امتیازبندی

۵

۴

۳

۲

۱

۳-۷) روایی^[۸۱] وپایایی^[۸۲] پرسشنامه
۳-۷-۱) روایی(اعتبار)
یکی از مهم­ترین جنبه­ های هرتحقیق، مناسب بودن ابزار اندازه ­گیری آن است. زیرا اطلاعات و داده های لازم جهت تجزیه و تحلیل و نتیجه ­گیری نهایی بوسیله ابزار اندازه ­گیری به دست می ­آید. ابزار اندازه ­گیری در این تحقیق پرسشنامه است. برای سنجش میزان مناسب بودن ابزار اندازه ­گیری(پرسشنامه) دو مولفه سنجیده می­ شود. روایی تعیین می­ کند که ابزار تهیه ­شده تا چه حد مفهوم خاص مورد نظر را اندازه میگیرد.به بیان دیگر روایی به ما می­گوید که آیا مفهوم واقعی(آنچه مدنظر بودهاست)را اندازه می گیریم؟ آزمون­های روایی را در ۳ گروه دسته بندی کرده ­اند که عبارتند از: روایی محتوا^[۸۳]، روایی وابسته به معیار^[۸۴] و روایی سازه^[۸۵] (سکاران، ۱۳۸۰، ۲۲۳-۲۲۲).

روایی محتوا اطمینان می­دهد که ابزار مورد نظر به تعداد کافی پرسش­های مناسب برای اندازه ­گیری مفهوم مورد سنجش را در بر دارد. هر قدر عناصر مقیاس گسترده­تر و قلمرو مفهوم مورد سنجش را بیشتر در برگیرند، روایی محتوا بیشتر خواهد بود، به بیان دیگر روایی محتوا نشان می­دهد که ابعاد و عناصر یک مفهوم تا چه حد تحت پوشش دقیق قرار گرفته است. روایی ظاهری، یک شاخص ابتدایی و حداقل برای روایی محتوا به شمار می ­آید. این نوع روایی نشان می­دهد که عناصر مورد سنجش به طور ظاهری توانایی اندازه ­گیری مفهوم را دارند.
روایی وابسته به معیار، عبارت است از کارآمدی یک ابزار اندازه ­گیری در پیش ­بینی رفتار یک فرد در موقعیتهای خاص (سرمد و دیگران، ۱۳۷۸، ۱۷۰). پرسشنامه حاضر قبلا در تحقیقات زیادی مورد استفاده قرار گرفته و همچنین مورد ارزیابی و تایید بیش از ده تن از اساتید خبره در این مورد رسیده است. با وجود این‌که روایی محتوایی پرسشنامه قبلاً تائید شده بود اما برای اطمینان بیشتر، نظر چند تن از اساتید خبره در این زمینه و همچنین اساتید راهنما نیز خواسته شد که مورد تائید ایشان نیز واقع شد.
۳-۷-۲) پایایی (قابلیت اعتماد)
یک آزمون، زمانی دارای پایایی است که نمره ­های مشاهده و نمره ­های واقعی آن دارای همبستگی بالایی باشند، به این معنی چنانچه نمره ­های مشاهده شده و واقعی آزمودنی در آزمودن موجود باشد مجذور همبستگی بین این نمره­ها، ضریب پایایی آزمون می­ شود (خاکی، ۱۳۸۶، ۲۹). پایایی یکی از ویژگی­های فنی ابزار اندازه ­گیری(پرسشنامه) است. مفهوم یاد شده با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه ­گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسان به دست می­دهد. کسانی که برای تحلیل داده ­های خود از نرم افزار SPSSاستفاده می­ کنند، می­توانند قابلیت اعتماد ابزار اندازه ­گیری را با روش آلفای کرونباخ محاسبه نمایند، که البته برای آن فرمولی نیز وجود دارد. اما به عنوان یک قاعده‌ی کلی،میزان آلفا دست کم باید۷/۰ باشد (مقیمی، ۱۳۸۶، ۲۹۳). در این پژوهش از ابزار پرسشنامه برای اندازه ­گیری داده‌ها استفاده شده و نیز برای تحلیل داده‌ها، نرم افزار SPSS بکار گرفته شده؛ لذا پایایی پرسشنامه یا قابلیت اعتماد آن با بهره گرفتن از روش آلفای کرونباخ محاسبه شده است که فرمول (۳-۱) آن به صورت رابطه زیر است:
رابطه(۳-۱): فرمول محاسبه آلفای کرونباخ:
معادل نمادهای به کار رفته در فرمول محاسبه آلفای کرونباخ، به شرح زیر است:
r_α : ضریب پایایی؛
j : تعداد زیر مجموعه سوال‌های پرسش نامه؛
S_i² : واریانس زیر آزمون؛
S² : واریانس کل آزمون.
برای تعیین پایایی پرسشنامه این تحقیق از آزمون آلفای کرونباخ استفاده می‌شود. بدین صورت که ابتدا ۳۰ پرسشنامه بصورت تصادفی در بین افراد نمونه انتخابی به عنوان پیش آزمون توزیع گردید و براساس پاسخ‌های آنها، ضریب آلفای کرونباخ بدست آمد. ضریب آلفای کرونباخ برای کل سوالات پرسشنامه برابر ۸۸۴/۰ می‌باشد که بزرگتر از ۷/۰ است، پس سوالات پرسشنامه‌ها از پایایی قابل قبولی برخوردارند. میزان پایایی پرسشنامه‌ها در جدول (۳-۵) زیر آمده است.
جدول ۳-۵ : آلفای کرونباخ پرسش های تحقیق

متغیر‌های تحقیق

ضریب آلفای کرونباخ

تعداد سوالات

سبک رهبری مشارکتی

۹۲۰/۰

۸

سبک رهبری مشورتی

۸۳۷/۰

۵

سبک رهبری خیرخواهانه

۸۰۵/۰

۵

سبک رهبری استبدادی

۸۵۸/۰

۵٫تبدیل تحصیل دانشگاهی به بزرگترین تجارت و جهانی شدن بازار آموزش عالی.
۶٫آموزش های انعطاف پذیر،آموزش از راه دور،پذیرش دانشجوی بزرگسال.
۷٫تبدیل دانشجو و استاد به یادگیرندگان مادام العمر.
آلتباخ^[۳۱](۲۰۰۴)معتقد است سیستم های آکادمیک می توانند خود را با پدیده جهانی شدن به اشکال مختلف تطبیق دهند،اما نمی توانند از آن اجتناب کنند.در چنین شرایطی،یونسکو نقش ها و رسالت های فرهنگی دانشگاه را چنین بیان می کند:
۱٫دانشگاه باید نقش هدایت و رهبری جامعه را از طریق اشاعه فرهنگ و ارزش های اساسی نظم اجتماعی و پرورش روحیه تتبع،تعقل،خلاقیت و ابتکار عهده دار باشند.
۲٫دانشگاه باید در اشاعه آزادانه افکار دموکراسی و حقوق بشر پیشگام بوده و عامل وحدت ملی باشد.
۳٫دانشگاه باید در شناسایی و حل مشکلات و معضلات اساسی جامعه نقش موثر داشته باشد.
۴٫دانشگاه باید از طریق تربیت افراد با مهارت های بین المللی و جهانی جامعه را در برقراری ارتباط و تطبیق با شرایط بین المللی راهبری کند(صالحی،۱۳۸۸).
۲-۲۰- ویژگی های سازمانی مراکز آموزش عالی
سازمان ها عموماً با مأموریت های مشخصی فعالیت می کنند . اما از آنجایی که ارزیابی بروندادهای آموزش عالی کار آسانی نیست ، اهداف این سازمان نیز مبهم است و در اکثر موارد غیر قابل اندازه گیری است (آراسته، ۱۳۸۳ : ۵۶۲- ۵۶۳ ) .
۱- اهداف سازمان های آموزش عالی مبهم است زیرا نیاز های دانشجویان متفاوت است.ولی در سایر سازمان ها اینگونه نیست .
۲ - وجود تخصص های بالا در محیط دانشگاه که باعث پیدایش دیدگاه های مختلف می شود.و خواستار استقلال کاری و آزادی عمل در اجرای وظایف خود هستند.این موضوع باعث تعارض بین ارزش های دانشگاه و دیوان سالاری دولتی از یک سو و تعارض بین مدیران ارشد دانشگاه ها و اعضاء هیئت علمی از سوی دیگر می شود.
۳- دوگانگی در کنترل: دانشگاه هم توسط مدیران و هم توسط هیئت علمی کنترل می گردد .
۴- تمرکز زدایی: تمامی قدرت در اختیار مدیران دانشگاه نیست . بلکه هیئت علمی نیز مشارکت دارند .
۵- سطح تخصصی در دانشگاه(آموزش،پژوهش،خدمات)در اختیار هیئت علمی است .
۶- رهبری: نقش رهبران در دانشگاه ها بیشتر نمادین است .
۷- توسعه سازمانی:در دانشگاه بیشتر بر توسعه نیروی انسانی توجه می شود .
۸- ضربه پذیری دانشگاه از محیط زیاد است .
۹- مدیران و رهبران آموزش عالی تحت تأثیر شدید نیروهای داخل و خارج از دانشگاه هستند و همین مسئله باعث محدودیت کارایی و ایفای نقش آنان می شود .
۱۰- آزادی و استقلال عمل کمتری دارند ( بر اثر فشار های نیروی خارجی ) .
۲-۲۱- الگوهای مدیریتی در آموزش عالی
به طور کلی پنج نوع الگو در آموزش عالی تجربه شده است که عبارتند از:الگوی کالجی،الگوی تصمیم گیری سیاسی،الگوی دیوان سالاری(بوروکراتیک)،الگوی کارآفرینی، و الگوی مشارکتی. که به برخی از این الگوها اشاره ای می نماییم(مدرس هاشمی،۱۳۹۱).
ویژگی های الگوی دیوان سالار:
اهم ویژگی های این سبک مدیریت به قرار زیر است:
- وجود نظام های فراگیر ملی برای آموزش عالی،قوانین دولتی اکید در مورد استخدام،ارتقاء،ساختارهای حقوقی و برنام های درسی.

- مدیریت برای اعمال سلیقه ها از قدرت بالایی برخوردار است و جای زیادی برای ابتکار نمی گذارد.
در چنین الگویی افراد متفکر و پژوهشگر،در برابر اعمال قدرت،به سرعت حالت بی تفاوتی به خود می گیرند چراکه اعمال قدرت با نیازهای آن ها در تضاد است.در واقع افراد دانشمند و محقق در قالب سلسله مراتب نمی گنجد و قدرت علمی آن ها و نیاز موجود در جامعه به خدمات آن ها باعث می شود که همواره برای کسب استقلال پا فشاری می کنند(مدرس هاشمی،۱۳۹۱).
۲-۲۲- الگوی مشارکتی در آموزش عالی:
مبانی نظریه مشارکت:
فرهنگ مشارکتی^[۳۲]در مقابل فرهنگ محدود و تبعی قرار دارد. در این فرهنگ افراد از روند امور آگاه بوده و دارای نگرش اند.و در تصمیم گیری ها به نحوی مداخله می کنند.با توجه به این نظریه، میزان مشارکت کارکنان یک سازمان باید متناسب با سطح بلوغ آنان باشد(مدرس هاشمی،۱۳۹۱).بدیهی است که با توجه به وجود نخبگان در دانشگاه ها باید میزان مشارکت آن ها در مدیریت در حد اعلا باشد.برای توسعه فرهنگ مشارکتی در دانشگاه ها باید پیش نیازهای این فرهنگ ایجاد گردد که ذیلا به برخی از آن ها اشاره می گردد(همان منبع).
الف. اعتماد:حالتی است که بر مبنای آن فرد در حیات جمعی خود، برای همکاری با دیگران،احساس تعاون،مدارا و گشایش می کند و به اتکای آن می تواند مدیریت را یاور خویش بداند.
ب. اعتقاد به خود اصلاح گری: باید افراد در عمل جمعی خود، به نوعی اعتماد به نفس نایل آیند،و برای این کار باید رفع سوء ظن شود تا افراد قادر باشند نظرات واقعی خود را بیان کنند.
ج. اثر گذاری: باید باور لازم را برای فعالیت های مشارکت جویانه به وجود آورد.
۲-۲۳- جمع بندی آموزش عالی
پس از بررسی ادبیات تحقیق آموزش عالی،فلسفه و تاریخچه آن ،چالش ها و رسالت ها و نقش های آن در سال های اخیر،بحث آموزش عالی به موضوع محافل علمی و عرصه های عملی تبدیل شده است.طی دو دهه اخیر افزایش فعالیت ها ی فرهنگی در دانشگاه ها و همچنین لزوم استفاده موثر از آنها در موسسه هاو مراکز آموزش عالی موجب بالندگی هر چه بیشتر فرهنگ و ابعاد آن گردیده است.لذا با عنایت به رشد روز افزون جمعیت دانشجویی یکی از عواملی که می تواند دانشگاه ها را در تامین اهداف فرهنگی یاری دهد، فعالیت‌های فرهنگی دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها وترویج آن در میان مراکز آموزشی می باشد.از این رو تحقق این امر نیازمند مهیا نمودن زیر ساخت هایی از جمله: ارتباطات باز،توزیع اطلاعات،به روز بودن دانش و سازماندهی آن و حمایت مدیریت و مجریان دانشگاه هاو موسسات آموزش عالی می باشد.از این رو می توان گفت بهره مندی از استراتژی های فرهنگی آموزش عالی و اثر بخشی آن بر دانشگاه ها از ابزارهای توسعه فرهنگی آن مراکز می باشد که می تواند مانع از بروز بحران های فرهنگی گردد.
۲-۲۴- تاریخچه فرهنگ
به دنبال نظریات و تحقیقات جدید در مدیریت،فرهنگ دارای اهمیت روز افزونی شده و یکی از مباحث اصلی مدیریت را تشکیل داده است.در شناسایی نقش و اهمیت آن نظریه ها و تحقیقات زیادی صورت گرفته شده است و در حل مسائل و مشکلات مدیریت به کار گرفته شده است. با بررسی که توسط گروهی از اندیشمندان علم مدیریت به عمل آمده فرهنگ به عنوان یکی از موثر ترین عوامل پیشرفت جوامع شناخته شده است (زارعی،۱۳۸۶). فرهنگ به عنوان مجموعه ای از باورها و ارزشهای مشترک بر رفتار و اندیشه اعضای سازمان اثر می گزارد و می تواند نقطه شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید. فرهنگ سازمانی از اساسی ترین زمینه های تغییر و تحول در سازمان است. نظر به اینکه برنامه های جدید تحول بیشتر به تحول بنیادی سازمانی نگاه می کند،از این رو هدف این برنامه ها تغییر و تحول فرهنگ سازمان به عنوان زیر بنا به بست تحول است(همان منبع)
۲-۲۴-۱- مفهوم فرهنگ
واژه فرهنگ را در زبان های اروپایی(انگلیسی،فرانسوی،آلمانی) Culture,culture,kulturمی گویند که از واژه CULTUREبر‌می‌آید،ریشه لاتین COLERE این واژه طیف معنایی گسترده ای داشته است. مسکن گزیدن،کشت کردن،حراست کردن،پرستش کردن (پهلوان،۱۳۸۲).فرهنگ را می توان رفتار ویژه نوع بشر نامید که، همراه با ابزار مادی جزءلاینفک رفتار شناخته می شود(صالحی امیری،۱۳۸۶). تعاریف گوناگونی از فرهنگ ارائه شده که این گستردگی به دلیل تعاریف کلی و جزئی ارائه شده از فرهنگ می باشد.گیدنز^[۳۳] فرهنگ را (ارزش هایی که اعضای یک گروه معین دارند،هنجارهایی که از آن پیروی می کنند،کالاهای مادی که تولید می کنند )تعریف نموده (گیدنز،۱۳۷۶) برویس کوئن ^[۳۴]معتقد است فرهنگ رامی‌توان مجموعه ویژگی های رفتاری عقیدتی اکتسابی اعضای یک جامعه خاص تعریف کرد (راد،۱۳۸۱). اما شاید بتوان گفت جامع ترین تعریف از فرهنگ متعلق به تایلور^[۳۵] است که می گوید:
فرهنگ مجموعه پیچیده ای است که معرف،معتقدات،هنرها،صنایع،تکنیک ها،اخلاق، قوانین،سنن و بالاخره تمام عادات و رفتارها و ضوابطی است که انسان به عنوان عضو یک جامعه آن را از جامعه خود فرا می گیرد و در قبال آن جامعه تعهداتی به عهده دارد(نخعی، ۱۳۸۷).از طرف دیگر توسعه کشورها از طریق اطلاع رسانی می تواند برای بیان فرهنگ ها و اندیشه ها به کار گرفته شودو با توجه به اینکه مقوله فرهنگ در توسعه کشورها یکی از حوزه های مهم است در این پژوهش نگارنده سعی می کند مقوله هایی را که زمینه ساز توسعه بوده و می توانند در توسعه فرهنگی تاثیر داشته باشند و در برنامه ریزی های بلند مدت مورد توجه قرار می گیرند مطرح نماید و به سوال” توسعه فرهنگی چیست؟و دارای چه مولفه هایی می باشد؟” را پاسخ دهد. تعریف و ویژگی های فرهنگ و مفهوم فرهنگ نخستین بار توسط مردم شناس انگلیسی،سرادوارت بارنت^[۳۶] در سال ۱۸۷۱به کارگرفته شد.وی فرهنگ را مجموعه ای پیچیده می داند که شامل: دانش ها، باورها،هنر،قوانین،اخلاق،آداب ورسوم و دیگر قابلیت ها و عادت هایی که انسان به عنوان عضو جامعه آنهارا فرا می گیرد. به تعبیر دیگر فرهنگ عبارت است از نظام مشترکی از باورها،ارزش ها،رسم ها،رفتارها و موضوعاتی که اعضای یک جامعه در تطبیق با جهانشان و در رابطه با یکدیگر به کار می برند و از راه آموزش از نسلی به نسل دیگر انتقال می دهند(رامشک،۱۳۸۸).
فرهنگ دارای دو عنصر مادی و غیر مادی است که ویژگی های آن به شرح ذیل می باشد:فرهنگ ها و جوامع در سطح بسیار وسیعی ناهمگون هستند. این حالت به ویژه زمانی بیشتر مشهود است که هویت های ملی وسیعی به عنوان جایگزین هایی برای فرهنگ ذکر می شوند(همان منبع). فرهنگ، عاملی است که با زمان،جغرافیا،تاریخ،مذهب،طبقه اجتماعی،نژاد، شهرنشینی،روستانشینی،ملیت و مقولات بسیار دیگری در هم می آمیزد. فرهنگ ها از طریق مسافرت،تجارت،وسایل ارتباط جمعی،گروه های تبلیغی و دیگر منابع تغییر و توسعه می یابند.فرهنگ غریزی نیست بلکه آموختنی است(رامشک،۱۳۸۸).به عبارت دیگر فرهنگ از عادات و تجربیاتی تشکیل می شود که افراد در طول حیات خویش می آموزند.فلسفه وجود تعلیم و تربیت در جامعه انسانی براساس همین ویژگی است.فرهنگ افراد یک جامعه را قادر به پیش بینی رفتار یکدیگر می کند به طوری که افراد می توانند برحسب رفتار و گفتار خود، واکنش های دیگران را از پیش تشخیص دهندو بدانند که برای دریافت واکنش مطلوب چه رفتار و گفتاری باید داشته باشند(همان منبع).
حال باید بدانیم که فرهنگ چیست و چگونه می توان آن را تعریف کرد؟از این واژه تعاریف زیادی کرده اند که بی شک نمی توان در این جا ورودی به آنها داشت،ولی این را می توان گفت که واژه فرهنگ در ادبیات فارسی هیچ گاه به مفهومی که برخاسته از ریشه کلمه باشد به کار نرفته است.نگاهی گذرا به این تعاریف ما را به این نکته اساسی رهنمون می سازد که” فرهنگ"هر چه باشد و هر تعریفی از آن کرده باشند،با زندگی انسان عجین شده و با آن معنی و مفهوم پیدا می کند و بازگشت آن به ساختار زندگی انسانهاست(بابائی،۱۳۸۷).
“ریموند ویلیامز”^[۳۷] در کتاب کلید واژه ها معتقد است که مفاهیم فرهنگ در سه نوع کاربرد رایج انعکاس یافته است.
- تعاریفی که اشاره به رشد فکری،روحی و زیبا شناختی فرد،گروه یا جامعه دارند.
- تعاریفی که در بر گیرنده فعالیت های ذهنی و هنری و محصولات آن ها مثل فیلم،موسیقی و تأتر است.
- تعاریفی که بر مشخص کردن کل راه و رسم زندگی و فعالیت ها،باورها و آداب و رسوم تداومی از مردم،یا یک جامعه تأکید دارد.
“گی روشه”^[۳۸] با الهام از تعریف دورکیم از واقعیت اجتماعی،فرهنگ را «مجموعه به هم پیوسته ای از شیوه های تفکر،احساس (هیجان) و عمل دانسته است که توسط تعداد زیادی افراد فرا گرفته می شود و بین آن ها مشترک است». (ابراهیمیان،۱۳۹۰).

۲-۲-۳-۲- ارزش خدمات

به‌طورکلی ارزش درک شده توجه زیادی از محققان بازاریابی را به خود جلب کرده است و بسیاری بر این باورند که مطالعه ارزش درک شده تحت تسلط سازمان­های خدماتی قرار گرفته است (کرونین و همکاران^[۵۰]، ۲۰۰۰). ارزش یکی از توضیح‌دهنده‌های خیلی خوب از رفتار مشتریان است که اولویت­ بندی عوامل کلیدی ایجاد و ارائه آن به مشتریان برای شرکت­ها دارای اهمیت فراوان است بااین‌حال اگر ارزش بالا به‌طور مناسب عرضه نگردد بی­مفهوم خواهد بود (اندرسون و همکاران^[۵۱]، ۲۰۰۶). ارزش خدمات می ­تواند به‌عنوان مقایسه بین ویژگی­های دریافت و پرداخت استنباط گردد (هسکیت و همکاران، ۱۹۹۴). اگرچه تعاریف زیادی از ارزش خدمات ارائه شده است اما تعریف زیثمل^[۵۲] (۱۹۸۸) مقبول­ترین تحقیق بین محققان این عرصه در سال­های اخیر بوده است. مطابق با این تعریف ارزش درک شده، ارزیابی کلی مشتری از هزینه­ها و منافع کسب­شده از خرید یک محصول یا خدمت است (زیثمل، ۱۹۸۸). در مطالعات انجام‌شده چگونگی اثر ارزش درک شده به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر رفتار مشتریان به اثبات رسیده است (بابین و همکاران^[۵۳]، ۱۹۹۴؛ ریچینز و داوسون^[۵۴]، ۱۹۹۲). به عقیده لیو و همکاران^[۵۵] (۲۰۰۵) ارزش درک شده به‌شدت بر رفتار خرید مجدد مشتریان اثر می­ گذارد و این وابستگی باعث تقویت ارتباط با سازمان می­گردد.

تحقیقات اولیه برای ارائه یک تعریف از ارزش به شاخص­ های عینی وابسته بودند که مزایای ارزان‌قیمتی را در مقابل رهاسازی قیمت اندازه ­گیری می­کردند و ارتباط بین کیفیت درک شده و قیمت را متعادل می­ساختند (زیثمل، ۱۹۸۸). هسکیت و همکاران (۱۹۹۷) بیان کردند که ارزش خدمات مجموعه کلی از هزینه­ های درگیر با نتایج، کیفیت، قیمت و خدمات دریافت شده مشتریان است و زمانی که کیفیت خدمات از مقدار پرداخت‌شده مشتریان تجاوز کند ارزش خدمات درک شده افزایش می­یابد. تحقیقات بعدی ابعاد بیشتری از ارزش درک شده در سازمان­های خدماتی متفاوت را نمایان کردند. برخی از این تحقیقات و ابعاد به‌کاررفته در آن­ها در شکل (۲-۳) آورده شده است، اما آنچه از این تحقیقات می­توان دریافت این است که ارزش درک شده در بیشتر این تحقیقات بر مقیاس­های کارکردی متکی است.
جدول (۲-۳ ): ابعاد ارزش درک شده خدمات در برخی از تحقیقات

1. 1. مقدمه

می‌توان گفت اولین راه حمل و نقل سریع بشر راه آهن بوده است که قدمت آن بیشتر از جاده­ها و اتومبیل می­باشد. از تاریخ حرکت اولین قطار در نیمه اول قرن نوزدهم میلادی در انگلستان تا به امروز تغییرات بسیار زیادی چه در راهسازی و ابنیه راه و چه در قطارها ایجادشده است و می­توان این دوره را در دو دسته زمانی جای داد، دوره قطارهای با سرعت‌های پایین (حدود ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر در ساعت) و دوره قطارهای سریع السیر (سرعت در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر و بیشتر). این در حالی است که اغلب قطارهای جدید از پل­های قدیمی که برای قطارهای با سرعت پایین طراحی شده‌اند عبور می­ کنند. شکاف بین این دو دوره پتانسیل بالای مطالعاتی را برای محققین علاقمند به سلامت سنجی سازه‌ای پل­های راه آهن، فراهم نمود.

فاجعه ریزش پل I-35W روی رودخانه می سی سی پی واقع در ایالت مینسوتای^[۳] آمریکا در سال ۲۰۰۷ که منجر به خسارات جانی و مالی زیادی شد و بعد از آن شکست یک عضو از پل خرپایی کیسوگوا اوهاشی^[۴] در ژاپن در اثر یک حادثه نقطه عطف مهمی در شروع سری جدید تحقیقات وسیع­تر دانشمندان در زمینه سلامت سنجی پل‌ها بود.^[۵]
کنترل و بررسی سلامت پل‌ها، اعم از پل­های در حال اجرا و پل­های موجود در گستره­ی علم مدیریت پل قرار می­گیرد که از علوم جدید و البته مهمی می­باشد که در کشورهای پیشرفته به دلیل وجود تعداد زیاد پل­های قدیمی و صرفه اقتصادی در تعمیر و بازسازی آن‌ها بجای ساخت سازه­های جدید، به آن بسیار توجه می­ شود. سلامت سنجی سازه­ای پل زیر مجموعه مدیریت پل محسوب می­ شود. بررسی کفایت خدمت دهی پل در برابر بارگذاری­های جدید از جمله مواردی است که در مبحث سلامت سنجی سازه‌ای پل به آن پرداخته می­ شود. یکی دیگر از زیرمجموعه­های علم سلامت سنجی پل­ها بررسی پل­های خرپایی و پایداری سازه بعد از شکست یک عضو آن می­باشد. اغلب مطالعات انجام شده در این زمینه مربوط به پل­های خرپایی بزرگراهی است، اما در مطالعه حاضر به بررسی این موضوع در پل­های خرپایی راه آهن پرداخته شده است.
۱-۲- لزوم انجام تحقیق
کشور ما با جمعیت بالای خود نیازمند یک شبکه حمل و نقل ریلی ایمن و پر سرعت به منظور جابجایی مسافر است. راه‌اندازی قطار سریع السیر پروژه‌ای عظیم و پر اهمیت بوده و به عنوان یکی از ایمن‌ترین و موثرترین سیستم های حمل و نقل محسوب می­گردد. بنابراین پیش از شروع احداث و بهره‌برداری، لازم است تا کلیه بسترهای آن در کشور مهیا شود. درصد زیادی از پل­های شبکه ریلی ایران سنی بالغ بر ۵۰ سال دارند که بر اساس آیین نامه و الگوهای بار گذشته طراحی شده‌اند. امروزه با توجه به راه اندازی قطارهای سریع‌السیر و پر رنگ شدن اثرات دینامیکی بار، محاسبه ظرفیت نهایی، سلامت سنجی، بازدید فنی و تعمیر پل‌ها اهمیت ویژه‌ای پیدا نموده است.
شناخت صحیح رفتار دینامیکی پل برای پیش‌بینی واقعی پاسخ سازه در برابر بارهای جدید، از جمله قطارهای سریع­السیر، ضروری است که باعث رسیدن به یک طراحی اقتصادی برای سازه­های جدید یا شناسایی منطقی پل­های در حال سرویس و تعمیر می­ شود.
۱-۳- نوآوری و اهداف تحقیق
در این تحقیق، هدف تعیین سرعت حدی مجاز قطارهای سریع­السیر برای عبور از پل­های خرپایی راه آهن می­باشد. بدین منظور روش پیشنهادی روی یک پل واقعی مورد بررسی قرار گرفته است. در این روش سعی شده کلیه بند­های آئین نامه‌ایران در نظر گرفته شود و در صورت نیاز از آئین نامه اروپا استفاده شده است.
بعلاوه در این مطالعه به بررسی رفتار دینامیکی پل بعد از شکست عضو بحرانی پرداخته شده است. هدف بررسی کفایت باربری پل بعد از شکست در عضو یا اعضای بحرانی است.
با توجه به پیچیدگی سازه‌ای پل­های خرپایی، فرایند شکست عضو بحرانی و حمل بار در هر پل، خود دارای الگویی جدید و متفاوت با سایر الگوهای سازه‌ای خرپا می­باشد.
تا کنون تحقیقات انجام شده روی پل­های خرپایی در این زمینه مربوط به پل­های بزرگراهی و با اعمال بار استاتیکی بوده است. از جنبه­ های نوآوری مطالعه حاضر بررسی اثر بعد از شکست عضو روی سازه در پل­های خرپایی راه آهن و تحت بار دینامیکی قطار سریع­السیر می­باشد. در مطالعه حاضر تحلیل سازه به صورت دینامیکی و تحت بارگذاری قطار واقعی انجام شده است.
۱-۴- فرضیات تحقیق

1. 1. تنها اثرات قائم بارگذاری ناشی از وسیله نقلیه در نظر گرفته می­ شود.

1. 1. فرض می‌شود شکست در عضو یا اعضای بحرانی قبل از عبور قطار رخ داده است.

۱-۵- ساختار فصول تحقیق
با توجه به نیاز هر کار تحقیقاتی به دسترسی مناسب به منابع تحقیقاتی و مطالعاتی موجود، جستجوی گسترده­ای در جهت تهیه و جمع‌ آوری منابع اطلاعاتی حاضر انجام گردید تا تحقیق به نحوی مطلوب انجام گیرد.
این پایان‌نامه در پنج فصل و به شرح ذیل تدوین شده است:
در فصل اول مقدمه و کلیاتی درباره روند تحقیق، بیان شده است.
در فصل دوم مفاهیم و تعاریف پایه مرتبط با موضوع تحقیق و مروری بر کارهای انجام شده قبلی ارائه شده و به طور خلاصه توضیح داده شده ­اند.
در فصل سوم معرفی روش­ها و کارهای گذشته با جزییات بیش­تر، بررسی آیین نامه­ های رایج در این زمینه، انتخاب نرم افزار مناسب و توضیحاتی در مورد نرم افزار ABAQUS ارائه می­ شود.
در فصل چهارم روش پیشنهادی شامل پارامترهای کنترلی و تکنیک­های مدلسازی ارائه و به بررسی آن‌ها قالب مطالعه موردی پل خرپایی راه آهن ورامین پرداخته می­ شود. صحت سنجی نتایج نرم افزار نیز با مقایسه نتایج آن با یک آزمایش میدانی انجام می­ شود؛ و در آخر نتایج خروجی­های نرم افزار ارائه و تحلیل می­گردد.
فصل پنجم در این فصل با توجه به خروجی­های نرم افزاری که در فصل چهارم ارائه شده نتیجه ­گیری می­ شود. در پایان پیشنهاد‌هایی برای تحقیقات و مطالعات آتی در این زمینه ارائه می­گردد.
فصل دوم: مروری بر کارهای انجام شده قبلی
در این فصل نخست پیشینه علمی موضوع مورد مطالعه با بهره گرفتن از منابع گردآوری شده بررسی شده است. مطالعات زیادی در زمینه سلامت سنجی و مسائل دینامیکی بارهای متحرک، برای پل­های مختلف و وسایل نقلیه گوناگون در شرایط مختلف وجود دارد که در ادامه به طور خلاصه به مهم­ترین آن‌ها اشاره می­ شود.
۲-۱- سلامت سنجی سازه‌ای
علم مدیریت پل از علوم جدید و البته مهمی می­باشد که در کشورهای پیشرفته به دلیل وجود تعداد زیاد پل­های قدیمی و صرفه اقتصادی در تعمیر و بازسازی آن‌ها بجای ساخت سازه­های جدید، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. سیستم مدیریت پل یا BMS^[6] ابزاری برای مدیریت پل در طول طراحی، ساخت و بهره‌برداری و نگهداری از پل است. سلامت سنجی سازه­ای پل زیرمجموعه مدیریت پل محسوب می­ شود. هدف از سلامت سنجی سازه­ای شناسایی خرابی، ارزیابی وضعیت موجود و تخمین عمر باقی­مانده سازه­ها به منظور تصمیم‌گیری و ارائه راهکارهای مناسب در تعمیر و نگهداری آن برای حفظ ایمنی سازه است. بررسی کفایت خدمت دهی پل در برابر بارگذاری­های جدید از جمله مواردی است که در مبحث سلامت سنجی سازه‌ای پل به آن پرداخته می­ شود. هلموت ونزل^[۷] کتابی با عنوان «سلامت سنجی پل­ها» ارائه کرد. او در این کتاب در ابتدا به معرفی علم مدیریت پل و سلامت سنجی سازه­ای که یکی از زیرشاخه­های آن است، می ­پردازد. سپس روش­ها و تکنیک­های رتبه دهی و ارزیابی پل را مرور می­ کند. همچنین به بررسی روش­های کشف خرابی در پل می ­پردازد. سپس روش تخمین طول عمر باقی­مانده سازه پل از طریق ارزیابی آن را معرفی می­ کند. در ادامه روش­های مختلف سلامت سنجی سازه­ای (SHM)^[8] را بیان می­ کند. او در این کتاب چندین مطالعه موردی در باب سلامت سنجی از سراسر دنیا که مربوط به پل­های معروف می­باشد، با جزییات بیان می­ کند. [۱]
شروان عطایی (۱۳۸۰) در یک مقاله مبانی روش­های شناسایی سازه­های پل مورد بررسی قرار می­دهد و نحوه معتبرسازی یک پل راه آهن واقعی (پل قوسی - بتنی اکبرآباد) را به عنوان مثال بررسی می­ کند. او از مدل معتبر سازی شده پل برای تعیین ظرفیت باربری حال حاضر، تشخیص معایب احتمالی و ارزیابی ایمنی آن در شرایط بهره‌برداری استفاده می­ کند که در این مقاله فقط ظرفیت باربری مجاز پل محاسبه شده است. در نهایت نتایج تحقیق او نشان داد که سیستم سازه­ای پل بتنی اکبرآباد دارای ظرفیت باربری بالایی بوده و سیستم باربری آن به عنوان یک سیستم قابل‌اعتماد شناخته می­ شود. [۲]
شروان عطایی (۱۳۸۶) در پایان نامه خود به سلامت سنجی یک پل خرپایی واقعی راه آهن واقع در نکا می ­پردازد. او از طریق آزمایش میدانی و ثبت پاسخ سازه، مدلسازی اجزاء محدود خود را معتبرسازی می­ کند؛ و با بهره گرفتن از مدل معتبر شده به ارزیابی سازه تحت بار­های آیین نامه­ای می ­پردازد. آزمایش بارگذاری در سرعت‌های ۵km/h و ۲۰km/h و ۴۵km/h انجام گردید. طبق نتایج ارائه شده از این آزمایش­ها، حداکثر خیز وسط دهانه پل در سرعت‌های مختلف تفاوت اندکی با یکدیگر داشته اند اما روند تغییرات آن به این صورت بوده که با افزایش سرعت، کاهش خیز حداکثر داشته است.
او همچنین به بررسی نحوه شناسایی رفتار سازه با بهره گرفتن از سیگنال­های خروجی به دست آمده از سنسورهایی که بر روی پل راه آهن نصب شده بود، پرداخت. یکی از آزمایش­های مهم که اطلاعات ذی قیمتی از سازه در اختیار مهندسین قرار می­دهد، آزمایش دینامیکی می­باشد. در این آزمایش یک نیروی دینامیکی به سازه وارد می­ شود و با بهره گرفتن از سنسورها، پاسخ ارتعاشی سازه اندازه گیری می­ شود. مسئله مهم بعد از آزمایش، تفسیر سیگنال­های اندازه ­گیری است که مستلزم دانش فنی خاص خود است. او در این مقاله به بررسی عملکرد سنسورها، تفسیر زبان ارتعاشات به دست آمده از سنسورها و نحوه بکارگیری این اطلاعات می ­پردازد. [۳]
دایگو سایدام^[۹] (۲۰۱۱) در مقاله خود به این نتیجه می­رسد که قابلیت سازه برای سالم ماندن در برابر یک حادثه بزرگ، بدون شکست آن، با گذشت زمان کاهش می­یابد و وابسته به پروسه زوال و نابودی سازه می­ شود که آن نیز به عمر سازه وابسته می­باشد. این مقاله یک چارچوب کلی برای پیش ­بینی زمان عمر آسیب‌پذیری، نامعینی و مقاومت مطلوب سازه ارائه کرده است. در واقع او عوامل مؤثر بر کاهش سطح خدمت دهی سازه با گذشت زمان را به صورت پارامتریک و بر اساس شاخص­ های فرسایش و افزایش بار زنده، معرفی کرد. [۴]
زوجین سانگ^[۱۰] (۲۰۱۱) در مقاله خود روشی سریع برای کشف خرابی در پل­های راه آهن با بهره گرفتن از روش تحلیل دینامیکی، ارائه کرده است. او دو پارامتر را در مقاله خود معرفی می­ کند شاخص تعیین محل خرابی ^[۱۱]DI، که همان انرژی جابجایی در محل خرابی است و بر اساس جابجایی به روش سری زمانی به دست آمده است، و شاخص وسعت خرابی ^[۱۲]DE. به طور کلی روش­های کشف خرابی دو دسته جای می­گیرند: ۱) روش­هایی بر اساس داده ­های آزمایش دینامیکی و ۲) روش­هایی بر اساس داده ­های آزمایش استاتیکی که روش­های دینامیکی به دلیل دقت بیش­تر مورد استقبال بیش­تری قرار گرفته‌اند. در روش دینامیکی از پارامترهای دینامیکی زیر برای کشف محل خرابی و وسعت آن استفاده می­ شود : فرکانس­های طبیعی سازه، شکل مودها، میرایی مودال، منحنی تغییر شکل مودها و انرژی کرنشی مودال.[۵]
یوشیاکی اوکای^[۱۳] (۲۰۱۰) با بهره گرفتن از مدلسازی پل راه آهن در یک نرم افزار اجزا محدود، به محاسبه ظرفیت باربرداری آن بعد از شکست یک عضو، می ­پردازد. او ۱۶ حالت برای حذف عضو در نظر می­گیرد و در هر تحلیل فقط یک عضو را حذف می­ کند و در پایان با مقایسه نتایج دو روش تحلیل خطی و غیرخطی، به دقت کافی روش تحلیل خطی در محاسبه ظرفیت باربرداری پل آسیب دیده اشاره می­ کند. او از جنبه­ های تکنیکی مختلف شکست در یک عضو را بررسی می­ کند. این جنبه­ها عبارت‌اند از: تخمین خرابی سازه با بهره گرفتن از شاخص خرابی، رتبه دهی بارگذاری، تغییرات انرژی کرنشی، آنالیز مودال و ایمنی سازه بر اساس اصول ساده تئوری قابلیت اعتماد. یوشیاکی نشان داد که توزیع دوباره تنش­ها بعد از شکست در عضو، در اعضای اصلی، بجز در اعضای نزدیک به عضو حذف شده، تغییر قابل‌توجهی نمی­کند. ]۶[
۲-۲- کدها و آیین نامه‌های طراحی و بارگذاری پل راه آهن
۲-۲-۱- آیین نامه‌ایران
نشریه ۱۳۹ با عنوان «آیین نامه بارگذاری پل­ها» در دو بخش کلی بارگذاری پل­ها جاده‌ای و بارگذاری پل­های راه آهن تنظیم شده است. در بخش دوم، بارگذاری پل­های راه آهن به معرفی بارهای دائمی، انواع بارهای بهره برداری، ضریب دینامیکی (ضربه)، اثر باد و غوطه وری، آثار دما و تغییرات آن و اثر زمین لرزه می ­پردازد. همچنین در بخش ۷.۷ این آیین نامه معیار و نحوه ارزیابی تغییر شکل­های پل راه آهن بیان شده است. ]۷[ در این آئین نامه هیچ اشاره­ای به بارگذاری مربوط به قطارهای سریع­السیر نشده است.
نشریه ۳۹۵ با عنوان «دستورالعمل طراحی پل­های فولادی» باهدف تناسب و ارتباط موزون میان ضوابط بارگذاری و طراحی داخلی تدوین شد. در این مجموعه از آخرین اطلاعات آشتو در زمینه طراحی پل­های فولادی به روش تنش مجاز و نیز مبحث شماره ۱۰ مقررات ملی ساختمانی ایران، استفاده گردیده است. آیین نامه آشتو در چاپ­های اخیر، طراحی سازه­های فولادی در حالات حدی (ضرایب بار و مقاومت) را مورد توجه قرار داده است که موضوع دستورالعمل موازی با این نشریه می­باشد. این نشریه در ۱۸ فصل و با موضوعات زیر ارائه شده است:
۱- مصالح، ۲- محدودیت­های لاغری، ۳- اعضای کششی، ۴- اعضای خمشی (تیرها و تیر ورق­ها)، ۵- تیرهای مختلط، ۶- تیرهای جعبه­ای، ۷- اعضای فشاری، ۸- ترکیب تنش­ها، ۹- وسایل اتصال، ۱۰- اتصالات و وصله­ها، ۱۱- تنش­های مجاز خستگی، ۱۲- خرپاها، ۱۳- تیرورق­های قوسی با ورق جان یکپارچه، ۱۴- تیر­های خمیده، ۱۵- مسائل ویژه در طرح و محاسبه، ۱۶- ساخت، نصب و کنترل نوع کار، ۱۷- بالشتک­های الاستومتری، ۱۸- رنگ آمیزی و گالوانیزه کردن قسمت­ های فلزی. [۸]
۲-۲-۲- آیین نامه اروپا
بخش دوم آیین نامه اروپا[۹] با عنوان عملکرد سازه­ها^[۱۴]، به بارگذاری پل­ها پرداخته شده است. در این بخش از آیین­ نامه اروپا، اصول بارگذاری و طراحی انواع پل شامل پل راه، پل گذرگاه عابر پیاده و در فصل ۶ به پل­های راه آهن می ­پردازد. در بخش ۶.۴ این فصل، آثار دینامیکی در تحلیل دینامیکی پل­ها، از جمله پدیده تشدید، مورد بررسی قرار می­گیرد. در این آیین نامه فلوچارتی ارائه شده که تعیین کننده نیاز یا عدم نیاز سازه به تحلیل دینامیکی می­باشد که این فلوچارت در فصول آتی آورده شده است. طبق آیین نامه اروپا عوامل اصلی که بر رفتار دینامیکی پل تأثیر می‌گذارند عبارت‌اند از:

1. 1. سرعت ترافیک عبوری

1. 1. طول دهانه پل و طول اعضا

1. 1. جرم سازه

1. 1. فرکانس طبیعی سازه و شکل مودهای اصلی پل

1. 1. تعداد محورهای بارگذرای، بار هر محور و فاصله محورها از یکدیگر

1. 1. میرایی سازه

1. 1. نامنظمی‌های عمودی مسیر حرکت قطار روی پل

1. 1. جرم با فنر/ بدون فنر و سیستم تعلیق وسیله نقلیه

1. الگوی تکیه‌گاه‌های موجود در طول دال عرشه

ویژگی بنیادی این انقلاب نسبت به دیگر نهضتهای ایران در سده اخیر، مکتبی و اسلامی بودن آن است. ملت مسلمان ایران پس از گذر از نهضت ضد استبدادی مشروطه و نهضت ضد استعماری ملی شدن صنعت نفت به این تجربه گرانبها دست یافت که علت اساسی و مشخص عدم موفقیت این نهضتها، مکتبی نبودن این مبارزات بوده است. گرچه در نهضتهای اخیر خط فکری اسلامی و رهبری روحانیت مبارز سهم اصلی و اساسی را بر عهده داشت ولی به دلیل دور شدن این مبارزات از مواضع اصیل اسلامی، جنبشها به سرعت به رکود کشانده شد. از اینجا وجدان بیدار ملت به رهبری حضرت آیت الله العظمی امام خمینی (ره) ضرورت پیگیری خط نهضت اصیل مکتبی و اسلامی را دریافت و اینبار روحانیت مبارز کشور که همواره در صف مقدم نهضتهای مردمی بوده و نویسندگان و روشنفکران متعهد با رهبری ایشان تحرک نوینی یافت.
قانون اساسی با توجه به محتوای اسلامی انقلاب ایران که حرکتی برای پیروزی تمامی مستضعفین بر مستکبرین بود، زمینه تداوم این انقلاب را در داخل و خارج کشور فراهم میکند به ویژه در گسترش روابط بین المللی، بار دیگر جنبشهای اسلامی و مردمی میکوشند تا راه تشکیل امت واحد جهانی را هموار کنند و استمرار به مبارزه در نجات ملل محروم و تحت ستم در تمامی جهان قوام یابند.

با توجه به ماهیت این نهضت بزرگ، قانون اساسی تضمین گر نفی هرگونه استبداد فکری و اجتماعی و انحصار اقتصادی میباشد و در خط گسستن از سیستم استبدادی، و سپردن سرنوشت مردم به دست خودشان تلاش میکند.
در ایجاد نهادها و بنیادهای سیاسی که خود پایه تشکیل جامعه است براساس تلقی مکتبی، صالحان عهدهدار حکومت و اداره مملکت میگردند. و قانونگذاری که مبین ضابطههای مدیریت اجتماعی است بر مدار قرآن و سنت، جریان مییابد. بنابراین نظارت دقیق از ناحیه اسلام شناسان عادل و پرهیزکار و متعهد امری محتوم و ضروری است و چون هدف از حکومت، رشد دادن انسان در حرکت به سوی نظام الهی است تا زمینه بروز و شکوفایی استعدادها به منظور تجلی ابعاد گوناگون انسان فراهم آید و این جز در گرو مشارکت فعال و گسترده تمامی عناصر اجتماع در روند تحول جامعه نمیتواند باشد.
با توجه به این جهت، قانون اساسی زمینه چنین مشارکتی را در تمام مراحل تصمیمگیریهای سیاسی و سرنوشت ساز برای همه افراد اجتماع فراهم میسازد تا در مسیر تکامل انسان هر فردی خود دست اندرکار و مسئول رشد و ارتقاء و رهبری گردد که این همان تحقق حکومت مستضعفین در زمین خواهد بود (کمالان، ۱۳۹۳ : ۲۹).
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۱۴ فصل و ۱۷۷ اصل خود کلیات حقوق ایران را بر اساس شرع بیان می کند و در اصول ۲۰، ۲۲، ۲۳، ۲۵، ۳۲، ۳۵، ۳۷، ۳۸ و ۳۹ نیز به شرح زیر بر ضرورت رعایت حقوق متهم اشاره و تاکید می نماید .
شایان ذکر است کلیه مستندات قانونی مرتبط با موضوع تحقیق (قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی، قانون آیین دادرسی کیفری و قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی) ابتدا بصورت موضوعی و سپس در جداول بعدی متن کامل قوانین بیان می‌گردد.