الف:قتل عمد به معنای خاص
ب:قتل عمدی با انجام فعل نوعاً کشنده
ج:قتل عمد با فعل موثر نسبت به مجنی علیه معین
د:قتل عمدی ساده
ه:قتل عمد با سبق تصمیم
قتل عمد به معنای خاص:
مواردی که قاتل با انجام کاری قصد کشتن شخص معین و فرد یا افرادی غیر معین از یک جمع را دارد خواه آن کار نوعاً کشنده باشد خواه نباشد ولی در عمل سبب قتل شود.(بند الف ماده ۲۰۶ ق.م.الف.)
ب:قتل عمدی با انجام فعل نوعاً کشنده:
مواردی که قتل عمداً کاری را انجام دهد که نوعاً کشنده باشد هر چند قصد کشتن شخصی را نداشته باشد.(بند ب ماده ۲۰۶ ق.م.الف)
ج:قتل عمد با فعل موثر نسبت به مجنی علیه معین:
مواردی که قاتل قصد کشتن را ندارد و کاری که انجام می دهد نوعاً کشنده نیست ولی نسبت به طرف بر اثر بیماری و یا پیری و یا ناتوانی یا کودکی و امثال آنها کشنده باشد قاتل نیز به آن آگاه باشد.(بند ج ماده ۲۰۶ ق.م.الف.)
د:قتل عمدی ساده:
قتل عمدی ساده در پاره ای از اوقات قاتل بدون سبق تصمیم مرتکب واقع می شود یعنی مقدمات و فکر مجرمانه قبلی وسایل ارتکاب جرم، قبلاً تهیه نمی شود بلکه ارتکاب قتل بدون مقدمه تحقق
می پذیرد. مثل اینکه بین دو نفر بدون هیچ مقدمه ای مشاجره و درگیری روی می دهد و یکی از طرفین، دیگری را با به کار بردن الفاظ رکیک تحریک و در اثر آن دومی با ایراد صدمه ای به اولی او را از پای در می آورد.
قتل عمد با سبق تصمیم:
در این نوع قتل عمد، مرتکب قبل از اقدام به فعل مجرمانه اش، فکر جنایت را در مخیله خود می پروراند برای موفقیت خود از روی میل و اختیار راه های گوناگون ارتکاب جرم و وسایل لازم برای انجام موفقیت آمیز، تصمیم خود را می سنجد و فراهم می کند تا در موقعیت مناسبی قصد مجرمانه خود را برای کشتن مجنی علیه از قوه به فعل در آورد.(ولیدی-۱۳۸۰).

در این نوع قتلها حتماً انگیزه قبلی نظیر انتقام جویی، تصرف املاک و اموال منقول و گاهی ازدواج با همسر مقتول مطرح است. این قبیل قتل هامعمولاً با زیرکی و قصاوت قلب انجام می شوند معمولاً قاتل حتی راجع به وضعیت جسد پس از قتل فکر می کند و طرح و نقشه می کشد و گاهی این نقشه و اجرای آن منتهی به از بین رفتن جسد نیز می شود این قتل را می توان به قتل عمد با سبق تصمیم مطلق مقید تقسیم بندی کرد:
و:قتل با سبق تصمیم مطلق:
هرگاه قاتل عمداً بدون قصد کشتن شخصی معین مرتکب قتل شود مثلاً برای رعب و هراس بسته مواد منفجره را به میان عمده ای پرتاب کند و منجر به کشته شدن یکی از آنها گردد. چون شخص معینی را قاتل مورد نظر نگرفته است قتل را با قصد مجرمانه مطلق می نامند.(سپهوند،۱۳۷۷ ،ص۸۴)
ز:قتل با سبق تصمیم مفید:
هرگاه مرتکب قتل، فعل مجرمانه را از روی علم و آگاهی و به قصد کشتن شخص معین به انجام برساند. قتل را اصطلاحاً قتل باقصد مجرمانه مفید می نامند. به سخن دیگر در این قبیل قتلهای عمد هویت شخص معین که کشته می شود مورد نظر و مقصود قاتلمی باشد.(سپهوند،۱۳۷۷ ،ص :۸۴)
۲-۱-۳-عوامل روانی موجد قتل :
هر چند زمینه کلی روانی و اجتماعی قتل تقریباً همانست که به طور کلی در مورد جرم مصداق پیدا می کند. لیکن زمینه بسیاری از قتل ها را می توان در موارد زیر جستجو نمود
۱-ریشه های روانی آدم کشی در تمایلات پرخاشجویانه و جنسی جرم قرار دارد و به حمله دفاع، ارتباط پیدا می کند.
۲-رشد صنعت و کشاورزی در شهرهای بزرگ که موجب مهاجرت بی رویه و نقل مکان به آنجا می شود و در زمانی که به سرزمینهای جدید نقل مکان می کنند بعضاً قادر نیستند شکل جدید زندگی خود را تطبیق دهند. این افراد تحت فشار دائمی قرار دارند و بدین ترتیب تضادهایی به وجود می آید که موجب فعالیت های ضد اجتماعیو مجرمانه من جمله آدم کشی می گردد.
۳-افزایش فشار های عاطفی:در شهرهای بزرگ انسانها معمولاً به صورت توده عظیم در کارخانه ها ، فروشگاه های بزرگ، و در بزرگ راه ها و… زندگی و کار و تفریح می کننددر نتیجه بسیاری از این افراد احساس می کنند که در قفس قرار گرفته قدرت اختیار خود را از دست داده اند و این احساس به نوبه خود باعث می شود که تمایل به خصومت و پرخاشگری و فشار عاطفی افزایش یابد.
۴-نفرت یا ترس:دو احساس نفرت و ترس نسبت به دیگران، اشتیاق به انتقام جویی را شکل می دهد از آنجاییکه عواطف به آسانی برانگیخته می شود یک موقعیت تصادفی هم ممکن است برای برانگیختن احساسات سرکوبیده، کفایت کند و اختیار نفس خود را از دست بدهد و به طور انگیزشی عمل کند، یعنی فکر انتقام با خشونت نفس حیوانی انسانها با هم آمیخته می شود.
۵-هیجان:آدم کشی بدون قصد مجرمانه اعم از عمدی و پس از یک نزاع ناگهانی یا در گرماگرم هیجان و یا غیر عمدی در حین ارتکاب یک عمل غیر قانونی که از درجه پایین تر است.
۶-در مقام دفاع:این نوع قتل که از طرف یک مامور دولت یا شخص دیگری به عنوان معاون یا دستیار با رضایت او عمل می کند یا در مقام دفاع از منزل و حریم خانواده یا مال یا در حین سرکوب کردنشورش به صورت قانونی، یا حفظ نظم به صورت قانونی، یا در اثر تصادف یا بدشانسی در شرایطی که تهدید یا خطر به حدی باشد که شخص به طور منطقی تصور کند که جان او در خطر است ارتکاب می یابد.
۷-جنون:مجانین از مجازات معاف می باشند وشخص دیوانه را نمی توان محاکمه و بازداشت و مجازات نمود (آبراهمسن:۱۳۷۹ ، ۱۳۶)
۲-۲-بزهکاران قتل از دیدگاه جرم شناسی:
۲-۲-۱-علل عمومی ارتکاب قتل:
جرم شناسی ادوار مختلفی را پشت سرنهاده است که درباره کمیت آن بحث و مجادله فراوانی میان صاحبنظران وجود دارد . اما صرف نظر از اختلاف نظرهای جرم شناسی در ابتدا مجرم مدار بوده و اقدام به بررسی مجرم و شیوه تصمیم گیری او در ارتکاب جرم نمود. گذار از اندیشه به عمل مجرمانه که با اقدامات و تحقیقات «لومبرزو» آغاز گردیده، تحولات عظیمی را در پی داشت و موجب پیدایش رویکردهای متفاوتی از جانب مکاتب مختلف جرم شناسی در توجیه اقدام مجرمانه بزهکار گردید«مکتب کلاسیک» مجرم را انسانی عاقل و خرمند با اراده ی آزاد تصور نمود که مسئول کلیه اعمال و رفتار خود می باشد. بنابراین به ریشه یابی جرم در باطن جرم همت گماشت.اما«نئوکلاسیک» بر این باور بود که آزادی انسانها مطلق نیست و تحت تاثیر عواملی چون بیماری، بی لیاقتی، اختلالهای روانی و موارد دیگر قرر دارد. محققین پس از سالهای متمادی بررسی و تحقیق توانسته اند برخی از عوامل موثر در ارتکاب جرم توسط برخی افراد را کشف نمایند.
عوامل مذکور به شرح زیر است:
الف:عوامل زیستی (زیست شناختی):
جنس،سن،اندام،عدم تقارن در جمجمه ،قیافه ، زشتی و زیبایی ، نقص خلقت، نوع خون، قدرت ، کروموزم اضافی، عامل ژنتیک ، سوابق بیماری
ب:عوامل روانی:
ترس،بدبینی،خوبینی،خودپرستی،خودخواهی،مهرطلبی.غیرعادی،زودرنجی،نفرت،دیرجوشی،کینه،پرروییپرخاشگری،کوته خردی،سبک عقلی،کم هوشی،خیال پروری،تلقین پذیری،سوء ظن،تکبر،حرص و آز،جنون ثروت، حسادت، ضعف اراده،جنون اخلاقی،اضطراب، انزاوا گرایی،برون گرایی،عقده ادیپ،عقده حقارت،محرومیتها،صرع،هستری،افسردگی،بیماری روانی،ناهنجاریهای جنسی، اسکزوفرنی،وسواس پارانویا و تزلزل شخصیت و…
ج:عوامل محیطی:
وضع آب و هوا،فصول ، شب و روز ، جغرافیایی، شهر ، روستا، سرما،گرما،رطوبت،خشکسالی.
د:عوامل اجتماعی:
خانواده نابسامان،ناسازگاری والدین،طلاق،یتیمی،کم محبتی، محبت فوق العاده، سابق تبهکاری والدین یا اجداد، خصوصیات مسکن،کوچه،محله، فسادمیلی،معاشران فاسد،بیکاری،نوع شغل،عدم رضایت شغلی،تجرد،وضع بد اقتصادی،تورم،ثروت بسیار، عوامل سیاسی، نفوذ بیگانگان،مطبوعات و رسانه های گروهی،تعارض ملیتی،مهاجرت ، بی عدالتی، ضعف دادگستری،محیط نامناسب زندان ، جنگ،الکل،مواد مخدر(کی نیا:۱۳۷۶ ،۱۳۴).
۲-۳-شیوه‌های ارتکاب قتل عمد:
سحرگاه طلوع زندگی انسان در این کره خاکی با فرود آمدن سنگی توسط قابیل بر فرق هابیل برنگ خون آغشته گردید. از آن زمان تاکنون همگام با ادامه روند قتل انسانها به دست همنوعانشان و توام با پیدایش تغییرات عمده در شیوه زندگی انسانها روش های ارتکاب قتل نیز تحویل گردیده است امروزه با پیشرفت تکنولوژی انواع و اقسام آلات قتاله در دسترس انسان قرار گرفته است انواع سموم، سلاحهای سرد و گرم، برق، تشعشعات و روش های خدعه آمیز دیگر در زمره شیوه های مرگ آفرین محسوب
می شوند که روز به روز نیز به پیچیدگی آنها افزوده شده و شناسایی و کشف روش های مذکور نیز سخت تر می شود با این حال شایع ترینروش های موجود در ارتکاب قتل به شرح ذیل است:

الف)- بررسی رضایت شغلی دبیران بر مبنای نظریه هرزبرگ در مدارس راهنمایی پسران شهرستان دامغان عنوان تحقیقی است که توسط رمضان جهانیان از دانشگاه تربیت مدرس در سال ۱۳۷۴انجام شده است .این تحقیق در پی آزمون فرضیه های زیر است:۱- عوامل انگیزشی در ایجاد رضایت شغلی اثر دارد.۲- عوامل انگیزشی در ایجاد نارضایتی شغلی اثر دارد ۳- عوامل بهداشتی در ایحاد رضایت شغلی کارکنان اثر دارد۴- عوامل بهداشتی در ایجاد نارضایتی شغلی کارکنان اثر دارد.و برای آزمون این فرضیات ۵۰ نفر به صورت تصادفی انتخاب گردید نتایج این پژوهش نشان می دهد که رابطه عوامل انگیزشی با رضایت شغلی که مقدار آن۴۲% است رابطه معناداری در در حد قوی می باشد و رابطه عوامل انگیزشی با نارضایتی شغلی که مقدار آن ۵۲% است رابطه معناداری در حد متوسط می باشد.و هرزبرگ در نظریه خود بیان داشته بود که عوامل بهداشتی نقش اندکی در ایجاد رضایت شغلی و سهم زیادی در به وجود آوردن نارضایتی شغلی کارکنان دارنداما نتایج این پژوهش نشان می دهد که رابطه عوامل بهداشتی با رضایت شغلی که مقدار ۵۳%است رابطه ای معنی دار دارد(رمضان جهانیان،پایان نامه تحصیلی:۱۳۷۴)

ب)- بررسی نظام انتخاب و انتصاب مدیران با رضایت شغلی کارکنان در استانداری بوشهر و فرمانداری های تابعه
این تحقیق که توسط آقای مجید ضماهنی انجام شده است نظام انتخاب و انتصاب کارکنان با بهره گرفتن از مهم ترین شاخص های رضایت شغلی مورد مطالعه قرار گرفته است. فرض بنیادی این پژوهش این است که بین نظام انتخاب و انتصاب کارکنان و رضایت شغلی رابطه معناداری وجود دارد و روش تحقیق، اسناد پیمایشی است که با بهره گرفتن از نمونه گیری تصادفی با حجم نمونه مناسب (۷۵نفر) جامعه آماری ۳۵۰ نفری کارکنان استانداری بوشهر و فرمانداری های تابعه با تکنیک مصاحبه و پرسشنامه و استفاده از روش های تجزیه و تحلیل آماری انجام شده است و نتیجه این پژوهش این است که بین نظام انتخاب و انتصاب مدیران بومی از داخل سازمان و مدیران بومی خارج از سازمان با رضایت شغلی رابطه معناداری به صورت مثبت وجود دارد پیشنهاد می کند که مدیران ارشد می بایست تلاش نمایند تا حد امکان از کارکنان بومی که درون سازمان باشند و نیز شایستگی لازم را برای احراز پستهای مدیریتی داشته باشند استفاده نمایند چون مدیران بومی با فرهنگ و آداب و رسوم منطقه آشنایی کامل دارند و می توانند موجبات خوشنودی کارکنان را فراهم سازند و با بررسی شاخص های مختلف رضایت شغلی در این تحقیق ،تأثیر دو شاخص ارتقاءکارکنان و فرهنگ سازمانی را به اثبات می رساند.(ضماهنی،پایان نامه تحصیلی:۱۳۷۹)
ج)- بررسی رابطه بین رضایت شغلی و عملکرد رانندگان اتوبوس رانی شرکت تهران (۱۳۸۵)
. هدف تحقیق: شناسایی رابطه بین رضایت شغلی و عملکرد رانندگان اتوبوس رانی شرکت تهران
فرض اصلی:رانندگان اتوبوس رانی تهران بین رضایت شغلی و عملکرد خود رابطه معناداری وجود دارند.
این تحقیق با بهره گرفتن از پرسشنامه شاخص توصیف شغل می باشد و روش شناسی تحقیق از نوع پیمایشی است و جامعه آماری این تحقیق ۱۰۰۰نفر می باشد و حجم نمونه حدود ۹۵ نفر می باشد در این تحقیق با آزمون های ناپارامتریک مانند دوجمله ای ،فریدمن و خی دو و داده های به دست آمده از پرسشنامه ،این رابطه را ارزیابی نموده است.و با آزمون هایی که انجام داده به این نتیجه رسیده است که با سطح معناداری ۰/۰۰ درصد فرض اصلی تحقیق با سطح اطمینان ۹۹%تأیید می شود.(جوادی،۱۳۸۵)
د)-بررسی میزان رضایت شغلی کارکنان اداره کل آموزش فنی و حرفه ای استان خراسان رضوی و عوامل مرتبط با آن(۱۳۸۵)
هدف کلی تحقیق
۱- توصیف میزان رضایت شغلی
۲- تبیین عوامل مرتبط با رضایت شغلی کارکنان و مربیان این مرکز می باشد.
در این پژوهش پس از طرح مسئله به تشریح تئوری های موجود در این زمینه پرداخته و با بهره گرفتن از آنها عوامل مؤثر بر رضایت شغلی را برآورد نموده است تحقیق به روش پیمایشی و با یک نمونه ۵۱۲ نفری ازجامعه آماری ۶۹۰ نفر می باشد. و ضریب آلفای کرونباخ جهت روایی پرسشنامه مورد استفاده در حدود ۷۶% برآورد شد.و در نهایت محقق با توصیف ویژگی های نمونه مورد تحقیق، بررسی مقایسه ای رضایت شغلی در بین کارکنان شهرستان ها و تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر رضایت شغلی کارکنان این مرکز به این نتیجه می رسد که عواملی مانند امنیت شغلی ،روابط و مناسبات غیر رسمی ،شناخت سازمان رسمی، تشویق و ترفیع ضابطه مند و رفع تبعیض و بی عدالتی ،اختیار ،حمایت سازمانی ،با رضایت شغلی رابطه معناداری وجود دارد.(نوغانی،۱۳۸۶)
۱-۵- سوال اصلی تحقیق
آیا بین سرمایه اجتماعی و رضایت شغلی کارکنان جهاد کشاورزی استان خوزستان – شهرستان اهواز رابطه معناداری وجود دارد؟
۱-۵-۱- سوالات فرعی
آیا میان اعتماد و رضایت شغلی کارکنان درسازمان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؟
آیا میان رهبری و مشارکت مدنی کارکنان و رضایت شغلی آنان درسازمان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؟
آیا میان بخشش و روحیه داوطلبی و رضایت شغلی کارکنان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد؟
آیا میان مشارکت سیاسی کارکنان رضایت شغلی آنان درسازمان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؟
آیا میان تنوع در معاشرت هاو دوستی های کارکنان و رضایت شغلی آنان درسازمان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؟
آیا میان توانایی برقراری روابط اجتماعی غیر رسمی کارکنان ورضایت شغلی آنان درسازمان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد؟
۱-۶- اهداف تحقیق
۱-۶-۱- هدف اصلی تحقیق
هدف اصلی از انجام این تحقیق تعیین رابطه سرمایه اجتماعی کارکنان و رضایت شغلی آنان در سازمان است در سازمانهای روابط انسانی بر سازمان اجتماعی و ارضای نیازهای تعلق تأکید می گردد و ارتباط باید غیر رسمی باشد وبه علاوه در این سازمانها تلاش می شود که برای ارضای نیازهای اجتماعی ، تفاوتهای مقام و موقعیت بین مدیران و کارکنان در هم شکسته شود. با کاهش این تفاوتها تاکید بر شیوه های رسمی ارتباط کمترمی شود. درسازمانهای روابط انسانی ارتباط شامل ارتباط اجتماعی و وظیفه مدار است و احتمالاًبه سوی ارتباط افقی ،بین فردی و غیر رسمی متمایل است . در رویکرد روابط انسانی به دلیل اهمیت مفهوم اجتماعی و احساسی در ارضای نیازهای سطح بالا ،مجراهایی که حضور اجتماعی بیشتری را ممکن می سازند مطلوب تر هستند .بنابراین ارتباط چهره به چهره در این رویکرد اهمیت زیادی یافته روی مجراهای ارتباط مکتوب تاکید نمی شود.(کاترین میلر ،۱۹۹۸:۲۹).
رضایت از شغل وضعیتی روانی است که فرد از کار کردن احساس لذت می کند و نگرش مثبت به کار دارد اگرچه رضایت شغلی در نگاه اول یک کیفیت روانی است ولی به شدت از عوامل اجتماعی متأثر است .رضایت اجتماعی به عنوان یک متغیر مستقل می تواند بر پدیده هایی چون افزایش تولید ، کاهش ضایعات ، افزایش ساعات کار ، افزایش کارایی و بهره وری و در واقع پویایی تولید تأثیر بگذارد و به عنوان متغیر وابسته ، خود می تواند از عوامل متعددی تأثیر پذیرد.
واضح است که هرچه فرد از شغلش بیشتر راضی باشد ، زندگی بهتری خواهد داشت و مهم تر از آن که در مقابل سازمان ، با احساس مسئولبت بیشتری کار خواهد کرد .
رضایت شغلی کارکنان یک سازمان به عنوان یک انرژی ذخیره ای بالقوه می باشد که در موقع مناسب آزاد می گردد و کارکنان خوشنود در موقع مقتضی موجب زیاد شدن اقتدار مدیران می گردند .پس بررسی سطح رضایت مندی کارکنان برای تشخیص میزان قدرت مدیران و نوع کار آنان با مجموعهْ زیردست نقش حیاتی دارد.در نظریه های مختلف روابط انسانی به اهمیت تعامل در محل کار اشاره شده است در سلسله مراتب نیازهای مازلو نیز بر اهمیت نیازهای تعلق که از طریق تعامل اجتماعی ارضا می شود تأکید می گردد بر طبق نظر مازلو این نیاز باید قبل از این که فرد به نیازهای سطح بالاتر احترام و خود شکوفایی برسد ارضا شود .هرزبرگ نیز در نظریهْ خود به اهمیت تعامل اجتماعی در کاهش نارضایتی و این که چنین ارتباطی می تواند موجب رضایت شود اشاره می کند .لذا این تحقیق می تواند با توجه به این که رضایت شغلی کارکنان در سازمان از اهمیت بالایی بر خوردار باشد راه های رسیدن به رضایت شغلی را از طریق سرمایهْ اجتماعی مورد بررسی قرار دهد.
محقق در این تحقیق سعی دارد به اهداف زیر برسد ؟
۱- رضایت شغلی و سرمایهْ اجتماعی را مورد بحث وبررسی قرار دهد؟
۲- نظریات متنوع دانشمندان را در مورد این دو موضوع مورد بررسی قرار دهد؟
۳- بررسی میزان رضایت شغلی و سرمایهْ اجتماعی در سازمان جهاد کشاورزی جهت برنامه ریزی برای کارکنان تا نقش های مؤثر در زمینهْ خدمات رسانی را ایفا نمایند؟
۱-۶-۲-اهداف فرعی تحقیق
- تعیین رابطه میان اعتماد و رضایت شغلی کارکنان درسازمان.
تعیین رابطه میان رهبری و مشارکت مدنی کارکنان و رضایت شغلی آنان درسازمان.
تعیین رابطه میان بخشش و روحیه داوطلبی و رضایت شغلی کارکنان.
تعیین رابطه میان مشارکت سیاسی کارکنان رضایت شغلی آنان درسازمان.
تعیین رابطه میان میان تنوع در معاشرت هاو دوستی های کارکنان و رضایت شغلی آنان درسازمان.
تعیین رابطه میان توانایی برقراری روابط اجتماعی غیر رسمی کارکنان ورضایت شغلی آنان درسازمان.
۱-۷- فرضیه های تحقیق
۱-۷-۱- فرضیه اصلی
بین سرمایه اجتماعی و رضایت شغلی کارکنان سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان – شهرستان اهواز رابطه معناداری وجود دارد؟
۱-۷-۲- فرضیه های فرعی
میان اعتماد و رضایت شغلی کارکنان درسازمان جهاد کشاورزی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
میان رهبری و مشارکت مدنی کارکنان و رضایت شغلی آنان درسازمان جهاد کشاورزی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد.
میان بخشش و روحیه داوطلبی و رضایت شغلی کارکنان سازمان جهاد کشاورزی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

دل وچشم عثمانیان کور شد
همی کرد هر کس امیری طلب
که بد میر ز امر رسول خدای
دگر گفت هست این سخن ناتمام
که تا کار دین از وی آید تمام
امام وفا پیشه و دین پرست
بفضل از همه خلق برتر بوذ
بجز مرتضی نیست ایذر کنون
( ربیع، ۱۳۸۸: ۵پ )

و در منظومۀ خاوران نامه

پیرایۀ مردان خدا، حیدر کرّار
آن حاجب بار در اسرار پیمبر
شاهی شده هم گوهر او احمد مرسل
سلطان شریعت را او بود سپر کش
جان کرد فدای نبی الله و همی گفت

آن هم نسب و هم نفس احمد مختار
آن میر دلیر سپه دین جهاندار
شیری شده همشیرۀ او جعفر طیّار
میدان شجاعت را او بود سپهدار
تقصیر همی باشد و معذور همی دار
( ابن حسام، ۱۳۸۲: ۴۵ )

در منظومه های دینی به ویژه علی نامه،شخصیّت اصلی حضرت امیرالمؤمنین است و اشخاص دیگر پیرامون این محور تشّخص می یابند.از این رو افضلیت آن حضرت از جهت خواننده جنبۀ اعتقادی دارد و حاصل کرامات وفضایل آن حضرت در پیوند با پروردگار است یعنی مجموعۀ حوادث به نوعی بیان فضیلت و منقبت، یا توصیف خصوصیات و حالات آن حضرت است و جنبه های مبالغه آمیز آن هم توجیه اعتقادی دارد. در خاوران نامه و منظومه های مشابه به خلاف حماسه ها و روایت های عیّاری، هدف اعتقادی و اجتماعی است یعنی شاعر علاوه براقناع نفس به انگیزۀ مبارزه جویی قلم بر داشته و با بهره گرفتن از روایات تاریخی دریک بافت تخیّلی اغراق آمیز حوادثی مؤثر بر فضایل ومناقب اعتقادی شخصیّت های معلوم و مورد علاقه را به نظم می آورد. این طبع آزمایی اگرچه به انگیزۀتبرّک جویی، اقناع نفس، و بیان اعتقاد صورت می گیرد، امّا در حقیقت نوعی معارضه و مقابلۀ فکری وفرهنگی با مخالفان است. به همین سبب این منظومه ها گرچه در مبارزه جویی با حماسه ها وروایت های عیّاری همسانی دارد امّا از جهت هدف با آنها متفاوت است، این جا نه شکل بندی ملیّتی مورد نظر است و نه تلاش درراه ایجاد حکومتی، بلکه چنان که گفته شد،هدف مفاخرۀ تعارضی و تقابلی با مخالفان و اقناع نفس است.
«از آن جایی که مخاطبان منظومه های دینی هم مردم اند،هم عامّه و هم درس خواندگان، و هردو گروه در این موضوع ذهن بندی نسبتاً مشترکی دارند و همۀآنان برابر اعتقادات خود می توانند مجموعۀ امور خارق العاده را بپذیرند و واقعیت آن را باور داشته باشند، بدین سبب سراینده اجباری ندارد که از جنبه های منطقی بهره گیرد و آنچه را که در حماسه های تاریخی یا مصنوع نیاز به توجیه دارد تحلیل نماید، بلکه در پرداخت حوادث از قرآن، سنّت و مغازی بهره می گیرد و مجموعۀ اجزاء را دریک بافت تخیّلی، به مدد تجارب،عقاید و عواطف بشری توصیف می کند. این ساختارممکن است برمعیارهای علمی و فنّی متکی نباشد امّا منظور سراینده را، که مانند همۀ هنرمندان دادن نوعی احساس عاطفی خاص به خواننده جهت ایجاد لذّت زیبایی است، برآورده می کند تا به وسیلۀ آن به هدفی که مورد نظر اوست،برسد.» ( ژان پل سارتر، بی تا:،۸۸ )
۴-۳ - شرف وبزرگی امام علی(ع)
«تا آن را برای شما (مایه) تذکر گردانیم و گوش های شنوا آن را نگاه دارد.( الحاقه:۱۲) «از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: ای علی ! در هنگام نزول این آیه، از خدا خواستم که آن را گوش تو قرار دهد. علی (ع) می فرماید: من بعد از آن چیزی را فراموش نکردم و شایستۀ من نیز نبود که چیزی را فراموش نمایم.» ( مامقانی،۱۳۴۹: ج۲،۱۳۹) امیرالمؤمنین (ع) نزد پیامبر(ص) مقام والا و شریف دارد، به گونه ای که گاهی وقتی آیه ای نازل می شد، حضرت برای امام می فرمود: خداوند این آیه را چشم و گوش تو قرار دهد.این آیه بیانگر منزلت والای امیرالمؤمنین (ع) نزد حضرت رسول رحمت (ص) است. «عَن النَبی (ص) عِندَ نزول هذه الآیه: سَألتُ الله أن یََجعَلُها أذنَکَ یَا علی. قال علی (ع ): فَما لیَست شیَئاً بعدَ ذلکَ و ماکانَ لی أن أنسی» (همان: ۱۴۰) شرف وبزرگی امام علی آشکارتر ازآن است که لازم به ذکر ویادآوری باشد وچه بسیار آثار که در این باب به نگارش درآمده و چه فراوان روایات و احادیث که درتأیید این بزرگی آمده است. در تفسیر جامع ذیل آیۀ «فَإن کُنتَ فی شَکَ مِمّا أنزَلنا إلَیَکَ فَسعَلِ الَذیَنَ یََقر ء وُنَ الکَتبَ مِن قَبلِکَ لقَد جاءکَ الحَقُّ مِن رَبَکَ فَلا تَکُونَنَّ مِنَ المُمتَرِیَنَ» ( یونس: ۹۴ ) آمده است: «از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده، فرمود: شبی که پیغمبر صلی الله علیه وآله و سلّم را به معراج بردند،آنچه خداوند در فضیلت و شرافت ومقام و منزلت علی امیرالمؤمنین علیه السلام نازل می فرمود، به صورت وحی به پیغمبر رسانید وچون حضرتش در بیت المعمور رسید تمام انبیاء و پیغمبران حضور یافته و در پشت سر پیغمبر ایستاده و به پیشوایی آن جناب نماز گذاردند، در پایان نماز در نفس پیغمبر در مقام و منزلت علی اعجاب آمیخته و تحسین پدید آمد، که تقّرب او نزدپروردگار تا چه پایه ای است و چگونه در موارد عدیده در قرآن کریم آیاتی در این مورد نازل شده است ! خداوند این آیه را «فإن کُنتَ فی شَکَ» را برپیغمبر نازل کرد و فرمود: چنان چه در فضیلت و بزرگی علی (ع) شکی داری پیغمبران سلف همه در خدمت تو حضور دارند، از آنها سؤال کن که امیرالمؤمنین علی را چگونه می شناسند ودرکتب آسمانی که برای آنها نازل نموده ایم، از قبیل صحف و زبور وتورات وانجیل، مانند قرآنی که برای تو نازل کرده ایم. درباره امیرالمؤمنین علی علیه السلام و شرافت او چه بیاناتی مندرج است، پیغمبر (ص) از انبیاء و پیغمبران سؤال کرد، همگی گفتند: بلی در کتاب های نازل شده برما از طرف پروردگار عظمت مقام و فضیلت شأن علی (ع) بیان و تشریح شده است» ( فخر رازی، بی تا: ج ۳،۲۳۴ )

با وجود این که چهرۀ راستین امیرالمؤمنین را منحصراً خدا و پیامبرش می شناسد و فضائل آن حضرت، قابل احصاء و احاطه نیست و رسول اکرم نیز تمامی آن مناقب را به جهت عدم ظرفیت و خوف افراط بازگو نفرموده اند، واز میان قلیل مکارمی هم که فرموده اند، نیمی را دشمنان آن حضرت از سر حسادت و نیم دیگر را دوستان به علّت خوف و تقیّه کتمان داشته اند. «در مناقب ابن مردویه به نقل از ابن عباس آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: «ما فی القرآنُ آیَهٌ فیَها یَا ایَُها الذیَنَ آمنوا الاّ علیُ رأسُها و قائِدُها» هر آیه ای که در قرآن باجملۀ افراد با ایمان آغاز گردیده، علی(ع) در بالاترین مرتبه و در مقام پیشوایی آنان است.» ( ابن هشام، ۱۴۰۹: ج ۲،۱۶۸ )
۴-۳-۱- حضرت علی در نهج البلاغه
موارد زیر نمونه هایی از شرف و بزرگی امام علی (ع) در نهج البلاغه است: الف) «فَأسِدُکُمُ اللهَ هَل فیَکُم أحَدٌ قالَ رسولَ الله: تُقاتِلُ الناکِثیَنَ والقاسِطیَنَ والمارِقیَنَ عَلی لِسانَ النبیُّ غیَری؟ (نهج البلاغه، ۱۳۸۷: خ۵۷) شمارا به خدا، جز من کسی درمیان شمااست که درباره اش فرموده باشد، با فرمان پیامبر با قاسطین و مارقین و ناکثین می جنگی؟ گفتند: به خدا کسی نیست.
ب) وَلَعَمری ما عَلَیَّ مَن قِتالَ مِن خالَفَ الحقُّ وَ خابَطَ الغیَّ مِن إذهانٍ والایَمانٍ ( نهج البلاغه،۱۳۸۷: خ ۲۴ ) به جان خودم سوگند که در مبارزه با مخالفان حق و کسانی که در گمراهی غوطه می خورند، درنگ وسستی نمی کنم.
پ) «لَقَد کُنتُ وَ ما أهدّدُ بالحَربِ وَ لا أرهَبّ با الضّربِ، وَإنّی لَعلی یََقیَنٍ مِن رَبَّی، وَغَیَرِ شُبهَه مِن دیَنی».(نهج البلاغه، ۱۳۸۷:ن ۴۵ ) من کسی نیستم که به نبرد تهدید شوم و یا از ضربۀ شمشیر بهراسم. من به پروردگار خویش یقین دارم و در دین خود دچارشک وگمان نیستم.
ت ) وَاللهِ لَو تظاهَرَتِ الحَرَبُ علی قتالیِ لَما وَلّیَتُ عَنها، وَ لَو أمکَنتِ الفُرَصُ مِن رِقابِها سارَعَتُ إلیَها وسَأحمَدُ فی أن أطَهَّرَ الارضَ مِن هذا الاشَخصِ المعکوسِ والجِسمِ المَرکوسِ حتیّ تَخرُجَ المَدَرَهُ مِن بَیَن ِ حِبَّ الحصَدِ. ( نهج البلاغه، ۱۳۸۷: خ۴۵)به خدا سوگند، اگر عرب برای جنگ با من پشت به پشت هم دهند و یکدیگر را یاری کنند، من هرگز از این نبرد روی برنگردانم. واگر فرصت مناسبی به دستم آید، به سوی آنان می شتابم و گردنشان را قطع می کنم. وبه زودی می کوشم تا زمین را از این شخص وارونه و کالبد واژگون (معاویه) پاک سازم؛ باشد که سنگ و خاشاک از میان دانه های درو شده بیرون آید.
ج)«إنی وَالله لَو لقیَُتُهُم واحداً وَهُم طلاعُ الارضَ کُلَها ما با لیَتُ و لا اسَتو حشتُ وَ إنِِیَّ مِن ظَلالِهمُ الذی هُم فِیَه وَالهُدی الذی أنا عَلیَه لَعَلی بصیَرهٍ مِن نَفسی و یَقیَنٍ مِن رَبَّی وَإنّی إلی لِقاء اللهِ لَمشتاقٌ وَبِحُسنِ ثوابِهِ لَمنتَظِرٌ راجٍ»(نهج‌البلاغه، ۱۳۸۷: ن۶۲ ) به خدا سوگند که اگر من به تنهایی با همه دشمنان رو به رو شوم، وآنان از فراوانی سپاه،همۀ جمعیّت روی زمین را پر کرده باشند وهرگز از آنان هراسان و بیمناک نیستم؛ زیرا من گمراهی و ضلالتی را که ایشان در آن فرو رفته اند، و راه رستگاری خویش را که برآن قوم می‌گذارم، با چشم خود می بینم و از سوی خدا به راستی و درستی راه خویش یقین دارم. من به دیدار پروردگار آرزومند و به پاداش نیک او، امید فراوان دارم.
مطالبی که ذکر شد قطره ای از فضایل آن حضرت در نهج البلاغه است. ذات بزرگوار و نهان طیّب آن حضرت آن چنان نفیس است که به وصف نمی آید. زیرا اونقطه کمال ولؤلؤ همۀ صدف های فضیلت، و پیش قدم در گوهر پر قیمت انسانی و اساس همۀ بزرگواری ها ست.
منظومۀ علی نامه و خاوران نامه سرشار از بزرگی ها و رشادت های علی (ع) است که این دو سراینده با توجه به نگاه شیعی و حبّ علی و با تکیه برواژگان خاصّ ادبّیات حماسی، با گونه ای تازه و دلنشین، به شرح این رشادت ها از دو منظر اسطوره و واقعیت پرداخته اند. از میان نمونه های فراوانی که این دو سراینده ذکر کرده اند به ذکر دونمونه اکتفا می کنیم.
در منظومه علی نامه

بنیروی یزدان پیروزگر
همه کار سالار دین آن بدی

اصلاح نظام اداری و حکمرانی شهر
دکتر صرافی در مقاله­ای دیگر در سال ۱۳۸۰ با عنوان “بنیاد­های توسعه پایدار کلان‌شهر تهران"معتقد است که موضوع پایداری تهران از دیدگاه کل گرا و همه سو نگر باید در تمام سطوح محلی، منطقه­ای، ملی و جهانی به‌صورت هم­زمان پیگیری شود. او ضمن معرفی روش­های سنجش پیامد­های زیست‌محیطی توسعه شهری و روش ردپای بوم‌شناختی به پیروی از روش تدوین‌شده توسط کمیسیون جهانی شهرنشینی در قرن ۲۱ که در کنفرانس بین‌المللی برلین در جولای ۲۰۰۲ ارائه شد. بنیان­های پایداری شهر تهران را در هفت محور به شرح زیر موردبررسی قرارداد :
اقتصاد شهری پایدار: کار و درآمد مناسب
جامعه شهری پایدار: همبستگی و یکپارچگی اجتماعی
سرپناه شهری پایدار: خانه‌سازی شایسته در استطاعت همه مردم
محیط‌زیست شهری پایدار: اکوسیستم­های باثبات
دسترسی شهری پایدار: تحرک همراه حفاظت منابع
ایجاد شهر زیست پذیر: ایجاد شهر زیست پذیر
مردم‌سالاری شهری پایدار: قدرتمند سازی شهروندان
صرافی در این نوشتار پایداری کلان‌شهرها را درگرو تنظیم و کنترل جریان­های ورودی (مواد و انرژی) و خروجی (زباله و آلاینده­های محیطی) در حد ظرفیت محیط پشتیبانی بقای آن‌ها می­داند زیرا از این طریق است که توسعه پایدار می ­تواند فراگیر شود.
دکتر ارجمند­نیا در سال ۱۳۸۰ در مقاله­ای با عنوان­"به‌کارگیری مفهوم جای­پای­ بوم‌شناختی به‌عنوان رهیافتی نو در ارزیابی تأثیر انسان بر محیط‌زیست” خاطرنشان می­سازد که محیط و منابع موجود در آن در معرض تهدید­های جدی قرار دارد و بهره ­برداری بیش‌ازحد اندازه از منابع زیستی و ضایعات فراوان مواد، بوم کره را با خطر­های جدی مواجه می­سازد. او با مقایسه جهانی اندازه ردپای بوم‌شناختی، یادآوری می­ کند که ردپای بوم‌شناختی شهروندان متوسط در کشور­های ثروتمند از متوسط یا سرانه سهم زمین به ۲­تا۳ هکتار افزایش می­یابد. ازاین‌رو اگر هر نفر درروی کره زمین از همان استاندارد بوم­شناختی مانند آمریکای شمالی بهره­مند شود ما نیاز به ۳ کره دیگر برای تأمین نیاز­های خودداریم. ایشان دوام و بقای سالم محیط‌زیست را درگرو حفظ تعادل­های آن می­داند.

دکتر ارجمندنیا در مقاله­ای دیگر در سال ۱۳۸۱ با عنوان “جای­پای بوم‌شناختی؛ مبانی مفاهیم و راهبردها” تضاد بالقوه بین حفظ کیفیت زندگی و تضمین ثبات بوم­شناختی، عنصر اساسی در فرایند تصمیم ­گیری برای پایداری می­داند و معتقد است شهر­ها باید در تمام جنبه­ها و عرصه ­ها قابل زیست باشند، چنین وضعی مستلزم تدارک زیر­ساخت­های کالبدی و ساماندهی نهاد­های اجتماعی متناسب با ملاحظات و همسازی‌های محیطی است، به‌گونه‌ای که نسل­های آینده نیز از تأثیرات آن بهره­مند شوند.
خانم فرزانه ساسانپور در رساله دکترای خود با عنوان “بررسی کلان‌شهر تهران با بهره گرفتن از روش جای­پای اکولوژیک” در سال ۱۳۸۵ به بررسی وضعیت پایداری شهر تهران پرداخته­اند. ایشان سرانه ردپای کل تهران را ۷۹/۳ هکتار محاسبه نموده و بیان نموده ­اند که با این مقدار ردپا، کلان‌شهر تهران در شرایط پایدار سر نمی­­برد. وی معتقد است ازآنجاکه این مشکل روزبه‌روز جدی­تر­ می­ شود، به شیوه ­های جدید مدیریتی از پایین به بالا برای کلان‌شهر تهران نیاز است.
خانم صمدپور در سال ۱۳۸۷در ناحیه الهیه تهران به ارزیابی آثار زیست­محیطی افزایش تراکم جمعیتی و ساخت‌وسازهای شهری، به‌ خصوص بلندمرتبه‌سازی در نواحی و محله­های شهری با بهره گرفتن از روش ردپای بوم‌شناختی پرداخته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده است با افزایش ساخت‌وسازهای محله الهیه طی ۲۶ سال دوره مطالعه، میزان فضای سبز و باز، به‌منزله یکی از اصلی‌ترین شاخص­ های کیفیت محیط­زیست شهری، به طرز چشمگیری کاهش‌یافته. بر اساس نتایج این پژوهش ردپای بوم‌شناختی ناحیه الهیه ۳۳/۶ در هر هکتار محاسبه‌شده که ۲۷۲ برابر سهم قابل اختصاص به آن و ۱۰۵۵ برابر سهم متوسط شهروندان تهرانی است و این محله طی دهه­های گذشته بخش زیادی از منابع زیست پیرامونی را تخریب و آثار زیا نبار فراوانی بر شهر تحمیل کرده است.
آقای رحیمی در سال ۱۳۸۷ در رساله دکترای خود با عنوان “توسعه پایداری با تأکید بر توان­های محیط در شهر کاشمر” پایداری شهر کاشمر را درگرو ایجاد رابطه بهینه این شهر با حوزه پیرامونی­اش دانسته و چنین نتیجه‌گیری نموده که بدون توجه به حوزه پیرامون حیات شهر کاشمر ناپایدار خواهد بود. وی خاطرنشان می­سازد که روند کنونی توسعه کاشمر ناپایدار می­باشد و چاره کار را در شناسایی دقیق توان‌های محیطی و به‌کارگیری تکنولوژی و سازمان مناسب می­داند.
خانم شهرزاد فریادی و پری­ماه صمدپور در سال ۱۳۸۹ در مقاله­ای تحت عنوان­"تعیین تناسب بهینه­ استفاده از انواع شیوه ­های حمل­و­نقل باهدف کاهش جای پای اکولوژیک در شهر تهران"به‌منظور تعیین نحوه استفاده بهینه و مطلوب از انواع وسایل سیستم حمل­و­نقل درون‌شهری برای کاهش مصرف سوخت و کاهش تخریب و غارت محیط­زیست با بهره گرفتن از روش رد­پای بوم‌شناختی به محاسبه مقدار مصرف سوخت انواع وسایل نقلیه به ازای هر مسافر و سپس مقدار زمین معادل که تأمین‌کننده میزان سوخت برای هر فرد است، پرداخته. نتیجه آنکه بررسی­ها نشان می­دهد که از میان انواع وسایل سیستم حمل­و­نقل درون‌شهری مترو با کسب ۰۰۳/۰ مترمربع زمین به ازای هر مسافر کمترین مقدار مصرف را که معادل مقدار مصرف۱۴۰۰ مسافر خودروی شخصی که بیشترین مقدار مصرف را دارا است به خود اختصاص داده. فریادی خاطرنشان می­سازد که هدف از ارائه و کاربرد روش ردپای بوم‌شناختی در این تحقیق ایجاد یک شاخص کمی به‌منظور نشان دادن اهمیت تخریب­های ناشی از روش­های حمل­و­نقل شهری بر محیط‌زیست است. همچنین نتایج این مطالعه نشان می­دهد که روش ردپای بوم­شناختی می ­تواند به‌عنوان روشی مناسب به ارزیابی کمی آثار محیط­زیستی برای تعیین نوع و اندازه­ پایدار استفاده از انواع روش­های حمل‌ونقل درون‌شهری به کار رود .
خانم سارا شهانواز در سال­۱۳۹۱در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان"بررسی وضعیت توسعه پایدار شهرستان رشت با بهره گرفتن از روش جای پای اکولوژیک” به بررسی پایداری شهرستان رشت پرداخته. بر اساس محاسبات ایشان ردپای بوم‌شناختی مصرف در شهرستان رشت ­۹۷۹/۱­ هکتار به ازای هر نفر برآورد شده. همچنین ظرفیت زیستی ۴۱۴/۰ هکتار به ازای هر نفر محاسبه‌شده و مشخص‌شده است که شهرستان رشت از کسری بوم­شناختی رنج‌برده و این شهر از دیدگاه بوم­شناختی ناپایدار است. از دلایل آن می­توان به برداشت غیر بهینه منابع موجود در منطقه، بازده در هکتار پایین برای محصولات تولیدی کشاورزی و دریایی و ورود هرساله گردشگران به این شهرستان و اثرات عمده زیست­محیطی که به منطقه وارد می­ شود اشاره کرد.
خانم فاطمه سالاروندیان در سال ۱۳۹۳ در ­مقاله­ای با عنوان"ردﭘﺎی بوم‌شناختی گاز دی‌اکسید کربن سوخت‌های ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز"ﺑـه ردپای بوم‌شناختی ﮔﺎز CO2 و ﻣﯿﺰان اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﮔﺎز ﻃﯽ سال‌های ۱۳۸۵ ﺗﺎ۱۳۸۷ در ﺳﻄﺢ کلان‌شهر ﺷﯿﺮاز پرداخته است. در ﻃﻮل ﭘﮋوﻫﺶ روشن‌شده است که ﺳـﺮاﻧﻪ ﻣﻮﺟـﻮد ﻓﻀـﺎی ﺳﺒﺰ در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ ﺷﯿﺮاز ﺑﺮای ﮐـﺎﻫﺶ ردپای بوم‌شناختی ﮔـﺎز CO2ﻣﻨﺘﺸﺮﺷـﺪه از ﺳـﻮﺧﺖ اﻧـﺮژی­ﻫـﺎی ﻓﺴـﯿﻠﯽ در شهر ﺟﻮاﺑﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ. ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ حجم گاز CO2 منتشرشده از ﺳﻮﺧﺖ­ﻫﺎی ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ ﻃﯽ ﺳﺎل­ﻫﺎی ۱۳۸۵ﺗﺎ۱۳۸۷ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ­۵۲۱۰۵۸ ؛ ۴۷۶۷۶۷ ؛ ۴۹۰۱۰۶ ﺗﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ردﭘﺎی بوم­شناختی اﯾـﻦ ﻣﻘـﺪار ﮔـﺎز ﻣﻨﺘﺸﺮﺷـﺪه ﻧﯿـﺰ ﻧﺸﺎن داد، ﮐﻞ اراﺿﯽ ﺟﻨﮕﻠﯽ موردنیاز ﺑﺮای ﺟﺬب ﮔﺎز دی‌اکسید ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﻮﺧﺘﻦ سوخت‌های ﻓﺴـﯿﻠﯽ ﺑﻨـﺰﯾﻦ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ ﺑﺮای ﺳـﺎل­ﻫـﺎی ۱۳۸۵،۱۳۸۶­و­۱۳۸۷­ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﯿـﺐ ۷۸۱۶ ﻫﮑﺘـﺎر؛ ۷۱۲۵ ﻫﮑﺘـﺎر و­۷۳۵۲ ﻫﮑﺘـﺎر اﺳـﺖ؛ حال‌آنکه ﻣﺴﺎﺣﺖ فضای سبز ﺷﯿﺮاز در ﺳﺎل۱۳۸۷؛ ۱۸۶۹ ﻫﮑﺘﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ، که به معنای اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔـﺎز دی‌اکسید کربن تولیدشده ﺗﻨﻬﺎ از اﯾﻦ دو ﺳﻮﺧﺖ ۳/۹ ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ زﯾﺴﺘﯽ ﺷﯿﺮاز اﺳﺖ. درواقع، ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺷﯿﺮازی ﺑـﻪ ۵۱/۷۸ مترمربع ﺳـﺮاﻧﻪ فضای سبز به‌منظور ﺟﺬب ﮔﺎز CO2 ﻧﯿﺎز دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺷﻬﺮداری ﻣﻮﻇﻒ اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻌﻪ فضای سبز ﻣﻮﺟـﻮد، ﺣﺠـﻢ ﺳﺮاﻧﻪ اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮی را ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ردﭘﺎی ﮔﺎز دی‌اکسید کربن اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ.
با توجه به مطالب فوق باید به این نکته اشاره‌کنم ازآنجاکه پایداری شهری شاخه­ای مهم در زمینه رسیدن به توسعه پایدار است و ازآنجاکه الگوی ردپای بوم‌شناختی به‌عنوان ابزاری برای ارزیابی آثار بوم­شناختی شهری، رهیافت جدیدی است که می ­تواند روشن سازد رشد اقتصادی، هزینه­ های درازمدت را پنهان کرده و مصرف‌گرایی فزاینده شهرها را روبه ناپایداری و ناتوانی بوم­شناختی روزافزون سوق داده است و به برنامه­ ریزان و تحلیل­گران برای درک فرصت­های مناسب از رویکردهای جدید و واقعی یاری رسانده و امکان ارزیابی چشم­اندازها را برای زندگی انسان در درازمدت در کره زمین فراهم کرده است. در پژوهش حاضر نیز تلاش خواهد شد تا به بررسی وضعیت پایداری شهرستان اصفهان از دیدگاه ردپای بوم‌شناختی پرداخته شود. در این پژوهش برای اولین بار پایداری شهرستان اصفهان از دیدگاه ردپای بوم‌شناختی موردبررسی قرار می­گیرد. تاکنون این روش در پایداری بعضی از کلان‌شهرهای دنیا مانند لندن، سانتیاگو، توکیو، لیورپول بررسی و ارزیابی‌شده است در این پژوهش نیز ردپای بوم‌شناختی و میزان ناپایداری شهرستان اصفهان محاسبه می­ شود. این امر از آن لحاظ مهم می کند که تأمین آسایش همگانی و رفاه شهروندی را شدنی می‌گرداند که بایستی درروند توسعه پایدار شهری مورد ارزیابی قرار گیرد.
فرضیه های تحقیق:
به نظر می­رسد در حال حاضر فضای ­بوم­شناختی شهرستان اصفهان در سطح متوسطی از پایداری قرار دارد.
به نظر می­رسد در حال حاضر شهرستان اصفهان توان بوم‌شناختی لازم را جهت برآورد نیاز ساکنین خود ندارد.
چارچوب نظری :
شهرها پس از انقلاب صنعتی به‌سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود به همراه داشت. عمده آثار این پیامدها بر محیط­زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع واردشده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعه پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد و در دستور کار دولت­ها و برنامه ریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعه پایدار این است که انسان­ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند از آن زمان، روش­های مختلفی برای اندازه ­گیری توسعه پایدار جوامع ابداع شد (شهانواز، ۱۹۱:۱۳۹۱) که می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
نظریه شهر فشرده^[۱۳] :
یکی از این الگوها، الگوی شهر فشرده است. مدافعان این نظریه بر این عقیده­اند که متراکم کردن شهرها، راهی است برای کاهش میزان رفت­و­آمد و کوتاه کردن مسافت­ها و متعاقب آن کاهش آلودگی و گازهای گلخانه­ای. یعنی همان عواملی که سبب افزایش گرمای زمین شده ­اند. آن‌ها معتقدند که زندگی در تراکم­های بالا تأثیراتی بر شیوه زندگی انسان­ها دارد که لزوماً منفی نمی­باشند، بلکه این سبک زندگی، علاوه بر سایر مزایایش، کاهش سوخت­های فسیلی هزینه­ های حمل­و­نقل، هزینه­ های گرمایش و آلودگی را در­بر دارد(زیاری،۱۳۸۸ :۴۲۸).
نظریه تدبیر پایداری اویکدروم^[۱۴] :
یکی از تئوری­ها با فرایندی نسبتاً کامل که برای ایجاد و اداره یک شهر پایدار پیشنهادشده است بر ­این­ اساس تدبیر پایداری اویکدروم و منشور­آلبرگ^[۱۵] بوده است.­ بر ­اساس این ­نظریه پایداری فرآیندی محلی، آگاهانه، مشارکتی و تعادل جو است که در درون یک موازنه اکولوژیکی عمل می­ کند و هیچ مشکلی را به بیرون از قلمرو خود منتقل نمی­کند و یا به آینده واگذار نمی­نماید (زیاری،۱۳۸۸ :۴۳۰ ).
نظریه روستا – شهر^[۱۶] :
حرکت روستا – شهر در سال ۱۹۹۲ آغازشده و راه‌حل اساسی این جنبش پیاده کردن طرح روستا – شهر در محیط­های مصنوع بود که شکلی از توسعه بر اساس پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است (همان).
نوشهر گرایی­^[۱۷] :
مشابه این اقدام در آمریکا عنوان شهرسازی به خود گرفته است. مبانی فضایی و اجتماعی این دیدگاه واحد همسایگی است که در صورت مستقل بودن، یک شهر یا روستا خواهد بود. تراکم جمعیتی آن متغیر و وابسته به شرایط محلی است اما باید تعادلی بین تنوع خانوارها، کارگاه­ها، مغازه­ها، ساختمان­های شهری و پارک­ها وجود داشته باشد (همان :۴۳۱).
دیدگاه توسعه پایدار^[۱۸] :
با مطرح‌شدن مفهوم پایداری و توسعه پایدار، این مبحث در میان دولت­ها و برنامه­ ریزان سراسر جهان گسترش یافت و تلاش­ های زیادی برای مشخص کردن مفهوم پایداری انجام گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعه پایدار این است که انسان­ها در چار­چوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند. دیدگاه توسعه پایدار که دست آورد کنفرانس ریو است به معنای ” پیشرفت کیفیت زندگی در ظرفیت تحمل اکوسیستم‌های پایدار است” این نظریه، نیازهای کنونی را بدون کاهش توانایی نسل‌های آتی در برآوردن نیازهایشان، تعریف‌شده است. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار نسل‌ها به رسمیت شناخته‌شده و با بهره گرفتن از سرمایه طبیعی در حد بهره آن ( و نه اصل آن‌که موجب نابودی سرمایه طبیعی است) مجاز شمرده است. به بیانی دیگر توسعه پایدار در بهره‌برداری از داده‌های طبیعی محدود به حد بازتولید و جبران طبیعی آن‌ها است. در غیر این صورت موازنه منفی در بهره‌برداری از سرمایه طبیعی و کاهش تدریجی آن می‌ انجامد و توسعه را ناپایدار می‌کند. این همان وضعیتی است که به‌اصطلاح توسعه کنونی با تکیه‌بر رشد اقتصادی به وجود آورده است.(همان:۴۲۳). از راهبردهای کلان توسعه پایدار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش مصرف منابع طبیعی و کارایی بیشتر در استفاده از آن‌ها
کاهش تولید آلاینده‌ها و بازیافت بیشتر ضایعات
حفاظت از نظام‌های حامی حیات و تولید بیشتر “زیست‌توده^[۱۹]“
الویت دادن به نیازهای پایه انسانی و اجتماعات محلی^[۲۰]
حفاظت و ترویج گوناگونی در عین عدالت بین انسان‌ها، اجتماعات، کشورها و فرهنگ‌ها و نیز تضمین نمودن عدالت بین نسل‌ها(همان)
سیاست‌های اصولی توسعه پایدار در چهار مقوله زیر قابل‌تقسیم است:
به حداقل رساندن مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر(مانند سوخت‌های فسیلی و منابع کانی).
پایدار ساختن مصرف منابع طبیعی تجدید ناپذیر (مانند آب‌های زیرزمینی، خاک و گیاهان).
نگه‌داشتن حد تولید ضایعات و آلودگی‌ها در میزان ظرفیت جذب محلی و جهانی(مانند گازهای گلخانه‌ای، مواد شیمیایی نابودکننده ازون و زباله‌های سمی).
تأمین نیازهای پایه انسانی و اجتماعی( مانند دسترسی به ابزار معیشت، داشتن حق انتخاب، مشارکت در تعیین سرنوشت اجتماعی و دسترسی به محیط سالم و خدمات پایه)(همان:۴۲۵).
۱-۷-۶ دیدگاه توسعه پایدار شهری
نظریه توسعه پایدار شهری، حاصل بحث­های طرفداران محیط­زیست درباره مسائل زیست­محیطی به­خصوص محیط­زیست شهری است که به دنبال نظریه “توسعه پایدار” برای حمایت از منابع محیطی ارائه شد. در شهرها، مفاهیم پایداری و توسعه پایداری شهری بر پایه طرفداری از منطق و ابعاد اکولوژیکی، اقتصادی و سیاسی- اجتماعی، فرهنگی و فضایی و نیز تقابل این ابعاد است ( آزاد، افتخاری، ۱۳۷۹ : ۲۸ - ۲۹). توسعه پایدار شهری یعنی توسعه‌ای که شهر را ازنظر تغییرات کالبدی قابل سکونت، ازنظر اقتصادی بادوام و ازنظر اجتماعی همبسته نگه دارد.این نظریه موضوع‌های جلوگیری از آلودگی‌های محیط شهری و ناحیه‌ای، کاهش ظرفیت‌های تولید محیط محلی،ناحیه‌ای و ملی حمایت از بازیافت‌ها ،عدم‌حمایت از توسعه زیان‌آور و از بین بردن شکاف میان غنی و فقیر را مطرح می‌کند. همچنین راه رسیدن به این اهداف را از طریق برنامه‌ریزی‌های شهری، روستایی ناحیه‌ای و ملی که برابر با قانون، کنترل کاربری‌ها و کنترل بیشتر در شهر و روستاست می‌داند. این نظریه به‌عنوان دیدگاهی استراتژیک به نقش دولت در این برنامه­ ریزی­ها اهمیت زیادی قائل است و معتقد است، دولت باید از محیط­زیست شهری حمایت گسترده­ای نماید (همان : ۴۲۶).از اصول اساسی توسعه پایدار شهری می‌توان به محیط، وقایع آینده، عدالت و مشارکت در توسعه شهری اشاره کرد، این چهاراصل راهبردی برای توسعه شهری و ساماندهی محیط تأثیر مهمی خواهد داشت.
روش‌شناسی :
مقدمه:
با توجه به موضوع تحقیق و روش مورد مطالعه، ابتدا زمین های مورد بهره برداری برای تامین انرژی مصرفی ساکنین شهرستان اصفهان از جمله زمین های کشاورزی، مرتع، جنگل، دریا و…مورد بررسی و شاخص هایی مانند مصرف مواد غذایی، مسکن و کالا وخدمات با مدل ردپای بوم شناختی تجزیه و تحلیل میگردد
روش این پژوهش از­نظر نوع توصیفی­- تحلیلی و ازنظر هدف کاربردی است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش‌های محاسباتی ردپای بوم‌شناختی استفاده می­ شود و سپس از نرم‌افزار GIS برای نمایش نتایج استفاده‌شده است. داده ­ها این پژوهش عمدتاً از نوع کمی می­باشند. انجام این پژوهش در چند مرحله به شرح زیر صورت می­گیرد :
مرحله اول :
گردآوری داده ­ها و اطلاعات : در مرحله اول با بهره گرفتن از داده­ای اسنادی و کتابخانه­ای و سایت­های اینترنتی و به روش توصیفی و همچنین مراجعه به سازمان­های ذی‌ربط نسبت به گردآوری و استخراج داده ­های موردنیاز اقدام خواهد شد.
مرحله دوم :
تجزیه‌وتحلیل اطلاعات: در این مرحله با بهره گرفتن از روش تلفیقی ردپای بوم‌شناختی که از ترکیب کاربرد دو روش استقرایی (تفصیلی) و قیاسی (ترکیبی) تشکیل‌شده می­باشد، برای محاسبه EF شهرستان اصفهان اقدام خواهد شد. لازمه به‌کارگیری این روش، پردازش اطلاعات و ارزیابی توان بوم­شناختی شهرستان اصفهان در محدوده­ای به وسعت ۱۵۷۰۶ کیلومترمربع است که دارای ۶­بخش ۱۴­شهر و ۱۹­دهستان باشد (سالنامه آماری استان اصفهان ۱۳۹۱). شاید مهم‌ترین مرحله انجام تحقیق به دست آوردن داده ­های لازم برای اندازه‌گیری EF باشد. داده ­های لازم برای اندازه ­گیری اولیه از طریق جداول آماری کشور به دست خواهد آمد که توان به داده ­های آماری مصرف­ انرژی، غذا و… اشاره کرد. بر اساس روش کلی ابداع‌شده توسط واکرناگل و ریز^[۲۱] در سال ۱۹۹۶ این محاسبات مراحل زیر را شامل می­ شود :
تخمین سرانه مصرف سالانه مواد مصرفی اصلی بر اساس مجموعه داده ­های منطقه­ای و تقسیم مصرف کل به میزان جمعیت
تخمین زمین اختصاصی داده‌شده به هر نفر برای تولید هر مورد مصرفی از طریق تقسیم متوسط مصرف سالانه هر مورد بر متوسط سالانه تولید یا بازده زمین
محاسبه متوسط کل ردپای بوم‌شناختی هر نفر از طریق جمع تمامی مناطق اکوسیستم که به هر نفر اختصاص داده‌شده است
به دست آوردن ردپای بوم‌شناختی ( ( برای جمعیت منطقه موردنظر (N) با محاسبه حاصل‌ضرب متوسط ردپای هر نفر در اندازه جمعیت

دانش پنهان جمعی (۷)
درونی کردن (۶)
شکل ۲-۱-۵: مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکوچی: (رفعتی شالدهی و همکاران، ۱۳۸۷، ۲۴۰)
۲-۱-۱۵-۶ مدل چو
چو یک مدل مدیریت دانش توصیف کرده است که بر معناسازی، خلق دانش و تصمیم­سازی تأکید دارد. مدل مدیریت دانش چو بر چگونگی انتخاب عناصر اطلاعاتی و متعاقباً وارد کردن آن‌ها در فعالیت‌های سازمانی متمرکز شده است. فعالیت‌های سازمانی از تمرکز و جذب اطلاعات از محیط بیرونی در هر چرخه‌ی متوالی ناشی شده است. هر مرحله در این مدل یک محرک بیرونی دارد. در مرحله معناسازی، تلاش می‌شود که از به جریان انداختن اطلاعات از محیط بیرونی معناسازی شود. معناسازی در سازمان‌ها از چهار فرایند یکپارچه تشکیل شده است: (۱) تغییرات بومی شناختی (۲) قانون گذاری (۳) انتخاب و (۴) حفظ و نگهداری. خلق دانش ممکن است به عنوان فرایند انتقال دانش شخصی بین افراد از طریق مکالمه، سخنرانی، به اشتراک گذاشتن و قصه گویی دیده شود. خلق دانش حیطه‌ی انتخاب‌های بالقوه در تصمیم سازی را از طریق فراهم آوری دانش و قابلیت‌های جدید گسترش می‌دهد. نتایج این مرحله با راهبردهای ابتکاری وارد فرایند تصمیم سازی می‌شود که توانایی سازمان را توسعه می‌دهد تا تصمیم‌های با آگاهی و عقلانی بسازد. در این مرحله معناسازی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا نشانگر زیر ساخت فرایند خلق دانش و تصمیم­سازی است (حسن زاده، فاطمی و عمرانی، ۱۳۸۸، ۸۳).
۲-۱-۱۵-۷ مدل استیو هالس
این مدل تأکید زیادی روی فرآیندهای دانش دارد نمودار(۲-۱-۶). این مدل استراتژی‌هایشش‌گانه را به شرح ذیل ارائه کرده است:
جستجوی دانش جدید: در این مرحله مدیریت دانش باید در حوزه‌های مختلف دنبال دانش‌های جدید بگردد. این حوزه می‌تواند در درون سازمان و یا بیرون از آن باشد.
ایجاد دانش از طریق یادگیری:یکی از تأکیدات این مدل دست‌یابی به سازمان یادگیرنده است زیرا سازمان یادگیرنده به عنوان یکی از ابعاد اصلی مدیریت دانش حائز اهمیت است.
ذخیره­سازی: اگر سازوکارهای مناسببرای نگهداری دانش وجود نداشته باشد بخش عظیمی از آن به مرور از بین خواهد رفت.

توزیع: اجرای موفق این استراتژی تا حدود زیادی به فرهنگ یک سازمان بستگی دارد. اگر توزیع دانش در یک فرهنگ مورد تأکید قرار نگرفته باشد، تلاش‌های مدیریت دانش با شکست مواجه خواهد شد.
حذف دانش‌های زائد: امروزه اطلاعات زیادی الزاماً باعث بهبود راه حل‌ها و تصمیمات نشود بلکه اطلاعات و دانش‌های صحیح و به هنگام مورد تأکید است. این استراتژی بر حذف دانش‌هاو همچنین نگرش‌های قدیمی و مخرب تأکید دارد.
به کار گیری: دانش به خودی خود ارزشمند نیست. زمانی ارزشمند خواهد بود که به­کار گرفته شود (ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵، ۵۹-۵۸).
حذف دانش زائد
جستجوی دانش جدید
بکارگیری
ذخیره
ایجاد دانش و یادگیری
توزیع
نمودار ۲-۱-۶: مدل مبتنی بر فرآیندهای دانش استیو هالس: (ابطحی و صلواتی، ۱۳۸۵، ۵۸)
۲-۱-۱۵-۸ مدل پیتر گوتشاک
پیتر گوتشاک (۲۰۰۶) مدلی را برای مدیریت دانش ارائه کرده داده که در این مدل، مراحل مدیریت دانش را به چهار سطح به شرح زیر تقسیم کرده است:
شخص به فناوری
شخص به شخص
شخص به اطلاعات
شخص به سیستم
مرحله اول (شخص به فناوری) تحت عنوان «ابزاری برای کاربران نهایی»، فناوری اطلاعات افراد را با ابزارهایی مانند نرم افزارهای رایانه‌ای برای ارتقای کارایی مجهز می‌کند. طبق این مدل ابزارهای فناوری اطلاعاتی بر مبنای کار هر فرد در سازمان در اختیار وی قرار می‌گیرد تا دانش خویش را در اختیار فناوری و از طریق آن حفظ کند یا در اختیار دیگران قرار دهد.
مرحله دوم (شخص به شخص) تحت عنوان «چه کسی می‌داند» به شناسایی افرادبا دانش و آگاهیمی‌پردازد. با بهره گرفتن از فناوری اطلاعات کارمندان دارای دانش و اطلاعات را شناسایی کرده و به سرعت افرادی که اطلاعات مورد نیاز سازمان را دارند در مکان مناسب استقرار می‌یابند. یکی از فناوری‌های مورد استفاده در این مرحله اینترنت است که این امکان را فراهم می‌آورد تا اطلاعات به سرعت مورد اشتراک قرار گیرد.
مرحله سوم (شخص به اطلاعات) با عنوان «آن‌ها چه می‌دانند» امکان دسترسی به اطلاعات ذخیره شده در قالب اسناد را برای کاربران فراهم می‌کند. اطلاعات کارکنان ذخیره شده و برای همگان قابل دسترسی است. این مرحله با بهره گرفتن از کدگذاری دانش به طراحی، طبقه بندی و ذخیره اطلاعات از متخصصین داخلیمی‌پردازد. مثال آن‌هاگزارش‌ها، قراردادها، فرم‌های تجاری، نامه‌ها، عکس، ایمیل و غیره است.
مرحله چهارم (شخص به سیستم) با دیدگاه «افراد چگونه فکر می‌کنند» کیفیت حل مشکلات دانشی با کمک سیستم بررسی می‌شود. در این مرحله سیستم‌های اطلاعاتی با بهره گرفتن از هوش مصنوعی و سیستم‌های خبره برای رفع مشکل دانش کارمندان قابل دسترس است. سیستم‌های خبره مورد استفاده در این مرحله می‌تواند از اطلاعات یک یا چند متخصص برای گروه‌هایگسترده‌ی دیگری که نیازمند به دانش هستند استفاده کند.
مراحل رشدKM
IV
III
II
I
نمودار ۲-۱-۷: مراحل مدیریت دانش از دیدگاه پیتر گوتشاک: (زعفریان و همکاران، ۱۳۸۷، ۸۳).
۲-۱-۱۵-۹ مطالعات بهات (Bhatt)
بر اساس مطالعات انجام شده توسط دکتر بهات (استاد دانشگاه مریلند امریکا)، گرچه تخصص در سطوح فردی متفاوت از دانش سازمانی است لکن سازمانها نمی‌توانند اهمیت کنترل دانش شخصی را نادیده بگیرند. چنان چه افراد مهارت‌ها و دانش لازم را نداشته باشند در آن صورت تعاملات آن‌ها در جهت ایجاد دانش سازمانی با ارزش غیر محتمل است. از این رو، هدف مدیریت سازمان تشویق کارکنان به افزایش تعامل با افرادی است که دارای تخصص‌ها و مهارت‌های مخصوص هستند تا از این رهگذر دانش پایه خویش را همواره به روز کنند. در شکل شماره (۲-۱-۶) راهبردهای مدیریت انواع دانش توسط سازمان نشان داده شده است که به صورت فرآیندی شامل خلق، نگهداری، انتقال و کاربرد دانش برای انجام یک وظیفه مشخص شده است: