber Angels) برای کمک به کاربران در مقابل فجایح “گشت زنان اینترنتی” شکل گرفت.