۲۰۱۲

تصویر برند سبز

رضایت برند سبز

اعتماد برند سبز

آگاهی برند سبز

سطح درآمد، سطح تحصیلات، سن و جنسیت

ترجیح برند سبز

فصل سوّم
روش اجرای تحقیق
۳-۱- مقدمه
تحقیق را می­توان به تجزیه و تحلیل، ثبت عینی و سیستماتیک مشاهدات کنترل شده که به پروراندن قوانین کلی، اصول، نظریه ­ها و همچنین به پیش ­بینی و یا احتمالاً به کنترل نهایی رویدادها منتج شود تعریف کرد (بست، ۱۳۷۲، ۳۶).
در این فصل متولوژی بکار گرفته شده در این تحقیق که به منظور سنجش تاثیر کیفیت درک شده برند، تصویر برند سبز، ارزش درک شده برند سبز و اعتبار برند در ارزش ویژه برند سبز محصولات الکترونیکی و الکتریکی کم­مصرف در میان مصرف­ کنندگان استان گیلان صورت گرفته است که با مشخص کردن فرایند و روش تحقیق، معرفی جامعه و نمونه آماری، روش نمونه گیری، ابزار جمع­آوری و سنجش داده­­ها و سرانجام آزمون­های آماری جهت تجزیه و تحلیل و پردازش داده­­ها تشریح می­گردد.
۳-۲- روش تحقیق
روش تحقیق عبارت از بکارگیری راه و و روش خاصی است که اطلاعات مناسب بیشتری را دوباره موضوع مورد مطالعه فراهم نموده و عوامل مرتبط به آن را مشخص نماید. همچنین روش تحقیق چارچوب عملیات یا اقدامات جستجوگرایانه برای تحقیق هدف پژوهش، جهت آزمون فرضیه یا پاسخ دادن به سؤال­­های تحقیق را فراهم می ­آورد (کیاکجوری و کیاکوجوری، ۱۳۹۰، ۴۰).

۳-۲-۱- نوع پژوهش بر مبنای هدف
براساس هدف تحقیقات علمی را می­توان به دو گروه بنیادی و کاربردی تقسیم کرد (حافظ نیا، ۱۳۸۹، ۵۸).
در این پژوهش نوع تحقیق بر مبنای هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. در پژوهش کاربردی محقق پس از طی مراحل مختلف تحقیق و آزمون فرضیات مطرح شده به نتایجی دست می­یابد که نهایتاً تلاش می- شود که در راستای نتایج بدست آمده پیشنهاداتی برای جامعه آماری تحقیق ارائه شود.
۳-۲-۲- نوع پژوهش از نظر ماهیت و روش
روش به معنای در پیش گرفتن راهی و یا معین کردن مراحلی است که برای رسیدن به هدفی، می­باید با نظمی خاص آن ها را دنبال کرد و ماهیت این مراحل بستگی به هدف مطلوب و نحوه رسیدن به آن دارد. یکی از مهم­ترین مراحل پژوهش­­های علمی انتخاب روش پژوهش، متناسب با پژوهش است. منظور از انتخاب روش انجام پژوهش این است که مشخص کنیم، چه روش پژوهشی برای بررسی موضوع خاصی لازم است. انتخاب روش پژوهش به عهده­ محقق است و او باید در انتخاب روش صحیح پژوهش حساسیت لازم را به عمل آورد و روشی را برگزیند که دقیق­تر از روش­های دیگر قوانین و واقعیت را کشف کند (دلاور، ۱۳۸۴، ۲۵).
بر اساس ماهیت و روش، تحقیقات علمی را می­توان به پنج گروه تقسیم کرد که عبارتند از: تحقیقات تاریخی، توصیفی، همبستگی، علّی و تجربی (آزمایشی) (حافظ نیا، ۱۳۸۹، ۶۳). این پژوهش از نظر ماهیت و روش، توصیفی- علّی/ پیمایشی محسوب می‌شود.
۳-۳- روش­های گردآوری داده ­ها
مرحله گردآوری داده ­ها آغاز فرآیندی است که طی آن محقق یافته­­های میدانی و کتابخانه­ای را گردآوری می­­کند و به روش استقرائی به فشرده­سازی آن­ها از طریق طبقه ­بندی و سپس تجزیه و تحلیل می ­پردازد و فرضیه ­های تدوین شده خود را مورد ارزیابی قرار می­دهد و در نهایت حکم صادر می­ کند و پاسخ مسئله پژوهش را به اتکای آن­ها می­یابد. بنابراین اعتبار داده ­ها اهمیت بسیاری دارد، زیرا داده ­های غیر­معتبر مانع از کشف حقیقت و واقعیت می­گردد و مساله و مجهول مورد نظر به درستی معلوم نمی­­شود یا تصویری انحرافی و ناصحیح از آن ارائه می­ شود (حافظ نیا، ۱۳۸۴، ۱۱۳).
در این تحقیق در خصوص جمع­آوری داده ­ها مربوط به آزمون فرضیه ­های تحقیق از روش میدانی استفاده شده است.
۳-۴- ابزار گردآوری داده ­ها
در تعریف ابزار اندازه ­گیری می­توان گفت: «ابزار اندازه ­گیری و مقیاس­­ها وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز تحقیق خود را گردآوری، ثبت و کمّی نمایند». ابزار سنجش و اندازه گیری وسایلی هستند که محقق به کمک آنها می ­تواند اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل و بررسی پدیده­ مورد مطالعه و نهایتاً کشف حقیقت گردآوری نماید. بنابراین باید به­گونه ­ای طراحی شود و سازمان داده شوند که بتوانند اطلاعات مربوط به اندازه ­گیری و سنجش متغیرها را به نحو مطلوب جمع­آوری نمایند. (حافظ نیا، ۱۳۸۹، ۱۷۱). جهت جمع­آوری اطلاعات می­توان از روش­­هایی همچون بررسی اسناد و مدارک (آرشیو- کتابخانه)، مشاهده، مصاحبه^[۱۱]، پرسشنامه^[۱۲] استفاده نمود (کیاکجوری و کیاکوجوری، ۱۳۹۰، ۱۷۲).
در این پژوهش برای جمع­آوری داده­­ها نیز از ابزار پرسشنامه استفاده شده است.
پرسشنامه این پژوهش بصورت استاندارد می­باشد، بدین صورت که؛ متغیر کیفیت درک شده برند از واشبرن و پلنک (۲۰۰۲)، متغیر اعتبار برند از نیوول و گلد اسمیت (۲۰۰۱)، متغیر تصویر برند سبز از چن (۲۰۱۰)، متغیر­های ارزش درک شده برند سبز و ارزش ویژه برند سبز از چن و چانگ (۲۰۱۲) اقتباس شده است. پرسشنامه ­ها بصورت حضوری در میان مصرف­ کنندگان توزیع شدند. این پرسشنامه از سه بخش تشکیل شده است. بخش اوّل مربوط به سؤالات جمعیت­شناختی، بخش دوّم مربوط به انتخاب برند و بخش سوّم مربوط به سؤالات اصلی؛ متغیر­ه
ای مستقل و متغیر وابسته که با طیف لیکرت ۵­تایی ( کاملاً موافقم- موافقم- تا حدودی- مخالفم- کاملاً مخالفم) طبقه ­بندی شده است.
(جدول ۳-۱) صفات کیفی و ارزش­های عددی گزینه­­های پرسشنامه

طیف کیفی

کاملاً موافقم

موافقم

تا حدودی

مخالفم

کاملاً مخالفم

ارزش عددی

۱

۲

۳

۴

۵

۲/۲۲

۲/۱۷

۴/۷-

۲

۳

۵/۳۸

۱/۲

۵/۱۴-

۲/۱۱-

۵۷/۴-

۲۶/۲۵

۷/۴-

۶/۱۳

۹/۱

۹/۳

۸/۶

۶/۹

۸/۱۷

۱/۱۳

۱۲/۵

۵/۷

۲/۶

ماخذ: محاسبات محقق
تذکر: (۱) نرخ رشد سرمایه گذاری در بخش صنعت، (۲) نرخ رشد سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، (۳) نرخ رشد سرمایه گذاری در بخش خدمات.
همانطور که در جدول (۳-۲) مشاهده میشود، نرخ رشد سرمایه گذاری در بخش صنعت کشور از سال ۱۳۷۴ به بعد، یعنی در طول دوره اجرایی برنامه های دوم، سوم و چهارم توسعه علارغم نوسانات متعدد در اکثر سال ها مثبت بوده است.
در بخش کشاورزی همانطور که نرخ رشد سرمایه گذاری در جدول (۳-۲) نشان می دهد، در طول دوره زمانی ۸۶-۷۰ هیچگاه روند پایداری وجود نداشته است و این دلالت بر عدم وجود سیاست های پایدار در این بخش دارد.
در بخش خدمات نیز از سال ۱۳۷۶ به بعد نرخ رشد سرمایه گذاری همواره مثبت بوده و در فاصله سالهای ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ همواره در حال افزایش بوده است.
۳-۳- معرفی مدل:
همانطور که در مباحث نظری مطرح شده در فصل دوم عنوان شد، در اکثر نظریه های اقتصادی از جمله نظریه کینز و کلاسیک ها در رابطه با عوامل موثر بر سرمایه گذاری به تأثیر درآمد ملی و نرخ بهره در تابع سرمایه گذاری اشاره شده است. بر این اساس مدل پایه ای مورداستفاده در این پژوهش به منظور بررسی آثار کوتاه مدت و بلندمدت درآمدهای نفتی بر سرمایه گذاری به صورت زیر است:
(۳-۱)
که در آن Y معرف درآمد ملی و i معرف نرخ بهره می باشد. دراین تابع سرمایه گذاری با درآمد ملی رابطه مثبت دارد. این ارتباط این گونه توجیه می شود که با افزایش درآمد ملی، از یک طرف امکانات دولت جهت سرمایه گذاری های عمرانی افزایش می یابد و از طرف دیگر با افزایش درآمد، حجم پس انداز مردم افزایش می یابد که خود موجب گسترش حجم اعتبارات بانک ها جهت سرمایه گذاری می گردد. از سوی دیگر در رابطه با نرخ بهره همان گونه که در مبانی نظری بدان اشاره شد، دو نوع نظریه وجود دارد. بر طبق نظریه ی کلاسیک ها و کینزی ها نرخ بهره با سرمایه گذاری رابطه منفی دارد. در حالی که بر طبق نظریه مک کینون بین این دو متغیر- نرخ بهره واقعی سپرده های بانکی و سرمایه گذاری- در کشورهای در حال توسعه رابطه مثبت برقرار است. این ارتباط مثبت در مطالعات متعددی از جمله مطالعه صورت گرفته توسط مور (۲۰۰۹) در رابطه با ۱۰۷ کشور در حال توسعه تأیید گردیده است.
همان گونه که در فصل دوم به آن اشاره گردید، مطالعه ی صورت گرفته توسط غروی نخجوانی (۱۳۸۱) نشان می دهد که درآمد نفتی به عنوان یک متغیر جانشین برای درآمد ملی برای اقتصاد ایران کارایی بیشتری دارد. از سوی دیگر به منظور حذف تأثیر تورم در این پژوهش از نرخ بهره ی واقعی سپرده های بانکی به عنوان متغیر جانشین نرخ بهره استفاده شده است . در اینجا به منظور محاسبه نرخ بهره واقعی سپرده ها، نرخ تورم از نرخ سود سپرده های بلندمدت کسر گردیده است. براین اساس در پژوهش حاضر، مدل زیر به تفکیک بخش های صنعت، خدمات و کشاورزی در نظر گرفته می شود:

(۳-۲)
(۳-۳)
(۳-۴)
که در آن Iagr,Iserv,Iindast به ترتیب تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بخش صنعت، خدمات و کشاورزی را به قیمت ثابت سال ۱۳۷۶ نشان می دهد. ROIL نیز نمایانگر درآمدهای نفتی و ir نمایانگر نرخ بهره ی واقعی سپرده های بلندمدت بانکی می باشد.
بخش صنعت از دو بخش تشکیل شده است. اول بخش نفت و گاز و نیز دوم بخش صنایع و معادن، شامل صنعت ومعدن، آب و برق و گاز و ساختمان.
بخش خدمات نیز از بخش های حمل و نقل، ارتباطات، مستغلات و سایر خدمات تشکیل شده است. داده های مربوط به متغیرهای مدل از سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران استخراج شده است. از سوی دیگر نرخ بهره ی واقعی سپرده ها نیز از تفاضل نرخ تورم از سود سپرده های پنج ساله بدست آمده است. لازم بذکر است که داده های آماری مورد استفاده، در پیوست (۱) پایان نامه حاضر، ارائه شده است. در ادامه روش برآورد مدل این پژوهش معرفی می گردد:
۳-۴- روش برآورد مدل
در بخش قبل، مدل مورد استفاده در این پژوهش و نیز متغیرهای مدل معرفی شدند. از آنجایی که هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه بلندمدت میان درآمدهای نفتی و سرمایه گذاری در بخشهای مختلف اقتصاد ایران است،از این رو در این قسمت با بررسی و تحلیل انواع روش های جایگزین جهت آزمون رابطه بلندمدت بین درآمدهای نفتی و سرمایه گذاری، روش مناسب جهت تخمین مدل و نیز انجام آزمون های مربوطه معرفی میشود. برای آزمون وجود رابطه بلندمدت میان متغیرهای مدل در اقتصاد سنجی روش های متعددی ارائه گردیده است؛از قبیل روش هم انباشتگی انگل گرنجر،آزمون دوربین واتسن رگرسیون هم انباشتگی (CRdW)، روش خود توضیح با وقفه های گسترده(ARDL) و مدلهای خود توضیح برداری (VAR). در اینجا به صورت مختصر به شرح هریک ازاین روش ها و مزایا و معایب آنها پرداخته می شود.
۳-۴-۱- مقایسه میان روش های تخمین و انتخاب روش مناسب
همان طور که بدان اشاره شد روش های متعددی جهت آزمون هم جمعی میان متغیرهای الگو وجود دارد که در این قسمت به مقایسه و بررسی تعدادی از مهم ترین این روش ها پرداخته
می شود.
انگل و گرنجر (۱۹۷۸)، یک روش دو مرحله ای را برای مدل سازی فرآیندهای هم جمعی ارائه کرده اند. در مرحله ی اول این روش، با بهره گرفتن از آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته^[۱]، از داشتن ریشه واحد برای متغیرهای مورد بررسی، اطمینان حاصل شده و سپس با بهره گرفتن از روش حداقل مربعات معمولی (OLS)^[2]، معادله ی موردنظر تخمین زده می شود. در مرحله ی دوم، با بهره گرفتن از آزمون های ریشه واحد این مطلب آزمون میگردد که آیا پسماندهای حاصل ازاین مدل رگرسیونی-به عنوان ترکیب خطی از دو سری ناپایای x و –y پایااست یا خیـر.
روش خود توضیح به وقفه های گسترده (ARDL) نیز یکی دیگر از روش های شناخته شده جهت انجام آزمون وجود رابطه بلندمدت میان متغیرهای مدل می باشد. در این الگو یک مدل پویا تخمین زده می شودو براساس آن، فرضیه ی عدم و جود رابطه بلندمدت میان متغیرها مورد آزمون قرار گرفته و در صورت تأیید وجود رابطه بلندمدت میان متغیرها، معادله ی بلندمدت تخمین زده می شود. در این معادله ضرایب بدست آمده دارای تفسیر بلندمدت هستند.(نوفرستی،۹۸،۱۳۸۷).
نهایتاً در این روش الگوی تصحیح خطا (ECM)^[3] برآورد می شود که براساس این الگو مشخص میگردد در هر دوره چند درصد از عدم تعادل متغیر وابسته به سمت تعادل بلندمدت تعدیل می شود. لازم بذکر است که در این روش جهت آزمون رابطه بلندمدت، نیازی به برقراری شرط پایایی متغیرهای مدل نمی باشد.
از دیگر روش های اقتصادسنجی جهت تخمین مدل و بررسی رابطه بلندمدت میان متغیرها روش خود توضیح برداری (VAR) می باشد. در این روش، در شرایطی که K متغیر در یک الگو وجود داشته باشد، به تعداد (K-1) بردار هم جمعی مستقل خطی دراین الگو میتواند وجود داشته باشد. به عبارت دیگر در شرایطی که بیش از یک بردار هم جمعی درمدل وجود دارد، استفاده از روش های تخمین تک معادله ای نظیر روش خود توضیح برداری با وقفه های گسترده (ARDL) و انگل گرنجر، مناسب نیست. زیرا استفاده از این روش ها به عدم کارائی منجر خواهد شد (نوفرستی، ۱۰۳،۱۳۸۷). به این مفهوم که وقتی یک الگوی تک معادله ای برآورد میشود بردار هم جمعی برآورد شده تنها یک ترکیب خطی از بردارهای ممکن خواهد بود و بنابراین بیانگر رابطه تعریف شده ی خاصی نیست. از این رو، هرچند با بهره گرفتن از روش برآورد تک معادله ای می توان ضرایب رابطه تعادلی بلندمدت را تخمین زد، اما این برآورد ها کارا نیستند.
از دیگر مزایای روش خود توضیح برداری(VAR) نسبت به روش های تخمین تک معادله ای دراین است که در روش های تخمین تک معادله ای، ازمیان متغیرهای دخیل در الگو انتخاب متغیر وابسته توسط محقق صورت می گیرد. از این رو این انتخاب بر نتایج آزمون تأثیر خواهد گذاشت. در روش بررسی خود توضیح برداری (VAR) همه ی متغیرها به یک چشم نگریسته می شود و قضاوتی در رابطه با اینکه کدام متغیر درونزا و کدام متغیر برونزا است صورت نمی گیرد.به عبارت دیگر دراین روش کلیه ی متغیرهای دخیل در رابطه هم جمعی به عنوان متغیرهای درونزا در نظرگرفته می شود. بنابراین در این الگو روش کار بسیار ساده است و محقق را درگیر تشخیص بین متغیرهای درونزا و برونزا نمی کند.

۲٫۲٫۲ . نظریه های مختلف در مورد کیفیت زندگی کاری
الف ) نظریه کاست در مورد کیفیت زندگی کاری
طبق نظریه کاست^[۵۲] با فرض این که تأثیر کار بر افراد به همان اندازه در اثربخشی و کارآیی سازمان موثر است . ایده مشارکت دادن افراد در تصمیم گیری ها و حل مشکلات را مطرح می کند. برای افزایش کیفیت زندگی کاری مدیران باید در جستجوی پاسخ برای سؤالات زیر باشند:

۱- چگونه می توان به افراد کمک کرد تا مسیر شغلی خود را توسعه داده و به آن ها توان تشخیص استعدادهای بالقوه افراد داده شود و همزمان با این کار بتوان نیازهای کوتاه مدت و بلند مدت افراد را در سازمان ارضاء نمود؟
۲- شغل ها چگونه باید طراحی گردند به طوری که با معنا بوده و علاقه افراد را نسبت به آن برانگیزاند تا بتوانند عملکرد بهتر و کار اتر از خود نشان دهند ؟
۳- تحت چه شرایطی می توان انواع مختلف سیستم های تشویقی مانند پرداخت حقوق و دستمزد بر اساس میزان عملکرد، ارتقاء، پرداخت های ساعتی و برنامه های تشویق کننده فردی را به کار گرفت تا سازمان کاراتر باشد؟
۴- پویایی های گروهی و روابط بین گروهی چیست؟ و چگونه می توان از آن در جهت بهبود کیفیت زندگی کاری استفاده کرد ؟
۵- راهبرد مورد استفاده سرپرستان در جهت افزایش کیفیت زندگی کاری چیست؟ و در عین حال چه محدودیت هائی وجود دارد؟
۶- چگونه می توان تغییرات سازمانی را بوجود آورد ؟ ( غلامی ، ۱۳۸۸ ، ص ۸۵ )
ب) نظریه والتون^[۵۳](۱۹۷۳ )در مورد کیفیت زندگی کاری
والتون هشت متغیر اصلی را به عنوان هدف ارتقاء کیفیت زندگی کاری مورد توجه قرار می دهد. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که همه این متغیرها با یکدیگر ارتباط دارند. این متغیرها عبارتند از:
۱- جبران خدمت منصفانه و کافی : منظور از جبران خدمت منصفانه و کافی این است که به کارکنان سازمان
حقوقی پرداخت گردد که تساوی درون سازمانی و برون سازمانی از آن استنباط گردد و کارکنان هنگام مقایسه
خود با سایر هم ردیف هایشان در درون و بیرون از سازمان احساس ضرر و زیان نکنند.
۲- شرایط کاری سالم و ایمن: هدف شرایط کاری سالم و ایمن و یا به تعبیری دیگر ایمنی و بهداشت کاری، برقراری ساعات کار معقول و شرایط فیزیکی کاری که شامل برقراری شرایط فیزیکی و ایمنی کاری که دارای حداقل خطر و ایجاد محدودیتهای سنی برای اشتغال به کار باشد ( غلامی ، ۱۳۸۸ ، ص ۸۷ ).
۳- امکان گسترش و استفاده از ظرفیت های انسان: هدف این متغیر آن است که فرصت کسب مهارت ها و آموزش ها را به وجود آورد و در عین حال زمینه هماهنگ شدن کارکنان با مأموریت ها ، اهداف ، برنامه ها وراهبردهای سازمان را در جهت تأمین نیازهای فرد و سازمان به وجود آورد.
۴- تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم: فراهم کردن زمینه بهبود توانایی های فردی، فرصت های پیشرفت، فرصت های به کارگیری مهارت های کسب شده و تأمین امنیت در زمینه درآمد و اشتغال؛ (شهبازی ، واعظی ، ثنایی پور ، ۱۳۸۸ ، ص ۷۴).
۵- ائتلاف اجتماعی در سازمان کاری: عدم تعصب نسبت به نژاد، رنگ، جنس و ایجاد حس اجتماعی بودن در سازمان و آزادی افراد در بیان ایده ها و احساساتشان در قالب تشکل های صنفی و بوجود آوردن زمینه مشارکت فکری و عملی شاغلین در وضع مقررات، مواردی هستند که به ایجاد یکپارچگی سازمانی کمک میکند ( غلامی ، ۱۳۸۸ ، ص ۸۷ ).
۶- اعتقاد به لزوم حاکمیت قانون: این متغیر در قالب امیدواری به رعایت عدل و انصاف و ضابطه مندی در ارتقاء شغلی، آزادی سخن (حق ابراز مخالفت با نگرش های سرپرست در سازمان بدون هرگونه واهمه از جانب وی )، محفوظ بودن حق واکنش در برابر همه مسائل شامل اختصاص دستمزد، پاداش ها و امنیت شغلی و اطمینان خاطر از عدم وجود تبعیض در مورد جنسیت، قومیت، مذهب و اعتقادات عنوان می شود.
۷- نقش متعادل کار: ایجاد وابستگی مستقیم تر کار به فضای کل زندگی از طریق برقراری مفهوم تعادل بین وقت کارکنان در محل کار و وقت او برای خانواده اش که می تواند به میزان زیادی تعادل میان کار و زندگی فرد را ایجاد نماید. هم چنین تعیین شرح وظایف شغلی و شرایط احراز آن تأثیر خوبی بر روحیه کارکنان و ترسیم مسیر ارتقاء شغلی خواهد داشت ( غلامی ، ۱۳۸۸ ، ص ۸۷ ).
۸- کار معتبر و سودمند اجتماعی: در زمینه وابستگی اجتماعی زندگی کاری مباحث زیادی مطرح شده است. بدین ترتیب که نقش های سودمند اجتماعی سازمان و اثرات صدمات اجتماعی و فعالیت های آنان به گونه ای فزاینده جزو مسائل اصلی کارکنان شده است. بر همین اساس چنین برداشت می شود که سازمان هایی که مسئولیت اجتماعی خود را احساس نمی کنند موجبات حقیر شمردن ارزش کار و حرفه کارکنا نشان که مبنایی برای احساس نیاز عزت نفس آن ها است را فراهم می آورند. در عین حال میزان اعتماد نسبی مصرف کنندگان به محصول تولید شده، میزان تنوع محصول با قیمت رقابتی و کیفیت مناسب از دیگر مواردی هستند که بر این امر تاثیری مثبت دارند ( غلامی ، ۱۳۸۸ ، ص ۸۷ ).
ج) نظریه گانینگهام^[۵۴] و ابرل^[۵۵] در مورد کیفیت زندگی کاری
گانینگهام و ابرل به کیفیت زندگی کاری به عنوان ابزاری پیشرفته برای طراحی شغل توجه کرده اند بطوری که معتقدند از طریق آن میتوان بر بهره وری و کیفیت محصولات سازمان ، انگیزش و رضایتمندی شغلی کارکنان ، برآوردن نیاز به یادگیری، چالش، تنوع، مسئولیت پذیری و کسب موفقیت تاثیر گذاشت.
از نظر گانینگهام و ابرل کیفیت زندگی کاری دارای مجموعه ای از اصول نیست چون بر نیازهای تکنولوژیکی کارکنان در سیستم اجتماعی تاکید دارد. اساس کاربرد روش کیفیت زندگی کاری بر نیازهای سیستم اجتماعی _ فنی سازمان قرار گرفته است. مراحل اجرای برنامه های کیفیت زندگی کاری از نظر این دو بدین شرح می باشد:
تعریف نیاز برای تغییر ، کسب توافق میان مدیر و نیروی کار ، برگزاری کنفرانس تحقیق، تشکیل گروه های عملیاتی ، تحلیل سیستم اجتماعی ، تدوین فرضیات طراحی ،اجرا و ارزیابی.
از نظر این اندیشمندان مهمترین تکنیک های کیفیت زندگی کاری عبارتند از:
تغییرات سیستم های فنی ، تغییرات شغلی، مشارکت، مشاوره، تغییرات ساختاری، سیستم های پاداش، حقوق، برنامه های زمان بندی شده و فشرده تغییر، کارمندیابی و آموزش ، بازنگری قراردادها و مدیریت گروهی ( آدینه فر ، ۱۳۹۱).
۳٫۲٫۲٫ اهداف کیفیت زندگی کاری
می توان کیفیت زندگی کاری را همانند چیزی تصور نمود که بر چندین برنامه که در جهت ایجاد تغیییر در سازمان به اجراء در می آیند ، سایه می افکند . از تغییرات به وجود آمده در هر سازمان در نتیجه اجراء برنامه های کیفیت زندگی کاری اهدافی مد نظر است که دانشمندان و نظریه پردازان توسعه سازمانی ، اهداف حاصل شده از اجراء برنامه های کیفیت زندگی کاری را چنین بیان می نمایند :
گروهی هدف برنامه های کیفیت زندگی کاری را بهبود شرایط کاری و افزایش در اثر بخشی سازمان می دانند . گروهی دیگر هدف برنامه های کیفیت زندگی کاری را ایجاد سازمان هایی میدانند که هم در ارائه برنامه ها و خدماتی که ارزش آن به وسیله جامعه تعیین می شود موثرتر باشد وهم زمینه ای پاداش دهنده تر و تحریک کننده تر برای کارکنان به وجود آورد . هرچند برنامه های کیفیت زندگی کاری با یکدیگر تفاوت عمده دارند اما همه این برنامه ها یک هدف کلی دارند یعنی می خواهند ساختار سازمانی را ارگانیک ، پویا ، انسانی و در عین حال سازمان را مکانی جذاب تر و رضایت مندانه تر نمایند ( منقی ، خواجویی ، ۱۳۸۶ ).
دوتن از نویسندگان مدیریت منابع انسانی نیز ایجاد احساس مسئولیت در کارکنان ، افزایش رضایتمندی وخشنودی کارکنان از شغل ، ایجاد زمینه دخالت و مشارکت به کارکنان ، ایجاد واحترام واعتماد به کارکنان و بهبود عملکرد سازمان را از جمله اهداف عملیاتی کیفیت زندگی کاری به شمارمی آورند (دولان، شولر^[۵۶] ،۱۳۷۶ ، ص۳۵۱).
در برخی سازمانها هدف از برنامه های کیفیت زندگی کاری عبارتست از افزایش تعهد و اعتماد کارکنان ،حل مشکلات ، کمک به آنها به منظور افزایش  رضایت آنان و اثربخشی سازمان ، تعدادی از نویسندگان در مقاله ای تحت عنوان ” موج جدید کیفیت زندگی کاری ” موج جدید تیم های کیفیت زندگی کاری را شامل تیم هایی از کارکنان می دانند که اهداف مربوط به کار خویش را تعیین نموده اند و معیارهای تعیین چنین اهدافی را به شرح زیر می دانند :
۱-  بهبود روش انجام کار به گونه ای که مورد نظر مشتری ، نیروی کار و مدیر باشد .
۲- باعث ایجاد در آمد یا کاهش هزینه شود .
۳- باعث بهبود در ارائه خدمات به مشتری ( ارباب رجوع ) شود .
۴-روحیه کارتیمی را ارتقاء بخشد ( نجفی ، ۱۳۹۱ ).
۳٫۲٫ فرهنگ سازمانی
امروزه صاحبنظران مدیریت و مدیران اجرایی بر اهمیت و نقش بسزای فرهنگ سازمانی در راستای تحقق اهداف و پیشبرد امور سازمانها واقف بوده؛ بنابراین، درصدد شناسایی و نیز چگونگی به کارگیری روشهایی مفید جهت تقویت جنبه های مثبت آن هستند. به طور کلی میتوان گفت، یکی از مشکلاتی که بر سر راه مدیران سازمانها برای شناخت ابعاد فرهنگی وجود دارد، انتخاب چارچوب مفهومی یا مدلی جامع، درست و عمیق از فرهنگ سازمانی است ( زارعی متین و همکاران ، ۱۳۹۰ ، ص ۵۷ ).
فرهنگ سازمانی موضوعی است که به تازگی در دانش مدیریت و در قلمرو رفتار سازمانی راه یافته است. به دنبال نظریات و تحقیقات جدید در مدیریت، فرهنگ سازمانی دارای اهمیت روزافزونی شده و یکی از مباحث اصلی و کانونی مدیریت را تشکیل داده است. جمعیت‌شناسان، جامعه‌شناسان و اخیراً روان‌شناسان و حتی اقتصاددانان توجه خاصی به این مبحث نو و مهم در مدیریت مبذول داشته و در شناسایی نقش و اهمیت آن نظریه‌ها و تحقیقات زیادی را به‌وجود آورده و در حل مسائل و مشکلات مدیریت به کار گرفته‌اند. با بررسی که توسط گروهی از اندیشمندان علم مدیریت به عمل آمده فرهنگ سازمانی به‌عنوان یکی از مؤثرترین عوامل پیشرفت سازمانها شناخته شده است. به‌طوری‌که بسیاری از پژوهشگران معتقدند که یکی از دلایل موفقیت  ژاپن در صنعت و مدیریت توجه آنها به فرهنگ سازمانی است. فرهنگ سازمانی به‌عنوان مجموعه‌ای از باورها و ارزشهای مشترک بر رفتار و اندیشه اعضای سازمان اثر می‌گذارد و می‌توان نقطه شروعی برای حرکت و پویایی و یا مانعی در راه پیشرفت به شمار آید. فرهنگ سازمانی از اساسی‌ترین زمینه‌های تغییر و تحول در سازمان است نظر به اینکه برنامه‌های جدید تحول بیشتر به تحول بنیادی سازمانی نگاه می‌کند از این‌رو هدف این برنامه‌ها تغییر و تحول فرهنگ سازمان به‌عنوان زیربنا به بستر تحول است ( زارعی ، ۱۳۸۶ ).
برای روشن شدن مفهوم فرهنگ سازمانی ابتدا به معنی فرهنگ می پردازیم :
فرهنگ عبارت است از ارزشهایی که اعضای یک گروه معین دارند ، هنجارهایی که از آن پیروی میکنند ، و کالاهای مادی که تولید می کنند . فرهنگ را می توان به لحاظ مفهومی از جامعه متمایز کرد ، اما ارتباط بسیار نزدیکی بین این مفاهیم وجود دارد . فرهنگ به شیوه زندگی اعضای یک جامعه معین ، عادات و رسوم آنها ، همراه با کالاهای مادی که تولید میکنند ، مربوط است (گیدنز ^[۵۷]، ۱۳۸۳ ، ص ۵۶ ).
سنتها ، ارزشها ، شیوه زندگی و سایر ویژگیهای اجتماعی که به آن تعلق داریم ، فرهنگ را تشکیل می دهند ( گنجی ، ۱۳۸۲ ، ص ۲۳۴ ).
فرهنگ الگویی از مفروضات مشترک است که گروه فرا می گیرد، به طوری که مشکلات انطباق پذیری خارجی و هماهنگی داخلی گروه را حل می کند، و به سبب عملکرد و تأثیر مثبتش معتبر دانسته می شود واز این جهت به مثابه روش صحیح ادراک ، تفکر واحساس در خصوص آن مشکلات گروه، به اعضای جدید آموزش و یاد داده می شود ( شاین^[۵۸] ، ۱۳۸۳ ، ص ۳۰ ).
فرهنگ به منزله ی یک مفهوم، سابقه مشخص و طولانی دارد ، افراد عادی این مفهوم را به مثابه کلمه ای برای نشان دادن فرهیختگی مورد استفاده قرار داده اند . مانند وقتی که می گوییم شخصی خیلی با فرهنگ است. این کلمه از سوی مردم شناسان برای اشاره به آداب و رسوم اجتماعات گوناگون به کار گرفته شده است بیشتر مردم از چیستی فرهنگ درکی ضمنی دارند. اما درتعریف انتزاعی آن با مشکل مواجه هستند . در مورد این که فرهنگ چیست نظرات کاملاً متفاوتی وجود دارد صاحبنظران گوناگون تعاریف متفاوتی از فرهنگ را بیان می کنند. برای نمونه ساترلند^[۵۹] و وودوارد^[۶۰] اشاره می کنند که فرهنگ شامل هر آن چیزی است که بتوان از منبعی به منبع دیگر منتقل شود ، یعنی همان میراث اجتماعی و کلیت جامعی که شامل دانش، دین، هنر، اخلاقیات، قانون، فنون ابزارسازی و کاربرد آن ها و روش فرارساندن آن ها بیان می شود ( عسکریان ، ۱۳۸۸ ، ص ۱۰۳ ).
هم چنین شاین^[۶۱] در تعریف فرهنگ می گوید : فرهنگ الگویی از مفروضات مشترک است که گروه فرا می گیرد به طوری که مشکلات انطباق پذیری خارجی و هماهنگی داخلی آن را حل می کند و به سبب عملکرد و تاثیر خویش معتبر دانسته می شود و از این جهت به مثابه روش صحیح ادراک در خصوص آن مشکلات به اعضای جدید گروه آموزش یاد داده می شود ( شاین ، ۱۳۸۳ ، ص ۳۰ ).
در سازمانهایی که از آن به عنوان مجموعه های انسانی یاد شد دارای رفتارهایی هستند که این رفتارها ، رفتارهای غالب در سازمان است و به عنوان فرهنگ سازمانی از آن یاد می شود .
فرهنگ سازمانی موضوعی است که به‌تازگی در دانش مدیریت و در قلمرو رفتار سازمانی راه یافته است. فرهنگ از دیرباز برای شرح کیفیت زندگی جامعه انسانی به کار برده می‌شود. ولی درباره فرهنگ سازمانی آنچه مربوط به کار و رفتار مردمان در سازمان است کمتر سخن گفته شده است. از ترکیب دو واژه فرهنگ و سازمان اندیشه‌ای تازه پدید آمده است که هیچ‌یک از آن دو واژه این اندیشه را در بر ندارد. سازمان یک استعاره برای نظم و تربیت است درحالی‌که عناصر فرهنگ نه منظم هستند و نه با نظم. فرهنگ کمک می‌کند تا درباره چیزی جدای از مسائل فنی در سازمان سخن گفته شود و باعث می‌شود نوعی از روان همراه با نوعی رمز و راز پدید آید. بنابراین می‌توان گفت فرهنگ در یک سازمان مانند شخصیت در یک انسان است. فرهنگ سازمانی پدیده‌ای است که در سازمان است و همه اعضاء اتفاق نظر دارند که یک دست ناپیدا افراد را در جهت نوعی رفتار نا مرئی هدایت می‌کند. شناخت و درک چیزی که فرهنگ سازمان را می‌سازد، شیوه ایجاد و دوام آن به ما کمک می‌کند تا بهتر بتوانیم رفتار افراد در سازمان را توجیه کنیم ( زارعی ، ۱۳۸۶ ).

دین، عبارتی عام‌تر از مذهب است و غالباً منظور از آن اسلام است، وقتی می‌گوییم فلان اعتقاد جزء اصول دین است، لازمه این گفتار این است که حتماً باید بگوییم منکر این اصل خارج از دین اسلام و کافر فقهی است. و اینکه ما بگوییم مثلاً امامت از اصول دین است ولی منکر آن خارج از دین نیست، بلکه خارج از ایمان است، ظاهراً کلامی متناقض است. فلذا ظاهر کلام این بزرگان که هم اصل دین بودن امامت را پذیرفته‌اند و هم عدم خروج از اسلام را قبول کرده‌اند، پذیرفتنی نیست؛ مگر اینکه بگوییم «چون دین حق و اسلام واقعی، تشیع است لذا وقتی تعبیر می‌آورند به اینکه امامت اصل دین است، منظورشان اصل بودن برای دین واقعی است. اما وقتی می‌گویند منکر امامت خارج از دین نیست، منظورشان اسلام در مقابل ایمان است که بر طبق ظاهر مردم حکم می‌کند». با این بیان هم جمع بین کلمات فقها درست می‌شود، هم جمع بین فتاوا و روایات درست می‌شود، هم معلوم می‌گردد که نظر قدمای شیعه و نظر متأخران شیعه (که می‌گویند امامت از اصول مذهب یا ایمان است) یکسان است و اختلاف در تعبیر است.

حکم کافر که در احکام شرعی بر مخالفان جاری شده، احکامی است که در آن ایمان شرط شده نه اسلام؛ لذا مخالفان را در ردیف کفار قرار داده‌اند؛ مثلاً در وجوب غسل میت و تجهیز آن، لازم است میت مؤمن باشد،^[۱۴۹] یا در ادای زکات لازم است، فقیر مؤمن باشد ـ چنان‌که علامه در منتهی^[۱۵۰] و در کلام شیخ مفید و شیخ طوسی در التهذیب اشاره کرده است ـ یا در جواز غیبت عامه، در این موارد و امثال اینها، مخالفان در ردیف کفار قرار می‌گیرند، نه به این دلیل که کافر خارج از اسلام هستند، بلکه به این دلیل که خارج از ایمان هستند. فلذا این کلمات دلالت بر تکفیر فقهی نمی‌کنند. بنابر این لازمه تلقى امامت به مثابه اصلى از اصول دین، خروج اکثر فرق اسلامى از حوزه اسلام و دین است؛ در حالى که این لازم، پذیرفتنى نیست.^[۱۵۱] براى حل این معضل، راه‌حل‏هایى ارائه شده است، از جمله:
الف. اصول اسلام و اصول ایمان‏
برخى دیگر کوشیده‏اند با فرق گذاشتن میان اصول اسلام و اصول ایمان، به پاسخ مسئله دست یابند و گفته‌اند: آنچه ملاک اسلام و کفر است، اصول اسلام است، نه اصول ایمان. بنابراین، چون مخالفان امامت، اصول اسلام را باور دارند، مسلمان‌اند.^[۱۵۲]
ب. اصول دین و اصول مذهب‏:
برخی گفته‌اند اصول اعتقادى به دو دسته تقسیم مى‏شود؛ اصول دین و اصول مذهب. بنابراین، انکار امامت، انکار اصلى از اصول یک مذهب خاص (شیعه) است و انکار چنین اصلى، موجب کفر نمى‏شود.
این راه ‌حل ‌ها در حقیقت یک راه‌حل، با عبارات مختلف است، کسانى هم که امامت را از اصول مذهب انگاشته‏اند، روایاتى را که دال بر کفر مخالفان امامت است، حمل بر کفر مقابل ایمان کرده‏اند، و این بیانگر آن است که امامت از منظر آنان از اصول ایمان است. عده‏اى از متفکران معاصر امامیّه نیز امامت را از اصول مذهب مى‏دانند، از جمله: شیخ محمدحسین کاشف‌الغطاء،^[۱۵۳]علامه امینى،^[۱۵۴] مرتضی مطهرى،^[۱۵۵] امام خمینى^[۱۵۶] و … چنان‌که ملاحظه می‌شود، این بزرگان در حقیقت، امامت را جزء مقوم ایمان می‌دانند، نه جزء مقوم اسلام، و این همان مطلبی است که قدمای شیعه بر آن تأکید دارند و فرقی بین اقوال معاصران و قدما در اصل بودن امامت نیست و اختلاف در تعبیر است. ولی مسئله قابل توجه این است که، تعبیر به اصل مذهب بودن، به نوعی تداعی کم‌اهمیت بودن امامت نسبت به دیگر عقاید را به همراه دارد، در حالی که در روایات اهل‌بیت (علیهم السلام)، اعتقاد به امامت رکن توحید و شرط قبولی توحید بیان شده است و بدون اعتقاد به امامت، توحید نیز نجات‌بخش نیست؛^[۱۵۷] و رسالت پیامبر خدا(ص) بدون ابلاغ امر امامت انجام نمی‌گیرد.^[۱۵۸] لذا به نظر می‌رسد بهتر است از تعبیر «اصول مذهب» استفاده نکنیم، بلکه از تعبیر «اصل ایمان» بودن بهره ببریم، چنان‌که در آیه ۱۴ سوره حجرات به آن اشاره شده و در روایات متعدد اهل‌بیت(علیهم السلام) هم از همین تعبیر استفاده شده است.^[۱۵۹]
کسانی از مخالفان امامت که با عناد و دشمنی آن را انکار نمی‌کنند، از نظر حکم شرعی مسلمان هستند و در حکم عقاب اخروی، با گروه اول یکسان نیستند، مخصوصاً کسانی که قدرت دست‌یابی به حق را ندارند؛ چنان‌که در روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) بر این مسئله تأکید شده است. حضرت علی(ع) در جواب اشعث بن‌قیس که به آن حضرت اعتراضاً گفت: «سوگند به خدا اگر حقیقت امر این است که تو مى‏گویى پس تمام امّت غیر از تو و غیر از شیعیان تو باید از اهل هلاک و دوزخ باشند!» فرمود: «سوگند به خدا اى فرزند قیس! همین‌طور که گفتم حقّ با من است، لکن‏ از امّت هلاک نمى‏شوند مگر دشمنان و مکابران و معاندان و منکران، و امّا آن کسانى که تمسّک به توحید خدا کرده، و به محمّد و اسلام اقرار آورده‏اند، و از ملّت اسلام خارج نشده‌اند، و دشمنان و ستمگران را علیه ما تحریک نکرده‏اند، و با ما بناى عداوت و دشمنى نگذارده‏اند، لکن در حقانیّت خلافت ما شکّ کرده و اهل خلافت و ولایت را نشناخته‏اند، نه به ولایت ما اقرار کرده و نه به عداوت با ما برخاسته‏اند، این گروه مسلمانان مستضعف‏اند که باید رحمت خدا را درباره آنان امید داشت، و از گناهان آنان ترسید».^[۱۶۰]
بنابر این طبق روایات اهل‌بیت(علیهم السلام)، مخالفان امامت، اگر ناصبی یا محارب باشند، و یا با علم به حقانیت امامت، از روی عناد آن را انکار کنند، کافر خارج عن الاسلام هستند، اما اگر مخالفت آنها از هر یک از این سه طریق نباشد بلکه از روی جهل مبتلا به انحراف باشند، مسلمان هستند، ولی مؤمن نیستند، و به خاطر قصور در تحقیق در آخرت عقاب می‌شوند. اما اگر افرادی جزء مستضعفان باشند، که امکان تحقیق ندارند، یا تحقیق کنند و به حق نرسند، اینها در این دنیا در حکم مسلمان هستند، و در آخرت حکم مخصوص خود را دارند. نظر علمای شیعه از قدما و متأخران بر همین اساس است، و در مواردی که حکم به کفر عموم مخالفان کرده‌اند، منظورشان کفر در مقابل ایمان است. لذا شیعه با تکفیر مسلمانان همیشه مخالف بوده است.
گفتار چهارم: نتیجه گیری فصل اول
مذاهب اسلامى اعم از شیعه و اهل سنت، بر این عقیده‏اند که عمل، خارج از ایمان است و ایمان به‏معنى تصدیق قلبى و اقرار به زبان است. نتیجه‏ى چنین برداشتى، این واقعیت است که مرتکب گناه- حتى گناه کبیره- چنان‏چه به قلب و زبان ایمان داشته باشد، کافر نیست و نمى‏توان حکم کافر را بر وى جارى ساخت ایمان، هرچند تصدیق به قلب و اقرار به زبان است، مراتب و درجات گوناگونى دارد و همین عامل نقش اساسى در سرنوشت و سعادت انسان ایفا مى‏کند. انسان هرچه بیش‏تر درجات ایمان را طى کند و از نردبان یقین و تصدیق بالاتر رود، سعادتمندتر خواهد شد. قرآن درباره‏ى مراتب و درجات ایمان مى‏فرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَعَ إِیمَانِهِمْ»؛^[۱۶۱] «اوست که آرامش را بر دل‏هاى مؤمنان نازل کرد، تا ایمانى بر ایمانشان بیفزاید».انَمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ؛^[۱۶۲]
مؤمنان راستین فقط کسانى‏اند که وقتى خدا نزدشان یاد شود، دل‏هایشان مى‏ترسد، و هنگامى که آیات او بر آنان تلاوت گردد، بر ایمانشان مى‏افزاید، و در کارها و برنامه‏ها، تنها بر پروردگارشان توکل مى‏کنند.
با نگاهى به آیات قرآن و احادیث، مشاهده مى‏شود که آن‏چه مراتب ایمان را مى‏سازد و موجب رشد و تعالى انسان مى‏شود، استحکام ایمان در قلب، و مواظبت و ممارست در اعمال است. هرچه قلب از یقین مستحکم‏تر و قدرتمندترى برخوردار باشد، مرتبه و درجه‏ى ایمان، بالاتر خواهد بود. قرآن مى‏فرماید:
ثُمَّ کَلّا سوْف تَعْلَمُونَ کَلّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ لَترَوُنَّ الجَحِیمَ ثُمَّ لَترَوُنهَا عَینَ الْیَقِینِ؛^[۱۶۳]
باز چنان نیست که شما مى‏پندارید. به‏زودى خواهید دانست، چنان نیست که شما گمان مى‏کنید. اگر شما (به آخرت) علم‏الیقین داشتید،‏ مراتب یقین، نقش مهمى در درجات ایمان دارد. هرچه یقین قلبى بیش‏تر باشد، انسان مى‏تواند به درجات بالاترى دست یابد. یقین، خود داراى سه مرحله یا سه درجه است:
۱- علم‏الیقین: علمى که در آن، انسان از دلایل مختلف، به چیزى ایمان آورد؛ مانند کسى که با مشاهده‏ى دود، به وجود آتش ایمان پیدا مى‏کند.
۲- عین‏الیقین: مرتبه‏اى که در آن، انسان به درجه‏ى مشاهده مى‏رسد و با چشم خود، مثلًا آتش را مشاهده مى‏کند.
۳- حق‏الیقین: بالاترین مرتبه‏ى یقین است. انسان در این مرتبه، همانند کسى است که وارد آتش شده و سوزش آن را لمس کند و به صفات آتش متصف گردد.^[۱۶۴] مرحله‏ى نخست یقین، جنبه‏ى عمومى دارد؛ مرحله‏ى دوم، براى پرهیزگاران؛ و مرحله‏ى سوم، مخصوص خاصان و مقربان است.
به پیامبر گرامى اسلام (ص) عرض شد: شنیده‏ایم برخى از یاران عیسى روى آب راه مى‏رفتند؟! حضرت فرمود:«لو کان یقینه اشدّ من ذلک لمشى على الهواء»؛
«اگر یقینش از آن محکم‏تر بود، بر هوا راه مى رفت!»^[۱۶۵]
مرحوم علامه طباطبایى پس از ذکر این حدیث مى‏افزاید:
ایمان به‏منزله‏ى نردبانى است که ده پله دارد و باید پله‏به‏پله از آن بالا رفت. کسى که در پله‏ى دوم قرار دارد، به آن که در پله‏ى اول است، نباید بگوید: تو ایمان ندارى. همین‏طور کسى که در پله‏ى بالاتر تا پله‏ى دهم قرار دارد، نباید افراد پایین‏تر از خود را بى‏ایمان بداند …. پس اگر کسى در مرحله‏ى پایین‏ترى از ایمان است، او را با آرامى و نرمى به درجه‏ى ایمان خود بکشانید و چیزى که توانایى آن را ندارد به او تحمیل نکنید که موجب شکست او خواهد شد؛ چراکه هرکس مؤمنى را کوچک کند، لازم است براى اصلاح و جبران شکست او اقدام نماید.^[۱۶۶] در برخى از روایات نیز اصحاب پیامبر گرامى اسلام (ص) از نظر ایمان درجه‏بندى شده‏اند؛ چنان‏که گفته‏اند: «مقداد» در پله‏ى هشتم ایمان، «ابوذر» در پله‏ى نهم و «سلمان فارسى» در پله‏ى دهم قرار داشتند.^[۱۶۷]
فصل دوم: اقدامات گروه های تکفیری در منظر اسناد بین المللی و مسئولیت های مترتب بر آن
در طول تاریخ وصف خشونت جنگ با ماهیت جنگ ملازمه و ارتباط مستقیمی داشته است. در جنگ، طرف پیروز میدان، تمامی آنچه که از دشمن شکست خورده به جا مانده، در مالکیت خود قرار می داد. نحوه برخورد طرف پیروز جنگ غالباً بسته به نوع اراده وی متغیر بود. به عبارت دیگر او می توانست کلیه غنایم (کودکان و زنان نیز شامل غنایم می شدند) را رها کند یا بکشد یا در مالکیت خود قرار دهد و در بازار برده فروشان، خرید و فروش نماید. به عبارت دیگر در ابتدا هیچگونه محدودیتی برای طرف پیروز جنگ در خصوص نحوه رفتار با اموال، افراد اسیر بویژه زنان، کودکان و سالخوردگان وجود نداشت. شاید بتوان گفت نبرد «سولفورینو»^[۱۶۸] که در شمال ایتالیا که در سال ۱۸۵۹ در جریان بود؛ به عنوان نقطه عطف اولیه الزام طرفین جنگ به رعایت حقوق جنگ نامگذاری نمود.
۲۴ ژوئن ۱۸۵۹، جنگی میان ارتش های اتریش، فرانسه و ساردینا آغاز شد که به دلیل فقدان امکانات مناسب امدادی و پزشکی، بیش از چهل هزار مرده یا در حال مرگ، در صحنه نبرد، به حال خود رها شده بودند. «هانری دونانت»^[۱۶۹] یک تاجر اهل ژنو که شاهد قتل عام و نبود امکانات مناسب جهت یاری رساندن به مجروحین بود، پس از بازگشت خود به ژنو در سال ۱۸۶۲، کتابی را به نام خاطرات «سولفورینو»^[۱۷۰] به چاپ رساند (این کتاب به عنوان یکی از اسناد سازمان صلیب سرخ جهانی؛ بارها به چاپ رسیده است)^[۱۷۱]. روایت دقیق و همراه با عطوفت دونانت وی را به سمت طرح دو پیشنهاد اصلی و مهم سوق داد. او در ابتدا از دولت ها برای ایجاد پاره ای اصول بین المللی در قالب تصویب کنوانسیون غیر قابل نقض دعوت به عمل آورد و در گام بعدی، او پیشنهاد ایجاد یک انجمن ملی جهت تهیه و آماده سازی لوازم و پرسنل مورد نیاز در زمان جنگ جهت کمک به زخمیان و بیماران را ارائه داد.
کنوانسیون ۱۸۶۴ ژنو در مورد «بهبود شرایط زخمی شدگان نیروهای نظامی در صحنه نبرد»^[۱۷۲] که در همان کنفرانس تصویب شد.
با شروع یافتن جنگ جهانی دوم و قتل عام هزاران نفر و نقض حقوق اساسی انسان ها از جمله اسیران جنگی دولت ها را به سمت پیش بینی مقرراتی برای حفظ حقوق انسان ها پیش برد و در سال ۱۹۴۹ با تصویب چهار کنوانسیون ژنو، راه را برای رعایت هرچه بیشتر حقوق افراد اعم از نظامی و غیرنظامی در فاصله جنگ و پس از آن هموار ساخت. کنوانسیون های ژنو متمرکز بر حمایت نظامیان زخمی، بیمار و اسیران جنگی و غیرنظامیان است.
آنچه که ذکر شد تنها بخشی از تلاش های دولت ها و کشورها در حفظ حقوق طرفین جنگ می باشد. در این بخش تلاش بر آن است تا اقدامات گروه های تکفیری در مناطق و سرزمین های تحت سلطه را با تکیه بر مقررات و اسناد بین الملل عملکرد و مورد بررسی قرار دهیم. لذا این فصل را با نام «اقدامات گروه های تکفیری در منظر اسناد بین المللی و مسئولیت های مترتب بر آن» نام نهادم تا با تقسیم آن در دو بخش جهت رسیدن به پاسخ فرضیات مطروحه رساله خویش؛ به صورت موشکافانه ای این فصل را پی گیرم. بخش اول از فصل دوم به بررسی اقدامات گروه های تکفیری در منظر اسناد بین المللی اختصاص دارد در این بخش با تکیه بر کنوانسیون ها و توافقات بین المللی، عملکرد گروه های تکفیری از دریچه اسناد بین المللی مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش دوم از این فصل، مسئولیت های بین المللی مترتب بر عملکرد تکفیریان و کشورهای حامی آنان مورد کنکاش قرار خواهد گرفت.
بخش اول: اقدامات گروه های تکفیری در منظر اسناد بین المللی
توصیف ماهیت حقوقی گروه هایی تکفیری تا حدی پیچیده است. گروه های تکفیری در مناطق تحت سلطه خود با انگیزه ایجاد هراس در بین مردم منطقه جهت شکستن جبهه های مقاومت و مغلوب کردن دشمن اقداماتی را تحت عنوان اجرای مجازات های اسلامی، از بین بردن نمادهای کفر و شرک و … دست به ارتکاب اعمالی زده اند که می تواند از مصادیق جنایات علیه بشریت باشد.
جنایات علیه بشریت یکی از شنیع ترین جرایم بین المللی است که با به وجود آمدن مباحث جدیدی چون حقوق کیفری، تاسیس دادگاه های کیفری بین المللی و الحاق تعداد زیادی از کشورها به اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی مطرح شده است. اهمیت بحث جنایات علیه بشریت این است که به عنوان جرایم مقدماتی و زمینه ساز جرایم علیه صلح و یا جنایات جنگی محسوب می شوند.
اصل حقوق بشر دوستانه قدمت ۷۰۰۰ ساله دارد. این مقررات در طول ایام گسترش یافته و نقض برخی از آن ها جنایات علیه بشریت محسوب می شود این جنایات در ابتدا بخشی از جنایات جنگی راتشکیل می دادند اما بعد از گذشت سال ها به وسیله معاهدات بین دولت ها، عرف بین المللی، اصول کلی حقوقی و نوشته های علمای حقوق مشخص تر شدند.
با پایان قرن ۱۹ میلادی جرایم علیه بشریت به معاهدات بین المللی راه یافت. در قوانین لاهه ۱۹۰۷- ۱۸۹۹ که راجع به قوانین و عرف جنگ های زمینی است؛ از اصطلاح قوانین بشری استفاده شده است قبل از منشورنورنبرگ این اولین استفاده از اصطلاح جرایم علیه بشریت است .مقررات کنوانسیون لاهه این نکته را تاکید می کند که حق طرف های جنگ در انتخاب ابزار و شیوه های جنگ نامحدود نیست .
در مورد جنایات علیه بشریت این نکته حایز اهمیت است که این جنایات علیه انسانیت بوده و برخی اصول کلی را نقض می کند و موجب نگرانی جامعه بین المللی می شود این جرایم دارای موارد بی شماری است که در منشورها و اساس نامه های مختلف از آن نام برده است.
اولین استفاده تخصصی از اصطلاح جنایات علیه بشریت در منشور نورنبرگ بود بند ۳ ماده ۶ این منشور که شامل مواردی از جمله قتل عمدی؛ ریشه کن کردن، به بردگی گرفتن ،تبعید، یا هر عمل غیر انسانی دیگر که علیه مردم غیر نظامی قبل از جنگ یا در حین جنگ ارتکاب یافته باشد و یا تعقیب و آزار افراد به دلایل سیاسی، نژادی یا مذهبی در اجرا یا در ارتباط با یکی از جرایم مشمول صلاحیت دادگاه می باشد. در سال ۱۹۴۵ در قانون شماره ۱۰ شورای کنترل یک سری موارد را به جنایات علیه بشریت اضافه کرد.
جنایات علیه بشریت در ۳ سطح مطرح می شود:
۱- سطح داخلی: برخی آن را با توجه به اهمیتشان در قانون داخلی وارد کرده اند.
۲- منطقه ای: بر اساس کنوانسیون ها ی ارتقای حقوق بشر میان قاره ای یا منطقه ای منعقد گردیده مثل کنوانسیون های اروپایی، آمریکایی، افریقایی حقوق بشر.
۳- در سطح بین المللی : که محور بحث ما می باشد .
این جنایات امروزه ریشه عرفی دارد و در زمره قواعد آمره است و جز تعهدات الزام آور دولت ها نسبت به یکدیگر شمرده می شود. ویژگی های جنایات علیه بشریت را می توان در اسناد دادگاه های کیفری بین المللی یا کیفری موقت (یوگسلاوی و رواندا) دادگاه بین المللی کیفری دایمی(icc) به تفصیل پیدا کرد . موارد و مصادیق جنایت علیه بشریت در ادامه به تفصیل، تشریح خواهد شد.
مبحث اول: اهداف غیر نظامی
مقررات بین المللی از طرفین مخاصمه می خواهد بین اهداف نظامی و غیر نظامی قائل به تفکیک باشند به عبارت دیگر طرفین به هیچ عنوان حق ندارند برای ایجاد فشار روحی به نظامیان طرف مقابل با هدف گرفتن اماکن مسکونی و خالی از وجود نظامیان، در تخریب روحیه نظامیان طرف خصم لطمه وارد نمایند. در ماده ۲۲ مقررات لاهه^[۱۷۳] اشاره شده است: «حق متخاصمین برای توسل به وسایل ایراد جراحت به دشمن، نامحدود نیست».^[۱۷۴] بر اساس ماده ۵۰ پروتکل اول الحاقی، غیر نظامی فردی است که رزمنده نباشد. در اسناد بین المللی اصل بر غیر نظامی بودن افراد است مگر این که بتوان خلاف آن را به اثبات رساند و این به عنوان قاعده اساسی در تمییز بین افراد نظامی و غیر نظامی مطرح است به عبارت دیگر در موارد وجود شک یا تردید در خصوص انطباق نظامی یا غیر نظامی بودن فرد یا افراد؛ می بایست اصل را بر غیر نظامی بودن بنا نهیم و در صورت ادعای نظامی بودن می بایست خلاف آن را اثبات کنیم که این موضوع در ماده ۵۰ پروتکل اول الحاقی^[۱۷۵] به این شرح بیان شده است:«در صورتی که در مورد این که فرد نظامی محسوب می شود یا خیر شکی بروز کرد؛ فرد مذکور غیرنظامی محسوب می شود».
همچنین هیچ عذری از طرف خصم دائر بر هدف قرار دادن غیر نظامی ها پذیرفته نیست به عبارت دیگر ماده ۴۸ پروتکل اول الحاقی بیان می دارد« … طرف مخاصمه در همه زمان ها می بایست میان جمعیت غیر نظامی و رزمنده و اهداف غیرنظامی و نظامی قائل به تفکیک باشد» و برابر بند ۳ ماده ۵۰ پروتکل اول الحاقی «حضور افرادی در میان جمعیت غیر نظامی که داخل در تعریف غیرنظامیان نمی شود، آن جمعیت را از خصوصیت غیرنظامی بودنشان محروم نمی نماید». همانگونه که مشاهده می شود در هیچ حالتی نمی توانند جمعیت غیرنظامی یا اهداف غیر نظامی (بیمارستان ها، مدارس، داروخانه ها و …) را مورد هدف قرار دهند حتی در فرضی که عده ای رزمنده و نظامی در بین جمعیت حاضر باشد. چنانچه طرف خصم به جمعیت ها و اهداف غیر نظامی حمله نماید، می تواند از مصادیق جنایت جنگی^[۱۷۶] تلقی گردد.^[۱۷۷]
در برخی مواقع افراد نظامی نیز از مصونیت های افراد غیر نظامی برخوردار می گردند. به عنوان مثال ماده ۴۱ پروتکل اول الحاقی، اشخاص نظامی که به عنوان فرد خارج شده از خصم تلقی گردد از مصونیت افراد غیر نظامی برخوردار می شوند. که این خارج شدن از خصم می تواند به صورت: الف- اسیر شدن در دست نیروهای دشمن باشد ب- به طور روشن قصد خود را مبنی بر تسلیم شدن بیان نماید ج- درحال بیهوشی و یا به دلیل جراحت یا بیماری قادر به دفاع از خود نباشد.
کشتن و قتل غیرنظامیان در سطح بین المللی وقتی مطرح می شود، صرفاً مراد ازهاق مستقیم روح نیست بلکه موارد غیر مستقیم ازهاق روح را هم شامل می شود مثلاً ایجاد شرایط ناگواری توسط دولت ها برای هلاکت اسرای جنگی.
اگرچه همانگونه که در بالا اشاره شد که مراد از قتل صرفاً ازهاق نفس نیست بلکه ایجاد شرایط ناگوار برای اسرای جنگی نیز می توان از مصادیق قتل برشمرد ولیکن چنانچه قتل را ازهاق نفس بدانیم؛ بر اساس گزارشات سازمان ملل متحد و دیده بان حقوق بشر^[۱۷۸] در کشور سوریه؛ در سال ۲۰۱۴ تعداد ۱۰۱۸۷ غیرنظامی سوری کشته و تعداد ۱۶۹۷۳ نفر مجروح گردیده است که در مجموع ۲۷۱۶۰ نفر غیرنظامی مورد هدف تکفیریان قرار گرفته اند و آمارها حاکی از آن است که تنها در ماه آپریل سال ۲۰۱۵ تعداد ۵۳۵ غیر نظامی کشته و تعداد ۱۴۵۶ نفرمجروح شده اند. این در حالی است که سازمان ملل تاکید می کند با توجه به امکان تشدید گرفتن سرعت تسلط داعش به سرزمین های طرف خصم، آمار قربانیان رو به افزایش خواهد بود.

این مدل نه برای توصیف ε_۱ و نه ε_۲ در فرکانس‌های بالا مناسب نیست و در مورد طلا، اعتبار آن پیش از این در مرز بین مرئی و مادون قرمز نزدیک از دست رفته بود. ما این مقایسه بین مدل درود و واکنش دی‌الکتریک فلزات را با موارد طلا و نقره محدود می‌کنیم. فلزاتی که مهم‌ترین فلزات برای مطالعه‌ی پلاسمونیک در ناحیه‌ی مرئی و مادون قرمز نزدیک هستند. در بالای کناره‌ی باند مربوط به آن‌ها، فوتون‌ها در انتقالات میان باندی القایی که در آن الکترون‌ها از باند پر شده زیر سطح فرمی به باندهای بالاتر برانگیخته می‌شوند، بسیار مؤثر می‌باشند، از لحاظ فرض علمی، این‌ها می‌توانند با بهره گرفتن از روش مشابهی که برای انتقالات مستقیم باند در نیم‌رساناها مورد استفاده قرار می‌گیرند، توصیف شوند]۲۷[.

برای اهداف عملی، یک مزیت بزرگ مدل درود آن است که می‌تواند به سادگی در دامنه‌های زمانی بر اساس حلال‌های عددی برای معادلات ماکسول مشارکت کند. عدم کفایت آن در توصیف ویژگی‌های اپتیکی طلا و نقره در فرکانس‌های مرئی می‌تواند با جایگزینی معادله‌ی ۱۶-۲ با معادله‌ی زیر برطرف گردد:
(۳۴-۲)
بنابراین، انتقالات میان باندی، با کمک تصویر کلاسیک یک الکترون محدود با فرکانس تشدید ω_۰ توصیف می‌گردد و معادله‌ی (۱۳-۲) می‌تواند برای محاسبه‌ی قطبش حاصل، مورد استفاده قرار گیرد. تذکر می‌دهیم که تعدادی از معادلات با این شکل، می‌باید به طور دقیق بر حسب مدل (ω)ε برای فلزات نجیب حل گردند. (که هر کدام دارای سهم جداگانه در قطبش کلی است). هر کدام از این معادلات، منجر به یک عبارت نوسان‌گر لورنتز به شکل  به الکترون آزاد نتیجه شده از معادله‌ی ۲۰-۲ اضافه می‌گردد]۲۵[ و ]۲۷[.
۲-۹- پلاریتون‌های پلاسمون سطحی در فصل مشترک فلز و عایق
پلاریتون‌های پلاسمون سطحی، برانگیختگی‌های الکترومغناطیسی‌ای هستند که در سطح مشترک بین یک رسانا و یک عایق، که به صورت ناپایدار در راستای عمودی محدود شده‌اند، انتشار می‌یابند. این امواج سطحی الکترومغناطیسی از طریق جفت‌شدگی میدان‌های الکترومغناطیسی با ارتعاشات پلاسمای الکترون عایق به وجود می‌آیند. به منظور بررسی ویژگی‌های فیزیکی پلاریتون‌های پلاسمون سطحی (SPPs) می‌بایست برای سطح مشترک بین یک رسانا و یک عایق معادلات ماکسول (۱-۲) را اعمال کنیم.
۲-۱۰- معادله‌ی موج
برای ارائه روشن‌تر بحث، بهتر است معادلات ماکسول را به شکل عمومی قابل کاربرد برای هدایت امواج الکترومغناطیسی به نام معادلات موج قالب‌بندی کنیم. همان‌طور که پیش از این بیان شد، در غیاب بار الکتریکی خارجی و چگالی‌های جریان معادلات (۱-۲d , 1-2c) می‌توانند به صورت زیر با یکدیگر ترکیب گردند:
(۳۵-۲)
با بهره گرفتن از  و هم‌چنین  و یادآوری آن که به خاطر عدم حضور محرک خارجی  است پس معادله‌ی (۳۵-۲) می‌تواند به صورت زیر بازنویسی شود:
(۳۶-۲)
برای متغیر ناچیز پروفایل دی‌الکتریک  بر فواصل نزدیک به مرتبه‌ی یک طول موج اپتیکی، معادله‌ی (۳۶-۲) برای معادله‌ی مرکزی نظریه موج الکترومغناطیسی به صورت زیر ساده‌نویسی می‌شود:
(۳۷-۲)
برای این که معادله‌ی (۳۷-۲) به یک شکل مناسب برای توصیف امواج منتشر شده‌ی محدود تبدیل گردد می‌بایست دو گام را در نظر بگیریم.
در گام نخست، به صورت کلی، یک وابستگی زمانی هارمونیک  برای میدان الکتریکی فرض می‌کنیم. با قرار دادن آن در (۳۷-۲) خواهیم داشت:
(۳۸-۲)
که در آن  بردار موج، موج انتشار یافته در خلاء است. معادله‌ی (۳۸-۲) به نام معادله‌ی هلمهوتز معروف است. در گام بعدی می‌باید هندسه‌ی انتشار را معین کنیم. برای ساده‌سازی، یک مسئله تک بعدی را فرض کنید که ε فقط به یک مختصات فضایی وابسته است. به طور خاص امواجی که در امتداد راستای x سیستم مختصات دکارتی انتشار می‌یابند و هیچ تغییر فضایی در جهت عمود در راستای y را نشان نمی‌دهند؛‌ بنابراین (z)ε=ε است. با اعمال آن به مسائل سطح الکترومغناطیسی صفحه z=0 بر سطح مشترک نگه‌دارنده‌ی امواج انتشاری منطبق شده که می‌تواند اکنون به صورت  توصیف گردد. پارامتر مختلط k_x=β ، ثابت انتشار امواج انتقالی بوده و متناظر با مؤلفه‌ی بردار موج در راستای انتشار است. با قرار دادن این عبارت در معادله‌ی (۳۸-۲) فرم مطلوب معادله‌ی موج بدین صورت به دست می‌آید:
(۳۹-۲)
مسلماً یک معادله‌ی مشابه برای میدان مغناطیسی H وجود دارد.
معادله‌ی (۳۹-۲) نقطه‌ی شروعی برای تحلیل کلی مدهای الکترومغناطیسی هدایت شده در موجبر هاست. برای استفاده از معادله‌ی موج جهت تعیین پروفایل میدان سه بعدی و انتشار امواج منتشره، اکنون نیازمند یافتن عبارات روشن و صریحی برای مؤلفه‌های میدان‌های متفاوت E و H هستیم. که می‌تواند به صورت مستقیم با بهره گرفتن از معادلات (۱-۲d , 1-2c) به دست آورده شوند.
برای وابستگی‌های زمانی هارمونیک  به معادلات زیر خواهیم رسید:
(۴۰-۲a)
(۴۰-۲b)
(۴۰-۲c)
(۴۰-۲d)
(۴۰-۲e)
(۴۰-۲f)
برای امتداد انتشار راستای x،  و همگنی در راستای y ،  این سیستم معادلات به شکل زیر ساده‌سازی می‌گردند:
(۴۱-۲a)

(۴۱-۲b)
(۴۱-۲c)

(۴۱-۲d)
(۴۱-۲e)
(۴۱-۲f)
به آسانی می‌توان نشان داد که این سیستم دو مجموعه از راه‌ حل ‌های خود سازگار با ویژگی‌های قطبش متفاوت امواج انتشاری را مجاز می‌دارد. مجموعه‌ی اول، مدهای مغناطیسی عرضی (P یا TM) که در آن فقط مؤلفه‌های E_x و E_z و H_y غیر صفرند و مجموعه‌ی دوم، مدهای الکتریکی عرضی (S یا TE) که در آن H_x و H_z و E_y غیر صفر هستند. برای حالت‌های TM، سیستم معادلات (۴۱-۲) به صورت زیر تقلیل می‌یابند:
(۴۲-۲a)

(۴۲-۲b)
و معادله‌ی موج برای حالت‌های TM به صورت زیر است:
(۴۲-۲c)
برای حالت‌های TE مجموعه مشابه به صورت زیر است:
(۴۳-۲a)
(۴۳-۲b)
با معادله‌ی موج TE
(۴۳-۲c)