کربن فعال به گروهی از مواد اطلاق می­ شود که دارای جنسی زغالی و یک جامد بی­شکل و غیرگرافیتی با تخلخل و مساحت داخلی بالا است. منافذ کربن فعال باعث افزایش سطح داخلی و در نتیجه افزایش جذب سطحی می­ شود. کربن­های فعال به­عنوان جاذب­های حیاتی در صنایع شناخته شده اند و کاربردهای گسترده­ای با توجه به قابلیت جذب گازها و مایعات مزاحم دارند و می­توان از آن­ها برای تصفیه و پاکسازی و حتی بازیافت مواد شیمیایی استفاده نمود]۱۵٫[ کربن­های فعال به­ دلیل ویژگی­های منحصر به ­فرد و همچنین قیمت پایین در مقایسه با جاذب­های غیر آلی مانند زئولیت از اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشند. کربن­های فعال به­ دلیل مساحت گسترده آن­ها، ساختار منفذی، ظرفیت جذب بالا و قابلیت فعال سازی مجدد سطح، پایداری حرارتی، واکنش پذیری پایین، شیمی کئوردیناسیون انعطاف پذیر و توانایی آن برای واکنش با هترو اتم­های دیگر، یک ماده منحصر به­فرد می­باشند]۱۶[. کاربرد مهم و قابل اهمیت آن­ها در حذف رنگ، مزه­های غیر دلخواه از آب در عملیات­های خانگی و صنعتی، بازیافت حلال، تصفیه هوا، صنایع غذایی و شیمیایی می­باشد، همچنین با مواد غیرآلی به­عنوان کاتالیزگر نیز استفاده می­شوند. در داروسازی نیز برای مبارزه با یک نوع باکتری خاص مورد استفاده قرار می­گیرند و به­عنوان جدا کننده اسیدهای آروماتیک از حلال در داخل اسیداستیک نیز می­توان از کربن فعال استفاده کرد. کربن­های فعال شده محصولات پیچیده­ای می­باشند و به­تبع طبقه بندی بر اساس رفتار، مشخصات سطح و روش آماده سازی آن­ها مشکل می­باشد، هرچند یک­سری طبقه بندی بر اساس مشخصات فیزیکی آن­ها انجام شده است.

۱-۱-۳-۱-۱ انواع کربن فعال
کربن فعال پودری^[۵] ( دارای اندازه ای کمتر از ۱۰۰ نانومتر و میانگین قطری بین ۱۵ تا ۲۵ میکرومتر)]۱۷[.
کربن فعال گرانولی^[۶] ( دارای اندازه ای بزرگ­تر از کربن فعال شده پودری]۱۸[.
کربن فعال فیبری^[۷]
کربن نانوتیوب^[۸]
هر یک از انواع کربن فعال ویژگی­ها و کاربردهای خاصی دارند] ۱۹[، در شکل ۱-۱ تصویری از چهار نوع کربن نشان داده شده است.

شکل ۱-۱: تصویری از کربن فعال پودری،گرانوله و فیبری و کربن نانوتیوب (به­ترتیب از چپ به راست).
۱-۱-۳-۱-۲ ساختار کربن فعال
اولین تلاش جدی برای فهم ساختار، توسط رزالیند فرانکلین^[۹] در دهه ۱۹۵۰ صورت گرفت. وی نشان داد که این کربن­ها به دو دسته متمایز گرافیتی و غیر گرافیتی تقسیم می­شوند.
کربنی که کربن فعال از آن مشتق می­ شود از نوع غیرگرافیتی می­باشد و نمی­تواند تبدیل به گرافیت بلوری شود. مطالعات اخیر نشان می­دهد که کربن غیرگرافیتی ساختاری مرتبط با فولرین­ها دارد. به­عبارت دیگر این نوع کربن شامل قطعات منحنی شکل است که این قطعات خود شامل پنج ضلعی­ها، شش ضلعی­ها و دیگر حلقه های غیر شش ضلعی­ می­باشند که در شکل ۱-۲ نشان داده شده است.
شکل ۱-۲: تصویر قطعات کربنی منحنی شکل، شامل حلقه­های پنج ضلعی، شش ضلعی، هفت ضلعی
چنین ساختاری کمک به درک بسیاری از خواص کربن­های غیرگرافیتی مانند وجود تعداد زیادی از منافذ میکرو، سختی و مقاومت در برابر گرافیتی شدن می­ کند. ساختاری شامل حلقه­های پنج ضلعی به طور طبیعی متخلخل خواهد بود و به­علت انحنای لایه­ های کربن در مقایسه با دیگر کربن­ها، به­ دلیل غیاب لایه­ های گرافیتی موازی، نسبتا سخت می­باشد]۲۰٫[
۱-۱-۳-۱-۳ اندازه و ساختار منافذ کربن فعال
منافذ در کربن فعال دارای اندازه و شکل­های متفاوتی می­باشند که در شکل۱-۳ نشان داده شده است و تعیین اندازه آن می ­تواند راهی مناسب برای تشخیص خصوصیات آن باشد که بر اساس تعریف آیوپاک در سه گروه دسته بندی شده ­اند:
ماکرومنافذ^[۱۰]: دارای میانگین قطری بیش­تر از ۵۰ نانومتر می­باشند.
مزومنافذ^[۱۱]: دارای قطری برابر با ۲ الی ۵۰ نانومتر می­باشند.
میکرومنافذ^[۱۲]: دارای قطری کمتر از ۲ نانومتر می­باشند که خود نیز به سوپر و آلترا میکرو تقسیم می­شوند]۲۱ .[
انتقال مایع از میان کربن فعال در منافذ ماکرو و جذب اغلب در منافذ مزو و میکرو صورت می­گیرد]۲۲[.
شکل ۱-۳: انواع منافذ در کربن فعال.
۱-۱-۳-۱-۴ ویژگی­های کربن فعال
ویژگی­های کربن فعال آن را برای استفاده به­عنوان بستر مناسب کاتالیزگر سودمند ساخته است. برخی از این ویژگی­ها شامل موارد زیر است:
مساحت سطح بالا: کربن­های فعالی که به­عنوان بستر کاتالیزگر برای فلزات استفاده می­شوند، دارای مساحت سطح m²/g 1200 می­باشند. در این­صورت فلزات روی سطح بزرگی پخش شده و به­ طور ﻣﺆثری بکار گرفته می­شوند.
عملکرد مناسب در فشار بالا: می­توان از کربن فعال در واکنش­هایی با فشار بالا، بدون تخریب ساختار بهره برد.
عملکرد مناسب در دمای بالا: واکنش­ها در دماهای بالا می­توانند در حضور کربن فعال انجام گیرند. در صورتی­که در این واکنش­ها ازداخل شدن اکسیژن و بخار آب جلوگیری به­عمل آید، ویژگی­های سطح حفظ شده و از ایجاد کلوخه جلوگیری می­ شود.
خنثی بودن: کربن فعال به­ طور ذاتی خنثی است و این ویژگی سبب می­ شود که با واکنش اصلی که روی آن انجام می­گردد، هیچ­گونه تداخلی نداشته باشد.
فضاویژه بودن: کربن­های فعال ویژگی­های فضاویژه منحصر به فردی دارند که آن­ها را برای گستره وسیعی از واکنش­ها ارزشمند می­سازد.
قابلیت کنترل حفرات: این ویژگی کربن فعال، گستره کاربردهای آن را در فرآیندهای کاتالیزوری افزایش می­دهد.
قابلیت بازیابی آسان: اگر ناخالصی­ها از کربن فعال استفاده شده حذف گردند، می ­تواند تا %۸۰ تأثیرش را بدست آورد و دوباره مورد استفاده قرار گیرد]۲۳[.
به­ طور کلی کربن فعال به­علت دارا بودن ویژگی­های مذکور، دارای کاربردهای فراوانی بوده و به­ طور گسترده در صنایع شیمیایی بکار گرفته می­ شود.
در بخش بعدی به برخی از پژوهش­هایی که تا کنون برروی کربن فعال به­عنوان بستر کاتالیزگر صورت گرفته است، پرداخته می­ شود
۱-۱-۴ واکنش اپوکسایش کاتالیزوری آلکن­ها
۱-۱-۴-۱ مکانیسم واکنش­های اپوکسایش کاتالیزوری با آلکیل هیدروژن پراکسیدها
انتخاب­گری بالا و فضاگزینی در اپوکسایش آلکن­ها تنها با مکانیسم گسستنی سازگار است. در این مکانیسم انتقال اکسیژن از کمپلکس پراکسو فلز الکترون­دوست، به پیوند دوگانه آلکن رخ می­دهد. با این­که بررسی­های فراوانی در این زمینه انجام شده است اما مکانیسم فرایند جابه­جا شدن اکسیژن هنوز جای گفتگوی بسیاری دارد. مکانیسمی توسط شلدون^[۱۳] در سال ۱۹۷۳ گزارش شده است که در شکل ۱-۴ آورده شده است]۲۴[. بعدها شارپلس^[۱۴] مکانیسمی را بر پایه مزاحمت­های فضایی ارائه داد که در آن کوئوردیناسیون آلکیل­پراکسو با اکسیژن نزدیک نسبت به اکسیژن دور امکان­پذیرتر است]۲۴[ (شکل۱-۵).
شکل ۱-۴: مکانیسم شلدون در اپوکسایش آلکن­ها]۲۴[.
شکل ۱-۵: مکانیسم شارپلس در اپوکسایش آلکن­ها]۲۴ .[
۱-۱-۴-۲ اپوکسایش آلکن­ها با کاتالیزگرهای حاوی مولیبدن
کمپلکس­های مولیبدن برای واکنش­های اپوکسایش با آلکیل هیدروژن پراکسید در جایگاه اکسنده بسیار مناسب هستند. مکانیسم سویزاک بر مبنای تشابه ساختاری کاتالیزگر در این زمینه پذیرفته شده است که نمونه ­ای از آن برای اپوکسایش سیکلوهگزن با در شکل ۱-۶ آمده است. فرایندهای پایه به ­قرار زیر هستند:
۱-تشکیل کمپلکس میانی t-BuOOH(L)₂MoO₂ و فعال سازی مولکول TBHP
۲- برهم­کنش بین آلکن و مولکول TBHP که در کوئوردیناسیون کمپلکس مولیبدن رخ می‌دهد.
۳-شکل­ گیری اپوکسید و بدست آمدن t-BuOHاز TBHP
۴-جانشینی t-BuOH با TBHPو بدست آوردن دوباره کمپلکس میانی t-BuOOH(L)₂MoO₂
شکل ۱-۶: چرخه کاتالیزوری جا به­جا شدن اکسیژن به اولفین­ها با اکسنده ترشیو بوتیل هیدروژن پراکسید و کاتالیزگر مولیبدن ]۲۵ .[
۱-۱-۴-۳ مروری بر کارهای گذشته

• • تحقیق محمدرضا عابدی ، زینب اله توکلی و منیره صالح نیا با عنوان “بررسی تاثیر آموزش رفتارشهروندی سازمانی بر افزایش تعهد سازمانی ” که در سال ۱۳۸۸ صورت پذیرفته است .هدف در پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش رفتار شهروندی سازمانی بر تعهد سازمانی بوده است که بین کارمندان سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان در سال ۱۳۸۶ صورت گرفته است.در این پژوهش گروه آزمایش در شش جلسه آموزش رفتار شهروندی سازمانی شرکت کردند.ابزار اندازه گیری شامل دو مقیاس ، رفتار شهروندی سازمانی و تعهد سازمانی برای گردآوری داده های پژوهش (پیش آزمون و پس آزمون ) بوده و با بهره گرفتن از تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.یافته های پژوهش نشان داد که آموزش رفتار شهروندی سازمانی بر افزایش تعهد سازمانی ، تعهد عاطفی و تعهد هنجاری موثر بوده اما تاثیر معناداری بر افزایش تعهد مداوم ندارد .

• مقاله نادرسلیمانی و اشرف السادات مطهری با عنوان “رابطه توانمندسازی و تعهد شغلی مدیران در مدارس متوسطه استان سمنان” که در سال ۱۳۸۸ تدوین شده است .هدف در این پژوهش بررسی رابطه توانمندسازی مدیران و تعهدشغلی آنان بوده است . .نمونه تحقیق ۱۳۵ نفر از مدیران مدارس متوسطه بودند که برای گرداوری داده ها از ۲پرسشنامه استفاده شده است . توانمندسازی مدیران با بهره گرفتن از پرسشنامه سنجش توانمندسازی شرت و رینهارت شامل ۶ بعد و تعهد شغلی با بهره گرفتن از پرسشنامه محقق ساخته شامل ۴ بعد سنجیده شده است . داده های گرداوری شده با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون تجزیه و تحلیل شده اند .نتایج نشان داد بین توانمندسازی مدیران و تعهد شغلی آنان رابطه معنا دار وجود دارد .

ب – تحقیقات خارجی

• مارک سیه گال^[۱۱۹]و سوزان گاردنر^[۱۲۰] اساتید دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در یال ۲۰۰۰ تحقیقی انجام دادند که طی آن به بررسی ارتباط میان چهار عامل زمینه ای (ارتباط با سرپرست ، ارتباطات عمومی با سازمان ، کارگروهی و توجه به عملکرد) با چهار عامل روانشناختی توانمندسازی (احساس معنی داربودن ، احساس موثر بودن ، احساس داشتن حق انتخاب و احساس شایستگی ) پرداختند . این تحقیق در یک شرکت تولیدی و برروی ۲۰۳ کارمند آن صورت گرفت . نتایج حاصل از این تحقیق در ذیل آمده است :

• میان ارتباط با سرپرست و ارتباط عمومی با سازمان با هریک از عوامل روانشناختی توانمندسازی البته به غیر از احساس شایستگی ارتباط معنی داری وجود دارد.

• میان کارگروهی با احساس معنی داربودن و احساس موثر بودن ارتباط معنی داری وجود دارد .

• توجه به عملکرد دارای ارتباط معنی داری با احساس شایستگی و احساس داشتن حق انتخاب می باشد .

• نوردان اوزارالی ^[۱۲۱]استاد دانشگاه مارامارا استانبول در سال ۲۰۰۳ تحقیقی انجام داده است که در طی آن به بررسی رابطه میان رهبری تحول آفرین با عوامل روانشناختی توانمندسازی و اثربخشی گروهی پرداخته است . وی در ۸ صنعت مختلف در ترکیه از جمله صنعت بانکداری به تحقیق پرداخته است . وی به بررسی نظرات ۱۵۲ کارمند پرداخته است که نتیجه آن وجود ارتباط معنی دارمیان رهبری تحول آفرین با هریک از عوامل روانشناختی توانمندسازی و هم چنین اثربخشی تیمی بوده است .

• پژوهش بانگر^[۱۲۲](۲۰۰۵) که در کشور هند انجام گرفته است . هدف این تحقیق بررسی و اندازه گیری رابطه توانمندسازی روانی و تعهد سازمانی در میان مدیران سازمانهای دولتی این کشور بوده است . در تحقیق مذکور متغیرهای توانمندسازی به وسیله پرسشنامه ای که توسط اسپریتزر (۱۹۹۵) و متغیر تعهد سازمانی به وسیله پرسشنامه ای که توسط آلن و می یر (۱۹۹۰) تهیه شده اند ، مورد سنجش قرار گرفته اند . این مطالعه در دو مرحله انجام شده است ،در مرحله اول از میان سازمانهای دولتی از کشور هند تعداد ۵۰ سازمان دولتی به صورت تصادفی انتخاب گردیده و در مرحله دوم ۱۰۰۰ نفر مدیر سطح عالی ، میانی و صف برای پرکدن پرسشنامه های مورد نظر به صورت تصادفی انتخاب شده اند . نرخ بازگشت پرسشنامه ها حدود ۶۰% بوده است . روش تجزیه و تحلیل داده ها و رگرسیون یک متغیره، دو متغیره و چند متغیره بوده است . نتایج تحقیق حاکی از آن است که از میان ابعاد تعهد سازمانی ، به ترتیب تعهد عاطفی ، تعهد مستمر و تعهد هنجاری ، رابطه قوی تری با توانمندسازی در سازمان های مورد مطالعه داشته اند .

• زودیمیتریادز^[۱۲۳]و استلاکافیدا^[۱۲۴] در سال ۲۰۰۳ در کشور یونان بر روی ارتباط میان برخی متغیرهای فردی ، شغلی و سازمانی شامل جنسیت ، سن ، سابقه کاری و رده شغلی با هریک از عوامل روانشناختی توانمندسازی به مطالعه پرداخته اند . نتایج به دست آمده از این تحقیق به صورت ذیل می باشد :

• میان جنسیت کارکنان با عوامل روانشناختی توانمندسازی ارتباط معنی داری وجود ندارد.

• میان سن کارکنان بااحساس موثربودن و احساس شایستگی ارتباط معنی دار وجود دارد .

• میان سابقه کاری کارکنان با احساس موثر بودن ارتباط معنی دار وجود دارد .

• میان رده شغلی کارکنان با
  احساس موثربودن و احساس شایستگی ارتباط معنی دار وجود دارد .

فصل سوم
روش تحقیق و روش گردآوری اطلاعات وتحلیل،معرفی مدل
۳-۱- مقدمه
امروزه پژوهش علمی تاثیر چشمگیری بر رشد و گسترش علوم و دانش بشری گذاشته است. هرچند که حصول توافق میان دانشمندان و پژوهشگران درباره تعریف پژوهش علمی چندان ساده نیست, اما یک تعریف قابل قبول در مورد آن چنین است: ” پژوهش علمی عبارت است از : مطالعه نظام دار, کنترل شده, تجربی و انتقادی یک یا چند قضیه فرضی در مورد روابط احتمالی میان پدیده های طبیعی” . (هومن،۱۳۷۰، ۱۴).
در روش تحقیق ، منظور از روش ، مجموعه فعالیتهایی است که برای رسیدن به هدفی صورت می گیرد و پژوهش عبارت است از فعالیتهایی که پژوهشگر با بهره گرفتن از آنها به قوانین واقعیت پی می برد .روش های تحقیق در واقع ابزارهای دستیابی به واقعیت به شمار می روند .در هر تحقیق محقق تلاش می کند دیگر قوانین واقعیت را کشف کرده و روابط موجود بین متغیرها را نشان دهد بنابراین شناخت واقعیتهای موجود و پی بردن به روابط میان آنها مستلزم انتخاب روش تحقیق مناسب است . در واقع می توان گفت که اثربخشی یک کار پژوهشی موکول به انتخاب روش تحقیق است که مناسب با آن پژوهش خاص باشد . (نوروزی ، ۱۳۸۴، ۷۹)
در این فصل به بیان روش تحقیق، ابزار جمع آوری داده ها ، روایی و پایایی پرسشنامه، جامعه آماری و روش نمونه گیری پرداخته می شود.
۳-۲- روش تحقیق
پژوهش حاضرکه در محیط طبیعی بانک صورت می گیرد ،از نظر دسته بندی تحقیقات بر حسب نحوه گردآوری داده ها از نوع تحقیقات توصیفی –پیمایشی محسوب می گردد.بدین صورت که برای جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع از روش کتابخانه ای و همچنین برای شناسایی میزان ارتباط بین هر یک از عوامل روانشناختی توانمندسازی با تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان بانک ملت ، از روش میدانی با توزیع پرسشنامه استفاده می شود .در این تحقیق به بررسی رابطه بین متغیرهای توانمندسازی و تعهد سازمانی پرداخته شده است بنابراین از این نظر ، تحقیق از نوع همبستگی می باشد.
همچنین با توجه به تقسیم بندی تحقیقات از نظر هدف ، پژوهش حاضر از نوع پژوهش کاربردی است. هدف از تحقیق کاربردی برخورداری از نتایج یافته ها برای حل مسائل سازمانی است.( صائبی و شیرازی،۱۳۸۴،۲۰)
۳-۲-۱- روش و ابزارگردآوری اطلاعات
با توجه به هدف پژوهشگر در طرح های تحقیقاتی از ابزارهای مختلفی برای جمع آوری اطلاعات استفاده می شود که عبارتند از : پرسشنامه ، مصاحبه ، مشاهده و … . با توجه به نوع متغیرها ، از روش های متفاوتی جهت جمع آوری اطلاعات استفاده می گردد :
اطلاعات این تحقیق به صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است . بدین صورت که برای کسب اطلاعات نظری و ادبیات موضوعی تحقیق از منابع کتابخانه ای ، ترجمه مقالات انگلیسی ، مجلات و نشریات و برای گردآوری اطلاعات میدانی از ابزار پرسشنامه استفاده گردیده است که شامل ۴۸ سوال است ، بخش اول سوالات در خصوص مشخصات فردی پاسخ دهندگان است که شامل : سن ، جنسیت ، میزان تحصیلات ، سنوات خدمت و سمت شغلی می باشد ، بخش دوم سوالات مربوط به عوامل روان شناختی توانمندسازی کارکنان و بخش سوم سوالات مربوط به تعهد سازمانی کارکنان اداره کل امور کارکنان بانک ملت می باشد .
۳-۳- جامعه آماری
جامعه مجموعه عبارت است از همه اعضای واقعی یا فرضی که علاقمند هستیم یافته های پژوهش را به آنها تعمیم دهیم ، به عبارت دیگر جامعه آماری عبارت است از مقداری از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخص باشند .
در پژوهش حاضر جامعه آماری شامل کلیه کارکنان شاغل در ادارات اداره کل امور کارکنان بانک ملت به تعداد ۱۴۰ نفر می باشد .
۳-۴- روش نمونه گیری
از آنجا که تحقیق پیرامون تمامی اعضا جامعه زمانبر بوده و از نظر هزینه مقرون به صرفه نیست، محقق ناچار است ، اقدام به نمونه گیری نماید . نمونه ، گروهی از اعضای یک جامعه تعریف شده است که اطلاعات مورد نیاز پژوهشی به کمک آن حاصل می شود . برای نمونه گیری باید فهرست کامل افراد جامعه در دسترس باشد . این فهرست چارچوب نمونه گیری نامیده می شود .
۳-۴-۱- روش نمونه گیری تصادفی ساده
روشی است که در آن برای هریک از اعضای جامعه (واحد نمونه گیری ) امکان مساوی برای انتخاب شدن ، فراهم می شود .در این روش برای انتخاب واحدهایی از کل جامعه اشاره می کند به طوری که هر واحد دارای احتمال مساوی (غیر صفر) برای بودن به عنوان عضوی از اعضای نمونه باشد . به صورت دقیقتر ، در روش نمونه گیری تصادفی ساده ، هر یک از اعضای جامعه دارای شانس مساوی و مستقل برای انتخاب شدن هستند .
در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است ، ابتدا فهرستی از اسامی کارکنان تهیه کرده ، سپس جهت نمونه گیری تصادفی ساده از قرعه کشی استفاده شده است .در این روش برای هریک از اعضای جامعه ، شماره یا کدی تهیه می گردد ، سپس شماره ها بر روی تکه هایی از کاغذ نوشته می شوند .تکه های کاغذ در ظرفی قرار داده می شوند و خوب به هم زده می شوند .سپس نمونه ای با حجم معین از آن انتخاب می گردد .
۳-۵- اندازه نمونه
تعمیم یافته های تحقیق از نمونه به جامعه همیشه رضایت بخش نیست ؛ زیرا نمی توان در همه موارد اطمینان داشت که نمونه معرف جامعه است . بلکه
در اغلب موارد بین نمونه و جامعه اختلاف وجود دارد.
اما در صورتی که نمونه به صورت تصادفی انتخاب شود و اندازه آن نیز کافی باشد ، اختلاف بین نمونه و جامعه کاهش خواهد یافت .
در این پژوهش برای براورد حجم نمونه از جدول مورگان استفاده گردید ، بدین منظور با توجه به اینکه حجم جامعه آماری ۱۴۰ نفر می باشد ، حداکثر تعداد نمونه ۱۰۳ نفر می باشد .
۳-۶- روش سنجش پایایی پرسشنامه
پایایی یا قابلیت اعتماد یکی از ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری است . مفهوم یاد شده با این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می دهد .معمولاً دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر(عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است .
ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تاچه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می سنجد .برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده می شود .
از آن جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

• اجرای دوباره

• روش موازی

• روش تنصیف

• روش کودر- ریچاردسون

شکل ۱- ۵: نمونه ای از مدول­های غشائی [۱۷]
ماژولهای قاب و صفحه
سطح غشاءها در واحد حجم ماژول در این نوع سیستم­ها در حدود ۱۰۰-۴۰۰ m²/m³ است. درماژول­های قاب و صفحه از صفحه تخت استفاده می­ کنند. این ماژول­ها از یک غشاء ساندویچ مانند که دارای دو صفحه تخت غشائی و یک صفحه نگهدارنده می­باشد تشکیل شده است. خوراک از دو طرف فاصله انداز که بین دو غشاء قرار گرفته است، عبور می­ کند. جریان باقیمانده از انتهای ماژول خارج می­گردد و جریان نفوذ کرده نیز از میان غشاء عبور نموده و از سمت دیگر غشاء خارج می­ شود و به این طریق اجزاء از یکدیگر جدا می­گردند.
ماژولهای حلزونی
این ماژول­ها دور یک لوله جمع کننده مرکزی پیچیده شده ­اند و به شکل ساندویچ درآمده­اند. جریان خوراک بصورت محوری و در امتداد لوله مرکزی از درون ماژول استوانه­ای شکل حرکت می­ کند درحالیکه جریان نفوذی به صورت شعاعی به سمت لوله مرکزی می­رود. دانسیته سطح در حجم ماژول حلزونی از نوع قاب و صفحه بیشتر است. وجود فاصله انداز در این غشاءها تأثیر زیادی روی انتقال جرم و افت فشار دارد. معمولاً تعدادی از ماژول­های حلزونی بصورت سری در یک سیستم قرار می­گیرند در فرآیندی مانند نمک زدایی از آب دریا، طراحی اندازه سوراخها برای ماکزیمم کردن آشفتگی، کم کردن افت فشار و افزایش دانسیته می­باشد.

ماژولهای تیوبی
غشاءهای این ماژول­ها روی یک سرامیک، تیوب پلاستیکی یا فولاد ضد زنگ متخلخل با قطر تیوبی که معمولاً از ۱۰ میلی متر بیشتر است، قرار می­گیرند. تعداد تیوبها در هر ماژول معمولاً بین ۴ تا ۱۸ متغیر است ولی می ­تواند بیشتر نیز باشد. غالباً غشاءهای سرامیکی در ساختن این ماژولها بکار می­روند. نسبت سطح به حجم در این ماژولها نسبتآً پایین است.
در این نوع ماژول­ها کانالهای تغذیه و از همه مهم­تر کانالهای نفوذی می­توانند به راحتی تمیز شوند. در نتیجه این ماژول­ها برای کاربردهای که در آنها تمیز کردن مداوم لازم است (مانند صنایع غذایی) بسیار مناسب می­باشند. فایده دیگر این ماژولها ایجاد جریان درهم بدون افت فشار زیاد است. این ویژگی باعث مقاوم شدن ماژول در برابر رسوب دهی می­ شود. دو عیب عمده این ماژول­ها عبارتند از:
مصرف زیاد انرژی برای کانالهای تغذیه بزرگ
سرمایه اولیه نسبتاً زیاد برای ساخت ماژول با دانسیته پایین
ماژول­های فیبرتوخالی
الیاف توخالی به لوله­های موئینی اطلاق می­ شود که در آنها جداره الیاف به عنوان سطح انتخاب پذیر عمل می­ کند. مسائل اقتصادی در استفاده از غشاءها در فرایند جداسازی سبب توسعه غشاءهایی شده که نسبت سطح به حجم آنها بزرگ می­باشد، که یک ایده استفاده از الیاف توخالی است. این غشاءها دارای ساختاری فشرده با سطح غشائی بالایی هستند به گونه ای که با مواد یکسان فلاکس کمتری از غشای الیاف توخالی را در مقایسه با غشاءهای مسطح می توان ساخت. الیاف­ها را می­توان به صورت دسته­ای بسته بندی کرد و به شکل لوله درآورد تا نهایتاً به غشاء تبدیل شوند. برای تولید چند متر مربع از این غشاءها به کیلومترها الیاف نیاز است. ساخت غشای الیاف توخالی نیازمند کنترل دقیق و سختی است، به گونه ای که با تغییر هر یک از شرایط عملیاتی غشائی با خواص جدید حاصل می­ شود. بنابراین شناخت پارامترهای موثر بر غشاء و کنترل آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.
آرایش الیاف توخالی
غشاءهای الیاف توخالی ساختاری شبیه به مبدل­های پوسته و لوله دارند و به دو صورت آرایش یافته­اند. آرایش اول خوراک روی سطح خارجی الیاف توخالی وارد می­ شود و در آرایش دوم خوراک داخل سوراخ فایبرها قرار می­گیرد که آرایش نوع اول بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. به این صورت که سیال گاز که قرار است جداسازی بر روی آن صورت گیرد از قسمت پوسته و سیال مایع جاذب از داخل لوله وارد می­ شود. در شکل ۱- ۶ نمائی از ماژول الیاف تو خالی غشائی را نمایش می­دهد.

شکل ۱- ۶: نمائی از ماژول غشای الیاف تو خالی [۱۸]
فصل دوم

مروری بر تحقیقات گذشته

۲-۱- تاریخچه استفاده از روش­های متداول برای رطوبت زدایی از گاز با بهره گرفتن از مایعات جاذب

در رابطه با رطوبت زدایی از گاز با بهره گرفتن از جاذب مایع، از دیر باز تا کنون مطالعات بسیار زیادی انجام شده، که در اکثر موارد از برج­های پرشده، سینی دار و پاششی به عنوان تماس دهنده برای انجام این جداسازی استفاده شده است.
در سال ۱۹۹۴ چانگ^[۲۳] [۱۹] با انجام یک سری مطالعات آزمایشگاهی، موفق به ارائه یک رابطه تجربی برای بازدهی برج­های پر شده بر اساس انواع مختلف پر­کن و مایع جاذب شد. رابطه او شامل شدت جریان مایع و هوا، دمای ورودی مایع و گاز، ابعاد برج و فشار بخار تعادلی مایع جاذب می­شد. میانگین خطا بین مقادیر آزمایشگاهی و مقادیر پیش بینی شده توسط رابطه ارائه شده در این مطالعه حدود ۷ درصد است. این مطالعه نشان داد که فشار بخار مایع جاذب، پارامتر بسیار مهمی در پیش بینی بازدهی برج است.
چانگ [۲۰] در ادامه تحقیقات خود در سال ۱۹۹۸، جهت مطالعه و بررسی جذب بخارات آب از جریان هوای مرطوب توسط محلول تری اتیلن گلایکول، موفق به طراحی یک برج پاششی برای انجام این فرایند شد. او به منظور جلوگیری از حضور قطرات مایع در جریان خروجی هوا و همچنین افزایش میزان جذب و احیا از طراحی برج به صورت U-shape استفاده کرد. از جمله نتایج مهم او این بود که، کاهش دمای جاذب تری اتیلن گلایکل باعث افزایش قابل توجه عملکرد برج می­ شود.
به دلیل محدود بودن تعداد مطالعات آزمایشگاهی در زمینه رطوبت زدایی از هوا تا اواخر قرن ۱۹، مطالعه آزمایشگاهی بسیار دقیق انتقال همزمان جرم و حرارت، بین جاذب مایع تری اتیلن گلایکول و هوا، در برج پرشده با بکار بردن شدت جریان بالای مایع، توسط اوبرگ و گاسوامی^[۲۴] [۲۱] انجام شد. در کار آنها هم خوانی خوبی بین داده ­های آزمایشگاهی و نتایج پیش بینی شده با بهره گرفتن از روش مدل سازی تفاضل محدود دیده شد.
در سال ۲۰۰۳ یوساچو و همکارانش^[۲۵] [۲۲] موفق به ساخت یک پایلوت تماس دهنده غشائی از نوع مارپیچی یا حلزونی شدند. آنها از محلول تری اتیلن گلایکول برای جداسازی بخارات آب بهره بردند. از جمله نتایج مهم این مطالعه این بود که برای نسبت­های تقریباً بالای جریان گاز به مایع، به درصد جداسازی بالایی رسیدند و دمای نقطه شبنم هوای خروجی از تماس دهنده به حدود ۲۰- درجه سانتیگراد رسید.
زوریگات و همکارانش^[۲۶] [۲۳] در سال ۲۰۰۴ عملکرد برج پرشده را به عنوان رطوبت زدا، با بهره گرفتن از مایع جاذب تری اتیلن گلایکول تحت شرایط گرم و مرطوب مورد بررسی قرار دادند. آنها برای ایجاد تماس مستقیم بین هوا و تری اتیلن گلایکول از پرکن­های چوبی و آلمینیومی در یک برج پرشده با نسبت سطح به حجم پایین (۷۷ m²/m³) استفاده کردند. آنها تأثیر پارامترهای شدت جریان هوا و تری اتیلن گلایکول، دمای ورودی این دو جریان، رطوبت هوای ورودی و همچنین غلظت تری اتیلن گلایکول را بر روی عملکرد این برج، مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه مشاهده شد که میزان جداسازی بخار آب با افزایش شدت جریان و غلظت تری اتیلن گلایکول و افزایش شدت جریان هوا، افزایش می­یابد. به علاوه مشاهده شد که میزان جداسازی بخار آب با افزایش دمای هوای ورودی فقط برای پرکن های آلومینیوم افزایش می­یابد.

۲-۲- تاریخچه استفاده از غشای الیاف تو خالی برای رطوبت زدایی از گاز

در زمینه استفاده از غشای الیاف تو­خالی به منظور رطوبت زدایی از گاز مطالعات بسیار محدودی انجام شده است که در ادامه به آنها اشاره می­کنیم.
ایستی و همکارانش^[۲۷] [۲۴] اولین محققانی بودند که، در سال ۱۹۹۷ از غشاهای الیاف توخالی به منظور رطوبت زدایی از هوای مرطوب، استفاده کردند. آنها از یک غشاء ساختگی آب گریز که نسبت به بخارآب نفوذ پذیر ولی نسبت به مایع جاذب نفوذ ناپذیر باشد، به عنوان یک بستر متخلخل بین هوای مرطوب و مایع جاذب استفاده کردند. مطالعه آزمایشگاهی و تئوری بر روی این سیستم با بکار بردن غشاء پلی اتیلن و دو مایع جاذب LiCl و Ca(NO₃)₂ انجام شد. نتایج نشان داد که، شار انتقال جرم قابل توجه بین جریان هوا و مایع جاذب از طریق غشاء امکان استفاده از آن را به عنوان واحد جذب کننده یا دفع کننده در فرایند رطوبت زدایی میسر می­ کند.
برگر و چیاری^[۲۸] [۲۵] در سال ۲۰۰۱ مطالعه آزمایشگاهی و تئوری رطوبت زدایی از جریان هوا توسط محلول خشک کننده لیتیم کلراید، در غشای الیاف تو­خالی پلی پروپیلن مورد بررسی قرار دادند. انتقال حرارت و جرم بین فاز مایع و گاز مورد بررسی قرار گرفت. همچنین یک مدل عددی برای پیش بینی انتقال حرارت و جرم در نظر گرفته شد که نتایج حاصل از آن تطابق خوبی با نتایج آزمایشگاهی داشت. داده ­های آزمایشگاهی نشان دادند که این فرایند می تواند در جداسازی بخار آب از هوا بسیار موثر باشد.
در سال ۲۰۰۶ نیفل و همکارانش^[۲۹] [۲۶] برای کنترل رطوبت هوا از سیستم ماژول غشای الیاف توخالی و محلول لیتیم کلراید به عنوان مایع جاذب استفاده کردند. آنها خواص جریانات عرضی در ماژول را با توجه به افت فشار هوا و خواص انتقالی بخارات آب مورد بررسی قرار دادند. هدف اصلی کار آنها بررسی نفوذپذیری بخارات آب در غشای الیاف توخالی PDMS-coated polyetherimide بود. نتایج نشان دادند اثر منفی پوشش^[۳۰] بر روی نفوذپذیری در صورتی که یک لایه بسیار نازک بکار برده شود، می ­تواند به کمتر از ۲۰ درصد مقدار نفوذ برسد.
در سال ۲۰۱۲ ، ژانگ و همکارانش^[۳۱] [۲۷-۲۹] طی یک سری مطالعات جامع و کامل، انتقال هم زمان جرم و حرارت را برای فرایند رطوبت زدایی از جریان هوا در غشاءهای الیاف تو خالی، با بهره گرفتن از محلول خشک کننده لیتیم کلراید مورد بررسی قرار دادند. به دلیل وجود تعداد زیاد الیاف­ها در تماس دهنده غشائی مدل کردن مستقیم آن کار بسیار سخت و پیچیده ای است. در این مطالعه از یک روش جدید با در نظر گرفتن یک الیاف و فضای اطراف آن به عنوان ناحیه ای برای عبور هوا، استفاده شد که کار شبیه سازی سیستم را به مراتب آسان تر می­کرد. آنها برای بدست آوردن این ناحیه، شعاع خارجی متناظر با این ناحیه را با بهره گرفتن از فرض مدل هپل دست آوردند. سپس معادلات جریان سیال، انتقال جرم و حرارت در هر دو جریان مایع و هوا با معادلات انتقال جرم و حرارت در درون غشاء با یکدیگر ترکیب شده، و در نهایت حل می شوند تا توزیع سرعت، دما و غلظت در درون سیستم بدست آورده شود. آنها در مطالعه اولیه خود از جریان نا هم سوی هوا و لیتیم کلراید و در ادامه کار خود از جریان متقاطع هوا و لیتیم کلراید استفاده بردند.
فصل سوم

روش انجام کار

۳-۱- روش انجام آزمایشات

۳-۱-۱- مایع جاذب رطوبت

خشک­کن­های مایع^[۳۲]متنوعی، شامل محلول­های آبی مواد آلی^[۳۳] و محلول­های آبی نمک­های غیر آلی^[۳۴] برای جدا کردن بخارات آب از جریان هوا یا دیگر جریان­های گاز، مورد استفاده قرار می­گیرد. نماینده این دو نوع محلول خشک­کننده به ترتیب تری­اتیلن­گلایکول (TEG) و لیتیم کلراید (LiCl) هستند. از محلول­های تری­اتیلن­گلایکول معمولاً برای کاربردهای صنعتی شامل خشک­کردن^[۳۵]، انجماد^[۳۶] و ذخیره­سازی^[۳۷] و از محلول­های لیتیم کلراید به طور معمول برای رطوبت­زدایی از ساختمان­های تجاری، مدارس، بیمارستان­ها و سوپرمارکت­ها استفاده می­ شود[۱۹].
با توجه به هدف ما در این پروژه، یعنی جداسازی کامل بخارات آب از جریان گاز، از محلول تری­اتیلن­گلایکول که جاذب قوی فیزیکی بخار آب است، به منظور رطوبت زدایی از جریان گاز استفاده شد.
تری­اتیلن­گلایکول مورد استفاده در این آزمایشات از شرکت فرسا شیمی (نمایندگی فروش محصولات پتروشیمی جم) خریداری شد. ویژگی­های این گلایکول خریداری شده جدول ۳- ۱ آمده است.
جدول ۳- ۱: ویژگی­های تری­اتیلن­گلایکول شرکت فرسا شیمی

نقشه مغناطیسی دیجیتالی جهانی

-

اطلاعات ماهواره ها و زیردریاییها و نمونه گیری های مغناطیس زمینی

ارتفاع ۵

EEJM1

محاسبه جریان الکتریکی قوی در طول استوائی و در منطقه E لایه یونوسفر

-

هارمونیک های کروی

-

MF6و
MF5

تعیین مسیر مغناطیسی اقیانوس-تخمین عمر پوسته های اقیانوسی

۱۲۰

هارمونیک های کروی

تا ۳۳۳

POMME4

شدت میدان های اصلی زمین

۷۲۰

ترکیبی از مدل های MF5 و NGDC-720

۱۰۰۰

WMM

شدت میدان های اصلی زمین

۱۲

هارمونیک های کروی

تا ۷۰۰

جدول ۱- معرفی مدل های مختلف ژئومغناطیسی و مشخصات آنها
در بخش بعد به مدل مغناطیسی جهانی (WMM) می پردازیم:

معرفی مدل مغناطیسی جهانی آمریکایی/انگلیسی برای سال ۲۰۰۵-۲۰۱۰ (WMM)

این مدل مشتمل بر یک بررسی کامل از داده های مورد استفاده، تکنیک های مدلسازی به کار رفته و نتایج بدست آمده در تولید مدل مغناطیسی جهانی(WMM) برای سال ۲۰۰۵ است. این مدل که تا سال ۲۰۱۰ معتبر است، برای استفاده در سیستم های جستجوی هوایی و دریایی استفاده می شود. WMM مدلی از میدان مغناطیسی اصلی زمین است یعنی همان قسمت از میدان که در هسته زمین تولید می شود.
مدل مغناطیس جهانی یک محصول از آژانس زمین و فضای ملیNGA ایالات متحده است. WMM توسط مرکز داده های زمین فیزیک ملی NGDC ایالات متحده و سرویس زمین شناسی بریتانیا BGS به کمک اطالاعات و سرمایه گذاری NGA ایالات متحده و آژانس تصویر نگاری جغرافیایی وزارت دفاع DGIA بریتانیا تولید شده است.
مدل مغناطیسی جهانی، مدل استاندارد مورد قبول در سازمان دفاع ایالات متحده، وزارت دفاع بریتانیا، سازمان پیمان آتلانتیک شمالیNATO)) و استاندارد مورد استفاده در سیستم های ناوبری و تعیین وضعیت اداره آبنگاری جهان (WHO) است. این مدل در سیستم های ناوبری عمرانی نیز به صورت گسترده استفاده می شود.

تکنیک مدلسازی

میدان مغناطیسی زمین،B ، یک مقدار برداری است که با توجه به مکانr و زمان t تغییر می کند. آن میدان مغناطیسی زمین که توسط یک سنسور مغناطیسی بر روی زمین و یا بالای سطح زمین اندازه- گیری می شود، در واقعیت یک ترکیب از میدان های مغناطیسی مختلف است که توسط چندین منبع مختلف تولید شده است. این میدان ها بر روی هم می افتند و از طریق فرایند القا با هم اندرکنش دارند. اهم این منابع ژئومغناطیسی عبارتند از:
الف) میدان اصلی(تصویر۱-۱)، که در لایه بیرونی هسته مذاب و هادی زمین تولید می شود.Bm
ب) میدان پوسته ای ناشی از منتلِ^[۸] (قشر زیر پوسته و حول هسته زمین) یا بالای زمین.Bc
ج) میدان ترکیبی مزاحم ناشی از جریانهای الکتریکی که در ارتفاع بالای جو و مگنتوسفیر جاری بوده و باعث القای جریانهای الکتریکی در زمین و دریا می شوند.Bd
بدینسان، میدان مغناطیسی مورد بحث به صورت حاصل جمع این میدانها خواهد شد.

ا«جائیکه هداین جامعه اسلامی بر عهده ایشان است ، لذا بایستی دارای اختیارات وسیعی می باشد که هنگام بروز مشکلات بتواند با بینش سیاسی خود براساس مصلحت دستورات و احکامی را صادر نماید که جامعه را از بن بست و آشوب نجات دهد .
حکم حکومتی در میان فقها شیعه جایگاه مناسبی دارد اما در قانون اساسی ایران اصلی که به صراحت به موضوع احکام حکومتی بپردازد وجود ندارد . لذا در این پژوهش برآنیم که جایکاه احکام حکومتی و نقش عنصر مصلحت در فقه سیاسی شیعه همچنین حقوق اساسی ایران مشخص شود همچنین تفاوت ها میان احکام حکومتی با احکام اولیه ، ثانویه و فتوا را بیان کنیم .
واژگان کلیدی :
حکم حکومتی ، مصلحت ، فقه شیعه ، حقوق اساسی ایران ، قانون اساسی ایران ، احکام اولیه ، احکام ثانویه .
فصل اول :
کلیات
مقدمه
واگذاری اختیارات به حاکم اسلامی یک اصل طبیعی است ، وقتی این موضوع بهتر فهمیده می شود که ما به خانواده که کوچکترین نهاد جامعه است نگاه کنیم والدین برای تربیت فرزندان خود از اختیاراتی برخوردار هستند که هیچ کس نمی تواند آنها را از این اختیارات منع کند ، طبیعتاً رئیس خانواده دارای اختیارات بیشتری است که بتواند طبق این اختیارات تصمیماتی بگیرد که به صلاح خانواده است ، حاکم اسلامی نیز جهت سوق دادن جامعه به سعادت دارای اختیاراتی است که براساس این اختیارات برای جامعه تصمیماتی اخذ نمائید .

دین اسلام دین خانه است و در تمام مسائل زندگی بشر دارای احکام است ، این احکام پاسخگوی تمام مسائل است ، هر چند که زندگی بشر همیشه در حال تغییر و دگرگونی است و از این رو نیازها و دگرگونی ها مسائل جدیدی بوجود می آورد که بایستی به نیازها و سؤالات جدید پاسخ داد . از این رو حاکم اسلامی می تواند براساس قوانین ثابت اسلام و اختیاراتی که دارد ، احکام را وضع کند و پاسخگوی مسائل جدید شود .
نظر به اینکه اسلام دین جاودان و پیامبر اکرم خاتم انبیاء است با توجه به ترقی و پیشرفت تکنولوژی و گذر زمان و تحول در روابط اقتصادی سیاسی و اجتماعی جامعه ، احکام اسلامی نیز بایستی بعضی از آنها با تغییر زمان و مکان تغییر نمایند ، ولی احکام و اصولی که مبتنی بر فطرت انسانی و احکام ثابت باشد تغییر نمی کند ، فقط قسمتی از احکام اسلامی به تبع مقتضیات زمان و مکان تغییر می گردد .
ضرورت برخورداری حاکم از نوع و میزان اختیاراتی که بتواند با تکیه به آن ها به وظایفش عمل کند بر کسی پوشیده نیست ، چنانچه برای حاکم اسلامی وظایفی عنوان و تعریف کنیم ، اما اختیارات لازم برای اعمال ان وظایف را به او ندهند ، واگذاری وظایف کاری عبس و بیهوده است ، حتی در مسائل عادی و شخصی روزمره افراد این موضوع به روشنی قابل تصویر است ، هر جا وظیفه به کسی محول شود متقابلاً باید اختیاراتی به او واگذار گردد که با بهره گیری از آنها بتواند به وظایف و تکلیفش را انحام دهد .
بنابراین وظایف رهبری ( ولی امر ) در جامعه اسلامی سنگین و از نظر حجم و وسعت وظایف از سایر حکومتها بیشتر است ، بی شک بایستی اختیارات حاکم اسلامی از اختیارات سایر حکومت ها بیشتر باشد تا ولی امر بتواند بخوبی از عهده تکالیف و وظایف خود برآید . چنانچه وسعت اختیارات رهبر ( حاکم اسلامی ) محدود باشد قطعاً در انجام وظیفه خود ناتوان خواهد بود .
ولی فقیه بعنوان حاکم اسلامی و ولی منصوب از طرف خداوند ، سرپرستی و هدایت جامعه به سوی اهداف دینی همراه با اجرای قوانین الهی است که قوانین اسلامی را در یک تقسیم بندی می تواند به احکام ثابت و احکام متغییر طبقه بندی کرد . آنچه که در این تحقیق موضوع بحث است قوانین متغییر هستند .
قوانین متغییر احکامی هستند براساس زمان و مکان قابل تغییر هستند ، این قوانین از سوی ولی امر مسلمین با توجه به نیازها و ضرورتها در جامعه اسلامی و براساس رعایت اصول و مبانی و قوانین اسلامی وضع شده اند که به آنها احکام حکومتی می گویند . اگر حاکم اسلامی از همه اختیاراتی برخوردار باشد می تواند به تمامی وظایف حکومتی و دینی و همچنین نیازهای جامعه که بر عهده او گذاشته شده است بپردازد .
وقتی ولی فقیه و حاکم اسلامی در تدبیر امور جامعه ، همه اختیارات امام معصوم را دارا باشد طبعاً همه مقررات آیین نامه ها و دستورالعمل ها در حکومت اسلامی فقط به اذن و امضای وی مشروعیت می یابد همه امور حکومتی با اجازه او رسمیت می یابد .
هر آنچه به لحاظ عقلی و عرفی در حیطه وظایف حکومت و اداره امور عرفی جامعه و روابط عرفی میان حکومت و جامعه قرار دارد و حکومت بنا بر تعهد خود در برابر ملت مؤظف به انجام آن است . در صورتی که جز احکام اولیه نباشد در حیطه حکم حکومتی خواهد بود ، حکم حکومتی به این مفهوم که به نظر می رسد دقیق ترین تعریف از آن باشد ، لازمه حکومت و حکومت داری است و به موارد استثنا و زمان بحران اختصاص ندارد ، بلکه احکام حکومتی ، احکامی متعارف و معمول برای تأسیس و تدبیر نظامات و امور اجتماعی است و اساساً برخواسته از اختیارات حکومت ها برای ایفای مسئولیت در اداره جامعه براساس مصلحت جامعه هستند . تعیین و تشخیص مصادیق جامعه نیز در هر زمان عموماً با عقل جمعی انسان ها است که مصالح و مفاسد زندگی خویش را تشخیص دهند .
حکم حکومتی همان قانون است و هر حکومتی بدان نیازمند است و حکم حکومتی منحصر در قانون نبوده چرا که حکومت های قدیم ضابطه ای حاکم نبود و چارچوبی برای صدور فرمان های حکومتی وجود نداشت ، اگر هم بود بسیار کم بود ، فرمان پادشاه حکم قانون را داشت و آن نیز تابع هیچ ضابطه روشن و معینی نبود ، اگر اراده پادشاه برخلاف دین یا مصلحت ملت هم بود باید عملی می شد .
در ماهیت حکم حکومتی ، مفهوم مصلحت نقش اساسی را دارا می باشد ، اختیاراتی که به حاکم اسلامی داده شده که براساس مصلحت اهم را بر مهم مقدم کند . به عبارت دیگر اگر معضلی بر نظام اجتماعی بوجود آید که از طریق عادی قابل حل نشود مصلحت جامعه اسلامی و مردم اقتضا می کند که رهبر بتواند براساس اختیاراتی که دارد ، مبادرت به صدور حکم حکومتی نماید تا مصلحت جامعه تأمین شود .
تاریخ پس از انقلاب اسلامی ایران ، بارها شاهد اجرای این اختیار از سوی ولی فقیه بوده است . اما با این حال ، در هیچ یک از اصول قانون اساسی این اختیارات به صراحت برای رهبری ، شناخته نشده است . از این رو ، ممکن است موجب تردید در اختیارات قانونی رهبر در صدور حکم حکومتی شود .
در این تحقیق برآنیم که ابتدا به مفهوم حکم حکومتی و تعاریف آن و سپس به احکام حکومتی در سیره پیامبر و حضرت علی ( ع ) و همچنین آیاتی از قرآن که به احکام حکومتی پرداخت و همچنین احکام حکومتی که قبل از انقلاب و بعد از پیروزی انقلاب و احکام حکومتی که در سالهای اخیر اتفاق افتاده بیان شود و همچنین به مفهوم ، ویژگی ها و انواع مصلحت و شرایط احکام حکومتی ، ضرورت اطاعت از احکام حکومتی ، حدود و اختیارات ولی فقیه و ضوابط صدور حکم حکومتی و بررسی تطبیقی اختیارات رهبری در ایران با ولی فقیه و ضوابط صدور حکم حکومتی و بررسی تطبیقی اختیارات رهبری در ایران با سران کشورهای آمریکا و فرانسه و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حدود اختیارات رهبری در قانون اساسی را بیان کنیم .
۱- بیان مسأله اساسی تحقیق به طور کلی (شامل تشریح مسأله و معرفی آن، بیان جنبه‏ه ای مجهول و مبهم، بیان متغیرهای مربوطه و منظور از تحقیق) :
حکومت یکی از اساسی ترین و مهمترین نیازها جوامع بشری است و ضرورت آن یک اصل انکار ناپذیر است که مورد اجماع همگان است و جهت تحقق نظم و عدالت اجتماعی نیاز به قانون است و قانون بعنوان یک اصل اساسی است و در یک جامعه قانون مدار تمام اعمال حکومتی در چهارچوب قانون است نظام جمهوری اسلامی ایران نظام دینی است و طبق اصل ۵ قانون اساسی در زمان غیبت حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه در جمهوری اسلامی ایران ولایت و امامت امت بر عهده ولی فقیه جامع الشرایط بعنوان رهبر است و همچنین طبق اصل ۵۷ قانون اساسی «قوای حاکم بر جمهوری اسلامی ایران عبارتند از : قوه مقننه ، قوه مجریه و قوه قضائیه که زیر نظر ولایت مطلقه امر و امامت است بر طبق اصول اینده این قانون اعمال می گردند … » و اصل ۱۱۰ قانون اساسی به وظایف و اختیارات رهبری در ۱۱ بند پرداخته است .
در نگاه اسلامی قانون گذاری و تشریع امری الهی است تشریع از آن خداست و هیچ کس غیر از خدا بر انسان ولایت دارد دارای ولایت نیست که برای دیگران قانونگذاری کنند لذا اشخاصی که ماذون از جانب خداوند هستند صلاحیت و مشروعیت قانونگذاری دارند در نظام اسلامی قانون گذاری درجه اول خداست درجه بعد پیامبر و امام و بعد از آنها ولی فقیه است . شأن و جایگاه ولایت فقیه در نظام سیاسی شیعه بسیار با اهمیت است ، زیرا مبدأ مشروعیت تمامی ارکان نظام سیاسی است ، براساس همین مبنا در قانون اساسی جمهوری اسلامی ، که مبتنی بر ولایت فقیه است ، قانون اساسی و رئیس جمهور پس از رأی مردم باید مورد تنفیذ و امضای رهبری قرارگیرد. (واعظی ۱۳۸۶ / ۴۵) .
صدور حکم حکومتی یا به عبارت دیگر حکم ولایتی از سوی رهبر است و مبنای صدور حکم حکومتی مصلحت جامعه اسلامی است برهمین اساس ولی فقیه طبق قانون اساسی و همین طور مبانی فقهی مصلحت جامعه ایجاب کنند می تواند به صدور حکم حکومتی مبادرت ورزد .
احکام حکومتی تصمیماتی است که ولی امر مسلمین در سایه قوانین شریعت و بر حسب مصلحت زمان اتخاذ می کند و طبق آن مقرراتی وضع کرد و به مرحله اجراء می گذارد و ملاک وضع حکم حکومتی تشخیص مصلحت در نظام حاکم است و این احکام اجتماعی هستند و توسط حاکم اسلامی صادر می شوند . که نظریات مختلفی در خصوص احکام حکومتی وجود دارد که عده ای آن را جزء احکام اولیه می داند و گروهی بر این باور هستند که احکام حکومتی احکام ثانویه هستند و بر خلاف دو نظر قبل عده ای دیگر معتقدند که احکام حکومتی احکامی مستقل هستند و در سیستم قانونگذاری اسلامی قرار دارند .
اگر چه هدف اصلی حاکمیت قانون جلوگیری از استبداد و خود کامگی و عدم ترجیح منافع شخصی بر مصالح عمومی جامعه است صدور حکم حکومتی توسط ولی فقیه نیز به هیچ وجه به معنای دادن حق سوء استفاده از قدرت جهت تامین منافع شخصی نمی باشد بلکه صرفاً جهت تامین منافع و مصلحت جامعه است .
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصلی که به صراحت به احکام حکومتی پرداخته باشد وجود ندارد ولی یکسری اصول هستند که با استنباط از آنها می توان پی به صدور احکام حکومتی برد ، این اصول دو دسته هستند یکسری اصول به صورت مستقیم به احکام حکومتی پرداخته اند و اصولی هم به صورت غیر مستقیم به احکام حکومتی پرداخته اند . اصل ( ۱۱۲ ) قانون اساسی به تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام پرداخته و تکالیف آن را بیان کرده در واقع به صورت غیر مستقیم به صدور احکام حکومتی پرداخته اند و یکسری اصولی که به صورت مستقیم به احکام حکومتی پرداخته اند که شامل بند یک و ۸ اصل ۱۱۰ قانون اساسی است که با ارجاع رهبری و تأیید نهایی توسط ایشان تصمیمات مجمع تشخیص مصلحت نظام دارای اعتبار می شوند .
ولی فقیه طبق اصول ۵ و ۵۷ قانون اساسی اختیار دار امور کشور است احکام حکومتی که رهبر تحت عنوان حکم حکومتی صادرمی کند به عنوان یکی از منابع اصلی و معتبر حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران است احکام حکومتی نه ابداع رهبران است و نه اختصاص به ایران دارد ، بلکه در همه کشورها یکی از منابع حقوق اساسی ، احکام و دستورهای رئیس دولت – ملت یا رئیس کشور است.(نظر پور ۱۳۸۹ / ۱۰۳)
صدورحکم حکومتی با هدف حفظ نظام که بزرگترین مصلحت جامعه بشری است صورت می گیرد ومصلحت عمومی موردنظر است واین احکام چونکه جهت حفظ نظم وجلوگیری از اختلال در جامعه است بر همگان حتی خود ولی فقیه واجب ولازم است .
۲- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق :
اهمیت پژوهش از آنجا نمایان می شود که بدانیم احکام چه جایگاه در میان منابع قانونگذاری دارند آیا این احکام در طول یا عرض یا بالاتر از قانون اساسی هستند آیا حکم حکومتی یکی از اجزاء درونی قانون اساسی است و حکم حکومتی در چارچوب قانون اساسی است یا بر فراز قانون اساسی و بیرون از قانون اساسی است دیگر اینکه حکم حکومتی حاکم بر قانون اساسی یا بر عکس است برآنیم تا بتوانیم جایگاه حکم حکومتی در نظام های حقوقی مشخص کرد .
همچنین وضعیت و جایگاه احکام حکومتی در مقابل سایر اصول و احکام دینی و فتوای دیگر مراجع تقلید کجا قرار دارد و دامنه ختیارات ولی فقیه بعنوان رهبر و حاکم اسلامی تا چه میزان است ، صرفاً به اختیارات ذکر شده در قانون اساسی منحصر می شود یا فراتر از آن رفته و اختیارات گسترده دارد .
۳- اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی):
بررسی حیطه اختیار ولی فقیه در اصل ۱۱۰ قانون اساسی و اینکه آیا این اختیارات و وظایف تمثیلی یا حصری هستند.
بررسی دامنه ولایت فقیه و اختیارات ولی محدود به چه مواردی است .
بررسی جایگاه احکام حکومتی در نظام های حقوقی و تطبیق آن با سایر قوانین مصوب نهادهای قانونگذاری .
بررسی معنا و مفهوم مصلحت در جامعه اسلامی که اساس صدور احکام حکومتی است .
۴- فرضیه ‏های تحقیق:
۱- حکم حکومتی جایگاه مناسبی در میان متفکران و فقهای شیعه داشته و دارد ، حضور احکام حکومتی در فقه سیاسی شیعه و ایجاد مسائل سیاسی و اجتماعی سبب شده تا این اصل بعنوان یکی از عوامل رشد و تحول در فقه سیاسی شیعه مطرح شود و حکم حکومتی بعنوان یک عنصر اثربخش در کارآمدی و گره گشایی فقه سیاسی از مشکلات جامعه است . احکام حکومتی بعنوان یکی از منابع حقوق اساسی ایران است و نظام جمهوری اسلامی ایران است ، الزامات ، ضرورتها و مسایل فراوانی را بوجود آورد که باعث نگاه دوباره به احکام ثانویه و احکام حکومتی و مصلحت در فقه سیاسی شده است .
۲- مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام نمی تواند از میزان صدور احکام ولایی بکاهد چرا که موضوعات پیشنهادی به مجمع از سوی رهبری است و با تأیید رهبری دارای اعتبار می شوند .
۳- مبنای صدور حکم حکومتی رعایت مصلحت مسلمین و نظام اسلامی است ، ولی فقیه به اقتضای مصلحت مسلمین در امور جامعه دخالت می کند و با صدور اوامر و الزامات خاص به انتظام امور می پردازد .
۵- سوالات تحقیق :
سوال اصلی:
۱- جایگاه و نقش احکام حکومتی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران چگونه است ؟
سؤالات فرعی :
۱- چه میزان مجمع تشخیص مصلحت نظام می تواند از صدور احکام ولایی جدید بکاهد ؟
۲- مبنای صدور حکم حکومتی چیست ؟
۳- دامنه احکام حکومتی درخصوص چه مسائلی است ؟
۶- مرور ادبیات و سوابق مربوطه (بیان مختصر پیشینه تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور پیرامون موضوع تحقیق و نتایج آنها و مرور ادبیات و چارچوب نظری تحقیق):
آثار تالییفی که تاکنون در کشور ما در زمینه احکام حکومتی پرداخته در واقع به صورت خیلی مختصر و در واقع جهت تکمیل موضوعات دیگر بوده از جمله وظایف رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده که کتب زیادی در این خصوص به رشته تحریر در آمده است .
مع الوصف در اینجا با مرور بر ادبیات و سوابق مربوط و بیان مختصر پیشینه تحقیقات انجام شده خالی از لطف نیست .
در کتاب بررسی تحلیل وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام نوشته مهندس محمد باقر فقیه احکام حکومتی در یک سطر توضیح داده در واقع به جایگاه و علت صدور حکم حکومتی پرداخته است.
آیت الله جوادی آملی در کتاب ولایت فقیه خود به سوالاتی در خصوص احکام حکومتی که وی سوال شده پاسخ داده اند در واقع ایشان با معرفی احکام اولیه و احکام ثانویه جایگاه احکام حکومتی را بیان کرده اند .