۵

۳۰/۴۰

۲۹۰

۲٫۷۸۸

۳۲۰

۲٫۳۰۲

برای ارزیابی عملکرد الگوریتم، اختلاف نسبی (RG^[240]) بین بهترین مقدار تابع هدف اول در مجموعه جواب پارتو (AB) (که از الگوریتم پیشنهادی بدست آمده است ) از حد پائین تابع هدف اول (که با بهره گرفتن از روش Lp-metrics مدل شده و با بهره گرفتن از نرم افزار لینگو ۱۲ حل شده است) گزارش شده است. لازم به ذکر است، به دلیل بالا بودن تعداد سناریوها، نرم افزار لینگو زمان زیادی را برای تولید مسئله^[۲۴۱] صرف می­نماید و پس از گذشت زمان نسبتاً طولانی اولین حد پائین مسئله را گزارش می­دهد (دقت شود در پنجره وضعیت^[۲۴۲] در این نرم افزار، گزینه حد تابع^[۲۴۳]، بصورت پیوسته بهترین جواب نشدنی مسئله دوگان را گزارش می­دهد). که در این مقایسه اولین حد پائین گزارش شده در نرم افزار از طریق فرمول زیر، مبنای مقایسه قرار گرفته است.

(‏۴-۱۹)

روش حل پیشنهادی مدل ۳
از آنجا که مدل پیشنهادی سوم، توسعه مدل پیشنهادی دوم از یک زنجیره تأمین دو سطحی به زنجیره تأمین سه سطحی بود. و توابع هدف مدل­های اول و دوم در این مدل لحاظ شده است. می­توان گفت این مدل در مقایسه با مدل­های قبلی هم از نظر ابعاد بزرگتر و هم از نظر حل پیچیده تر است. از این رو نیاز به یک روش فرا ابتکاری که بتواند بر چالش­های پیش روی دو بحث اصلی تحقیق که همانا چند هدفه بودن و نیز تصادفی بودن مدل است فائق آید. در ادامه یک روش پیشنهادی فرا ابتکاری مبتنی بر الگوریتم ژنتیک^[۲۴۴] و اپسیلون-محدودیت توسعه یافته است و برای حل مدل پیشنهادی بکار گرفته شده است. نتایج بدست آمده کارایی الگوریتم فوق را بخوبی نشان می­دهد.
الگوریتم پیشنهادی دارای یک چارچوب کلی مبتنی بر روش اپسیلون-محدودیت است و برای تولید مجموعه جواب­های پارتویی توسعه یافته است. در درون این الگوریتم، یک الگوریتم فرا ابتکاری توسعه یافته ژنتیک تعبیه شده است. در حقیقت در هر تکرار از الگوریتم اپسیلون-محدودیت الگوریتم ژنتیک فراخوانی شده و برای حل مسئله برنامه­ ریزی تصادفی تک هدفه عمل می­نماید. نحوه عملکرد الگوریتم پیشنهادی در ادامه خواهد آمد.
روش اپسیلون-محدودیت ارتقاء یافته
روش اپسیلون-محدودیت ارتقاء یافته در بخش قبلی نیز به عنوان تکنیک مواجهه با مسائل چند هدفه مورد استفاده قرار گرفت و در بخش (۴-۴-۱) به طور کامل تشریح شده است.
الگوریتم ژنتیک
برازنده­ترین­ها زنده می­مانند^[۲۴۵]. این همان فرضیه تکامل و وراثت است که الگوریتم ژنتیک با الهام از آن شکل گرفته است. این الگوریتم که از الگوریتم­های جستجوی تصادفی تلقی می­ شود دارای این مزیت است که بجای اینکه از یک نقطه اولیه شروع به جستجو نماید، یک جمعیت از نقاط فضای جستجو را به عنوان جمعیت اولیه برای شروع در نظر می­گیرد و با عملگرهای ژنتیکی سعی در بهبود نسل­های بعدی دارد. در ساده­ترین ویرایش­های این الگوریتم، یک جمعیت محدود از کروموزوم­های^[۲۴۶] با طول ثابت متشکل از ژن­ها^[۲۴۷]، پردازش می­شوند. دو عملگر اصلی الگوریتم عبارتند از جابجایی^[۲۴۸] و جهش^[۲۴۹]، عملگر جابجایی با تلفیق ژن­های دو کروموزوم سعی در بازدید از نقاط مختلف منطقه موجه را داشته و عملگر جهش با تغییر جزئی در یک کروموزوم منتخب، سعی در دور کردن روند جستجو از بهینه­های محلی را دارد. کارایی الگوریتم به استفاده ترکیبی از این دو عملگر مربوط می­ شود.
در تحقیق حاضر برای حل مسئله برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله ای از یک الگوریتم ژنتیک توسعه یافته بهره گرفته شده است. برای تشریح الگوریتم پیشنهادی شش ویژگی مهم این الگوریتم به صورت زیر تشریح می­گردد.
ساختار کرموزوم (نحوه کد کردن جواب)^[۲۵۰]
ساختار کروموزوم و یا جواب شدنی مدل پیشنهادی سوم از دو قسمت مجزا تشکیل یافته ولی این دو قسمت با همدیگر در ارتباط بوده و شدنی بودن یکی شدنی بودن دیگری را تحت تأثیر قرار می­دهد.
ژن­های مرتبط با متغیرهای مرحله اول (A)
ژن­های مرتبط با متغیرهای مرحله دوم (B)
ژن­های مرتبط با متغیرهای مرحله اول (A)
این قسمت از کروموزوم همان طور که از اسم آن مشخص است به متغیرهای مرحله اول که به متغیرهای طراحی نیز معروف هستند، مرتبط است. تصمیم گیری در مورد این متغیرها بایستی قبل از مشخص شدن مقادیر واقعی پارامترهای غیرقطعی صورت پذیرد و خود به دو دسته زیر تقسیم می­گردد:
قسمت A-1
این زیر قسمت از کروموزوم جهت نمایش متغیرهای تولیدی برنامه طراحی شده است و شامل چهار ژن (X_ijgt, XP_mjt, XS_smjt, XM_ijt) به قرار زیر است:

که در آن T تعداد دوره هاست. XM وXP ماتریس­های پیوسته ای هستند که به ترتیب سطح موجودی مواد اولیه m و محصول نهائی i را در کارخانه j و در دوره t مشخص می­نمایند. هر عنصر یا درایه از این ماتریس ها با ظرفیت انبارش مربوط به خود محدود می­گردند. Xژنی است که تعداد محصولات نوع i تولید شده در کارخانه j را نشان می­دهد و از G ماتریس پیوسته به فرم  تشکیل شده که در آن i، j و g به تریب اندیس­های مربوط به محصول، کارخانه و روش تولید می­باشد. هر درایه از این ماتریس با زمان در دسترس در اوقات عادی (g=1)، اضافه کاری (g=2) و ظرفیت پیمانکاری (g=3) محدود می­گردد.
نهایتاً، ماتریس XS ژنی است که نشان دهنده تعداد اقلام ماده اولیه m است که توسط تأمین کننده sبه کارخانه j ارسال می­گردد و خود از M ماتریس به فرم  تشکیل شده است و در آن m (۱, ۲, …, M)اندیس مواد اولیه و s (1, 2, …, S) اندیس تأمین کنندگان است. هر درایه از این ماتریس با ظرفیت تأمین کننده محدود می­ شود.

همانطور که در شکل ۴-۱۲ مشخص است ژن­های X و XS ماتریس­های سه بعدی و ژن­های XM و XP ماتریس­های دو بعدی هستند. توجه شود که ماتریس­های X_ijgt و XP_ijt دارای دو اندیس مشترک i و j هستند و مطابق شکل ۴-۱۲ طوری در کنار یکدیگر قرار گرفته اند که اندیس­های مشترک بر یکدیگر منطبق شوند. بهمین ترتیب ژن­های XS_smjt و XM_mjt دارای دو اندیس مشترک m و i هستند و طوری کنار هم قرار داده شده اند تا اندیس­های مشترک بر هم منطبق گردند.

• کمیت و کیفیت فضاهای داخلی شامل فضاهای اصلی و فضاهای سرویس دهنده در پایداری؛

• کمیت و کیفیت فضاهای مشاع خارج از ساختمان )فضای سبز، فضای بازی و …( در میزان پایداری مجتمع؛

• کمیت و کیفیت فضاهای مشاع داخلی )پارکینگ، انباری، تأسیسات و…( در پایداری؛

• هویت کالبدی و هیبت بیرونی مجتمع )نما و عناصر خارجی( در میزان پایداری؛

• کیفیت و وسعت فضاهای ورودی )پیش ورودی، سردر، لابی و … ( در پایداری؛

• کمیت و کیفیت دسترسی های سواره و پیاده مرتبط با مجتمع مسکونی در پایداری؛

• کمیت پدیده های فیزیکی مانند انتقال اصوات مزاحم، نور، تهویه، دید و منظر در پایداری؛

• میزان انعطاف پذیری و قابلیت تغییر فضاها در پایداری مجتمع مسکونی؛

• میزان امنیت وابسته به سرایدار و یا مستقل از سرایدار در پایداری؛

• کمیت روابط اجتماعی و تعاملات همسایگان در میزان پایداری.

۳-۱-۴- طراحی کالبدی و معیارهای سنجش پایداری در محله مسکونی
طراحی کالبدی می‌تواند زمینه بروز فعالیت‌های در مقیاس محله را تقویت نماید. فضای کالبدی محله‌هایی که زمینه بروز فعالیت‌هایی را ندارد، نسبت به این فعالیت‌ها خنثی یا بازدارنده‌اند. فضای کالبدی محله، با افزایش فرصت‌ها و موقعیت‌های تعامل اجتماعی، می‌تواند نسبت به ایجاد تعامل اجتماعی تشویق کننده باشد. اگرچه زیر تقسیمات فضاهای محله قابل تفکیک نیستند، می‌توانند به گونه‌ای طراحی شوند که ضمن تأمین فعالیت‌ها، نمادی از هویت محله باشند. محدوده تعریف شده قوی و همگونی اجتماعی مهم‌ترین متغیرهای معرف هویت هستند. تفاوت‌های اجتماعی و سنت سکونت در هر اجتماع محلی، در چگونگی بیان هویت کالبدی مؤثر است.
دستاورد اجتماعی انسجام ساختار فضایی محله، انسجام اجتماعی و امنیت و نیز جلوگیری از رفتارهای ناهنجار و آنومیک در هریک از محلات می­باشد. بدین ترتیب، ساختار فضایی محلات حداقل با مشخص بودن محدوده­های آن و نیز برخورداری از یک مرکز شکل می­یابد. ساختار فضایی مشخص به افزایش احساس تعلق می­انجامد و زمینه مناسبی برای کنترل و نظارت اجتماعی به وجود می ­آورد (صالحی، ۱۳۸۷ : ۶۵) .

احیای مراکز هویت بخش محله­ای از نیازهای اجتماعی یک شهر است. شهروند یا ساکن محله و شهر احساس تعلق و وابستگی به هم محله­ای می­ کند و به هویت خود و محله شهری خود می­اندیشد. برای جذب مردم به فضای اجتماعی محله باید شاخص­ های امنیتی، دسترسی پیاده، نظارت اجتماعی و انجام مراسم جمعی و آیینی در فضای شهری وجود داشته باشد. با این اساس، اجتماعی مردم محله برای بهبود کیفیت و امنیت محله خود دست به تشکیل نهادهای مشارکتی و اجتماعی می­زنند. این نهادهای مشارکتی، شورای محله، انجمن شهر، شوراهای شهری و مساجد هستند.
۳-۱-۴-۱-عدالت اجتماعی
طراحی مبتنی بر پایداری نیازمند توجه به عدالت اجتماعی است. از بررسی ادبیات موضوع دو مفهوم قابل تشخیص و فرادست در هسته مفهوم پایداری اجتماعی برداشت می‌شود. این دو مفهوم شامل مباحث تساوی اجتماعی^[۳۵] و مباحث مربوط به خود پایداری اجتماع محلی^[۳۶] هستند. تساوی اجتماعی شامل دسترسی به خدمات و فرصت‌هاست در حالیکه پایداری اجتماع محلی شامل ابعاد فرعی زیادی مانند حس تعلق به محله، تعاملات اجتماعی و امنیت محله، کیفیت محیط بومی، رضایت از مسکن، دوام، و مشارکت در فعالیت‌های جمعی مدنی است. این دو بعد اصلی پایداری اجتماعی با دیگر اصطلاحاتی که به طور گسترده‌ای در مفهوم پایداری اجتماعی استفاده می‌شوند(پیوستگی اجتماعی، سرمایه اجتماعی و محرومیت اجتماعی) همپوشانی دارند. این‌ها در کنار هم بر کیفیت زندگی، یکپارچگی اجتماعی و پیوستگی گروه‌های مختلف جامعه تأثیر می‌گذارد(Dave, 2009: 42). از این رو می‎توان اینچین نتیجه‎گیری کرد که توجه به عدالت اجتماعی زیربنای پایداری اجتماعی و تحقق اهداف توسعه پایدار در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‎محیطی است.
علاوه بر مفهوم مطرح شده مفاهیم سرمایه اجتماعی، پیوستگی اجتماعی و محرومیت اجتماعی^[۳۷] نیز تأثیر قابل توجهی بر پایداری محلات دارند. این مفاهیم در محله متضمن این عوامل‌اند:۱- تعاملات درون محله و شبکه‌های اجتماعی ۲- مشارکت جامعه ۳- حس تعلق و غرور ۳- ثبات محله ۴- امنیت. هرکدام از این ابعاد به تعدادی مباحث جالب در سیاست شهری مرتبط هستند. گنجاندن ملاک تعاملات به عنوان بخشی از تعریف ما از پایداری اجتماعی مؤکد این است که تنها به دست آوردن مخلوطی از ویژگی‌های جمعیتی درون یک حوزه نیست که اهمیت دارند، بلکه این مسئله که آیا مردم شخصاً با همسایه‌اشان در تعامل‌اند، حائز اهمیت است. به عبارت دیگر انگیزه و میل به ارتباط با دیگران در محله و این‌که چه عواملی به ارتقاء آن کمک می‌کند، می‌بایست مورد بررسی قرار گیرد. مطالعات بر روی این مسئله حوزه ارتباطات اجتماعی ضعیف و قوی را مشخص می‌کند.
مسئله دیگر استفاده مردم از امکانات درون همسایگی و نگرش آن‌ها نسبت به این امکانات است. فرض این است که اگر مردم در فعالیت‌های درون جامعه محلی خود مشارکت کنند، روابط قوی‌تری با اجتماع خود خواهند داشت. «استدلال مشابهی برای ایده حس مکان و غرور وجود دارد، یعنی که اگر مردم به محله خود وابسته باشند، می‌خواهند در آن زندگی کنند و برای ادامه توسعه آن کمک کنند. چهارمین بعد از منظر پایداری جامعه، ثبات آن است. محیط‌هایی با میزان جابه‌جایی زیاد، بی‌ثبات و نامطلوب درک می‌شوند. ثبات اجتماعی معمولاً با سطوح بالاتر همبستگی اجتماعی و فوایدی همچون سطح کم جرم و جنایت همراه است.» (Bramley et al., 2006:6) تحلیل پیوستگی اجتماعی و محرومیت اجتماعی، رابطه معنادار عدالت اجتماعی و طراحی مبتنی بر پایداری را مشخص می‎کند
۳-۱-۴-۲-هویت مکانی
احراز هویت یک مکان این امکان را می دهد که فرد در آن فضا مطمئن تر و با آرامش بیشتر حرکت کند. شناخت ، آشنایی و تسلط ذهنی بر فضا نه تنها نیروی زیادی برای ادراک طلب نمی کند بلکه آسودگی خاطر او و احساس امنیت و اعتماد به نفس در استفاده از فضا را به دنبال دارد . احساس راحتی و خوانایی فضا لازم و ملزوم این همانی با فضاست (عینی فر، ۱۳۸۸). تعلق مکانی به معنی رابطه هم پیوندی میان انسان و محیط از دیگر تبعات احراز هویت است. مردم به فضاهای با هویت نیازمندند، تا به آن ها تعلق داشته باشند. خاطره عامل تشدید تعلق مکانی است و حتی می تواند این تعلق را به تعلق خاطر بدل نماید . خاطرات همیشه در ذهن باقی می مانند و فرد نمی تواند از آن ها دور شود . خاطره بیش از آن که منوط به زمان باشد ، در بند مکان است . خاطره به واسطه مکان ، قابل ارجاع است و زمان ، تنها به ردیف کردن پشت سر هم خاطرات کمک می کند . زمان از طریق ردیف کردن خاطرات به طرق متفاوت به فضا امکان چندوجهی بودن و تغییر پذیری در ذهن فرد را می دهد . خاطرات گاه جنبه شخصی دارند و گاها خاطره ای در حافظه جمعی جای می گیرد و تبدیل به یک خاطره جمعی می شود . هویت و خاطره با هم در ارتباطند ، چرا که همه بخشی از تصویر ذهنی شان را بر اساس خاطراتشان می سازند و از دست رفتن جایگاه عینی آن خاطره عمل انطباق ذهنیت و عنیت را مختل نموده ، فرد را در احراز هویت مکانی با مشکل روبرو خواهد ساخت .
در فرایند ساخت مشارکتی یک مکان با هویت، توجه به موارد زیر لازم می­نماید:

• تشخیص نوع هویت مکان (تاریخی ، اجتماعی، سیاسی ، …)؛

• شناسایی عوامل و عناصر هویت دهنده به مکان؛

• شناسایی عوامل تأثیرگذار بر حضور گسترده شهروندان در مکان؛

• تقویت و ایجاد نمادها و عناصر مرتبط با وقایع و اتفاقات موجود در مکان در راستای پیوند افراد با گذشته مکان؛

• طراحی بر مبنای برقراری پیوند روانی افراد با مکان و حفظ هویت مکان؛

۳-۱-۴-۳-دلبستگی به محیط مسکونی
عناصر کالبدی محله مسکونی از قبیل کیفیت واحدهای مسکونی، خیابان‌ها، فضاهای سبز و غیره در بالا بردن دلبستگی به محله سهیم‌اند. مجموعه‌های طراحی شده و با کیفیت ساخت مطلوب اجازه می‌دهند بسیاری از نیازهای مردم که در بالا بردن حس تعلق آنها به محله‌ مؤثرند، بهتر برآورده شوند در این مورد، هویت کالبدی یا طراحی هدایت شده و هماهنگ مجموعه‌های مسکونی نیز عامل مهم دیگری عنوان شده است. (عینی فر، ۱۳۸۸)
دلایل دیگری نیز یک محله یا مجموعه مسکونی را برای استفاده های مورد نظر مفید می سازد. با بهره گرفتن از امکانات عمومی و وسایل اوقات فراغت مشترک زمینه لازم برای فعالیت ساکنان فراهم می شود. اندازه قطعات تفکیکی زمین، تعداد واحدهای مسکونی، ترکیب هندسی و شکل جغرافیایی و مقیاسی که از آنها ادراک می شود نیز از عوامل مهم اند. سیمای ظاهری و شخصیت کلی یک محله، با مصالح ساختمانی، رنگ و غیره، دلبستگی به محله و استفاده از فضاهای آن را تشویق می کند.
۳-۱-۴-۴-رضایت مندی از محیط مسکونی
امکانات عمومی در دسترس مردم قضاوت درباره رضایت از محله مسکونی را تحت تأثیر قرار می دهد ظاهر مطلوب محله و نحوه نگهداری خانه های مجاور با میزان رضایت مندی مردم رابطه معناداری را نشان داده اند. تراکم محله مسکونی و دسترسی به فضای سبز طبیعی نیز در رضایت مردم از محله مهم تشخیص داده شده است (Kearney, 2006). همچنین عوامل اجتماعی- کالبدی معرف هویت مکان در رضایت مردم از محله مؤثر است (Fleury-Bahi, Felonneau & Marchand, 2008).

• عوامل اجتماعی- کالبدی معرف هویت مکان در رضایت مردم از محله مؤثر است.

• دسترسی به طبیعت مهم ترین عامل جلب رضایت مردم از ویژگی های عینی مسکن بوده است.

• در این تحقیق همبستگی‌های متعددی را میان ساکنان و ویژگی‌های محله ارزشیابی‌های متفاوتی دارند، به گونه‌ای که شبکه‌های اجتماعی، ویژگی‌های بصری و کالبدی و ویژگی‌های فردی و خانوادگی، همگی از عوامل تعیین کننده ابراز رضایت مردم از محله و محیط‌های مسکونی‌اند.

بنابراین، تحلیل یافته‌های پژوهش‌های مرتبط با موضوع نشان می‌دهد که ویژگی‌های برگرفته از طراحی مجموعه‌های مسکونی به اندازه فعالیت‌ها و روابط متقابل اجتماعی، با میزان رضایتمندی ساکنان ارتباط دارند. نکته مهم، اهمیت نسبی هر کدام از این عوامل در محله‌های مختلف و در متن فرهنگ‌های گوناگون است.
دلبستگی به اجتماعی محلی ریشه عمیق در مشارکت فردی در تعاملات اجتماعی محلی دارد. محیط انسان ساخت، اگر انتخاب شود و کیفیت آن مطلوب باشد، در ایجاد این پیوند روحی و روانی سهیم است. رضایت از اجتماع محلی تحت نفوذ مؤثر محیط بوم شناختی و کالبدی است.
۳-۱-۴-۵-امنیت
امنیت یکی از مهمترین عوامل سازنده کیفیت مطلوب در طراحی عرصه های گروهی است. در واقع می توان گفت، وجود محیطی امن برای زندگی از ضروریات و نیازهای اصلی انسان می باشد. احساس ناامنی در محیط و نگرانی های ناشی از مکان های ناامن، سایر فعالیت های انسانی را تحت شعاع قرار داده و امور اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و غیره به درستی انجام پذیر نخواهد بود. امنیت به حفاظت از اشخاص و دارایی های آنها بر می گردد. کمبود امنیت، احساس خطر و ترس از جرم و جنایت موجب کاهش استفاده از عرصه های همگانی می گردد. بنابراین می توان گفت، ایجاد احساس امنیت و ایمنی لازمه موفقیت طراحی می باشد. احساس امنیت یکی از اصلی ترین عوامل پایداری فضاهای شهری به شمار می رود و بدون احساس امنیت هیچ فضای شهری عرصه حضور و تعاملات اجتماعی شهروندان نخواهد بود.
هیلیر ( ۱۹۹۶ ) به عنوان یکی از پیروان رویکرد موضعی بیان می دارد که ایجاد محدودیت های فضایی بسیار جهت پیشگیری از وقوع جرم علیرغم ایجاد احساس امنیت، بیشتر مانع حرکت طبیعی و راحت مردم در فضا می شوند . به اعتقاد او حضور طبیعی مردم در فضا است که امنیت را برای فضاهای شهری به ارمغان می آورد. او در مطالعات خود پیرامون پیکربندی فضایی و حرکت به این نتیجه رسید که ایجاد فضاهایی با هویت و شخصیت متمایز حضور علاقمند مردم در فضاها و احساس امنیت ناشی از آن را افزایش می دهد.
آرامش فضای شهری از ابتدا به وسیله پلیس تأمین نمی­ شود ولی با حضور پلیس تضمین می­ شود. آرامش فضای شهری ابتدا به وسیله شبکه ناخودآگاه و پیچیده اجتماعی و استانداردهای موجود میان مردم حفظ می­ شود. او در مورد خود انتظامی بودن یک خیابان چنین توضیح می­دهد: می­باید چشم­هایی همواره خیابان را بنگرند، چشم­های کسانی که ما همواره آنان را مالکین طبیعی و حقیقی خیابان می­نامیم. پیاده روهای خیابان می­باید به صورت مداوم مورد استفاده قرار گیرد تا بر چشم­های ناظر بر خیابان افزوده شود و به ساکنین خیابان شیوه نظارت به خیابان آموزش داده شود
یکی از مهمترین عواملی که در افزایش حس امنیت مؤثر است، استفاده از نور و روشنایی می­باشد. نور مناسب به مردم کمک می­ کند که ببینند و دیده شوند. بنابراین نور دو کار انجام می­دهد، نخست این که به کسی که ناظر یک وضعیت است کمک می­ کند که واضح­تر ببیند. این امر موجب می­ شود با افزایش قوه احساس تحت مراقبت بودن، ارتکاب جرم کاهش یابد. دوم این که مردم را تشویق می­ کند در محل بمانند زیرا رؤیت پذیری بیشتر مانع جرم می­ شود.
بنابراین برنامه ریزی و طراحی کالبدی در میزان تعاملات اجتماعی و امنیت مجتمع های مسکونی مؤثر است. اسکار نیومن، معتقد است که ساکنان مجموعه های مسکونی باید بتوانند فضاهای باز محیط زندگی خود را کنترل کنند و نگذارند بیگانه ای به این فضاها تجاوز کند. بنابراین فضای قابل دفاع، فضایی است که تشخیص و کنترل فعالیت ها را برای ساکنان آسان می سازد )لنگ، (۱۳۸۳ . کلمن، در این باره گفته است: هرچه تعداد طبقات، واحدها، بلوک ها، راهروهای ارتباطی و راهروهای فرار افزایش یابد، وضعیت اجتماعی وخیمتر می شود (Coleman, 1978). برای مثال در ساختمان های زیر شش طبقه جرائم کمتری نسبت به ساختمان های بیش از ۶ طبقه رخ می دهد.
نیومن سه فاکتور افزایش جرم در محله­های مسکونی را چنین برمی­شمرد:
ـ بیگانگی: مردم همسایگانشان را نمی­شناسند.
ـ عدم وجود نظارت : مکان­های وقوع جرم، ارتکاب جرم را به راحتی و بدون آن که مجرم دیده شود ممکن می­ کند.
ـ دسترس بودن راه فرار : امکان ناپدید شدن مجرم از صحنه جرم را به سرعت ممکن می­سازد.
لذا نیومن معتقد است که با بهره گرفتن از ساز و کارهای نمادین و شکل دادن عرصه ­های تعریف شده می­توان یک محیط را تحت کنترل ساکنانش درآورد.

توانمندسازی منابع انسانی بر عملکرد شعب شمال بانک سامان استان تهران تاثیر دارد.
۱-۵-۲-۲- فرضیه‌‌های فرعی:
دانش و مهارت کارکنان بر عملکرد شعب شمال بانک سامان استان تهران تاثیر دارد.
اعتماد بر عملکرد شعب شمال بانک سامان استان تهران تاثیر دارد.
ارتباطات بر عملکرد شعب شمال بانک سامان استان تهران تاثیر دارد.
انگیزه بر عملکرد شعب شمال بانک سامان استان تهران تاثیر دارد.
۱-۶- قلمرو تحقیق
قلمرو زمانی: قلمرو زمانی تحقیق حاضر، یک دوره زمانی شش ماهه از بهمن ماه ۹۲ تا مردادماه ۹۳ خواهد بود.
قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق حاضر، شعب شمال بانک سامان استان تهران می‌باشد.
قلمرو موضوعی: این پژوهش در موضوعات مربوطه تئوریهای مدیریت، رفتار سازمانی، مدیریت منابع انسانی و روانشناسی سازمان‌ها در محیط کلی وارد شده و نقطه تمرکز پژوهش مربوط به فرایند توانمندسازی منابع انسانی می‌باشد.
قلمرو موضوعی این تحقیق بررسی تاثیر توانمندسازی منابع انسانی بر عملکرد سازمان می‌باشد.
۱-۷- تعاریف مفهومی/ عملیاتی متغیرها
۱-۷-۱- تعاریف نظری تحقیق
توانمندسازی منابع انسانی
توانمندسازی نیروی انسانی مفهومی روان شناختی است که به حالات، احساسات و باور افراد، شغل و سازمان مربوط می‌شود و بعنوان فرایند انگیزش درونی تعریف شده است.
توانمندسازی موجب می‌شود که کارکنان، سازمان و شغل را از آن خود بدانند و از کارکردن در آن به خود ببالند. بدون توانمندسازی، نه مدیران و نه سازمانها نمی‌توانند در درازمدت کامیاب باشند. مدیر سازمان، مهمترین عامل در تواناسازی کارکنان می‌باشد.
دانش و مهارت
دانش از مغز انسان سرچشمه می‌گیرد و مبتنی بر اطلاعاتی است که با تجربه، باورها و ارزشهای شخصی، همراه با تصمیم و عمل وی، دگرگون و بارور می‌شود. مهارت درک و دانش عمیق و تخصصی در یک رشته معین است که بسیار فراتر از حد متوسط است. کلیه سازمانها و مراکز دولتی و غیردولتی برای سازگاری با تغییرات محیطی، رشد و توسعه سازمانی لازم است به طور مداوم نسبت به توسعه و بهسازی نیروی انسانی، تجهیزات، فناوری، قوانین و مقررات، جو و فرهنگ سازمان و مراکز اقدام نمایند(نشریه مدیریت سازمان، ۱۳۸۷). ارتقای مهارت و دانش کارکنان رابطه مستقیمی با کارآفرینی و اثربخشی کارکنان دارد. جایگزینی دانشگران به جای صنعتکاران ناشی از تغییر پارادایم در توسعه منابع انسانی است و توسعه دانش و مهارت کارکنان برگ برنده سازمانهای دانشی است.

اعتماد
اعتماد، احتمال ذهنی است که شخص A انتظار دارد شخص B عملی انجام دهد که منجر به شادکامی او گردد(Gambetta,1988). اعتماد، اعتقاد داشتن به دیگران و اطمینان به آنهاست. رهبران، نیازمند اعتماد و انتشار قدرت و پذیرش ایده‌های جدیدی هستند. جریان اطلاعات و دانش تاثیر مثبت بر این بعد و یر پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری کارکنان دارد. اعتماد و فقدان آن موضوعی است که به طور فزاینده‌ای برای مدیران اهمیت پیدا کرده است.
ارتباطات
ارتباط همان انتقال معانی و مفهوم مورد نظر از فرستنده به گیرنده است. ارتباطات علم برقراری ارتباط و به معنای ایجاد رابطه تعامل و گفتگو است. در واقع ارتباط، عبارت است از هرگونه تعاملی که شامل انتقال پیام باشد. ارتباط سازمانی فرایندی است که مدیران را برای گرفتن اطلاعات و تبادل معنی با افراد فراوان داخل سازمان و افراد در ارگان‌های مربوط به خارج از آن سیستم توانا می‌سازد (فولادگر، ۱۳۸۴). اهمیت سازمانها بر هیچکس پوشیده نیست. انسانها در جامعه امروز در یک سازمان به دنیا می‌آیند در سازمانهای مختلف زندگی می‌کنند و در سازمانی می‌میرند و در سازمانی دیگر به خاک سپرده می‌شوند. لذا ما در همه مراحل زندگی خود به نحوی با سازمانها و ارتباطات سازمانی سروکار داریم (زارعی و دیگران، ۱۳۸۹). توزیع اطلاعات برای کارکنان به منظور عملکرد بالای سازمان، حیاتی است. کانالهای ارتباطی و اطلاعاتی در سازمانها موجب ارتقای دانش و اعتماد سازمانی نیز می‌شود (طالبیان و همکاران، ۱۳۸۸).
انگیزه
انگیزه حالت مشخصی است که سبب ایجاد رفتار معینی می‌شود و به عوامل موجود در یک فرد اشاره دارد که رفتار را در جهت یک هدف فعال می‌سازند یا به تعریفی دیگر عاملی است که مردم را وا می‌دارد به روش خاص رفتار و تلاش کنند تا به اهداف مورد نظر دست یابند. هنر مدیریت در واقع کار کردن با دیگران است و شناخت هر یک از رفتارهای کارکنان خود و همچنین برآورده نمودن هر یک از نیازها، خواسته‌ها و آرزوهای افراد در محیط کار. لذا دست زدن به چنین کارهایی بدون شناخت استعدادها، عواطف، نوع و سطح نیاز انگیزه‌ها و شخصیت افراد امکان‌پذیر نیست (طلاوری، ۱۳۸۱). توجه به نیازها و انگیزه‌های کارکنان و پرداخت پاداش بر اساس عملکرد در این مدل موردنظر است و پاداشهای معنوی (‌غیر مادی ) نسبت به پاداشهای مادی از اهمیت بیشتر برخوردار است (ملهم، ۲۰۰۴).
۱-۷-۲- تعاریف عملیاتی تحقیق
دانش و مهارت
در تحقیق حاضر منظور از دانش و مهارت میزان تاثیر درک و توسعه دانش و تجربه کارکنان بر ارتقای عملکرد سازمان می‌باشد که در پرسشنامه طی سؤال‌‌های ۱ تا ۶ سنجیده می‌شود.
اعتماد
منظور از اعتماد در تحقیق حاضر میزان تاثیر اعتماد کارکنان به مدیران سازمان بر ارتقای عملکرد سازمان می‌باشد که در پرسشنامه طی سؤال‌‌های ۷ تا ۱۲ سنجیده می‌شود.
ارتباطات
در تحقیق حاضر منظور از ارتباطات، میزان تاثیر تعامل کارکنان و مهارتهای ارتباطی آنان بر ارتقای عملکرد سازمان می‌باشد که در پرسشنامه طی سؤال‌‌های ۱۳ تا ۱۸ سنجیده می‌شود.
انگیزه
در تحقیق حاضر منظور از انگیزه، میزان تاثیر ابعاد انگیزشی کارکنان بر ارتقای عملکرد سازمان می‌باشد که در پرسشنامه طی سؤال‌‌های ۱۹تا ۲۴ سنجیده می‌شود.

افراد مضطرب نیاز به تهویه مناسب و فراوان دارند چون تنفس آنها در این مواقع کوتاه و سریع و بریده می شود و این وضع منجر به افزایش ترس و اضطراب می شود . تنفس معنی دار وجود دارد .
آرام و عمیق دیافراگمی بهدین صورت که قفسه سینه و شانه ها باید در وضعیتی کشیده و گشاده قرار گیرند و ناحیه شکم منقبض گردد که می تواند به کاهش شدت و حتی تکرار حملات کمک کند .
ماساژ نیز بسیار آرام بخش می باشد . عضلات پشت گردن و اطراف گلو و ناحیه دیافگرام را ماساژ دهید . این نواحی ۳ منطقه ای می باشند که در هنگام اضطراب منقبض می شوند .
یوگانیز در کاهش سطح اضطراب بسیار مفید می باشد هنگامی که آرام هستید و فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک در حالت نرمال می باشد بطور روزانه حداقل ۶ بار وضعیت های مختلف یوگا را بهمراه تمرینات تنفسی اتخاذ نمایید .
هیپنوتراپی هم آرامش بخش عمیقی به همراه داشته و با ترکیب با سایر درمان ها روش موثری در بسیاری از بیماران مضطرب شناخته شده است .
روش دیگری که در کاهش استرس کمک می کند عبادت و اتکاء به خوداوند می باشد پذیرفتن این واقعیت در زندگی به افراد کمک می کند که این حالات اضطرابی بر آنها تسلط نیابد و به آن ها نیروی مقابله با استرس را ببخشد .
خواب :
خواب یکی از روش های کاهنده اضطراب می باشد عمدتاً بیماران مضطرب خسته می باشند چون اکثر مواقع به علت وجود استرس اجباری دچار بی خوابی می شوند و افراد خسته هم نمی توانند بخوبی با موقعیت های استرس زا سازگاری شوند که این خود سیکل معیوبی را می سازد .
هر چه افراد بتوانند به میزان خوب و کافی بخوابند عملکرد بهتری خواهند داشت . افراد مضطرب حدوداً به ۱۰ ساعت خواب نیاز دارند (میانگین خواب طبیعی در شبانه روز ۷ تا ۸ ساعت می باشد . )
افراد مضطرب باید ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زودتر به رختخواب بروند . خواب نیمروز اگر به موقع و کوتاه باشد مفید است (حدود ۵ تا ۲۰ دقیقه ، ساعت ها قبل از غروب ) خواب نمیروزی بیش از ۳۰ دقیقه احساس سستی و کرختی پدید می آورد و برای افرادی که دچار بیخوابی هستند مفید نمی باشد .

اوقات فراقت و تفریح :
طول اوقات فراغت و سطح آشفتگی و استرس افراد نسبت معکوس دارد (یعنی هر چه تفریح کمتر شود استرس و آشفتگی بیشتر می شود ) . افراد باید جداولی را که شامل ستونهای کار ، خانواده ، جامعه و خود می باشد را پر کنند تا دریابند که در طول هفته چه درصدی از زمان و انرژِ نشان صرف این موارد گشته است .
کسانی که برای خود برنامه تفریح قائل نمی شوند در حقیقت به خودشان اجازه این که از وقت و زندگیشان لذت ببرند را نمی دهند . یکی از بزرگان چنین می گویند :
« تعجب می کنم از مردمانی که یک عمر تلاش می کنند تا به پول دست یابند و در نهایت همان پول را خرج می کنند تا به سلامتی شان دست یابند .»
عقاید :
عقاید بیشتر از ۲ طریق ایجاد استرس می کنند :
۱) در مورد رفتاری که از این عقاید ناشی می شود مثلاً اگر شما معتقدید که کار باید بر تفریح و لذت ارجح باشد شما تواماً کار خواهید کرد و کمتر اوقات فراغت خواهید داشت یا اگر معتقد باشید که نیازهای دیگران بر نیازهای خودتان ارجح است شما تا حد زیادی خود را فراموش خواهید کرد . به طور کلی عقاید به ما نوعی دانش ، بینش و ارزش داده و منجر به افزایش تلاش و کاهش آرامش در افراد مختلف می شود .
۲) روش دومی که عقاید ایجاد استرس می کنند وقتی است که آنها بر خلاف عقاید سایر افراد باشند . مثلاً پدر و پسری که عقایدشان با هم متفاوت می باشد که منجر به خشم و استرس در خانواده می شود در اینجا افراد باید از عقاید اشتباهاتشان آگاه گردند و آنها را اصلاح نمایند .
سیستم حمایتی :
اگر افرادی که تحت تاثیر استرس می باشند از مشکلاتشان صحبت کنند و آنها را با دیگران در میان بگذارند احساس بهتری کسب خواهند کرد .
در اینجا نقش یک شونده صادق و همدل و مورد اعتقاد تاثیرات درمانی مثبتی خواند داشت . اکثر افراد پس از توصیف رخدادهای تلخ زندگی شان گریه می کنند و سپس با بیان بسیاری از واقعیت ها آنها را می پذیرند و تا حد زیادی آرام می شوند . شنونده لازم نیست چیز خاصی بگوید فقط باید حضور فعال داشته باشد یعنی با دقت گوش کند و توجه نگرانی و همدلی خود را به مقابل نشان دهد و گهگاه در صورت نیاز فیدبکهای مناسب اعم از تشویق نصیحت و گوشزدهای مختلف را ارائه دهد.
افرادی که تحت استرس می باشند باید یک سیستم حمایتی قابل اعتماد از خویشاوندان ، همکاری و دوستان خود فراهم آورند و در مواقع نیاز از آنها طلب کمک حمایت و مشاوره نمایند .
شیوه دیگری که برای اکثر افراد مفید شناخته شد« نوشتن» است .
هنگامی که افراد مضطرب و یا عصبانی می شوند که آنها پیشنهاد می شود که نامه ای را در مورد شخص و یا مسئله ای که منجر به استرس در آنها گشته است بنویسد البته آنها نامه را برای هیچکس ارسال نمی کنند و این نامه ها باید از بین بروند و فقط در جهت ابراز احساسات آنها مفید می باشد . بازخوانی این نامه (فقط استرس را تقویت نموده و موجب شکل گیری مجدد خشم و اضطراب می شوند )
شوخی :
شوخی روش خوشایند و جالبی برای کاهش اضطراب و در حقیقت پادزهر آن می باشد خنده استرس و فشار روانی را تسکین می بخشد در واقع در چنین مواقعی که فرد تحت استرس خندیدن کاری بس دشوار است ولی اگر بتواند با شوخی و طرز موجب خنده خویش گام بزرگی را در سازگاری با آن موقعیت و کنترل استرس برداشته است . البته باید توجه کرد که جهت پیکان طرز و شوخی نباید بسوی دیگران باشد چون در این صورت ما گرچه موجب خنده خویش شده ایم ولیکن به دیگران آسیب بزرگی وارد آورده ایم .
انحراف ذهن :
فعالیت هایی را انجام دهید که توجهتان را از مورد یا موقعیت استرس زا منحرف نماید مثلاً از ۱۰۰۰ سه تا سه تا کم کنید . گل های قالی را بشمارید و به طرح فرش توجه کنید یا یک باند کشی دور مچتان ببندید و کلاً افکاری که مزاحم شماست را دور کنید همچنین داشتن یک Time-out برای استراحت در حین کار و فعالیت و پیاده روی کوتاه مفید می باشد البته این راه ها مشکل فرد را حل نمی کند بلکه فرصتی را برای استراحت و کاهش استرس فراهم می آورد سپس فرد مجدداً به مسئله باز می گردد و با احساس راحت تر و عملکرد بهتر ذهنی مشکل را حل می نماید .
بیانات شخصی خود آفرین :
در این روش از تلقین مثبت جهت ایجاد آرامش استفاده می شود دلایل ایجاد استرس را برای خود بیان نمایید و سپس عبارات و جملاتی که غلبه و تسلط شما را بر این حالت و موقعیت ها ابراز می نماید تصور کرده و به خود بگویید مدام از عبارت های آرامش بخش استفاده نمایید و نکات مثبت خود را بازگو نمایید و تصور کنید که با اتکا به این خصوصیات مثبت براحتی این موقعیت ها را سپری خواهید کرد .
روش های کنار آمدن با استرس :
وقایع استرس زا مردم را از نظر هیجانی ، شناختی ، فیزیولوژیکی تحت تاثیر قرار می دهند . ولی مردم روش هایی برای برخورد با استرس زاها و اثرات آنها دارند . مردم اثرات زیانبخش استرس زاها را با راهبردهای کنار آمدن کاهش می دهند .
کنار آمدن یعنی هر نوع تلاش ، سالم یا ناسالم ، هوشیار یا ناهشیار برای جلوگیری ، از بین بردن یا ضعیف کردن استرس زاهاست یا تحمل کردن اثرات آنها به طوری که حداقل آسیب رسانی داشته باشند معمولاً ۲ شیوه کنار آمدن با استرس وجود دارد به صورت مستقیم و به صورت دفاعی :
روش مستقیم :
مستلزیم توجه شخصی به واقعه استرس زا و به کار گیری امکانات رفتاری و شناختی برای تغییرات واقعه است به طوریکه موقعیت از استرس زا بودن به موقعیت بدون استرس تغییر کند .
کنار آمدن دفاعی :
مستلزم اجتناب از واقعه استرس زا ، زمانی که رخ داد ه است یا جلوگیری کردن از پاسخ هیجانی ، شناختی و فیزیولوژیکی به آن و از این رو کاهش دادن اثرات آن است .
منابع لازم برای مبارزه با استرس :

• • سلامتی و توانایی

• • افکار مثبت

• • منبع کنترل

• • توانایی اجتماعی شدن

• • حمایت اطرافیان

• • امکانات مالی

ادبیات نظری :
دیدگاه پزشکی ، استرس یک حالت ارگانیک است که معمولاً با افزایش فشار خون و ضربان قلب و پریدگی رنگ چهره و نشستن عرق بر پیشانی همراه است و تحت شرایط مناسب می تواند موجب تغییرات در عملکرد جسمانی شود که اگر شدید و یا مزمن باشد به نوبه خود منجر به بیماری می گردد . (فیمی ، ۱۳۸۱ ، ص ۱۹)
علیرغم این واقعیت به عقیده انگلس ، فشار عصبی را نباید با مفهوم نوعی نیرو که شخص قربانی آن می شود همچنین استرس را نباید به عنوان نفوذ غرب روانشناسی و یا جامعه شناسی که به تنهایی می تواند باعث فرو ریختن شخص و یا باعث بیماری روانی و یا جسمانی او شود در نظر گرفت بر عکس استرس را به عنوان استرس را به عنوان عاملی مورد توجه قرار داد که می تواند عکس العمل متعدد ارکانیک را سبب شود که برخی از آنها ممکن است در ابتدا به بیماری نقش داشته باشد و برخی دیگر پاسخ های سالم و سازگارانه رشد شخصیت را موجب شوند (مجموعه مقالات اولین سمینار ترس و بیماری های روانی مقابله با استرس)
امروزه اغلب مردم کلمه استرس را به صورت موضوعی متداول و یا گونه ای از یک بیماری «اپیدمی» به کار می برند با تمام جنبه های منفی که در فرهنگ عام راجع به استرس وجود دارد . این پدیده دارای جنبه های مثبت نیز می باشد . جنبه منفی استرس مخرب با دلگرمی می گویند که از دریافت جزهای ناگوار و یا تقاضاهای غیر منطقی به فرد دست می دهد (بلورچی ، ص ۳۲)
انواع استرس که دانشجویان با آن برخورد دارند امروزه مشخص شده اند و این انواع استرس به وسیله بشخ های عصبی و مسائل روانی – فیزیولوژیکی تشدید می شوند .
تحقیقات نشان داده که علائم فیزیولوژیکی استرس شامل انواع امراض فیزیکی و علائم روانی آن به نوبه خود بیماریهای روانی را به وجود می آورد .
از سوی دیگر پژوهش های انجام شده ثابت کرده که نوع و شدت واکنش های افراد در مقابل استرس های زندگی همیشه رابطه مستقیمی با شدت عوامل استرس زای زندگی نداشته بلکه در درجه اول با چگونگی درک و نحوه ارزیابی فرد از رویداد یا میزان احساس خطر و تهدید کنندگی واقعه برای وی در ارتباط می باشد (نیک خواه ، روش های برخورد با استرس های زندگی)

پرسشنامه
جامعه آماری
تعداد
آلفای کرونباخ

کارکردهای مدیریت منابع انسانی
کارمندان و اعضاء هیئت علمی دانشگاه شاهد
۳۰
۹۱۸٫

کفیت خدمات کارکنان
دانشجویان دانشگاه شاهد
۳۰
۸۶ %

کیفیت خدمات اعضاء هیئت علمی
دانشجویان دانشگاه شاهد
۳۰
۸۴ %

براساس داده‌های گردآوری شده درمرحله­ی پیش آزمون، هر دو پرسشنامه ضریبی بالاتر از ۷/۰ دارند.
۳-۹)روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
برای تجزیه و تحلیل داده ­های جمع­آوری شده با بهره گرفتن از پرسشنامه ­های تحقیق از روش های آماری در قالب آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است.

۳-۹-۱)آمار توصیفی
به یک مجموعه مفاهیم و روش­های به کارگرفته شده جهت سازمان دادن، خلاصه کردن، تهیه جداول، رسم نمودارها و توصیف داده ­های جمع­آوری شده، آمار توصیفی گفته می­ شود. به طور کلی آمار توصیفی چکیده و تصویری از داده ­های مورد مشاهده را با کمک ارقام و نمودارها ارائه می­دهد(خاکی، ۱۳۸۶، ۲۸۵).در این تحقیق برای نشان دادن وضعیت متغیرهای جمعیت شناختی وتبیین وضعیت مؤلفه‌ها براساس متغیرهای جمعیت شناختی ازمیانگین،انحراف معیار، فراوانی استفاده شده است.
۳-۹-۲) آمار استنباطی
در آمار استنباطی همواره محقق با جریان نمونه گیری و انتخاب یک گروه کوچک موسوم به نمونه از یک گروه بزرگ­تر موسوم به جامعه آماری یا جمعیت اصلی سرو کار دارد و محقق به وسیله داده ­ها واطلاعات حاصله از نمونه به برآورد و پیشگویی ویژگی­های جمعیت مورد مطالعه می ­پردازد(خاکی، ۱۳۸۶، ۲۹۹).در آمار استنباطی به آزمون فرضیه ­های مورد بررسی در تحقیق پرداخته می­ شود. آزمونهای مختلفی همچون رگرسیون، آزمون tو… مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این تحقیق روش­های زیر برای تجزیه و تحلیل داده ­های گردآوری شده از نمونه آماری استفاده شده است، که به اختصار تشریح می­ شود.
۳-۹-۲-۲)تحلیل همبستگی
در بسیاری از موارد کاربردی، به ویژه در علوم اجتماعی آنچه مورد نظر محقق است، فقط اندازه‏گیری همبستگی بین دو متغیر است. تکنیک همبستگی در رابطه با تعیین میزان وابستگی است(نادری، سیف نراقی، ۱۳۷۶، ۵۰). همبستگی معیاری است که برای تعیین میزان ارتباط دو متغیر مورد استفاده قرار می­گیرد.
۳-۹-۲-۳)آزمونt تک نمونه‌ای
آزمون t تک نمونه‌ای زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یک نمونه از جامعه داریم و می‌خواهیم میانگین آن را با یک حالت معمول و رایج، استاندارد و یا حتی یک عدد فرضی و مورد انتظار مقایسه کنیم(منصورفر، ۱۳۸۴، ۲۰۰). با بهره گرفتن از آزمون tتک نمونه‌ای می­توان از وضعیت مطلوب بودن هر کدام از متغیرهای تحقیق در جامعه آماری اطلاع حاصل کرد.
۳-۹-۲-۴)آزمون کولموگروف-اسمینروف
برای بررسی نرمال یا غیرنرمال بودن توزیع نمونه گیری تحقیق از آزمون کولموگروف-اسمینروف استفاده می شود. در صورتی که توزیع نرمال تشخیص داده شود از آزمون های پارامتری و در صورتی که توزیع غیرنرمال تشخیص داده شود از آزمون های ناپارامتری استفاده می شود.(حبیب پور، صفری، ۱۳۸۸، ۵۴۶).
۳-۹-۲-۵) آزمون ANOVA(تحلیل واریانس یک طرفه)
تحلیل واریانس یک طرفه(ANOVA) برای آزمون تفاوت میانگین یک متغیر در بین بیش از دو گروه(۳ گروه و بیشتر) به کار می­رود. در آزمون F، واریانس کل جامعه به عوامل اولیه آن تجزیه می­ شود که به همین دلیل، به آن آزمون آنالیز واریانس(ANOVA) نیز گفته می­ شود. همچنین به کمک این آزمون می­توانیم مقایسه­های چندگانه را میان گروه­ ها انجام دهیم(حبیب پور و صفری، ۱۳۸۸، ص. ۵۴۶).
فرمول آزمون F به­شکل زیر است:
۳-۹-۲-۶)رگرسیون