اصولاً در پژوهشهای مردم شناسی و جامعه شناسی بررسی و مطالعه آیین از این لحاظ اهمیت دارد که زمینه ساز همبستگی و اتحاد روانی مردم و تجلی روح جمعی در جوامع ابتدایی بوده است. از این رو مردم شناسان و جامعه شناسانی که به مطالعه فرهنگ و تمدن اقوام مختلف پرداخته اند؛ به این نکته اذعان دارند که انسان تا زمانی که تنها و منفرد است، سائقه دینی او بسیار ضعیف می باشد و هنگامی که در مراسم و تشریفات گروهی که انعکاسی از عواطف و احساسات جمعی است،شرکت جوید، احساسات فردی صورت جمعی به خود می گیرد در نتیجه احساسات آنها که در اصل اجتماعی بوده است، بر اثر استمرار تشریفات و رسوم دسته جمعی به شکل سنن قابل احترام و مقدس در اعیاد و جشنها تجلی می کند(طیبی، حشمت الله ، ۱۳۷۴، ۲۶۶).
در اینجا مراسم و جشنهایی که در آن سنت همیاری نیز دیده می شود ،بیان می گردد:
جشن یوور، در درگز
یکی از عادات و رسوم پسندیده مردم درگز، که در مناطق دیگر ایران نیز به نوعی رواج دارد، برگزاری مراسم یوور (یاور) است.یوور، کمک دسته جمعی است که افراد فامیل و همسایه، درباره افرادی که سرپرست خانواده را از دست داده، یا بی بضاعت است و قادر به انجام کار مهم به تنهایی نیست(میرنیا، سیدعلی ، ۱۳۷۸، ۵۸).
در موارد زیر انجام می دهند:

1. 1. کولیدن تاکستان

1. 1. انگور چینی

1. 1. تهیه جهیزیه عروس

ترکیب برگزاری این رسم و جشن آن چنین است:
کمک کنندگان، در روز معینی، در محل انجام کار حاضر می شوند و کار مورد نظر را آغاز می کنند، در تمام مدت اشتغال افراد به کار یوور، عاشق ها (نوازندگان) با ساز و دهل آهنگ های شادی می نوازند، در تهیه جهیزیه عروس، دختران دایره می زنند و ترانه می خوانند و می رقصند و به این وسیله کمک کنندگان را سرگرم می کنند.خانواده کمک گیرنده هم، تدارک نهار برای این عده می بینند و نزدیک ظهر نهار که غالباً پلو با خورشت قورمه گوشت یا آبگوشت است آماده می نمایند و از کمک کنندگان پذیرایی می کنند(همان، ۵۹).

نمونه دیگری در مناطق آفریقا و هند می توان دید بیان می کنم که به اسم انجمن های اعتباری چرخشی معروف است، به توضیح آن می پردازم.
انجمنهای اعتباری چرخشی:
یک نوع اتحادیه با کمکهای دو جانبه انجمن اعتباری چرخشی است.اصل اولیه این است که هرعضو از گروه توافق می کند به صورت مالی یا جنسی اعانه ای را اهدا کند که دست به دست در گروه می چرخد.اعانه ذخایر هر گروه را افزایش می دهد ولی توزیع مبلغ کل باعث انجام کارهای خاصی توسط گروه می شود. این انجمنها در بیشتر مناطق آسیای شرقی،جنوبی و جنوب شرقی آفریقا و هند شرقی یافت می شود. آنها معمولً شامل تعداد اندکی بین ۱۰یا۳۰ هستند تاچرخش پول زیاد به طول نیانجامد.انجمنها معمولاً غیر رسمی بوده و تازمانی که چرخش تمام شود، باقی می مانند.
وقتی شخص به انجمن اعتباری چرخشی می پیوندد، فشارهای اجتماعی زیادی برای پرداخت به صورت منظم روی اوخواهد بود. اگر شخصی برای یک مورد اورژانسی به پول نیاز داشته باشد؛ انجمن می تواند نظم چرخشی را تغییر دهد.
اصل انجمن اعتباری چرخشی اغلب ریشه در سیستمهای سنتی دارد. برای مثال در بینikuyu ، آنها با هم کار می کنند تا زمینهای یکدیگر را وجین و برداشت کنند. وقتی یک شخص خرج خاصی مانند مراسم کفن ودفن دارد،یک گروه اعانه تشکیل میشود وهرکسی که آنجا می آید اعانه ای می دهد. .( Melvin Ember & karolin ember، ۱۹۹۹، ۲۱۶).
پرداخت قاتِم
در شهرستانهای شمالی خراسان با تفاوت جزئی در نحوه عمل شهرهای خراسان از قدیم رسم بوده که مدعوین به جشن عروسی، هنگام شرکت در جشن به خانواده داماد مبلغی به عنوان قاتم پرداخت می کردند. ترتیب آن از این قرار بود:
مدعوین، به تدریج به مجلس جشن می آمدند. هریک پس از ورود به مجلس ابتدا جلو کسی که یک سینی محتوی نقل های رنگارنگ گذاشته شده بود می رفت و نقلی برداشته به دهان خود می گذاشت و مبارک باد می گفت و مبلغی پول به سینی می گذاشت. بعضی ها که تمکن مالی داشتند و از اعیان و ثروتمندان محلی بشمار می آمدند یا از خویشاوندان داماد و عروس بودند، مقدار بیشتری در سینی می انداختند.مسئول این سینی و جمع آوری پول، از افراد مورد اعتماد خانواده داماد و باسواد تعیین می شد.
به محض پرداخت قاتم، مسئول سینی نام پرداخت کننده و مبلغ پرداختی را در صورتی می نوشت و پس از خاتمه مراسم عروسی آن صورت را با مبلغ جمع آوری شده به پدر یا خود داماد تحویل می داد، پدر یا داماد با توجه به آن صورت موظف بود، او هم در آتیه، در جشن عروسی پرداخت کنندگان قاتم به همان میزان پرداختی آنها قاتم بپردازد (میرنیا، سید علی، ۷۱،۱۳۷۸).
امروز با تغییرات وضع برگزاری جشن عروسی و پذیرایی این رسم در شهرها منسوخ شده است ولی در بعضی از روستاها رواج دارد. قدیمی ها معتقد بودند که پرداخت قاتم در جشنهای عروسی برای کمک به تشکیل و تقویت زندگی نوین، داماد و عروس که متحمل هزینه ی فوق العاده در تهیه و تدارک و لوازم جشن عروسی به نقد و نسیه شده اند ضروری است و آن را یک نوع کمک دسته جمعی به یک خانواده نوپا مفید و از سنت های پسندیده می دانستند(همان،‌ ۷۲).
خانواده های روستایی از گذشته های دور به علت نیازهای مشترک و به منظور مبارزه علیه عوامل نامساعد طبیعی و دیگر عواملی که در زندگی و معیشت آنان خللی ایجاد می کند؛ با یکدیگر همکاری و اشتراک مساعی دارند(نیک خلق، علی اکبر،۱۳۸۴، ۹۱).
وجود «بنه» ، «صحرا»، «پیکال»، «هراسه» و واحدهای کار زراعی سنتی مشابه دیگر که مستلزم کار گروهی و بهره برداری مشترک است، روابط و مناسبات متقابل پیوسته نظیر «همیاره کاری» و «همیاری» در روستای لرستان، «کایری» و همازی (گوهمّاز Gu- Hm- maz ، باغ هماز و …) در روستاهای مازندران که بر اثر مداومت و استمرار در طول زمان به صورت یک نهاد اجتماعی در آمده است، پرداخت پول یا جنس به طور سرانه، کمک های متقابل مردم در عروسی ها و جشن ها، دادن دهش ها یا هدایای نقدی (شادباش) به خانواده نوپا و معاضدت در آتش سوزی ها، همنوایی و همدردی در سوگواریها و به طور کلی کنشهای متقابل پیوسته، به هنگام حوادث و وقایع خوش آیند یا ناخوشایند زندگی که از عادات قدیمی و سنتهای کهن روستایی ناشی می شود، نشانه هایی است که وجود همکاری را میان خانواده های روستایی تأیید می کند.
انسانها از همان آغاز پیدایی خود به طور دسته جمعی و گروهی زندگی می کرده اند و از طریق همیاری و پیوستن با یکدیگر نه تنها در گردآوری آذوقه می توانستد مشترکاً از عهده کارها برآیند؛ بلکه در مواقع هجوم حیوانات وحشی نیز قادر بودند به طور جمعی از خود دفاع کنند. کار با همدیگر و برای یکدیگر از ویژگیهای زندگی انسانها در اجتماعات اولیه بود. بی شک ضعف و نارسایی، ابزار تولید از مسایلی بود که همیاری و کار گروهی را ضروری می ساخت تا نارسایی ها و دشواریهای زندگی اجتماعی از طریق همکاری برطرف شود. در دوره باستان پدیده همیاری از لحاظ دینی امری پسندیده بود و انجام آن برای بهبود شرایط زندگی تأیید می شد. همچنین نیکی و نیکوکاری، خیرات و مبرات و دستگیری از مستمندان توصیه شده است. در جامعه اسلامی احسان سرآمد همه نیکی ها و وسیله جلب رضایت خداوند است، در قرآن کریم به مصداق آیه مبارکه تعاونوالبر و التقوی… انسان به همکاری و تعاون در همه زمینه های زندگی دعوت می شود(همان، ۹۲).
بررسی های انجام شده حاکی از آن است که نوع و میزان همکاری در مناطق مختلف ایران بر حسب شرایط جغرافیایی و ویژگیهای اقتصادی حاکم بر منطقه فرق می کند.به طور مثال در مناطق خشک و نیمه خشک ایران کمبود آب و اهمیت حیاتی آن سبب می شود که خانواده های روستایی در تهیه آب، حفر چاه و تنقیه و لای روبی قناتها، نهرها و بالاخره در تقسیم آب و آبیاری با یکدیگر همکاری کنند. در روستاهای برنج خیز شمال، به علت محدودیت زمان کشت و تراکم زیاد کار در این مواقع غالباً کشت برنج (نشاء گری) به طور جمعی انجام می شود. بدین ترتیب روستائیان ابتدا در زمینی که زودتر برای نشاگری آماده شده است آغاز به کار می- کنند و به تدریج عملیات نشاء تمام اراضی را به طور گروهی و با همکاری یکدیگر انجام می- دهند.
در منطقه کردستان میان خانواده های روستایی نوعی کمک جمعی وجود دارد که اصطلاحاً آن را «هراواز»^[۱۷] می گویند. این کمک جمعی در مورد خانواده هایی که در کار زراعی شان عقب افتاده باشند، انجام می گیرد و در آن قصد جبران کمک در میان نیست. بدین سان تمام خانواده های ده به یکدیگراطلاع می دهند و یکباره همت می کنند و به کمک آن شخص می روند و او را در کارش یاری می دهند. صاحب زمین وظیفه دارد که در این مدت وسایل رفاه یاری دهندگان را از نظر غذا و نوشیدنی فراهم کند(همان،‌ ۹۳).
پدیده مشابه دیگر مربوط به دریافت هدایا (دهش ها) برای داماد در اورازان و احتمالاً بسیاری از روستاهای ایران به گونه های مختلف وجود دارد. برای این منظور داماد را در پشت بام خانه روی کرسی مفروش می نشانند و پیرمردی که مخصوص این کار است مردم ده را به دادن هدیه به داماد فرا می خواند، اهالی ده جمع می شوند و هرکدام به فراخور توانایی خود و چگونگی ارتباط خویشاوندی با خانواده داماد و عروس دهش های نقدی یا جنسی خود را می دهد و آن پیرمرد با صدای بلند از بالای بام نام او را می خواند و یک نفر با سواد نیز آن را در لیست مخصوص که دارد یادداشت می کند. دادن هدیه و نیز میزان آن برای شخص اعتبار اجتماعی به همراه دارد.
گونه مشابه دیگر رسم «پاگشاست» که معمولا یک روز بعد از عروسی انجام می گیرد، در این روز همه خویشاوندان، آشنایان و نزدیکان عروس و داماد، با هدایای نقدی یا جنسی به خانه مادر عروس می روند و دهش های خود را به عروس می دهند. برای این رسم در مناطق دیگر اصطلاحات «واطَلَبون» و یا «پاواکُنوُن» به کار می برند(همان، ۹۵).
بررسی های انجام شده همچنین در روستاهای مازندران روشنگر تغییراتی است که در شیوه های سنتی همیاری پدیده آمده است. در پاره ای زمینه ها مانند زراعت برنج، خرید گاو کار «همازی» و مشارکت رو به ضعف گذاشته و کمتر معمول است ولی در برخی موارد مانند تهیه اتومبیل یا وانت بار که خرید آن از عهده یک فرد یا خانواده خارج است و مورد نیاز روستائیان نیز می- باشد به گونه همّازی و مشارکت خریداری می شود، خرید وانت بار از نوع نیسان و مزدا به شکل همازی یادآور زمان «همازی گاو» است که هرکدام از همازها یکی یا دو «خودرو» همّاز (شریک) باشد، همچنین در زمینه تولید، توزیع، بازاریابی و فروش سبزی که سالهای اخیر تولید آن متداول شده است(همان، ۹۵).
اتحادیه موتور سواران keta درغنا، برای اخذ هزینه های قانونی و بیمه ،شرکت در مراقبتهای پزشکی در مواردتصادف و بیماری وکمک به پرداخت هزینه های کفن ودفن تشکیل شدند.( Melvin Ember & karolin ember، ۱۹۹۹).
به منظور ایجاد هماهنگی وسرعت در کار توزیع و فروش به موقع محصول همکاری و اشتراک مساعی ضرورت دارد، و برای زمانی کوتاه شیوه همازی میان خانواده های سبزی کار متداول است. همچنین از طریق مشارکت خانواده های روستایی، با تشکیل واحدهای تعاونی بی شماری تحت عنوان صندوق قرض الحسنه- با وجود دشواریهای که در این زمینه وجود دارد، می توانند بخشی از نیازهای مالی خود را تامین نمایند. در تعاونیهای «جدید صندوق قرض الحسنه» در شهر یا ده عامل خویشاوندی به خاطر شناخت متقابل اعضاء و کنش های متقابل پیوسته میان خانواده ها تا حد زیادی موثر است (نیک خلق، علی اکبر،۹۹،۱۳۸۴).
همکاری میان خانواده های روستایی یا گروه خویشاوندی در گذشته بیشتر معمول بود و بخش مهمی از زندگی اقتصادی و اجتماعی را در بر می گرفت.
اما این همکاریها در سالهای اخیر همراه با دگرگونیهای جامعه دستخوش تغییرات زیاد قرار گرفته و میزان آن تا حد زیادی کاهش یافته است. اگر خانواده ای در امور زراعی به کارگر نیاز داشته باشد. اغلب با پرداخت دستمزد او را استخدام می کند و این نیاز کمتر از طریق فعالیت داوطلبانه همسایگان یا خویشاوندان برطرف می شود. اگر بر حسب ضرورت خانواده ای در موقع نیاز به همسایه یا یکی از خویشاوندانش کمک کند. مثلاً فردی از اعضای خود را به کمک او روانه کند، این کمک او بلاعوض نخواهد بود، بلکه عنوان «کارگر قرضی» یا قرض دادن کارگر را پیدا می کند و خانواده کمک دهنده، چشمداشت این را دارد که روزی آن را باز ستاند.
امروزه روحیه حسابگرانه و مادی گری در میان افراد، رواج پیدا کرده و ممکن است در آینده گسترش بیشتری حاصل کند و جنبه های مختلف زندگی اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی جامعه را در بر گیرد و در نتیجه شعر معروف «هرکس گلیم خویش بدر می برد ز موج» مصداق پیدا کند. پس باید بررسی ها و تحقیقات لازم انجام شود تا با شناخت دقیق پایه های اساسی همکاری و تعاونی سنتی آنرا حفظ کرد(همان،‌۱۰۰)
کارکردهای همیاری
همیاری ها نوعی از روابط اجتماعی هستند که طی آن افراد باهم به مبادله نیروی کار وارائه خدمات به همدیگر می پردازند،به طوری که این کار رفاه گروه واعتماد متقابل را به همراه داشته وسبب نوعی صمیمیت وانسجام بین آنها می شود.در کلیه همیاریها تقسیم کار وجود دارد. به طوری که هر کسی قسمتی از کار را بر عهده گرفته وانجام می دهد.کارگروهی راحت تر و مفیدتر از کار بصورت انفرادی است؛ زیرا کسانی که بصورت گروهی مبادرت به انجام کاری میکنند با دیگران در ارتباط هستند وبا هم به گفتمان می پردازند.این کار راه را برای پدیدار شدن سرمایه های فکری هموار می سازد.زیرا در جریان همیاریها بین افراد تبادل اطلاعات صورت می گیرد.(محمد زاده،۱۳۸۷،ب).
به طور کلی ،همیاری ها ازیک سو باعث افزایش توانایی ها واز سوی دیگر باعث کاهش هزینه،وقت و انرژی در فعالیتهای انسانها در زندگی اجتماعی می گردد.از این قسمت می توان کارکردهای مهم همیاری را نیز استنباط کرد.
کارکرد اجتماعی:
از نظر ابن خلدون یارگیری و همیاری عامل اساسی بقاء انسانی است.او این پدیده اجتماعی را که در اجتماع با دیه نشین مورد بررسی قرار می دهد،عصبیت نام می نهد وعقیده دارد در جامعه ای که عصبیت وجود ندارد،زوال و نابودی پیش می آید(نیک خلق،علی اکبر،۱۳۸۴،۹۱ )
می توان گفت که کارکرد اصلی آن بقاء جامعه است. تمام انسانهای روی کره زمین ،برای دستیابی به یک زندگی بهتر و برای تأمین نیازهای خود به کمک یکدیگر نیاز دارند و برای برطرف کردن مسائل و رفع نیازها همیشه به هم یاری رسانده اند .
مفهوم همیاری جدا از مفهوم زندگی اجتماعی به نظر نمی رسد و می توان آن را نوعی بلوغ اجتماعی دانست.به بیان ساده تر مفهوم همکاری که مقتضای زندگی اجتماعی است ، نشانه ای از عزم انسانها و اراده جمعی آنها در برخورد با مسائل وچالشهای زندگی اجتماعی است (کریمی درمنی،۱۵،۱۳۸۹)
بنابراین کارکرد اجتماعی آن نیز برطرف کردن مشکلات و نیازهای موجود در زندگی اجتماعی هر فرد می باشد. وهمچنین همبستگی اجتماعی را در بین افراد جامعه بوجود می آورد. همیاری موجب روابط بسیار نزدیک بین خانواده ها وگروههای اجتماعی است.
کارکرد اقتصادی:
وقتی افراد امکانات کوچک و ناچیز مالی خود را برای انجام دادن امور پر هزینه وبزرگ هم انباشته می کنند،در نتیجه موفق به انجام کاری می شوند که در شکل فردی آن وجود ندارد. وموجب رشد اقتصاد نیز می شوند(کریمی درمنی،حمید رضا ،۲۰،۱۳۸۹)
همیاری در زمینه اقتصادی نقش مؤثر دارد و موجب تحکیم وتداوم مناسبات اقتصادی است.
کارکرد فرهنگی:
وقتی فرهنگ همکاری در بین افراد گسترش پیدا کرد؛ خود آن نیز می تواند کارکردهای زیادی داشته باشد. از جمله اینکه موجب همبستگی اجتماعی می شود واز طرف دیگر موجب افزایش سرمایه اجتماعی می گردد که در نهایت به توسعه اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه منتج خواهد شد.

- نانومواد افزودنی برای بهبود عملکرد(استحکام، مقاوم به آب، جذب، رسانایی و …).

- کاغذ و یا پلاستیک های با قابلیت حسگرها.
- نانوکدهای ساخته شده از مواد کاغذی و یا پلاستیک ها برای شناسایی و تأیید اهدافبسته بندی هوشمند.

۲-۹- فیلم های خوراکی

امروزه آلودگی های ناشی از پلیمرهای سنتزی، توجه همگان را به استفاده از مواد زیست تخریب پذیر معطوف کرده است و در طی دو دهه اخیر مطالعه بر روی مواد زیست تخریب پذیر حاصل از پروتئین ها و کربوهیدارت ها گسترش وسیعییافته است. این اکرومولکول ها به طور بالقوه می توانند جایگزینی مناسب برای پلیمرهای سنتزی حاصل از مشتقات نفتی به شمار روند. بسته بندی های زیست تخریب پذیر که قابلیت خوراکی بودن و مصرف به همراه ماده غذایی را دارند به دو دسته فیلم ها و پوشش های خوراکی تقسیم می شوند. فیلم های خوراکی قبل از کاربرد در بسته بندی ماده غذایی به صورت لایه ای نازک تولیدمی شوند و بعد همانند پلیمرهای سنتزی برای بسته بندی به کار می روند. فیلم پوششییکنواخت و یکپارچه با ضخامت کمتر از ۰۱/۰ اینچ است. فیلم ها می توانند به شکل لفاف، کپسول و کیسه تولید شوند که این محصولات با ضخامت مشخصی قالب گیری می شوند. پوشش های خوراکی بر خلاففیلم ها بر روی ماده غذایی تشکیل می شوند. بنابراین پوشش به عنوان بخشی از محصول بوده و موقع استفاده روی محصول باقی می ماند. این کار توسط روش هایی نظیر واکس زدن، اسپری کردن و غوطه ور کردن صورت می گیرد. فیلم ها و پوشش های خوراکی در مقایسه با پلیمرهای سنتی دارای مزایای منحصر به فردی می باشند. زیست تخریب پذیری، بازدارندگی خوب از تبادل گازهای تنفسیCO₂وO₂و در نتیجه کنترل تنفس میوه ها و سبزی ها، بازندارندگی از انتقال و تبادل ترکیبات بودار و طعم دار و همچنین حفاظت محصول در مقابل صدمات مکانیکی از جمله مهمترین مزایای فیلم ها وپوشش های خوراکی می باشند. زمان ماندگاری مواد غذایی از طریق برهمکنش های متعدد آنها با محیط اطراف کنترل شده و با بهره گرفتن از فیلم های محافظ افزایش مییابد. فیلم های خورکی می توانند با ایفای نقش با عنوان غشاهای انتخابی در برابر انتقال رطوبت، انتقال اکسیژن، اکسیداسیون لیپیدهاو از دست رفتن ترکیبات فرار مؤثر در بو و طعم زمان ماندگاری و کیفیت ماده غذایی بهبود بخشند. یکی دیگر از مزایایفیلم ها این است که می توانند به عنوان حامل برای افزودنی ها و ترکیبات مختلف مانند مواد ضدمیکروبی، آنتی اکسیدان ها و غیره عمل کنند که در این حالت به آنهابسته بندی فعال گفته می شود.
کاربرد فیلم های خوراکی در محصولات غذایی به سال های بسیار دور برمی گردد. چینی ها در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی مرکبات را با موم پوشش می دادند تا از افت وزن و کاهش رطوبت آنها جلوگیری شود. در قرن شانزدهم میلادی گوشت را با چربی پوشش می دادند تا از چروکیدگی آن جلوگیری شود. در همان زمان برای نگهداری گوشت گوشت و سایر مواد غذایی آنها را با فیلم های ژلاتین پوشش می دادند. یوبانوعی فیلم ترکیبی از چربی و پروتئین خوراکی است که از قرن پانزدهم در شرق آسیا به طور سنتی از شیر سویا تهیه می شده است. در قرن نوزدهم فندق و بادام را با ساکاروز پوشش می دادند تا از اکسید شدن و تندی آنها جلوگیری شود. از دهه ۱۹۳۰ تا کنون صطح میوه ها را با موم ها و امولسیون روغن در آب پوشش می دهند. طی ۴۰ سال گذشته تحقیقات متعدی در زمینه تهیه، کاربرد و ویژگی های فیلم ها و پوشش های خوراکی انجام شده است. یکی از روش های تولید فیلم های تجزیه پذیر استفاده از بایو پلیمرهایی بر پایه نشاسته، پروتئین و سلولز است. در این میان موارد استفاده از پروتئین بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. این فیلم ها علاوه بر بهبود ارزش تغذیه ای ماده غذایی ویژگی های مکانیکی و تراوایی بهتری نسبت به فیلم های تهیه شده از کربوهیدارت ها و چربی ها دارند. تاکنون پروتئین های فراوانی از جمله ژلاتین، کازئین، پرونتئین آب پنیر، زئین ذرت، گلوتن گندم و ایزوله پروتئین سویا برای این منظور بررسی شده اند. فیلم های پروتئینی به خوبی به سطوح هیدروفیل متصل می شوند و مانع خوب اکسیژن و دی اکسید کربن می باشنداما به نفوذ آب مقاوم نمی باشند [۱۱].فیلم های حاصل از نانو مواد و بیوپلیمر ها یا به اصطلاح نانو کامپوزیت های بیوپلیمری خواص کاربردی مطلوب تری نشان می دهند که مهم ترین آنها افزایش مقاومت مکانیکی و کاهش نفوذ پذیری به بخار آب، افزایش بازدارندگی در برابر نفوذ گازها، افزایش کارائی فیلم به عنوان بسته بندی فعال، افزایش مقاومت گرمایی ماده بسته بندی و بهبود خواص ظاهری فیلم از دیگر مزایای نانوکامپوزیت های بیوپلیمری می باشد[۲].

۱-۹-۲-پلاستیسایزرها

فیلم ها و پوشش های خوراکی نیاز به کشش خوب وانعطاف پذیری، شکنندگی پائین، برای جلوگیری از ترک خوردن در طول حمل و نقل و ذخیره سازی هستند[۳۶]. بنابراین پلاستسسایزرها با وزن مولکولی پائین برای بهبودانعطاف پذیری فیلم های خوراکی به فیلم ها افزوده می شود. افزودن نرم کننده ها به ترکیبات اصلی سازنده فیلم ها و یا پراکنده شدن بین زنجیره های پلیمر، موجب جدا شدن زنجیرهای پلیمر، کاهش سفتی ساختمان و افزایش انعطاف پذیری فیلم می شود. بعلاوه پلاستیسایزرهای موجب کاهش شکنندگی، کاهش پیوندهای هیدروژنی بین زنجیره های پلیمر و افزایش فضاهای بین مولکولی آنها می شود. معمولاً بیشترین پلاستیسایزرهای استفاده شده پروپیلن گلایکول، گلیسرول، سوبیتول، الیگوساکارید(سوکروز) و آب هستند. اضافه کردن پلاستیسایزرهای ممکن است ممکن است سبب تغییراتقابل توجهی در خواص ممانعتی فیلم ها به عنوان مثال افزایش نفوذپذیری فیلم به گازها(یا ترکیبات آروما)، کاهش توانایی فیلم در جذب آب و یا کاهش استحکام کششی شود.
تالجا ((۲۰۰۷و همکاران اعلام کرده اند که گلیسرول به منظور نرم کنندگی به فرمولاسیون فیلم افزوده می شود. پلاستیسایزرها تحرک زنجیره های پلیمر را با پرکردن فضاهای خالی بین شبکه پلیمر، افزایش می دهند و نیروهای پیوندی درون مولکولی کاهش یافته، شکنندگی کم، آبدوستیو قابلیت انتقال گاز و بخار آب زیاد می شود.
بنابه گزارش Gilbert ((1996و همکاران افزودن پلاستیسایزر با کاهش پیوندهای درون مولکولی بین زنجیره های پلیمر، خواص فیلم را اصلاح کره و WVP را افزایش می دهد. علیرغم اینیافته فیلم های دارای فروکتوز و سوربیتولWVP کمتری را نسبت به فیلم های بدون پلاستیسایزر نشان دادند. از آنجائیکه فیلم های بدون پلاستیسایزر بسیار شکننده اند، این امکان وجود دارد که منافذ بسیار ریزی داشته باشند که سرعت انتقال بخار آب را افزایش دهند.

۲-۹-۱-۱- مقایسه پلاسیتسایزرهای مورد استفاده

سوربیتول به علت تمایل کمتر به اتصال با آب، نسبت به گلیسرول بازدارندگی بهتری را در برابر بخار آب ایجاد می کند. متأسفانه پلاستیسایزرهای افزوده شده ، با گذشت زمان مهاجرت می کنند و خواص فیلم را تحت تأثیر قرار می دهند و موجب سخت تر و شکننده تر شدن فیلم می شوند. این پدیده تقریباً غیر قابل اجتناب است و فرآیندی طبیعی است. یک تفاوت مهم بین پلاستیسایزرهای گلیسرول و سوربیتول این است که سوربیتول در اثر مهاجرت بر روی سطح فیلم کریستالیزه می شود و موجب ظاهر نامطلوب می گردد ولیمهاجرت گلیسرول به آسانی قابل تشخیص نیست چون گلیسرول بر خلاف سوربیتول در دمای اتاق بصورت کریستالیزه نبوده و مایعی شفاف است. معمولاً اولین نشانه های مربوط به کریستالیزاسیون سوربیتول بعد از چندین ماه ظاهر می شود. علاوه بر افزودن پلاستیسایزر روش دیگری که می تواند برای افزایش انعطاف پذیری فیلم استفاده شود، کاهش وزن مولکولی و درنتیجه کاهش نیروهای بین مولکولی در امتداد زنجیر و افزایش فضاهای آزاد در پلیمر است . این کار توسط هیدرولیز محدود انجام می شود. این کار موجب کاهش نیاز به استفاده از غلظت های بالای پلاستیسایزر می شود و در نتیجه نفوذپذیری نسبت به بخار آب و اکسیژن کاهش مییابد و همچنین موجب افزایش حلالیت و امولسیونه شدن و بهبود هضم پذیری فیلم ها می گردد.

۲-۹-۲- روش های تولید فیلم

به طور کلی فیلم های خوراکی از محلول ها یا دیسپرسیون های ترکیبات فیلم ساز پدیدمی آیند [۲]. اجزای اصلی فیلم سازی را می توان به سه بخش شامل حلال، پلیمر و نرم کننده (پلاستیسایزر) تقسیم کرد. پلاستیسایزر ها همچون پلیمر ها باید محلول در حلال و نیز با آنها قابل امتزاج باشند [۳۸,۳۷]. تولید فیلم مستلزم وجود دست کم یک ترکیب پلیمری است که قادر به ایجاد ساختار شبکه ای با استحکام و پیوستگی کافی باشد[۳۹]. در ارتباط با تولید فیلم های خوراکی نکات و ظرایف فراوانی وجود دارند که هر یک بر خواص نهایی فیلم های تولید شده اثر قابل ملاحظه دارند. از جمله آنها می توان به اثر عواملی نظیر جنس و غلظت پلیمر فیلم ساز، pH محلول لفاف ساز، دما، زمان، قدرت یونی محلول فیلم ساز، نوع و مقدار افزودنی های مورد استفاده، فشار، نوع ترکیب بندی فیلم از نظر ساده و یا مرکب بودن و مخلوط یا لایه ایبودن(قرار گیری دو یا چند لایه مجزا روییکدیگریا مخلوط شدن اجزاء)، جزئیات مربوط به خواص شیمیایی هر یک از اجزای فیلم ساز، حضور الکترولیت ها و روش تولید فیلم اشاره داشت[۴۳,۴۲,۴۱,۴۰]. تولید این فیلم ها را می توان در دو قسمت شامل تشکیل فیلم به صورت مجزا و تشکیل فیلم به طور مستقیم بر سطح غذا مورد بررسی قرار داد. در حالت نخست، ابتدا فیلم ساخته شده و سپس بر سطح ماده غذایی پوشش داده می شود، حال آنکه در حالت دوم تشکیل فیلم و پوشش دهی آن بر سطح غذا در یک مرحله صورت می گیرد. هر یک از روش های بالا که مورد استفاده قرار گیرند، نخستین مرحله در تولید فیلم، تهیه محلول فیلم ساز است. این محلول، حلال، پلیمر فیلم ساز و افزودنی ها را شامل می شود[۴۰] . در شیوه تشکیل مجزای فیلم، محلول فیلم ساز پس از تهیه شدن با یکی از روش های لایه سازی گسترانده و خشکمی شود. فیلم حاصل با روش های روکش دادن بر سطح ماده غذایی پوشش داده می شود. معادل این شیوه ها در روش پوشش دهی مستقیم فیلم بر غذا، شیوه های افشانی، لایه سازی، برس زنی، غرقابییا غوطه وری و پوشش دهی با بستر سیال را شامل می شود[۴۷,۴۶,۴۵,۴۴,۴۳,۴۱].

۲-۹-۳- خواص فیلم های خوراکی :

۲-۹-۳-۱- خواص ممانعتی (عبور دهی گازها)

خواص ممانعتی فیلم های خوراکی به گازها/بخارات در صنعت غذا، در شرایطی که جلوگیری از پدیده های نامطلوبی نظیر از دست رفتن رایحه، جذب بوهای نامطلوب از محیط، از دست رفتن رطوبت غذا و جذب رطوبت از اتمسفر به غذاهای خشک مطرح باشد، از اهمیت فراوان برخوردار است[۴۷]. به طور کلی فیلم های خوراکی به دلیل آبدوست بودن، از خواص ممانعتی مطلوب به O2 و CO2 به ویژه در رطوبت نسبی پائین برخوردارند[۲]. عوامل محیطی دما و رطوبت نسبی در میزان تراوایی این فیلم ها مؤثرند[۴۸] . زیاد بودن رطوبت در مواد غذایی باعث واکنش های شیمیایی و آنزیمی مخرب و زایل شدن بافت آنها می شود [۲]. به طور کلی خواص ممانعتی فیلم های زیست پلیمری به رطوبت به دلیل خاصیت آبدوستی آنها، بر خلاف خواص ممانعتی به اکسیژن و سایر گازها، ضعیف است [۴۹]. ممانعت به عبور بخار آب با شاخص “تراوائی بخار آب =WVP ” یا ” سرعت گذر بخار آب = WVTR ” [73,41]. و ممانعت به عبور اکسیژن با شاخص” تراوائی اکسیژن =OP ” یا ” سرعت گذر اکسیژن = OTR ” سنجیده می شود[۵۰].
OTR= oxygen transmission rate
OP= oxygenpermeability
WVP=water vapor permeability
WVTR=water vapor transmission rate
استفاده از پوشش های خوراکی به ویژگی های ممانعت در برابر گاز، بخار آب، آروما و روغن وابسته است که به ترکیبات شیمیایی و ساختار پلیمر تشکیل دهنده و ویژگی های محصول و شرایط نگهداری بستگی دارد.
کاهشOTR موجب کاهش اکسیداسیون چربی(رنسیدیتی)، اکسیداسیون میوگلوبین(قهوه ای شدن رنگ)، کاهش تصعید مواد فرار از محصول و جلوگیری از نفوذ مواد فرار از محیط می شود.
در مورد نفوذپذیری به بخار آب از میان ماتریکس پلیمر فیلم میزانWVP برایفیلم های خوراکی بستگی به پلاستیسایزر، دما، رطوبت نسبی و … دارد. میل ترکیب شدن با آب در فیلم ها به ترکیبات هیدروفیلیک موجود در پلیمر نسبت داده شود[۵۱].
هرناندز دریافت که انتقال بخار آب عمدتاً از طریق بخش آبدوست فیلم رخ داده و به نسبت بخش آبدوست و آبگریز ترکیبات فیلم وابسته است.
در مطالعه ایریمو همکارانش در سال ۲۰۰۷ اعلام کردند که عوامل مؤثر در اندازه گیریWVPروش تهیه فیلم و شرایط اندازه گیری هستند. با افزودن مقادیر زیاد گلیسرولWVP بیشتر و یا با افزایش دما کمتر می شود.
سوبرال و همکارانش (۲۰۰۱) بیان کردند که WVP فیلم های ژلاتینی بطور خطی با غلظت سوربیتول افزایش مییابد. منشاء ژلاتین روی مقادیرWVP اثر داشته است، در بیش از g 25 سوربیتول در g100 ژلاتین فیلم هایBHG(ژلاتین گاوی) بیشتر از فیلم هایPSG(ژلاتین خوکی) نسبت به بخار آب نفوذپذیر هستند[۲۹].
لیژا و همکارانش در سال ۲۰۰۹ اثر PH و افزودن روغن ذرت بر WVP فیلم ژلاتینی را بررسی کردند و بیان داشتند که زمانیکهPH محلول های تشکیل فیلم بیش از ۷ تنظیم شود و میزان روغن ذرت افزوده شده به بیش از ۲۵/۲۷%افزایشیابدWVP کاهش مییابد. OPرابطه خطی و مستقیم باPH و میزان روغن ذرت افزوده شده دارد[۵۲].
کارولین و همکارانش (۲۰۰۹) اثر پلاستیک کننده های هیدروفوبیک روی خواص عملکردی فیلم های ژلاتینی را بررسی کردند و اظهار نمودند که با افزایش غلظت پلاستیسایزرهای هیدروفوبیک مشتق شده از اسید سیتریک و لستین سویاWVP افزایشمییابد. آنها همچنین بیان داشتند که فیلم های ژلاتینی حاوی عصاره یوکاWVP کمتری در مقایسه با فیلم های حاوی لستین دارند[۵۳].
مورالیو همکارانش (۲۰۱۲) WVP فیلم های خوراکی ژلاتین ماهی تهیه شده باروش های اکستروژن و کاستینگ را بررسی کردند واعلام نمودند که مقادیر نفوذپذیری به بخار آب فیلم های اکستروژن بیشتر از فیلم های کاستینگ می باشد[۴۷].
پرز و همکارانش (۲۰۰۹) بیان داشتند که WVP فیلم ژلاتین ماهی کد با افزودن روغن آفتابگردان کاهش نیافته و حتی با گذشت زمان نگهداری افزایش نیزیافت ولی با افزودن روغن به دلیل واکنش های پروتئین–لیپید عدم حلالیت بیشتر فیلم را موجب شد[۵۴].
الحسن و همکارانش (۲۰۱۲) اظهار داشتند که WVP فیلم های خوراکی نشاسته ساگو و ژلاتین ماهی با افزایش در میزان ژلاتین ماهی در محلول های نشاسته WVPافزایشمییابد[۵۵].
جانگو همکارانش (۲۰۰۸) بیان داشتند که فیلم های خوراکی ژلاتینی تهیه شده با روش اکستروژن در مقایسه با فیلم های ساخته شده با روش کاستینگ همراه با پلاستیسایزر گلیسرولWVP ، کشیدگیEبالاتر و مقاومت کششی(TS) کمتری دارند[۵۶].
جییوگاو و همکاران در سال ۲۰۰۹بیان داشتند، در فیلم بر پایه نشاسته نخود با پلاستیسایزر گلیسرول(GPS) با پر کننده اکسید روی به همراه۴۰%کربوکسی متیل سلولز (ZnO-CMC)،WVPدر فیلم های کامپوزیتZno-CMC/GPS با افزایش محتویZno-CMC کاهش معنی داری پیدا می کند که نشان دهنده این موضوع است که مقاومت در برابر آب در کامپوزیت بهتر از ماتریکس خالص است[۵۷].
لی و همکاران در سال ۲۰۱۰نشان دادند کهWVPدر فیلم هایPVC با فزایش مقدار نانو ذرات اکسید روی کاهش قابل توجه ای دارد(P<0.05) بنابراین فیلم های پوشیده شده با نانو ذرات اکسید روی می توانند مولکول آب بیشتری در سیستم بسته بندینگه دارند و در نتیجه عمر مفید برخی مواد غذایی مانند میوه ها و سیبزیجات را به تاخیر می اندازد. این محققین بیان کردند که ضعف اصلی فیلم های خوراکیWVTR بالای آنهاست که در این تحقیق مشخص شد که نرخ انتقال رطوبت نسبی و اکسیژن در بسته بندی های نانو کاهش یافت در مقایسه با بسته بندی های طبیعی در نتیجه فیلم های پوشش داده شده با نانو اکسید روی پتانسیل خوبی برای بسته بندی مواد غذایی است[۱۲].
طی تحقیقاتBroody در سال ۲۰۰۶ نشان داده شد که نانو کامپزیت هایCNTs با PLA تا ۲۰۰ درصد سرعت انتقال بخار آب را بهتر از PLA خالص افزایش می دهد.

۲-۹-۳-۲- خواص مکانیکی

به طور معمول، مقاومت مکانیکی فیلم های هیدروکلوئیدی بر اساس سه پارامتر مورد بررسی قرار می گیرد: استحکام کششی (TS) مدول یانگ (Yو درصد افزایش طول در نقطه شکست (E).قدرت کشش، خواص ازیاد طول،مدول یانگ توسط منحنی استرس–استرین (تنش-کرنش) توسط انجمن مواد و آزمایش آمریکا (ASTM ) تعریف شده است.
خواص مکانیکی فیلم ها به نیروهای بین مولکولی زنجیره های پلیمری سازنده آن ها، نسبت ترکیبات سازنده افزودنی های اضافه شده در شرایط محیطی بستگی دارد[۱۱,۵۹]. مهمترین شاخص های سنجش خواص مکانیکی عبارتند از:
استحکام کششی(TS) بیشترین نیرویی که سبب کسیختگی جسم می شود تقسیم بر سطح مقطع جسم را گویند. نشان دهنده قدرت کششییا فشاری آن جسم است و یا نشان دهنده مقاومت جسم است.
کشیدگی در نقطه شکست (E%) بیشترین تغییر طول نسیت به طول اولیه را گویند.به عنوان یک خاصیت جسم معرفی می شود که انعطاف پذیری جسم را بررسی می کند.نشان دهنده قدرت کشش پذیری است.(چند درصد طول می تواند کش بیاید ولی پاره نشود)
مدولیانگ (Young’s moduls) نسبت stress به strain در ناحیه خطی است که میزان سختی جسم را بررسی می کند و نشان می دهد که هرچه سختی جسم بیشتر باشد سختی جسم بیشتر است.
ویلمهلم و همکاران در سال ۲۰۰۳ نشان دادند که افزودن پر کننده غیر آلی به ماتریکسPS-PVOH سفتی فیلم را افزایش می دهد[۹].
لین و همکاران در سال ۲۰۰۹ نانو ذرات اکسید روی را در سه شکل(P-N-W)به پلیمر پلی پروپیلن(PP)اضافه کردند. که نتایج نشان داد ساختار شش ظلعییا چند وجهیrod اجازه می دهد، استرس به طور موثرتری نسبت به دیگر نانو ذرات ZnOبه ماتریکس پلیمری منتقل شود که سبب افزایش قدرت و سفتی کامپوزیت می شود. پر کننده ZnO _ N کمترین میزان کشیدگی(E%)را دارد که بدین علت است که بطور متوسط سایز کریستال کوچکتر است و تمایل دارد به آگلومیریزه شدن (بهم پیوستن) در هنگام مخلوط شدن با پلی پروپیلن دارد، در نتیجه ماتریکس حاصل خواص کششی پایین تری دارد[۶۰].
لیو همکارانش (۲۰۰۹) اثرات نانو ذرات ZnOبر خواص مکانیکی پوشش های پلی اورتان را بررسی کرده اند. پوشش های پلی اورتان غنی شده با نانو ذرات ZnOتا ۲ درصد وزنی بهبود قابل توجهی در Young’s moduls و استحکام کششی (TS) نشان داده اند. پلی اورتان به دلیل خواص فیزیکی خوب مانند انعطاف پذیری در دمای پایین، استحکام کششی، قابلیت کنترل سختی و شفافیت به طور گسترده ای استفاده می شود اما از معایب آن مقاومت دمایی پایین و دوام مکانیکی پایین آن می باشد. اندازه نانومتر و بویژه سطح تماس زیاد نانو فیلرها واکنش سطح داخلی فیلر و پلیمر را افزایش داده و در نتیجه موجب بهبود خواص پلیمر می شود. آزمایش های متناوب نشان می دهد که نانوفیلر ذرات ZnO استحکام را افزایش می دهد اما تأثیری بر انعطاف پذیری فیلم های کامپوزیتی ندارد. بالا رفتنYoung’s moduls و استحکام کششی ممکن است به دلیل محدودیت نسبی حرکت اجزاء ساختاری زنجیرهPU با افزودن ZnO باشد. صاف کردن نیز می تواند سبب تراکم نانو ذرات ZnO در فیلم خشک شده و منجر به تنزل خاصیت مکانیکی فیلم شود[۱۷].
کونگ و همکارانش (۲۰۰۴) خواص مکانیکی فیلم های ترکیبی ژلاتین را مطالعه کردند. مطالعات زیادی برای بهبود خواص مکانیکی فیلم های پلی ساکاریدی با ترکیب شدن مواد هیدروفوب و پلاستیک کننده ها صورت گرفته است.محققان فوق گزارش کرده اند که ترکیب شدن ژلان در ژل های ژلاتینی منجر به افزایش سینرژیستی قدرت شبکه ژلی و بهبود ثبات و استحکام ژل شده است. اثر نسبت ژلان/ژلاتین و غلظت NaCl روی خواص مکانیکی این فیلم ها بررسی شده است. TS (ماده جامد کل ) تأثیر مهمی روی خاصیت مکانیکی فیلم دارد.استحکام به کشش فیلم های کامپوزیتی ژلان/ ژلاتین به نسبت افزایش ژلاتین به طور خطی کاهش مییابد در حالیکه مقاومت کششیTE با افزایش ژلاتین افزایش مییابد. در واقع ژلاتین جهت ایفای نقش پلاستیک کننده مناسب می باشد که انعطاف پذیری فیلم را افزایش داده و شکنندگی فیلم را نیز کاهش می دهد. وزن مولکولی نسبتاً پایین ژلاتین می تواند اجازه دهد که براحتی در شبکه های ژلان جای گرفته و موجب انعطاف بیشتر و کاهش سختی فیلم های کامپوزیتی گردد[۱۱].
ناکائو و همکارانش (۲۰۰۷) تهیه فیلم های ترکیبی ژلاتین و پروتئین ایزوله سویا و خواص نوری، مکانیکی، تورم فیلم های کامپوزیتی تهیه شده از پروتئین ایزوله سویا (SPI)و ژلاتین را مطالعه کرده اند. SPI بوی لوبیایی کمی دارد و فیلم نسبتاً ترد و شکننده ای تشکیل می دهد و خواص مکانیکی نسبتاً ضعیفی دارد. خواص پروتئین سویا با ترکیب شدن با ژلاتین، نشاسته، آلژینات سدیم و وی پروتئین ایزوله می تواند بهبود یابد. نتایج آزمایشات نشان داد که افزایش میزان ژلاتین استحکام کششی، مقاومت به پارگیE، ضریب الاستیک را بطور چشمگیری بهبود داده است. وقتیکه مقدار ژلاتین در فیلم کامپوزیتی افزایش مییابد فیلم شفاف تر، یکنواخت تر، منعطف تر می شود. فیلم ژلاتین خواص مکانیکی بهتری نسبت به فیلمSPI دارد. که این حقیقت به واکنش پروتئین/ پروتئین که بوسیله پیوندهای هیدروژنییا توسط واکنش الکترواستاتیک و یابا خاصیت هیدروفوبی ایجاد می شود بر می گردد. در کل افزایش نسبت ژلاتینTS مواد جامد کل، مقاومت به پارگیEB، ضریب الاستیکEM و قابلیت تورم فیلم های کامپوزیتی را افزایش داده و فیلم خیلی بیشتر شفاف می شود[۱۰].

تعاریف عملیاتی :
فرایند مفهوم سازی وعملیاتی کردن را می توان مشخص کردن متغیرها و صفات تشکیل دهنده آنها انگاشت. در عملیات سازی رویه های تجربی عینی را که منجر به سنجش متغیرها خواهند شد مشخص می سازیم. به عبارت بهتر می توان گفت که عملیات سازی عبارت است از مشخص ساختن نهایی نحوه تشخیص صفات مختلف متغیری معین در دنیای واقعی (ببی،۱۳۸۱:۳۴۱). برای مشخص شدن این مطلب که متغیرهای مورد استفاده در این پژوهش به چه ترتیب مورد مطالعه قرار گرفته اند لیست متغیرها وتعریف عملیاتی آنها در جدول شماره ۴-۱ آورده شده است.

جدول ۴-۱: تعاریف عملیاتی متغیرهای بکار گرفته شده در مطالعه حاضر:

شاخص ها:
اقتدار واستقلال زنان:
در کنفرانس قاهره (۱۹۹۴) موضوعی مورد توجه قرار گرفت که در کنفرانسهای قبلی کمتر بدان توجه شده بود. توجه به موقعیت زنان و بهبود کیفیت زندگی آنان را نمی توان درتاثیر بر توسعه پایدار مد نظرقرار نداد. به طور کلی می توان چنین عنوان کرد که بهبود وضعیت زنان در جامعه که به برابری جنسی می‌ انجامد تاثیرات معناداری بر باروری داشته است(عباسی به نقل از مک دونالد،۱۳۸۴). برابر بودن زن ومرد در فعالیتها، زنان را بهتر در فرایند برنامه ریزی قرار می دهد و در نتیجه باروری را دستخوش تغییر می کند.
سنجش اقتدار و استقلال زنان بنا به دلایل عنوان شده می بایست به عنوان متغیری مهم در تحلیلها مورد توجه قرار می گرفت. بر این اساس ما از این مفهوم در مطالعه خود استفاده کردیم. سنجش اقتدار زنان به گویه هایی نیاز داشت که به ابعاد مختلف این مفهوم بپردازد اما سنجش برخی از این ابعاد در جامعه مورد مطالعه مقدور نبود. در مطالعه حاضر به سه بعد، استقلال در رفت و آمد، استقلال در اداره امور خانه و کنترل بر بدن توجه شده است (جدول۴-۲). برای سنجش استقلال اقتصادی زنان بعنوان بعدی ازاستقلال زنان از دو سوال شغل و درآمد زنان استفاده شد اما بدلیل اینکه اکثریت زنان در نمونه مورد بررسی شغل خود را خانه داری و بدون درآمد عنوان کردند از سنجیدن این بعد در مطالعه صرف نظر شده است.

۳-۴-۱ لیزرهای فیبری رامان برای کاربردهای پزشکی ۳۸

۳-۴-۲ لیزر رامان فیبری چند طول موجی برای کاربردهای حسگری دور برد ۳۹
۳-۴ -۳ لیزر رامان فیبری دو بار گذار با کاربرد زیست پزشکی ۴۴
فصل چهارم:حل معادلا ت مربوط به لیزرهای فیبری آبشاری رامان
به روش تحلیلی
۴-۱ شکل کلی لیزر فیبری آبشاری رامان ۴۸
۴-۱-۱ دستگاه معادلات مربوط به توان موج های پمپ و مولفه های استوکس ۴۹
۴-۱-۲ ضرایب بازتاب صفحات براگ ۵۰
۴-۱-۳ اعمال تغییر متغیردر دستگاه معادلات ۵۱
۴-۱-۴ اعمال تقریب برای حل دستگاه معادلات بالا ۵۴
۴-۲ الگوریتم تقریب اولیه ۵۶
۴-۳ پیاده سازی الگوریتم تقریب اولیه برای چیدمان لیزر پیشنهادی ۶۰
عنوان صفحه
۴-۳-۱ پارامترهای مورد نیاز ۶۰
۴-۳-۲ نتایج بدست آمده با بهره گرفتن از الگوریتم تقریب اولیه ۶۰
۴-۴ مقایسه روش تقریب اولیه با داده های تجربی ۶۰
فصل پنجم:حل معادلا ت مربوط به لیزرهای فیبری آبشاری رامان به روش عددی
۵-۱ حل گر عددی ode45 67
۵-۲ روش طیفی ۷۰
۵-۲-۱ روش طیفی فوریه ۷۲
۵-۲-۲ روش طیفی چبیشف ۷۵
۵-۳ حل دستگاه معادلات توان توسط روش طیفی فوریه ۷۶
۵-۴ مقایسه روش های تقریب اولیه، حل گر عددی ode45 و طیفی چبیشف با سایر
روش های عددی به کار رفته در مقالات ۸۱
نتیجه گیری ۸۴
پیشنهاد برای ادامه کار ۸۶
فهرست منابع ۸۷
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول۲-۱ طول موج مولفه های استوکس مختلف تولید شده طی فرایند SRS. ۲۷
جدول۳-۱ مقایسه ویژگی های لیزرهای رامان فیبری با چیدمان های مختلف. ۳۹
جدول ۴-۱ پارامترهای مربوط به چیدمان لیزر شکل ۴-۱ ۶۰
جدول ۴-۲ پارامترهای مورد نیاز مربوط به چیدمان آزمایشگاهی لیزر فیبری رامان ۶۳
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل ۱-۱ فیبر با ضریب درجه ای و مرحله ای ۷
شکل ۱-۲ دستگاهی که برای کشیدن فیبر استفاده می شود. ۸
شکل ۱-۳ روش ته نشینی بخار تصحیح یافته را نشان می دهد. ۹
شکل۱-۴ جذب بر حسب طول موج یک فیبر تک مد با قطر هسته ۹.۴ میکرومتر ۱۱
شکل۱-۵تلفات و پاشندگی فیبرها و فیبر خشک که میزان یون OHدر آن بسیار
پایین است. ۱۳
شکل۱-۶پایستگی انرژی پراکندگی القایی رامان. ۱۷
شکل۱-۷توصیف مولکولی پراکندگی القایی رامان. ۱۸
شکل۲-۱ طیف بهره رامان برای سیلیکای فیوز شده در طول موج پمپ ۱ میکرومتر. ۲۲
شکل۲-۲ طیف بهره رامان به عنوان تابعی از جابجایی فرکانسی برای مقادیر مختلف
ناخالصی اکسید ژرمانیم. ۲۳
شکل۲-۳ نقاطs1 تا s5 مولفه های استوکس همزمان تولید شده را با بهره گرفتن از توان
پالسی ۱.۰۶ میکرومتر نشان می دهند. ۲۷
شکل ۲-۴ شمای یک لیزر رامان کوک پذیر. ۲۸
شکل۲-۵ شمای یک صفحه فیبری براگ را نشان می دهد. نواحی تیره و روشن درون

• • استفاده مجدد از دانش موجود: اگر چه اصطلاح واحدی برای توصیف دانش سازمانی وجود ندارد، اما تعدادی مفاهیم دقیق و مستند در این رابطه وجود دارند. یک سیستم مدیریت دانش باید یک مجموعه‌ کامل از دانش موجود را ایجاد کند. این کار دلایل گوناگونی دارد از جمله: استفاده مجدد از دانش نه تنها به لحاظ اقتصادی کار مفیدی است بلکه این کار می‌تواند به بهبود کیفیت محتوای سیستم مدیریت دانش نیز کمک کند و علاوه بر این، انجام چنین کاری، باعث بهبود ارتباط بین افراد می‌شود.

• مدیریت دانش امری پایان‌ناپذیر: ممکن است مدیران دانش مدار احساس کنند که اگر آنها تنها می‌توانستند دانش موجود در سازمان خود را تحت نظارت درآورند، کار خود را با اثربخشی انجام می‌دهند. فناوری جدید، رویکردهای مدیریتی نو و اهمیت مشتری همیشه باید در مدیریت دانش مدنظر قرار گیرند. شرکتها، راهبردها، ساختارهای سازمانی و کالا و خدمـــــات خود را تغییر می‌دهند و به تغییر مداوم این عوامل بر اساس نیازهای محیطی تأکید دارند. مدیران جدید، نیازمند دانش جدید هستند.

• حمایت از دیدگاه‌های مختلف: یک سیستم مدیریت دانش باید به منظور حمایت از استفاده‌ کنندگان مختلف دانش و به دلیل وجود کارهای گوناگون در سازمان، دیدگاه های مختلفی را ارائه دهد که در مورد دانش از طریق سیستم مدیریت دانش ذخیره می‌شود.

• یکپارچه‌سازی دانش با اطلاعات: در سیستم‌های مدیریت دانش تأکید به روی دانش است نه اطلاعات. اما نه به این مفهوم که باید نسبت به اطلاعات کاملاً بی‌توجه بود. این موضوع به دو دلیل صورت می‌گیرد: اول اینکه، تمایز قایل شدن بین دانش و اطلاعات، که آن نیز به قضاوت ذهنی ما بستگی دارد و دوم اینکه؛ دانش ارزش اطلاعات را بالا می‌برد و در مقابل اطلاعات باعث افزایش ارزش دانش می‌شود.

• حمایت از آگاهی افراد نسبت به دانش سازمانی: به منظور افزایش یادگیری سازمانی، سیستم مدیریت دانش باید به انتشار دانش بینجامد. برای این منظور سیستم باید امکاناتی را فراهم کند که افراد به راحتی به اطلاعات و دانش دستیابی پیدا کنند و نیز به راحتی بتوانند آن را در اختیار افراد دیگر قرار دهند (صیف و همکاران، ۵۰، ۱۳۸۵).

۲-۱-۱۰) کارایی مدیریت دانش
حوزه رقابت، سازمانها را مجبور می‌سازد که با نیاز به کارایی روبرو شوند و آنها را تشویق کنند، از مدیریت دانش برای ارتقاء و عوامل هوشمند استفاده کنند و همچنین آنها را قادر می‌سازند که از امکانات و ابزارهای تکنیکی استفاده بیشتری نمایند. سازمان می‌تواند بعضی از دارایی‌های غیر محسوس خود را اندازه‌گیری نماید و از نسبتهای غیرمالی و یا شاخصهایی برای اندازه‌گیری کارایی مدیریت سود جویند. بسته به مهمترین فرایندهای تولید کننده ارزش، هر سازمانی مجبور است که این دارایی‌ها را انتخاب نماید تا مبنایی برای مقیاس داشته باشد و همچنین شاخصهای سودمندی داشته باشد. اندازه‌گیری دارایی‌های غیرمحسوس کار آسانی نیست، زیرا نه تکنیکهای ویژه‌ای وجود دارد و نه معیارهای ارزیابی. به علاوه مدیریت نیازمند بدست آوردن صلاحیتها و یا کیفیت‌هاست که سیستمهای اندازه‌گیری را ایجاد و خصوصیات مشکلات موجود در قلمرو مسائل نامحسوس را بشناسد. بر طبق خصوصیات جاری، اقتصاد دانش در حال بروز باید به حساب آورده شود. به عنوان مثال بعضی از سازمانها مثل شرکتهای تکنولوژی پیشرفته و شرکتهای خدمات حرفه‌ای از قبل در حال تجربه تأثیرات اقتصاد دانش هستند. مدیریت دانش مستقیماً به قدرت رقابتی دانش یک سازمان مربوط است و در حقیقت دانش موجود می‌تواند با آنچه یک سازمان باید برای اجرای استراتژیک خود بداند، مقایسه شود و نیاز به کارایی سازمانی و استفاده از توسعه دانش فراگیر را برای نیل به سطح قابل قبولی از فرایند مدیریت دانش برمی‌انگیزاند. مزایای ناشی از مدیریت دانش، بستگی به نوع کاربرد دانش دارد، به عنوان مثال به علت فعل و انفعالات متقابل پایین دانش از قبل آماده شده، انتشارات الکترونیک (مثل تکست بوکسها، سرفصل و دروس الکترونیک) می‌توانند راه مؤثری در صرفه‌جویی هزینه یا افزایش کارایی باشد. از سوی دیگر کاربردهایی که خاصیت واکنش بیشتر دارند، حمایت برای حل مشکلات ایجاد می‌کنند و همچنین برای ایجاد خلاقیت و ایجاد محصولات جدید، مدیریت باید بین کارایی مدیریت دانش، تعهد عملیات هوشمند و عملکرد ابزارهای فنی، یک تعادل پایدار برقرار نماید. یک ترکیب متناسب از منابع هوشمند می‌تواند به مدیران کمک کنند تا مشکلات را بهتر پیش‌بینی نموده و تلاشهای ابتکاری را هدایت نمایند و به کارایی بیشتر مدیریت دانش یاری رسانند، ضمن آنکه بر دسترسی به اهداف سازمانی تمرکز داشته باشند. بر مبنای مجموعه‌ای از ابزارهای فنی SDSS (کار گروهی و واسطه‌ها، عوامل یکپارچه‌کننده سیستم، نرم‌افزار و سخت‌افزار) سازمانها می‌توانند تلاش نمایند که یک رهیافت جدیدی برای نیل به سطوح بالاتر، تصمیمات استراتژیک یکپارچه، کارایی سازمانی و عملکرد مدیریت دست یابند (قربانی، ۷۷، ۱۳۸۶).
۲-۱-۱۱) اهمیت نیاز به مدیریت دانش برای سازمانهای اجرایی و دولتی
مدیریت دانش دارای یک اهمیت فزاینده برای دولت جهت مواجهه با مخاطراتی است که توسط اقتصاد دانش محور ایجاد می‌شود. این مخاطرات در جنبه‌های زیر مورد توجه قرار می‌گیرند؛
دانش به یک عامل حیاتی تعیین کننده برای رقابت‌پذیری در بخش دولتی تبدیل شده است. خدمات ‌رسانی و سیاستگذاری دو فعالیت اصلی دولتها هستند. در یک اقتصاد دانش‌محور، دولتها به شدت در هر دو زمینه با رقابت بین‌المللی و حتی ملی مواجه شده‌اند. برای مثال در سطح بین‌المللی، سازمانهای غیردولتی و دولتها با سازمانهای خارجی که خدمات مشابه ارائه می‌دهند در حال رقابت هستند. مؤسسات تحقیقاتی برای جذب بهترین محققان و سرمایه‌گذاران در حال رقابت با یکدیگرند در حالی که دانشگاهها نیز به دنبال به دست آوردن بهترین سرمایه‌گذاریها، دانشجویان و استادان هستند. در سطح ملی نیز رقابت افزایش یافته است. در بخش دولتی کالاها و سرمایه‌ها آنقدر که در بخش خصوصی دارای اهمیت هستند، مهم شمرده نمی‌شوند، بلکه این دانش است که به عنوان مهمترین فاکتور رقابتی شناخته می‌شود. دانش مهمترین فاکتور رقابت و منبع اصلی و مرکزی دولت است. کارکرد اثربخش دولت در گرو انتشار دقیق و مؤثر دانش است. شرکتهای خصوصی به تولید کالا و خدماتی می‌پردازند که مستقیماً در رقابت با کالا و خدمات بخش دولتی است. آموزش، دانش، امنیت و علــــم از جمله زمینه‌های رقابت بین این دو بخش است. بـرای مثال آموزش از راه دور و به ویژه آموزش از طریق اینترنت توسط شرکتهای خصوصی، ارائه خدمات آموزشی توسط دولت را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. وقتی مشتریان بتوانند نیازهای خود را به صورت کاملاً دلخواه و سفارشی توسط بخش خصوصی برطرف کنند. ناخودآگاه چنین انتظاری را از بخش دولتی نیز خواهند داشت. بازنشسته شدن کارمندان دولت و همچنین انتقال آنها بین بخشهای مختلف، چالش جدیدی برای ابقای دانش و حفظ حافظه سازمانی و متعاقب آن آموزش کارکنان جدید ایجاد می‌کند. به مرور زمان کارمندان فعلی دولت تا چند سال آینده بازنشسته خواهند شد. این به عنوان یک مشکل اصلی پیش روی بسیاری از دولتهاست. سازمانهای دولتی نیازمند این هستند که با ابتکار عمل، دانش کارکنان ارشد را حفظ کنند، زیرا در غیراین صورت ارائه خدمات به بخش عمومی دچار مشکل خواهد شد. بنابراین، کسب دانش از کارکنان ارشد و سپس انتقال آن به سایر کارکنان و همچنین روزآمد کردن آموخته‌ها طی زمان امری بسیار حیاتی است. افزایش روزافزون شهروندان دانش‌مدار، دولت را مجبور می‌کند تا در رأس دانش‌های ایجاد شده و به روز قرار گیرد. مدیریت دانش بیان می‌کند که مهمترین منابع ارزشمند هر سازمان، دانش کارکنان آن است. این تأکید و تمرکز با توجه به شتاب روزافزون تغییرات در سازمان و در کل جامعه انجام می‌گیرد (نوروزیان،۲۰، ۱۳۸۴). مدیریت دانش بیان می‌کند که امروزه تقریباً تمامی امور مستلزم انجام کار دانش‌محور هستند و لذا تمامی کارکنان باید به نوعی به کارکنان دانش‌محور تبدیل شوند (کار انجام شده توسط کارکنان به جای اینکه به نیروی بازوی آنها وابسته باشد به دانش آنها متکی است). این بدین معناست که خلق، تسهیم و استفاده از دانش یکی از مهمترین فعالیتهای هر فرد در هر سازمان است (سرگزی، ۲۰، ۱۳۹۱).
۲-۱-۱۲) نیاز به چارچوب مدیریت دانش در بخش دولتی
بسیاری از محققان، مدلها و چارچوبهای مختلفی برای درک مفهوم و همچنین پیـاده‌سازی مدیریت دانش ارائه کرده‌اند. اگرچه چارچوبهای زیادی برای پیاده‌سازی مدیریت دانش در بخش خصوصی ارائه شده است. تعداد بسیار کمی که به صورت مجزا برای دولت طراحی شده باشند وجود دارد. بخش عمومی متفاوت بودن خود با بخش خصوصی را پذیرفته و از این جهت برخی مشخصه‌ های ویژه نیز دارد. چارچوب مدیریت دانش برای بخش دولتی دو تفاوت عمده با چارچوبهای ارائه شده برای بخش خصوصی دارد. اولاً بخش دولتی به ذینفعان^[۱۵] تعلق دارد. در حالی که بخش خصوصی متعلق و وابسته به شرکا و سهامداران^[۱۶] است. رویکرد ذینفعان در بخش دولتی مستلزم وجود بخشهای گوناگون و متعدد در فرایند است و از این رو، کار در مورد آن با مشکلات بیشتری مواجـــه است. در بخش دولتی این ذینفعان می‌توانند شهروندان، حکومتهای محلی و ایالتی، شرکتهای خصوصی، کاربران و… باشند و زمانی که دولت اقدام به سیاستگذاری و تصمیم‌گیــری و برنامه‌ریزی و ارائه خدمات می‌کند. مجبور به در نظر گرفتن منافع و نظرات و علایق تمامی ذینفعان است. در بخش خصوصی، شرکتها در برابر سهامداران خود پاسخگو هستند، اما تنها چیزی که در این بخش اهمیت دارد اینست که سرمایه‌گذاری انجام گرفته پربازده باشد. دومین وجه تمایز چارچوبهای مدیریت دانش در بخشهای خصوصی و دولتی در رقابت‌پذیری آنهاست. بخش خصوصی بر پایه رقابت بنا شده و اصولاً رقابت‌پذیر است. در حالی که بخش دولتی مبتنی بر فاکتورهایی مانند ارائه خدمات، تهیه اطلاعات، شناسایی دانش، تسهیم و استفاده از آن است. با توجه به همین فاکتور حیاتی یعنی رقابت‌پذیری، اساس کار شرکتهای خصوصی بر هوشیاری جهت کسب مزیت رقابتی در محیط متغیر است و در این راه سعی می‌کنند تا همواره خود را با ابزارهای مدیریتی نوین، تکنیکها و فلسفه‌های نوین منطبق سازند. اما در مقابل چنین روندی در بخش دولتی وجود ندارد و انگیزه چندانی برای ایجاد تغییر در نحوه ارائه خدمات وجود ندارد. هرچند انحصارات موجود در بخش دولتی تا حدی در مقابل جهانی شدن اطلاعات و افزایش تعداد کاربران و سرمایه با چالش مواجه شده است. با توجه به چنین امری بخش دولتی باید توجه بیشتری به شناسایی، تسهیم و بهره‌برداری از دانش کند. این دو دلیل عمده به شدت بر روی استراتژای پیــاده‌سازی مدیریت دانش تأثیر می‌گذارند. لذا بر این نکته تأکید می‌شود که نیاز به توسعه یک چارچوب عمومی برای بخش دولتی به کمک فهم و استفاده از تجارب مدیریت دانش احساس می‌شود (نوروزیان، ۲۵، ۱۳۸۴).
۲-۱-۱۳) عناصر مهم در چارچوب مدیریت دانش در بخش دولتی
افراد، فرایندها و فنآوری سه عنصر اصلی هر محیط سازمانی هستند. مدیریت دانش به منظور ایجاد روحیه تسهیم و استفاده از دانش، روی افراد و فرهنگ سازمانی تأکید می‌کند. همچنین به منظور پیدا کردن، ایجاد، اکتساب و تسهیم دانش بر روی فرایندها یا روشها متمرکز می‌شود و به منظور ذخیره‌سازی دانش و قابل استفاده کردن آن به هنگام کار گروهی (بدون اینکه افراد در واقع و به صورت فیزیکی کنار هم باشند) بر روی فنآوری متمرکز می‌شود. افراد مهمترین بخش هستند؛ زیرا مدیریت دانش با تمایل افراد به تسهیم و استفاده از دانش وابستگی مستقیم دارد. افراد، فرایندها و فنآوری همواره می‌توانند به عنوان یک عامل محرک و یا یک مانع برای حرکت دانش محسوب شوند. لذا می‌باید همواره موانع را شناسایی و برطرف کرد و به گسترش و ازدیاد عوامل محرک پرداخت.
افراد: تغییر فرهنگ سازمانی و سازگاری آن جهت پذیرش مدیریت دانش (قراردادن فرهنگ سازمانی در راستای مدیریت دانش) مهمترین و چالش برانگیزترین کار در مدیریت دانش است. موقعیت مدیریت دانش در درجه اول به انگیزه، تمایل و توانایی افراد برای تسهیم و به اشتراک‌گذاری دانش خود و استفاده از دانش دیگران وابسته است. ساختار بخش دولتی به صورت کاملاً تقسیم‌بندی شده و جزیره‌ای است. در این ساختار، فرهنگ حاکم مانع از انتقال اطلاعات از یک بخش به بخش دیگر می‌شود. تا زمانی که ساختار ذهنی مدیران و کارکنان بخش دولتی بر پایه چنین چیزی باشد و در اختیار داشتن و انحصار دانش را قدرت تلقی کنند، به ندرت پیش می‌آید که دانش بین بخشهای مختلف سازمان و یا سطوح سازمانی مختلف انتقال پیدا کرده و جریان یابد. البته ممکن است در برخی موارد افراد به تسهیم دانش خود با دیگران بپردازند که چنین امری نیز بیشتر در جهت کسب شهرت، اعتبار، قدر و منزلت و یا حتی در برخی موارد متأثر از گرایشهای انسان دوستانه است. به منظور تغییر رفتار و منش افراد و کاهش موانع موجود، باید فرهنگ تسهیم و به اشتراک‌گذاری دانش را در سازمان ایجاد کرده و توسعه داد. چارچوب ارائه شده، موارد زیر را جهت انجام تغییرات لازم پیشنهاد می‌کند:
۱ ـ آگاهی افراد را نسبت به فواید و مزایای مدیریت دانش افزایش دهید. کارکنان و مدیران باید از تغییرات و مزایای حاصل از پیاده‌سازی مدیریت دانش اطلاع حاصل کنند. اگر آنها بر این باورند که داشتن دانش و انحصار آن قدرت محسوب می‌شود، باید درک کنند که تسهیم دانش یک قدرت مضاعف است؛
۲ ـ یک محیط مبتنی بر اعتماد ایجاد کنید. افراد وقتی یکدیگر را بشناسند و به هم اعتماد داشته باشند، تمایل بیشتری نسبت به تسهیم دانش خواهند داشت؛
۳ ـ رهبرانی را پرورش دهید که به عنوان یک نمونه و مدل، تسهیم دانش را ترویج کنند؛
۴ ـ یک تیم برای شناسایی افراد فعال در این زمینه و تقدیر از آنها ایجاد کنید. افراد نه تنها باید برای به اشتراک گذاشتن دانش خود تقدیر شوند بلکه باید برای استفاده از دانش دیگران نیز مورد تشویق واقع شوند. این امر می‌تواند از طریق طرحهای ارتقاء سالانه افراد، طی مراسم رسمی و یا به کمک مشوقهای مالی انجام گیرد. حتی می‌توان این موضوع را به عنوان یکی از الزامات شغلی افراد قلمداد کرد؛
۵ ـ یکی دیگر از راه ها، ایجاد و توسعه گروههایی تحت عنوان اجتماعات مشق^[۱۷] ((COPs است. اجتماعات مشق مراکز دانش هر سازمان هستند که در آنها عده‌ای از افراد با مسئولیتهای کاری مشابه (بدون اینکه عضو یک تیم کاری رسمی باشند) به خلق، تسهیم و استفاده از دانش می‌پردازند. اجتماعات مشق یکی از ابزارهای اصلی تهیه و به اشتراک‌گذاری دانش ضمنی است. این اجتماعات در فعالیتهای بخش عمومی به خوبی قابل استفاده و مؤثر هستند. به منظور اثربخشی بهتر این اجتماعات، سازمانها می‌بایست منابع لازم را برای آنها فراهم آورند و به تمامی افراد فرصت حضور بدهند. هر چند در برخی موارد، افراد تــرجیح می‌دهند تا دانش را فقط در اجتماع خود (مثل مجموعه مهندسان، دانشمندان، محققان و…) به اشتراک‌گذارند و تمایلی به تسهیم دانش با افراد خارج از اجتماع خود ندارند. باید به دقت مراقب این موضوع بود.
فرایند: با توجه به متدولوژیهای موجود، چارچوب مدیریت دانش در رابطه با فرایندها و تکنیکهای مدیریت دانش موارد زیر را پیشنهاد می‌کند:
۱ ـ شناسایی؛
۲ ـ تسخیر؛
۳ ـ انتخاب؛
۴ ـ ذخیره‌سازی؛
۵ ـ تسهیم؛
۶ ـ کاربرد؛
۷ ـ خلق.
یک راه برای شناسایی دانشی که باید در اختیار گرفته شده و کسب گردد (دانشی که در ذهن افراد متخصص سازمان وجود دارد) انجام ممیزی دانش است. به کمک انجام یک ممیزی، انواع دانش مورد نیاز، منابع، نقاط ضعف و قوت، جریانهای دانش و … که جهت توسعه و ایجاد یک استراتژی دانش برای سازمان مورد نیاز هستند، آشکار می‌شود. برای مثال می‌توان به طرح چند سؤال ساده برای کارکنان سازمان، حوزه‌های کلیدی دانش را که در خطر از دست رفتن هستند شناسایی کرد. همچنین می‌توان تعیین کرد که چه دانشی و از چه کسی باید اخذ گردد. نمونه‌هایی از این سؤالها عبارتند از:
ـ با توجه به بازنشسته شدن و یا انتقال کارکنان طی دو، سه سال آینده و عدم وجود کارکنان جایگزین،
کدام حوزه دانش در خطر از دست رفتن است؟
ـ چه کسی در این زمینه دارای تخصص است؟
ـ شما به این بخش از سازمان در مقایسه با اهداف استراتژیک سازمان چه امتیازی از یک تا ده می‌دهید؟
در زمینه تسهیم دانش نیز همانگونه که مورد بحث واقع شد می‌بایست به تشویق و ترغیب کارکنان پرداخت. به منظور توسعه کاربرد دانش در مجموعه‌های دولتی می‌توان در ساختار سازمانی رسمی سازمان، جایگاهی را برای مدیریت دانش در نظر گرفت که به صورت کاملاً تخصصی فعالیت تسهیم و استفاده از دانش را رهبری کرده و پایه‌های فکری و عقیدتی افراد را در این زمینه اصلاح می‌کند. بعد از به اشتراک‌گذاری دانش باید دانش کسب شده را به کار برد و درونی کرد تا خروجی کار، خلق مجدد دانش باشد. خلق دانش ممکن است به گونه‌های مختلفی مثل محصولات یا خدمات جدید، افزایش نوآوری، بهبود ارتباطات با مشتریان و موارد مشابه آن تجلی کند. این امر در بخش دولتی به صورت فرایندها و سیستمهای سازمانی، نوآوری و بهبود ارتباطات با عموم و راه های جدید همکاری با یکدیگر (در داخل سازمان و یا سازمانهای دیگر) نمود می‌باید.
فنآوری: فنآوری در تمامی فرایندهای مدیــــریت دانش مورد استفاده واقع می‌شود و در همین راستا راه‌حلهای تکنولوژیک فراوانی در بازار وجود دارد. مشکل اصلی در انتخاب فنآوری مناسب است. باید دقت داشت که فنآوری صرفاً یک تسهیل کننده است که طی آن می‌توان ارتباط افراد با اطلاعات و همچنین ارتباط افراد با یکدیگر را ایجاد کرد. اما فنآوری خود یک راه‌حل نیست. در زمینه فنآوری چارچوب موجود موارد زیر را پیشنهاد می‌کند:
۱ـ سخت‌افزار و نرم‌افزار مناسب برای مدیریت دانش را شناسایی کنید و اطمینان حاصل کنید که فنآوری مورد استفاده متناسب با منابع و همچنین فرایندهای سازمان است.
۲- با شناسایی نیازمندیهای کارکنان و فرایندهای در زمینه مدیریت دانش، یک زیرساختار تکنولوژیک بسازید.
۳- یک شبکه داخلی (اینترانت) با قابلیت برقراری ارتباطات و ایجاد همکاری گسترده در سازمان به منظور تسهیم و به اشتراک گذاری دانش صریح ایجاد کنید.
۴- یک پورتال دانش ایجاد کنید که از طریق شبکه داخلی سازمان بــرای تمامی کارکنان قابل استفاده باشد و افراد از طریق آن بتوانند دانش ضمنی خود را بدون مواجهه چهره به چهره به کمک ابزارهایی مثل پست الکتـرونیک، گروه های گفـت گو، اتاقهای گفت گو و کنفرانسهای صوتی و ویدئویی به اشتراک بگذارند.
۵- دانش موجود را سازماندهی کنید و به منظور قابلیت دستیابی و استخراج بهتر، آنها را به کمک سخت افزارهای الکترونیک ذخیره کنید.
۶- دستیابی سفارشی به منابع دانش را به کمک فنآوری فشار یا کشش ایجاد کنید. برای مثال می توان با بررسی نمایه (پروفایل) شخصی افراد در شبکه داخلی سازمان، حوزه علاقه مندی و تخصص آنها را شناسایی کرد و سپس در مقاطع زمانی مشخصی از طریق پست الکترونیک پیغامهایی حاوی مطالبی در مورد مسائل مرتبط و مورد علاقه فرد، برای آنها ارسال کرد (حکمت، ۱۳۹۲).
فنآوری اطلاعات نقش مهمی را در پیاده‌سازی مدیریت دانش بازی می کند. در واقع می توان گفت که پایه اصلی موفقیت مدیریت دانش در سازمان بر استفاده از فنآوری اطلاعات است. سیستمهای مدیریت دانش به کمک سه دسته فنآوری توسعه می یابند. ارتباطات، همکاری و ذخیره و بازیابی سه فنآوری مورد استفاده در مدیریت دانش هستند. فنآوریهای ارتبـــاطات به کاربران اجازه می دهد که به دانش مورد نیاز دست پیدا کرده و با یکدیگر (بخصوص با متخصصان) ارتباط برقرار کنند. پست الکترونیک، اینترنت، اینترانت و سایر ابزارهای مبتنی بر وب و حتی نمابر و تلفن جزء فنآوریهای ارتباطات هستند.
فنآوریها به ما کمک می‌کنند تا کار گروهی را ایجاد کنیم. اعضای گروه می توانند همزمان ویا غیرهمزمان بر روی یک موضوع فعالیت کنند و در عین حال از لحاظ فیزیکی در یک مکان نباشند. در واقع تلاش اصلی در جهت ایجاد یک فضای مجازی برای انجام کارهای گروهی است بدون اینکه افراد در کنار هم باشند. طوفان ذهنی الکترونیک نمونه کاربردهای این فنآوری است (مدبر،۱۳۹۲). فنآوریهای ذخیره و بازیابی اطلاعات براساس استفاده از سیستم های مدیریت پایگاه داده برای ذخیره و مدیریت دانش صـریح بنا می‎شوند. البته ذخیره و مدیریت دانش ضمنی نیز ابزارهای خاص خود را نیاز دارد (نوروزیان، ۴۰، ۱۳۸۴).
۲-۱-۱۴) فرایند تکاملی مدیریت دانش در سازمانها