۴-۵-۴ فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………………………۸۱
۴-۵-۵ فرضیه پنجم……………………………………………………………………………………………………………………..۸۲
۴-۵-۶ فرضیه ششم……………………………………………………………………………………………………………………..۸۳
۴-۵-۷ فرضیه هفتم……………………………………………………………………………………………………………………..۸۳
۴-۵-۸ فرضیه هشتم…………………………………………………………………………………………………………………….۸۴
۴-۵-۸-۱ بین جنسیت و رضایت مشتری………………………………………………………………………………………..۸۴
۴-۵-۸-۲ بین جنسیت و تصویر…………………………………………………………………………………………………….۸۵
۴-۵-۸-۴ بین جنسیت و اعتماد……………………………………………………………………………………………………..۸۵
۴-۵-۸-۴ بین جنسیت و وفاداری…………………………………………………………………………………………………..۸۵
۴-۵-۸-۵ بین تاهل و رضایت مشتری ……………………………………………………………………………………………۸۶
۴-۵-۸-۶ بین تاهل و تصویر ………………………………………………………………………………………………………..۸۶
۴-۵-۸-۷ بین تاهل و اعتماد …………………………………………………………………………………………………………۸۶
۴-۵-۸-۸ بین تاهل و وفاداری……………………………………………………………………………………………………….۸۷
۴-۵-۸-۹ بین سن و رضایت مشتری ……………………………………………………………………………………………..۸۷
۴-۵-۸-۱۰ بین سن و تصویر ……………………………………………………………………………………………………….۸۷
۴-۵-۸-۱۱ بین سن و اعتماد ………………………………………………………………………………………………………..۸۸
۴-۵-۸-۱۲ بین سن و وفاداری ……………………………………………………………………………………………………..۸۸
۴-۵-۸-۱۳ بین سطح تحصیلات و رضایت مشتری…………………………………………………………………………..۸۹
۴-۵-۸-۱۴ بین سطح تحصیلات و تصویر ………………………………………………………………………………………۸۹
۴-۵-۸-۱۵ بین سطح تحصیلات و اعتماد ……………………………………………………………………………………….۸۹
۴-۵-۸-۱۶ بین سطح تحصیلات و وفاداری ……………………………………………………………………………………۹۰
۴-۵-۸-۱۷ بین مدت ارتباط و رضایت مشتری ………………………………………………………………………………..۹۰
۴-۵-۸-۱۸ بین مدت ارتباط و تصویر …………………………………………………………………………………………….۹۰
۴-۵-۸-۱۹ بین مدت ارتباط و اعتماد …………………………………………………………………………………………….۹۱
۴-۵-۸-۲۰ بین مدت ارتباط و وفاداری ………………………………………………………………………………………….۹۱
فصل پنجم :نتیجه ­گیری و پیشنهادات
۵-۱ مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۳
۵-۲ خلاصه یافته­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………….۹۳
۵-۳ تحلیل فرضیات…………………………………………………………………………………………………………………….۹۴
۵-۴ بحث و تفسیر نتایج ………………………………………………………………………………………………………………۹۶
۵-۵ پیشنهاد برای تحقیقات آینده……………………………………………………………………………………………………۹۹

منابع و ماخذ……………………………………………………………………………………………………………………………..۱۰۰
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول (۲-۱) افزودن ارزش با ارائه خدمات به مشتریان……………………………………………………………………..۴۳
جدول شماره (۳-۱) توزیع حجم نمونه مورد مطالعه ………………………………………………………………………..۵۹
جدول(۳-۲)مشخصات سوالات پرسش­نامه و شماره­های آن در پرسش­نامه…………………………………………..۶۲
جدول (۴-۱) توزیع فراوانی جنسیت در بین جامعه مورد پژوهش………………………………………………………..۶۷
جدول (۴-۲ ) توزیع فراوانی­ تاهل در بین جامعه مورد پژوهش…………………………………………………………..۶۸
جدول( ۴-۳) توزیع فراوانی سن در بین جامعه مورد پژوهش……………………………………………………………..۶۹
جدول(۴- ۴) توزیع فراوانی تحصیلات در بین جامعه مورد پژوهش…………………………………………………….۷۰
جدول(۴- ۵) توزیع فراوانی میزان ارتباط در بین جامعه مورد پژوهش………………………………………………….۷۱
جدول (۴- ۶) توزیع فراوانی مشاغل در بین جامعه مورد پژوهش……………………………………………………….۷۲
جدول(۴-۷) میزان تحقق متغیرهای مورد مطالعه……………………………………………………………………………….۷۳
جدول(۴-۸) بررسی رابطه رضایت مشتری و تصویر………………………………………………………………………….۷۷
جدول(۴-۹) بررسی رابطه رضایت مشتری و اعتماد………………………………………………………………………….۷۷
جدول(۴-۱۰) بررسی رابطه رضایت مشتری و وفادار………………………………………………………………………..۷۸

پرسشنامه استاندارد

پرسش نامه بصورت تشریحی (با جزئیات زیاد)

درمسیر تعالی

پرسشنامه و کارگاه

پرسشنامه و کارگاه

روش شبیه سازی جایزه، پیش فاکتور و کارگاه

درمرحله بلوغ

پرسشنامه ابداعی

پیش فاکتور

روش شبیه سازی جایزه

همان طور که در جدول فوق نشان داده شده است در صورتی که سازمان هیچ سابقه اجرایی استقرار مدل ایی اف کیو ام را نداشته باشد، توصیه می شود از روش پرسش نامه استفاده نماید. اگر سازمان در سال های گذشته نسبت به خود ارزیابی اقدام کرده است و کارکنان و مدیران با مفاهیم آشنایی دارند در این صورت روش کارگاهی و در مراحل آتی روش پیش فاکتور و جایزه به کار گرفته می شود (جلوداری ممقانی، ۹۰:۱۳۸۹)
۲-۹- منطق رادار^[۲۳] در چرخه خودارزیابی
استفاده از عناصر رادار یکی از روش های تعیین امتیاز دهی و ارزیابی می باشد. اساس این الگو بر پایه مفاهیم اصلی بهبود مستمر و چرخه ^[۲۴] دمینگ (برنامه، اجرا، بررسی و عمل) که یکی از ابزارهای مهم کنترل کیفیت و بهبود مستمر می باشد بنا شده است. از چهار جزء تشکیل شده است:
(نتایج، روش و رویکرد، تسری یا جاری سازی، ارزیابی و بازنگری)
مدل تعالی سازمانی، مشابه سایر مدل های جایزه ای همچون جایزه کیفیت ملی مالکوم بالدریج در آمریک و جایزه دمینگ در ژاپن بر مبنای خود ارزیابی قرار دارد. خودارزیابی به بررسی منظّم گسترده فعّالیّت ها و نتایج سازمان براساس معیارهای مدل اشاره دارد. این مدل یک ابزار تشخیص برای خود ارزیابی سلامتی حال حاضر سازمان است. از طریق خود ارزیابی سازمان به طور مؤثّر تری قادر است در میان فرصت ها، تخصیص منابع و برنامه های کسب و کار واقعی تولیدی، توزان برقرار کند مدل تعالی سازمانی شامل ۹ معیار است که ۵ معیار آن مربوط به توانمند سازها (شامل رهبری، خط مشی و راهبرد، کارکنان، مشارکت ها، و منابع و فرآیندها) و چهار معیار آن مربوط به نتایج (شامل نتایج مشتری، نتایج کارکنان، نتایج جامعه و نتایج کلیدی عملکرد) است (دیویس،۲۰۰۸).

۲-۱۰- سطوح تعالی در کسب جایزه
سطوح تعالی سازمان ها را در دستیابی به تعالی متمایز میکند و میزان موفقیت آن ها را در دستیابی به تعالی نشان می دهد.
سطح اول : دریافت گواهینامه
سازمان هایی که کوشش می کنند عملکرد فعلی خود را به کمک یک مدل تعالی سازمانی مانند مدل بالدریچ، مدل ایی اف کیو ام و مدلهای دیگر خودارزیابی کرده و فعّالیّت های سازمان را در قالب معیارهای ۹ گانه دسته بندی نمایند.
سطح دوم : دریافت تقدیر نامه
سازمان هایی که سعی دارند اجزای معیارهای ۹ گانه را پیاده سازی و اجرا نمایند و در صورت کسب حداقل ۴۰۰ امیتاز در این سطح به صورت رسمی قرار می گیرند.
سطح سوم : تندیس بلورین
این نوع سازمان ها بایستی طبق مدل به سرعت و منظم و براساس جداول و برنامه ریزی های از قبل حرکت کنند و در صورت کسب امتیاز بالای ۵۵۰ به عنوان برگزیده جایزه کیفیت و دریافت تندیس بلورین معرفی می شود.
سطح چهارم : تندیس سیمین
این نوع سازمان ها به صورت سریع فرآیندها را طی کرده و از اطّلاعات جامع و معتبر و به موقع استفاده می کنند و با معیارهای کمی مورد سنجش قرار می گیرند. این سازمان ها بایستی بیش از ۶۳۰امتیاز کسب کند تا به عنوان برگزیده و برنده جایزه تندیس سیمین معرفی شوند.
سطح پنج : تندیس زرین
در این سازمان ها معیارهای ۹ گانه و اجزای آن ها پیاده شده و به صورت استاندارد و با سرعت و دقت اجرا و خودارزیابی نهادینه شده است. سازمان هایی که بتوانند حداقل ۷۰۰ امتیاز کسب کنند به عنوان برنده جایزه کیفیت اروپا و دریافت تندیس زرین کیفیت معرفی می شوند (نجمی وحسینی،۱۳۸۶).
۲-۱۱- مدل تعالی سازمانی در ایران
مدل تعالی سازمانی در شرایطی در ایران مطرح می شود که در جهان بیش از ۷۰ مدل سرآمدی ملی و ۹۰ جایزه کیفیّت وجود دارد که عموماً بهره گرفته از مدل های ایی اف کیو ام و بالدریج بوده و به سوی یکدیگر همگرا شده اند. گویا زبان رقابت در همه جای دنیا یکی است که مؤسسات اقتصادی را از آموختن الفبای مدیریّت فراگیر سازمانی گریزی نیست (عادلی،۱۳۸۴).
لزوم رقابت پذیرشدن بخش صنعت و معدن با رویکرد جهانی و توصیه های مشارکت ها و ادغام های صنعتی با جهان برای امکان دستیابی به بازار جهانی و ایجاد اعتبار جهانی برای این بخش باعث شد که در وزارت صنایع و معادن طراحی مدلی جهانی مورد توجّه و اقدام قرار گیرد مدل هایی که چندین سال بود جوامع صنعتی جهانی آن ها را پذیرفته و دنبال کرده بودند (تورانی،۱۳۸۲).
طی سال های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱ دو مدل اصلی مالکوم بالدریج و ایی اف کیو ام و تغییراتی که احیاناًُ برخی کشورهای دیگر روی این دو مدل صورت داده بودند توسط وزارت صنایع و معادن و مؤسّسه مطالعات بهره وری و منابع انسانی مورد بررسی قرار گرفت. فرایند انتخاب نیز با تشکیل گروه های کارشناسی و جمع آوری اطّلاعات و انجام ارتباطات با مؤسساتی که این مدل ها را دنبال می کردند و تهیه پیش نویس های لازم صورت گرفت پس در جلسات متعدد کمیته های علمی مرکب از کارشناسان و متخصصین سیستم های مدیریّت این پیش نویس ها مطرح و در نهایت توسط کمیته علمی مدل تعالی سازمانی ایی اف کیو ام در تاریخ ۱۰/۳/۸۲ به تصویب رسید( وزارت صنایع،۱۳۸۲).
با تصویب مدل ایی اف کیو ام از سال ۱۳۸۲ این مدل در زیر مجموعه های وزارت صنایع و معادن به اجرا در آمد و این وزارتخانه و مؤسّسه مطالعات بهره وری و منابع انسانی مقدمات جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی را پی ریزی کردند که در طول دو دوره از برگزاری جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی تعدادی از شرکت های بزرگ دولتی و تعداد محدودی از شرکت های بخش خصوصی این مدل را دنبال کردند که پس از طی مرحله خودارزیابی موفق به پر کردن اظهارنامه جهت دریافت گواهینامه شدند.
۲-۱۲- تعریف ارزیابی عملکرد
در رابطه با ارزیابی عملکرد، تعاریف مختلفی ارائه گردیده است که ‌به چند مورد اشاره می‌شود:
-ارزیابی عملکرد عبارت است از سنجش سیستماتیک و منظم ‌کار افراد در رابطه با نحوه انجام وظیفه آن ها در مشاغل محوله و تعیین ‌پتانسیل موجود در آن ها جهت رشد و بهبود (میرسپاسی،۳۵:۱۳۸۶).
ارزیابی عملکرد در بعد سازمانی معمولا مترادف با اثر بخشی ‌فعّالیّت‌ها است. منظور از اثربخشی میزان دستیابی به اهداف و برنامه‌ها با ویژگی کارا بودن فعّالیّت‌ها و عملیات است (رحیمی،۱۳۸۵).
-ارزیابی عملکرد به فرایند سنجش و اندازه‌گیری عملکرد دستگاه‌ها در دوره‌ای مشخّص به‌گونه‌ای که انتظارات و شاخص‌های مورد قضاوت برای دستگاه ارزیابی شونده شفاف و از قبل از آن ابلاغ شده باشد، اطلاق می‌گردد (طبرسا،۴:۱۳۷۸).
وردر و دیویس معتقدند: ارزیابی عملکرد فرآیندی است که عملکرد شاغل با آن اندازه‌گیری می‌شود و هنگامی که درست انجام شود کارکنان، سرپرستان، مدیران و نهایتاً سازمان از آن بهره‌مند خواهد شد. کاسیو ارزیابی عملکرد را توصیف نظام‌دار نقاط قوّت و ضعف عملکرد فرد یا گروه در رابطه با اجرای وظایف محوله تعریف می‌کند.

مواد بسته بندی باید از نظر بهداشتی سالم بوده ،و با مواد غذایی تناسب داشته و سمی نباشد .
بسته باید بتوان حفاظت محصول و بهداشت آن را تامین نماید
محصول را از رطوبت و چربی حفظ کرده ،جذب رطوبت و چربی را مانع شده و از خشک شدن آن جلوگیری نماید.
از تابش نور به محصول جلو گیری کند
بسته باید محصول را در مقابل ضربه مکانیکی حفظ کند .
حتی المقدور شفاف بوده ومحصول از درون آن دیده شود
مانع تبادل گازها و طعم وبو بین محیط خارج و محصول غذایی شود.
باز کردن آن ساده باشد
اقتصادی باشد و همچنین بتوان بسته خالی و غیر قابل استفاده را به راحتی منهدم کرد.
حمل ونقل وجابه جایی آن آسان باشد.(میدانی۱۳۷۰)
۱-۳-۱-انواع بسته بندی:
بسته بندی نمودن را می‌توان به سه نوع تقسیم بندی کرد:
نوع اول : بسته بندی نوع اول اینست که ظروف با مواد غذایی به طور مستقیم در تماس باشند این بسته بندی اولین لایه محفظت کننده مواد غذایی در بابر شرایط خارجی است .مانند قوطی کنسرو ،قوطی شیشه ای و آلومینیومی
نوع دوم : بسته بندی نوع دوم که همیشه خارج بسته بندی نوع اول قرار می‌گیرد به انواع جعبه، کارتن که بسته‌های نوع اول را در بر می‌گیرند
نوع سوم : بسته بندی می‌تواند دو یا چند بسته بندی نوع اول را در بر گیرد که نوع سوم بسته بندی گویند که عملا در حمل بسته‌ها از نقطهای به نقطه دیگر به کار می‌رود مانند صندوقهای چوبیس یا کارتن‌های مقوایی بزرگ.(میر نظامی۱۳۷۴)
۱-۳-۲- مواد اولیه در بسته‌بندی:
بسته‌های مواد غذایی را عمدتا به قوطی‌های فلزی، ظروف شیشه ای، بسته‌های پلاستیکی وفلزی قابل انعطاف تقسیم می‌کنند.
۱-۳-۲-۱- قوطیهای فلزی :
قوطیهای فلزی که امروزه به مقیاس وسیع در بسته بندی مصرف می‌شوند شامل قوطیهای حلبی و آلومینیومی می‌باشد قو طیهای فلزی دارای ویژگیهایی است که عمدتا عبارتند از:
محافظت در برابر آلودگی میکربی ،حشرات، گردو خاک وغیره
محافظت در برابر جذب آب و خشک شدن محصول
جلو گیری از نفوذ اکسیژن و گازها و بو‌های خرجی یا از دست رفتن طعم و بوی محصول
محافظت در برابر نور
۱-۳-۲-۲- ظروف شیشه ای :
این ظروف بیشتر در بسته بندی ترشیها، مربا، ژله و میوه‌ها به کار می‌رود بعضی از امتیازات و نارساییهای آن عبارتند از :
شیشه از نظر شیمیایی بی اثر بوده و قابلیت نگهداری و مرغوبیت غذا را افزایش داده و خوب حفظ می‌کند.
شیشه فاقد منفذ بوده و نفوذ ناپذیر است
شفاف بوده و می‌توان محصول را در داخل آن مشاهده کرد و به بعضی از فسادها پی برد
مسئله خوردگی و زنگ زدگی ندارد
دربندی آن تحت خلا آسان است.
وزن آن زیاد است
شکننده بوده و در بکار بردن آن باید دقت زیادی به عمل آید
مقاومت آن در برابر حرارت و شوک حرارتی کم است
قابلیت نفوذ نور به آن، به رنگ مواد غذایی و همچنین بعضی ویتامین‌های حساس لطمه می‌زند.
۱-۳-۲-۳- بسته‌های قابل انعطاف:
شامل ظروف پلاستیکی و فلزی قابل انعطاف می‌باشد.(میدانی۱۳۷۰)در طول ۲۰ سال گذشته پیشرفت و تکامل بسته‌بندی با پلاستیکها برای مواد غذایی ضرورت بیشتری پیدا کرده است که این امر به علت خواص مناسب فیزیکی و شیمیایی، وزن مخصوص کم، قیمت مناسب، قابلیت شکل پذیری آنها می باشد. مزایای زیادی در عرضه ماده غذایی تازه و غیرمنجمد وبا کیفیت بالا برای مصرف کننده دارد زیرا محصولات غذایی تازه برای تنفس احتیاج به مبادله اکسیژن و گاز کربنیک با محیط خارج دارند باید طوری بسته بندی شوند که حداقل اکسیژن برای تنفس آنها فراهم شود و امروزه مصرف پلاستیک‌ها در بسته بندی مواد غذایی بعد از شیشه در مقام دوم قرار دارد.(میر نظامی۱۳۷۴)

۱-۳-۲-۴-پوششهای پلاستیکی
۱-۳-۲-۴-۱- ساختمان شیمیایی پلاستیکها :
پلاستیکها را از نفت خام ،گاز و قسمتی نیز از زغال سنگ تهیه می‌کنند ساختمان اصلی آنها را مونومر‌ها تشکیل می‌دهند.درجدول۱- ۵ ساختمان شیمیایی مهمترین پلاستیکها باذکر فرمول شیمیایی و ساختار مونومری آنها نشان داده شده است.
جدول ۱-۵- ساختار شیمیایی مهمترین پلاستیکها با ذکر فرمول شیمیایی
۱-۳-۲-۴-۲- طبقه بندی پلاستیکها:
یک طبقه از مواد پلاستیکی را که به کوپلیمر موسومند از مخلوط کردن چند ماده پلاستیکی پایه ساخته می‌شوند. واژه کوپلیمر به یک مخلوط از گونه‌های شیمیایی رزین که از آن لفاف films و سایر شکلهای بسته بندی تهیه می‌شوند .
اینومرها طبقه بندی دیگری از مواد پلاستیکی جدید می‌باشند که پلاستیکهای اصلاح شده را تشکیل می‌دهند بسیاری از پلیمرها که برای بسته بندی کردن مورد استفاده قرار می‌گیرند ،به وسیله باندهای کوالانسی از طریق کربن ،هیدروژن یا اتمهای اکسیژن به یکدیگر متصل می‌شوند .باندهای یونی عموما محکمتر از باندهای کووالانسی هستند .پلاستیکهایی که بوسیله باندهای یونی ساخته می‌شوند به اینومرها موسومند .(میر نظامی‌۱۳۷۴)
۱-۳-۲-۴-۳- انواع فیلمهای پلاستیکی متداول در بسته بندی مواد غذایی:
سلوفان

دلیلنا : أن الصلح والتراضی بین المسلمین جائز ، والمنع منه یحتاج الی دلیل
زمانی که مسلم به مسلم الیه بگوید : حق مرا سریع تر بده وتعجیل کن ومن پایین تر وکمتر از آنچه استحقاق دارم را می خواهم وقبول می کنم یا ….. باطیب نفس ، این کار جایز می باشد
وشافعی گفته است : جایز نیست .
دلیل ما : این که صلح وتراضی بین مسلمین جایز است ومنع از او نیازمند به دلیل می باشد .
مساله ۱۹ – لایجوز السلم فی الجوز ، والبیض إلا وزناً . وبه قال الشافعی .
وقال أبوحنیفه : یجوز عدداً
دلیلنا : أن ذلک یختلف بالصغر والکبر ، ویختلف ثمنه بذلک ، فلا یضبط بالصفه ، فوجب أن لایصح السف فیه لذلک
فأما البطیخ فلایجوز السلم فیه اجماعاً .
مساله ۱۹ – سلم در گردو وتخم مرغ فقط بصورت وزن کردن جایز است و جایز نیست مگر به وزن کردن
وبه این مطلب شافعی قایل است
وابوحنیفه گفته است : از جهت عدد جایز است ( بصورت شمردن )
دلیل ما : این که با کوچکی وبزرگی فرق می کند وقیمتش به همین سبب ( کوچک وبزرگ بودن ) اختلاف قیمت پیدا می کند ، پس قابل ضبط به صفت نیست ، پس واجب است که سلف در آن به همین خاطر صحیح نباشد واما در خربزه / هندوانه سلم اجماعاً جایز نیست .
مساله ۲۰- لایصح السلم فی الرووس سواء کانت مشفیه أو نیئه .
أما المشویه فلا خلاف فیها ، مثل اللحم المطبوخ ، فانه لاخلاف أنّه لایجوز السلم فیه .
واما النیئه فللشافعی فیه قولان :
أحدهما : یجوز . و به قال مالک .
و الثانی لایجوز . وبه قال أبوحنیفه .
دلیلنا : أن ذلک یختلف ، ولایمکن ضبطه بالصفه . فیجب أن لایجوز
مساله ۲۰- سلم دررووس کله ( پاچه ) صحیح نیست چه بصورت کباب شده باشد (پخته شده) یا خام اما در پخته شده هیچ اختلافی نیست مثل گوشت پخته شده که هیخ خلافی در اینکه سلم در آن جایز نیست .
واما در خام وناپخته برایشافعی دو قول است :

اولی آن دو : جایز است و مالک به همین قول نظر دارد .
ودومی : جایز نیست وابوحنیفه به آن قایل است .
دلیل ما : این که مختلف می شود وضبط به صنعت ممکن نیست ، پس واجب است که جایز باشد
مساله ۲۱- ۰اختلف روایات أصحابنا فی السلم فی الجلود ، فروی أنّه لابأس به إذا شاهد الغنم ، و روی أنه لایجوز
وقال الشافعی : لایجوز ولم یفصّل .
دلیلنا علی جوازه : قوله تعالی : « وأحل الله البیع » ولم یفصل والأخبار المرویّه فی هذا المعنی موکده له .
وأیضاً الأصل الجواز ، ولامانع فی الشرع یمنع منه .
مساله ۲۱- روایات اصحاب ما درباره سلم در پوست مختلف است ، پس روای تشده است که اگر ( غنم ) وحیوانات ( گاو وگوسفند را مشاهده کند ، اشکال ندارد وروایت شده که جایز نیست .
وشافعی گفته است : جایز نیست وتفصیل نداده است ( بین دو صورت فوق ) دلیل ما علی جوازش آیه شریفه است ه می فرماید : « خداوند بیع را حلال کرد » وتفصیل ندارد و اخبار روایت شده در این معنی تاکید کننده ی ای معامله است
ونیر اصل جواز است وهیچ ، نهی در شرع نیست که منع از آن کند .
مساله ۲۲- إذا أسلم مائه درهم فی کر من طعام ، وشرط خمسین نقداً وخمسین دیناً له فی ذمه المسلم الیه ، صح السلم فیما نقده بحصته من المسلم فیه ، ولایصح فی الدین . وبه قال أبوحنیفه .
وقال أصحاب الشافعی : لایصح فی الدین ، کما قلناه . وهل یصح فی النقد ؟ قولان بناء عل تفریق الصفقه .
دلیلنا : قوله تعالی : « وأحل الله البع » ، وأیضاً اجمعنا علی فساد العقد فی الدین ، ومن ادعی فساده فی النقد فعلیه الدلاله .
مساله ۲۲- زمانی که صد درهم در قبال یک کر از طعام سلم نماید وشرط کند که پنجاه درهم نقد باشد و پنجاه درهم دین در ذمه مسلم الیه باشد ، سلم در مقدار نقد به تعداد حصه اش از مسلم فیه صحیح است و در دین صحیح نیست .
وابوحنیفه به این مطلب قایل است
واصحاب شافعی گفته اند : در دین صحیح نیست ، همانطوریه گفتیم . وآیا درنقد صحیح است ؟
دوقول وجود دارد با توجه به تفریق صفقه ( جدا بودن معامله ها )
دلیل ما : قول خداوند تعالی : « وامل الله البیع » است ونیز اجماع برفساد عقد در دین نمودیم وکسی که فسادش در نقد را ادعا کند پس دلیل بیاورد .
مساله ۲۳- إذا أسلم فی جنسین مختلفین ، فی حنطه وشعیر صفقه واحده ، أو أسلم فی جنس واحد الی أجلین ، أو آجال ، فان السلم صحیح .
وهو الأظهر من قولی الشافعی ، وله قول آخر انه لایصح .
دلیلنا : الأیه ، ودلاله الأصل ، والمنع یحتاج الی دلیل .
مساله ۲۳- زمانی که در دوجنس مختلف صفقه واحده سلم کند ، قطعاً چنین سلمی صحیح است در گندم وجو در یک معامله یا در یک جنس تا دو مدت یا مدتهایی واین قول روشن ومعلوم از دو قول شافعی است
وبرای او ( شافعی ) نظر دیگر هست که طبق آن ، چنین سلمی صحیح نیست .
دلیل ما : آیه ودلالت اصل است ومنع به دلیل نیازمند است
مساله ۲۴ : إذا اختلفا فی قدر المبیع ، أو قدر الأجل ، کان القول قول البائع مع یمینه ، وإن اختلفا فی قدر الثمن ، کان القول قول المشتری مع یمینه ، إذا لم یکن مع أحدهما بینه .
وقال الشافعی : یتحالفان فی جمیع ذلک .
دلیلنا : أنّ کل واحد منهما مدع علیه فیما أوجبنا علیه فیه الیمین ، فیجب أن یکون صحیحا مع فقد البینه .
مساله ۲۴ : اگر در مقدار مبیع یا در مقدار اجل (وقت) اختلاف پیدا کنند ، قول بایع همراه با قسم ، پذیرفته می شود واگر در مقدار ثمن اختلاف پیداکنند ، قول ، قول مشتری همراه با قسم است زمانی که با هییچ یک از آن دو بینه ودلیلی نباشد .
وشافعی گفته است : در همه موارد هر دو قسم می خورند
دلیل ما : هریک از آن مدعی علیه است در آنچه که قسم در آن را واجب ولازم کردیم ، پس واجب است که بافقدان بینه صحیح باشد .
مساله ۲۵ : إذا خالف انسان أهل السوق بزیاده سعر أو نقصانه ، فلا اعتراض لأخد علیه . وبه قال الفقهاء أجمع ، إلا مالکاً فإنه قال : یقال له : إما أن تبیع بسعر أهل السوق وإما تنعزل .
دلیلنا : أن النبی صلی الله علیه وآله إمتنع من التسعیر بلاخلاف فیه ، ولم یسئل عن السعر هل هو من الجماعه من أهل السوق ، أو من بعضهم ، بل أخیر أنّ ذلک من جهه الله تعالی .
وأیضا فانه مالک ، لایجوز لأخد الاعتراض علیه إلا بدلیل ، ولا دلاله فی الشرع علی ذلک .
مساله ۲۵: زمانی که کسی با اهل بازار نسبت به زیادتی قیمت یا کمی آن مخالفت کند ، کسی بر او اعتراضی نمی تواند بکند . وبه این مطلب همه ی فقها قائل اند مگر مالک ، که او گفته است : به آن فرد گفته میشود : یا به قیمت اهل بازار بفروش ویا کنار برو
دلیل ما : این که پیامبر صلی الله علیه وآله از قیمت گذاری بدون اختلاف در آن خودداری کرد وز قیمت نپرسید که ایا از طرف جماعت بازار است یا از بعضی از آنها ، بلکه خبر داد که این از طرف الله تعالی است .همچنین آن فرد مالک وصاحب جنس است ، وجایز نیست کسی بدون دلیل براو اعتراض کند و دلیلی در این مطلب درشرع نیست .
مساله ۲۶ : إذا أسلم فی تمر ، فأتاه بزبیب ، أو أسلم فی ثوب قطن ، فأتاه بکتان وتراضیا به کان جائزاً .
وقال الشافعی : لایجوز

• ابراهیم مسلمان ومطیع اوامرالهی وخاضع وترسان درپیشگاه خداوندبود.(آل عمران،۸۷)

• اوخلیل ودوست خدابود وخداوند ابراهیم رابه دوستی خویش انتخاب کرد.(نساء،۱۲۵)

• صبوروبردباربوده ،بسیاردرپیشگاه خداوند اشک می ریخت.(هود،۲۵)

• اوپیشوای صالحان وخودبه تنهایی یک امت بود.(نحل،۱۲۰)

• شکرگزارنعمت های الهی بود.(همان،۱۲۱)

• پیامبری صدیق بود.(مریم،۴۱)

• خداوندآتش رابراوسردو گوارا ساخت.(انبیاء،۶۹)

• به پیمان های خودوفادار بود.(نجم،۳۷)

گرچه طواف دورخانه خدا،به منزله نمازاست ولی کافی نیست بایدبعداز طواف ،نمازهم بخوانی تامهرتأییدی برای آن طواف باشد. دورکعت نمازطواف آن هم پشت مقام ابراهیم. (قرائتی،۱۳۸۷،ص۷۳)

زمزم
چاه زمزم ازدیگرآثارمسجدالحرام است که با نام های چاه اسماعیل، حفیره، عبدالمطلب، شفا، سقم، عافیه، میمونه، طعم ، برکه، برّه و… شناخته می شود. این چاه درقسمت شرقی مسجدالحرام قرار دارد وهمانند دیگرمشاهد حج ازآثار ابراهیم ،اسماعیل وهاجراست.(شالچی،۱۳۸۹،ص۱۴۷)
پیشینه چاه زمزم
در روایات اسلامی آمده است پس ازآن که ابراهیم همسروفرزندش راترک نمود تشنگی برآن هاچیره شد وخداوند به وسیله جبرئیل چاه زمزم رابرای حفظ جان اسماعیل وهاجرپدیدآورد. بدین صورت چاه زمزم آیتی ازآیات الهی است. وجود این چاه واهمیت آن برای مردم مکه سبب شده بود تا درقریش منصب سقایت به وجود آید. این منصب دراوایل ظهوراسلام در دست عباس عموی پیامبر بود.
در روایات اهل بیت نوشیدن از آب زمزم سفارش شده است وهرمسلمان به متبرک بودن آن باوردارند.
امام علی(ع) فرمودند:« ماءٌ زمزمٌ خَیر ماء عَلَی وَجهِ الاَرضِ؛آب زمزم بهترین آب روی کره زمین است.»(کلینی رازی،۱۳۷۵،ص۳۸۶)
مرحوم فیض کاشانی می گوید: وقتی حاجی ازطواف برگرد کعبه وتوابع آن (نمازطواف ومستحبات دیگر) بیاسود، به زمزم درآید واگربرای اونوشیدن آب زمزم مقدورباشد پیش ازآن که به سوی صفا برای سعی روی آورد، ازآب آن بنوشد وبه هنگام نوشیدن بگوید: «اللهُمَ اجعَلهُ عِلماً نافِعاً ورِزقاً واسِعاً وشِفاءً مِن کُلِّ دَواءِ وسُقم إِنَّکَ قادِر یاربّ العالَمین.»بارخدایا این آب ومایه حیات رامنشأ علمی سودمند، وروزی گسترده وشفا ازهر دردو بیماری برایم قرار ده چرا که تو ای خداوندگار ومدبر عالم برهر چیزی توانا هستی.(حجّتی،۱۳۸۰،ص۹۱)
صفا و مروه
«إنّ الصَّفا والمَروَه مِن شَعائِرالله»(منبع)
صفا ومروه همچون سایراماکن ومناسک حج از علائم عبادی است
شعائر جمع شعیره به معنای علامت است. البته این بدان معنا نیست که صفاومروه تنها علائم ونشانه تکوینی حق است، زیرا به لحاظ تکوین همه موجودات شعیره الله وازشعائرالله اند. صفاومروه همچون کعبه ،عرفات، مشعرومنا، شعائر جعلی وتشریعی است تا علائم عبادت باشد.
راز تسمیه صفا و مروه
راز تسمیه صفا بدین نام این است که ازوصف انبیاء به ویژه آدم بهره برد وآنان مصطفای پروردگارند.« إنّ اللهَ الصطَفیءادَمَ ونوحاً وءالَ إبراهیمَ وءال عمرانَ عَلَی العالمین»(آل عمران،۳۳)
امام صادق (ع) فرمود:چون حضرت آدم(ع) که صفوه الله بود،بر کوه صفا فرود آمد،از صفوه الله ومصطفی بودن آدم این کوه صفا شد. پس اگرکسی ازاین کوه صفاکسب کندمصطفای خدای سبحان است. « الله یَصطَفی مِنَ المَلائِکَه رُسُلاً وَمِنَ النّاسِ»(سوره حج،آیه۷۵)
آن حضرت درباره راز نام گزاری مروه به این نام نیزفرمود: چون حوا که مرأه بوددرکوه مروه قرارگرفت، آن رامروه خواندند
بعضی لغویان نیزگفته اند: صفا، سنگ صاف ومروه سنگ ریزوبراق راگویند ونام گزاری آن دوکوه به صفا ومروه به لحاظ نوع سنگ های آن هاست.
عرفات
عرفات ، ازریشه عرف گرفته شده است وبه گفته راغب ،بیانگرشناخت آثاراشیاء همراه باتفکروتدبّراست.(قاضی عسگر،۱۳۸۱،ص۲۲۴)
عرفات منطقه ای خارج ازمحدوده حرم ونزدیک مشعرالحرام است که “جبل الرحمه” و"مسجد نمره” درآن واقع شده است. وقوف دراین سرزمین ازظهر روزنهم ذیحجه تاغروب آن برای کسانی که احرام حج تمتع بسته اند واجب واز ارکان حج است.
الف) راز تسمیه این سرزمین به عرفات
درباره رازنام گزاری این سرزمین به عرفات وجوهی مطرح است:

• حضرت آدم وحوا بعدازهبوط ،یکدیگر رادرآن سرزمین شناختند.

• آن دودر این سرزمین به گناه خوداعتراف کردند.

• جبرئیل هنگام تعلیم مناسک حج به ابراهیم ،به اوگفت: دراین سرزمین درپیشگاه خداوندبه گناهان خوداعتراف کن.

• آن گاه که حضرت ابراهیم ازخدای سبحان خواست تامناسک حج رابه وی ارائه کرده وبیاموزد«أرنا مناسکنا»جبرئیل که مأمور مناسک به ابراهیم خلیل بود، به هنگام حضور درسرزمین عرفات ،به آن حضرت گفت: اینجاعرفات است. پس درآن مناسک خودرا بشناس وبه آن عارف شو« هذه عرفات ماعرف بهامناسکَک وأعترف بذنبک». بنابراین وجه، سبب تسمیه آن سرزمین به عرفات این است که جبرئیل ازآن جابه عنوان عرفات نام برد.

• حضرت ابراهیم قبل ازروزنهم ذیحجه درخواب دید که اسماعیل را ذبح می کند. چون بیدارشد به حالت تروی وفکر فرورفت که آیا این رؤیا الهی وبه منزله دستورآسمانی است یانه. ازاین رو، روزهشتم را “یوم الترویه” می نامند. رؤیای مزبور،درشب نهم ذیحجه نیزبرای حضرت ابراهیم تکرارشد. ازاین رو برآن حضرت مسلم شد که روزنهم ودرسرزمین عرفات حاصل شد وبدین سبب آنروزراعرفه وآن سرزمین راعرفات نامیدند.(جوادی آملی،۱۳۸۳،ص۱۴۷)

پیامبر خدادر سفرحجه الوداع ،دراین سرزمین قوانین کلی دائمی وابدی خودرابه مردمان ،اعلام فرمود.موضوعاتی که درنظرمبارک آن حضرت اهمیت زیادتری داشته ،مانند: خودداری ازتجاوز به مال غیر، خونریزی ورعایت حال زیردستان وزنان ،بازگرداندن امانت مردم درنزد هرکسی که هست ،لغو ربا،وطلب های دنیوی که ضمن خطبه غرّایی به جهانیان ابلاغ وخدای تعالی رابر تبلیغات خودگواه گرفت.(شالچی،۱۳۸۹،ص ۱۵۸)
ب) آمرزش گناهان در عرفات
رسول اکرم(ص) درباره آمرزش گناهان دراین روزفرموده اند: بسیارگناه هست که آن راهیچ کفارت نیست مگر ایستادن به عرفات وفرموده اند: شیطان رانبیننددرهیچ روزخوارتر وحقیرتر وزردروی ترازآن که درروز عرفه ، ازبس رحمت که خدای تعالی برخلق نثارکند، وازبس کبائرعظیم که درگزرد.(غزالی،تصحیح آرام،ج۱۳۷۹،۱،ص۲۲۰)
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: ازرسول خدا(ص)سؤال شد: کدامین یک ازعرفاتیان گناهکارترین اند؟ پیامبر فرمود:کسانی که ازعرفات بازمی گردندوگمان می کنندخداآنان رانبخشیده است.(قاضی عسگر،۱۳۸۱،ص۲۳۷)
ازجابر بن عبدالله انصاری نقل شده که پیامبر(ص) فرمود: آمرزش براهل عرفات درهمان لحظه حرکت ولحظات آغازین روزعرفه نازل می شود، آن گاه شیطان برسرخویش خاک ریخته شیون وزاری می کندپس دیگرشیاطین گرداگرداوجمع شده می گویند: توراچه شده؟ می گوید: مردمی که درمدت شصت وهفتادسال نابودشان کردم دریک چشم به هم زدن آمرزیده شدند. مرادشیطان حاجیانی هستند که درعرفات حاضرشده اند.(شالچی،۱۳۸۹،ص۱۵۸)
مشعر
«ماذا أَفَضتُم مِن عَرَفات فاذکُرواللهَ عِندَالمَشعَرِالحَرام؛هنگامی که ازعرفات کوچ کردید،خدا رادر سرزمین مشعرالحرام یادکنید»(بقره،۱۹۸)