هدفهای کوتاه مدت، برای ارضای آنی خواستهها میباشد. بسیاری از این اهداف به آسانی قابل وصول هستند و احتیاج به طرحریزیهای پیچیده و یادگیریهای دراز مدت ندارند. مانند لذت بردن از طبیعت، تفریح، گردش، راه رفتن، بازیهای مختلف سرگرم کننده، فعالیتهای خلاقه مانند نقاشی و ….. در این نوع فعالیتها کار و پاداش تقریباً در یک زمان انجام می شود..
یکی از هدفهای کوتاه مدت در پیشگیری و مقابله با فشارهای روانی، ورزش است. تحقیقات نشان میدهد که با ورزش کردن موادی آرامبخش به نام آندروفین در مغز آزاد میشوند و به این دلیل ورزش شیوه بسیار مؤثری برای برطرف کردن تنشهای جسمانی و روانی است.(علیزاده، ماهنامه موفقیت، ص۷۳)
هدفهای دراز مدت:
هدفهای دراز مدت، برای ارضای از آینده، طرح ریزی میشوند. آنها در حال حاضر تأثیر زیادی بر رفاه، سلامت و راحت زندگی کردن ما ندارند، بلکه برعکس در اکثر موارد با آنها در تضاد هستند. سلیه میگوید: هر فردی، چه به وجود خالق برای این گیتی معتقد باشد یا نه، این مطلب را درک میکند که هدف نهایی او باید از مرز لحظهها بگذرد و برای رسیدن به آن، از بعضی از اهداف لحظهای حاضر نیز باید صرفنظر کند. هدفهای دراز مدت در اصل ، اجتماعی هستند؛ بدین نحوکه کوشش برای آینده ، تلاشی است برای ایجاد کردن جوی برای بدست آوردن خوشبختی . این اهداف میتواند ما را در مسیر یک زندگی فعال ، با معنی ، شاد و طولانی قرار دهد و از اثرات و آسیبهای غیر لازم استرس حاصل از ستیزهجوئیها ،محرومیتها و ناامنیها دور نگه دارد . سلیه ادامه میدهد که بعضی از مردم اهداف آینده را در جمعآوری ثروت و قدرت و تعدادی در مذهب و فلسفه مییابند . سلیه میافزاید که الگوی سازگاری و رفتاری مشخص و واقعبینانهای که با ساختمان شخصیت ما تطبیق نکند، نتیجهاش بیماریهای روانی، محرومیت، احساس ناامنی ، بیهدفی و پوچی ، سردردهای میگرن ،زخم معده و روده، حملات قلبی، ناراحتیهای عروقی، فشار خون، خودکشی و یا تنها یک زندگی غمگین و تلخ است.
هدف نهایی:
سلیه معتقد است که هدف نهایی بشر شکوفا شدن هر چه بیشتر وجود اوست، بر اساس ساخت وجودیش. این مقصدی است که باید پایه و اساس همه فعالیتهای او باشد. اگر فرد برای رسیدن به وجود مطلق و خالق خود ویا هماهنگی با طبیعت و جامعه تلاش میکند، لازم است تعادلی بین هدفهای کوتاه مدت و دراز مدت خود به وجود آورد ؛ یعنی ایجاد نوعی تعادل بین کاشتن و درو کردن، به نحوی که وجود او اجازه میدهد .میتوان گفت بحث تعادل کاشتن و درو کردن اخیر، در واقع به محدودیتهای بدن اشاره دارد . محدودیتهای بدن در برابر فشار روانی میتواند با ظرفی مقایسه شود که هر یک از ما درون بدن خود داریم . هر فردی ظرفیت خاصی برای فشار روانی دارد. بنابراین همه ما ظرف فشار درونی ۱ ،با شکل و اندازه متفاوت داریم چون هر ظرف میتواند تنها مقدار معینی مایع را در خود جای دهد. همین مسأله شیوهای آسان بدست میدهد تا تصوری از محدودیتهای بدن خود را در برابر تحمل فشار روانی داشته باشیم .
( به نقل از پاول و انرایت )
هدف البته این نیست که از استرس به کلی دور باشیم. این نه ممکن است و نه مطلوب . برای اینکه فرد بتواند به حدنصاب ارزش وجودی خود برسد آنرا شکوفائی دهد و تحقق بخشد ، لازم است که در ابتدا سطح مطلوب استرس را در خود بشناسد و سپس از انرژی ذخیره برای سازگاری به نحو مطلوب و سودمند ، استفاده کند، البته تا حدی که با ظرفیت جسمی و روانی فرد منطبق باشد .
تعاریف و نظریهای پیشرفت تحصیلی :
در خصوص پیشرفت تحصیلی ، مطالب بسیاری وجود دارد و هر کدام پیشرفت تحصیلی را به نوعی تعریف کردهاند .
برخی از تعاریف پیشرفت تحصیلی بدین قرار است :
پیشرفت تحصیلی در لغت به معنی ارتقاء و ترقی معنی میشود . ( گروسی ، ۱۳۷۸)
پیشرفت تحصیلی عبارت است از فعالیتهای آموزشی و کوششهای یادگیری دانش آموزان برای رسیدن به هدفهای آموزش و نتایج مطلوب .
منظور از پیشرفت تحصیلی میزان فعالیت درس شاگرد است که به وسیله معلمین از طریق نمرات امتحانی آنها ارزشیابی میشود و نتیجه آن به صورت معدل کل درسی دانش آموزان ارائه میگردد. ( خلفی ، ۱۳۷۷)
برای اینکه مفهوم پیشرفت تحصیلی روشن شود ابتدا باید مفهوم افت تحصیلی را که واژهای در مقابل آن به شمار میآید ، روشن کرد . افت تحصیلی ، افت عملکرد تحصیلی و درسی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب است . چنانچه فاصله قابل توجهی بین استعداد بالقوه و استعداد بالفعل فرد در فعالیت درسی مشهود باشد، چنین فاصلهای را افت تحصیلی مینامند.
روشن است که افت تحصیلی فقط در مردودی و یا تجدیدی خلاصه نمیشود و در مورد هر دانش آموزی که یادگیریهای او کمتر از توان و استعداد بالقوه و حد انتظار باشد ، صدق میکند. بنابراین حتی دانش آموزان تیز هوش نیز ممکن است دچار افت تحصیلی گردند. با روشن شدن مفهوم افت تحصیلی اکنون میتوان مفهوم پیشرفت تحصیلی را به صورتی شفاف دریافت . چنانچه آموختههای آموزشگاهی فرد متناسب با توان و استعداد بالقوه او باشد و در یادگیری فاصلهای بین توان بالقوه و بالفعل او نباشد، میتوانیم بگوییم که دانش آموز به پیشرفت تحصیلی نائل گردیده است.
مدل کارول در یادگیری مدرسهای
مدل یادگیری مدرسهای که بوسیله کارول در سال ۱۹۶۳ ارائه شد ، پایه و اساس بسیاری از بحثهای نظری در مورد عوامل تأثیر گذار بر پیشرفت تحصیلی بوده است . مطالعات انجمن بینالمللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی فرصتهای آزمون این تئوری و مدلهای استنباط شده از آن را فراهم کرد و موجب شد که به طور تجربی مورد آزمایش قرار گیرد .( به نقل از کیوز۱ ۱۹۹۱)
کارول به منظور پیش بینی موفقیت در یادگیریهای مسائل پیچیده این مدل را تهیه کرد .سه « متغیر مرتبط با زمان۲ » در این مدل تعیین شدهاند که عبارتند از :
-
- متغیر « استعداد»: که عبارت است از مقدار زمانی که یک دانش آموز نیاز دارد تا یک موضوع خاصی را به اندازه معیار تعیین شده بیاموزد به شرط آنکه انگیزه و امکانات مناسب برای یادگیری وجود داشته باشد و کیفیت تدریس نیز در حد مطلوب تأمین شده باشد.
متغیر « پشتکار و ثبات قدم ۱» : که عبارت است از مقدار زمانی که یک دانش آموز علاقه مند است برای آموختن صرف کند.
متغیر « فرصت یادگیری ۲ » : که عبارت از مقدار زمانی است که برای یادگیری یک موضوع خاص در اختیار یادگیرنده قرار میگیرد.
علاوه بر این ، دو متغیر دیگر نیز در این مدل مورد توجه بوده است که با زمان ارتباطی ندارد و عبارتند از :
متغیر « قدرت درک آنچه از تدریس بر میآید » که به کیفیت تدریسی که ارائه میشود بستگی دارد .
« کیفیت تدریس » که عواملی چون چهار چوب بندی موضوع یادگیری ، مؤثر بودن طرز ارائه درس و مهارت معلم و مدرس ، سطح آنرا تعیین میکنند .
این دو متغیر نه تنها با یکدیگر ارتباط دارند و در یکدیگر تأثیر میگذارند، بلکه با سه عامل مرتبط با زمان نیز بستگی نزدیک دارند. بلوم ( ۱۹۷۴) توجه محققان را به ارتباط یافتههای انجمن با تأثیر عامل « زمان » در یادگیریهای مدرسهای جلب کرد و از آن زمان بتدریج ، اهمیت زمان بعنوان یک عامل کلیدی در یادگیری مورد قبول قرار گرفته است .
عوامل مؤثر بر پیشرفت تحصیلی:
عوامل متعددی در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان نقش دارند که از جهت میزان کنترل فرد، این عوامل را میتوان به دو دسته تقسیم کرد. یک دسته عوامل محیطی است و دسته دیگر عوامل فردی و شخصیتی است . عوامل محیطی مانند معلمان ، خانواده ، دوستان ، رسانههای جمعی و سایر شرایط و امکانات محیطی لازم برای تحصیل میباشند، و عوامل شخصیتی و فردی مانند سطح هوش و فرد ، تواناییها و استعدادهای مختلف ، رغبت ها وانگیزهها، معلومات و مانند اینها میباشند. از جهت میزان تأثیر گذاری نظام آموزشی و پرورشی کشور بر پیشرفت تحصیلی و یا افت تحصیلی دانش آموزان میتوان دو دسته عوامل درون سازمانی و برون سازمانی را ذکر کرد . عوامل درون سازمانی بر میگردد به سیاستهایی که توسط وزارت آموزش و پرورش تدوین و اجرا میگردد مانند محتوی کتب درسی، بخشنامهها ، شیوههای گزینشی و استخدام معلمان و مانند اینها و عوامل برون سازمانی آن عواملی هستند که وزارت آموزش و پرورش کنترل چندانی بر آنها ندارد مانند تأثیر خانواده ، دوستان ، مسائل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی .
یکی از عوامل محیطی که تأثیر به سزایی در پیشرفت تحصیلی دارد ، خانه و خانواده است که اشاره به شاخصهای خانواده ضروری است.
شاخصهای خانواده و تأثیر آن در پیشرفت تحصیلی :
تأثیر خانواده به عنوان یکی از مهمترین و با نفوذترین عوامل رشد شخصیت فرض میشود و به همین میزان در بررسی منابع مشکلات دانشآموزان باید خانواده مورد بررسی قرار گیرد. مختصات محیط خانواده از ابعاد گوناگون چون ساخت و ارزشهای حاکم ، نحوه انتظارات و توقعات از فرزندان ، روابط درونگروهی و برونگروهی خانواده ، پایگاه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی، حجم خانواده و تعداد فرزندان ، شخصیت و منش خانواده و سایر عوامل قابل بررسی میباشد.
الف : محیط خانواده :
صاحب نظران روانشناسی و علوم تربیتی یکی از مهمترین نهادهای مؤثر در تربیت و رفتار آدمی را سازمان خانواده میدانند. زیرا محیط خانواده اولین و بادوامترین عامل در تکوین شخصیت کودکان و نوجوانان و زمینه ساز رشد جسمانی ، اخلاقی ، عقلانی و عاطفی آنان است. علاوه بر آن اهمیت خانواده و نقش آن در تربیت کودکان تقریبأ در تمامی کتب روانشناشی ، تعلیم و تربیت و ….. به طور مستقیم و غیر مستقیم مورد بحث و بررسی قرار گرفته و طبعأ در هر نوشتهای این موضوع از بعد یا ابعاد خاصی مطرح شده است .( مرتضویزاده ،نشریه ماهنامه آموزشی پیوند ، شماره ۲۸۸، ۱۳۸۲)
نظام حاکم در خانواده با برخورداری از ارزشها و خواستههای ویژهاش در کودک تأثیر به سزایی میگذارد که از ارزشهای اجتماع بزرگ دور نیست و در اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری کودک نقش عمدهای بازی میکند . پدر و مادر در مقابل جامعه مسئولیت دارند و فرزندان آنها عضو جامعه فرد است و میبایست فرد سالم و موفق تحویل جامعه گردد.
ب- جو عاطفی و روانی خانواده :
منظور از جو عاطفی خانواده ، نحوه ارتباط و طرز برخورد افراد یک خانواده با هم است . نظر افراد خانواده نسبت به هم و علاقه آنها به یک دیگر و چگونگی دخالت آنها در کارهای هم و همکاری یا رقابت آنها با یکدیگر ، نحوه ارتباط ایشان را نشان میدهد ، هر خانوادهای برخوردار از شکل خاصی از فضای روانی – عاطفی است که تعیین کننده نوع رفتارها و روابط بین اعضای آن است. نحوه ارتباط والدین با یکدیگر و با دیگر اعضای خانواده و امنیت یا عدم امنیت در خانه اثر مستقیم بر روی کودکان دارد.
ج- بی سوادی یا کم سوادی والدین:
یکی از عواملی که در افت تحصیلی دانش آموزان تأثیر زیادی دارد، بی سوادی یا کم سوادی والدین است. زیرا بی سوادی یا کم سوادی والدین هم از نظر درک وظایف مدرسه، برنامههای آن و تداوم حضور مرتب دانش آموزان در مدرسه مشکلاتی برای تحصیل آنان فراهم میکند ، و هم از نظر ناتوانی آنان در کمک فکری و عملی به امور برنامه درسی دانش آموزان در منزل ، از پیشرفت مناسب تحصیلی فرزندان میکاهد. والدین باسواد علاوه بر نقش کمکرسانی در آموزش فرزندان خود الگوی منسجمی از یک فرد با سواد نیز به شمار میآیند. (نشریه ماهنامه آموزشی ، پیو.ند ۲۸۸ مرتضویزاده،۱۳۸۲)
د. وضعیت اقتصادی خانواده:
پژوهشگران در نتیجه تحقیق دریافتهاند افرادیکه به خانوادههای نیازمند محلههای فقیرنشین تعلق داشتهاند غالباً از لحاظ یادگیری و پیشرفتهای درسی از خانوادههای طبقه متوسط، وضعیت تحصیلی پایینتری داشتهاند.
فقر اقتصادی خانواده توان اولیا را در تأمین بهداشت، خوراک و پوشاک مناسب، کتب و وسایل کمک آموزشی به صفر میرساند و دانشآموز گاه تأمین لوازمی همچون پرگار، خطکش و گونیا که جزء لوازم درجه دوم آموزشاند، ناتوان است و گاهی نیز بدون داشتن قلم و دفتر و یا لباس کهنه و مندرس و با رنگی پریده و چشمانی گودافتاده در کلاس درس حاضر میشود. (مرتضویزاده، ۱۳۸۲)
کودکان و نوجوانان خانواده های مرفه و ثروتمند برایشان دشوار است که از حال و روز کودکان نیازمند و فقیر آگاهی یابند. این کودکان بینوا که از غذا و لباس کافی و مسکن شایستهای برخوردار نیستند کمتر به دانش اندوزی و پیشرفتهای درسی علاقه نشان میدهند. بسیاری از آنها تکلیفهای خود را انجام نمیدهند، به درس و سخنان معلمان کمتر توجه میکنند، بیشتر پرخاشگر و کینهتوزند و برای تحصیل و یادگیری دارای انگیزه کمتری هستند.
ه . ناکافی بودن امکانات خانواده:
برخی از دانشآموزان جای مناسبی برای درس خواندن در خانه ندارند و مجبور می شوند برای پیداکردن مکانی آرام و بدون سرو صدا برای مطالعه به کتابخانه یا مدرسه بروند. با انجام پژوهشی بیشترین مشکلات دانشآموزان دختر و پسر دچار افت تحصیلی بالا را شلوغ بودن خانواده و نداشتن مکان مناسب برای مطالعه میداند. مطالعه برومر در مورد دانشآموزان تهران نشان داد که ۴۸ درصد از دانشآموزان جای مناسبی ندارند تا بتوانند با تمرکز حواس در آن به مطالعه بپردازند.(احمدی، احمد ، روانشناسی نوجوانان و جوانان ، تهران ، انتشارات توهه ، ۱۳۷۱)
ن – تغییر محل سکونت:
گاهی علت افت تحصیلی، تغییر محل سکونت دانشآموز و به تبع آن انتقال از مدرسهای به مدرسه دیگر است. زیرا ممکن است فرد نتواند به سهولت خود را با محیط جدید، دانشآموزان و معلمان جدید وفق دهد و مدت زیادی طول میکشد تا فرد تغییر وضع موجود را بپذیرد و بتواند با همکلاسان خود ارتباط برقرار نموده، به جمع آنان بپیوندد. اغلب دانش آموزانیکه به شهر و مدرسهای خاص انس گرفتهاند، وقتی مهاجرت میکنند و به شهر و مدرسه دیگری میروند، ابتدا نسبت به محیط جدید استرس و نگرانی دارند و مدت زمان زیادی طول میکشد تا خود را با محیط جدید سازگار کنند و همین امر ممکن است باعث افت تحصیلی آنان شود.( مرتضوی زاده، ۱۳۸۲)
و- عدم آگاهی والدین از شیوههای مطالعه:
ممکن است دانشآموز شیوههای صحیح مطالعه را نیاموخته باشد و نداند چه موقع، کجا و چگونه باید مطالعه کند. والدین نیز ممکن است زمینههای مناسب مطالعه را برای او فراهم نکرده باشند، یا به علت عدم آگاهی از شیوه های صحیح مطالعه، نتواند مهارتهای مطالعه را به او بیاموزند. برخی از والدین به طور مداوم به فرزندان خود میگویند درس بخوانید، مطالعه کنید. ولی هرگز نمیگویند چگونه مطالعه کنید و روشهای صحیح مطالعه را نمیدانند. به همین دلیل دانشآموز یاد نگرفته است که پس از بازگشت از مدرسه باید مدتی استراحت کند، پس مطالعهدرسی خود را آغاز کند و پس از یک ساعت مطالعه حداکثر نیم ساعت استراحت داشته باشد. اصل پریماک به ما میگوید: دانشآموز ابتدا باید تکالیف درسی خود را انجام دهد و بعد به بازی و تفریح بپردازد.(نقل از هیلگارد واتکینسون)
ی- بیماری جسمی یا روانی والدین:
بیماری جسمی یا روانی یکی از والدین باعث می شود که دانشآموز دچار افسردگی و ناامیدی از درس و مدرسه شود و مدام در این فکر باشد که چگونه پدر یا مادر خود را معالجه کند. بیماری والدین گاهی مانع نظارت صحیح بر درس و رفتار فرزندان میشود و ممکن است دانشآموز نسبت به درس و کلاس درس بیخیال شده، علاقه و انگیزه خود را به ادامه تحصیل از دست بدهد و زمینه را برای افت تحصیلی او فراهم شود.(مرتضویزاده، ۱۳۸۲)
برخی از عوامل فردی و شخصیتی مؤثر در امر پیشرفت تحصیلی:
