- انتقال به موقع نگرانی‌ها به مجریان پروژه.

- شناسایی و کاهش ریسک‌ها؛
- انجام ارتباطات با زبانی مشترک و مورد توافق.

تقویت رهبری

- شفاف سازی خروجی‌ها و اهداف؛
- کاهش مشکلات.

- ایجاد دیدگاهی مشترک میان استراتژی پروژه و سازمان.

- افزایش احتماًل موفقیت پروژه؛
- اختصاص کامل افراد به پروژه.

تقویت آموزش

- کاهش هزینه‌ها؛
- افزایش احتماًل موفقیت.

- توسعه مدیریت پروژه حرفه‌ای.

- برآورده سازی اهداف؛
- به‌کارگیری رضایت‌بخش ابزارها و تکنولوژی‌ها.

۲-۲-۴- وظایف، خدمات و کارکردهای دفتر مدیریت پروژه
در ادبیات دفاتر مدیریت پروژه، وظایف متعددی برای آن یافت می‌شود به طوری که حتی وجود تعداد ۷۵ وظیفه مختلف نیز برای دفتر مدیریت پروژه مطرح شده است (, ۲۰۰۷٫Aubry et al). تعاریف دفتر مدیریت پروژه عمدتاً با توجه به وظایف پیش‌بینی شده برای آن، موقعیت آن در ساختار سازمانی سازمان، مسئولیت‌ها و اختیارات آن در سازمان، نقش آن در دستیابی به استراتژی و چشم‌انداز سازمان و بسیاری موارد دیگر تدوین گردیده است (Andersen et al., 2007; Aubry et al., 2007; Englund et al., 2003; Hill, 2008).

اهداف اولیه از تاسیس دفاتر مدیریت پروژه، یافتن یک روش استاندارد جهت مدیریت پروژه‌های بزرگ، مدیریت پروژه بهتر و کاهش پیچیدگی پروژه‌ها بوده است (Andersen et al., 2007). این دفاتر، گزارش‌های خود را که در فرایند پایش اجرای پروژه‌ها تهیه می‌گردید در اختیار مدیران ارشد سازمان قرار می‌دادند. در این گزارش‌ها، انحراف از برنامه‌ها یا مشکلات موجود در اجرای پروژه‌ها ذکر می‌شد و مدیران با توجه به این گزارش‌ها، روند اجرای پروژه‌ها را اصلاح می‌کردند (Andersen et al., 2007; Englund et al.,2003).
به طور کلی وظایف اصلی دفتر مدیریت پروژه را می‌توان در این چند مورد خلاصه نمود:
کمک به انتقال دانش از یک پروژه به پروژه‌های بعدی سازمان و مدیریت سازمان جهت افزایش کیفیت و اجرای مناسب‌تر اجزاء پروژه‌های سازمانی؛
(Andersen et al., 2007; Aubry et al., 2007; Hill, 2008)
کمک به ایجاد یک استاندارد برای فرایند اجرای پروژه‌ها؛
(Andersen et al., 2007; Englund et al., 2003; Hill, 2008)
کاهش انحراف‌های هزینه‌ای و زمانی در اجرای پروژه‌ها و افزایش کیفیت اجرا؛
(Andersen et al., 2007; Englund et al., 2003)
آموزش سیستماتیک مدیران سازمان جهت ارتقاء دانش آن‌ها در مدیریت پروژه‌ها توسط برگزاری دوره‌های آموزشی (داخل سازمانی یا خارج سازمانی)؛ (Andersen et al., 2007; Hill, 2008)
ایجاد دید کل‌نگر در انتخاب پروژه‌ها در سازمان؛
(Aubry et al., 2007; Englund et al., 2003; Hill, 2008)
کاهش حجم تک‌تک پروژه‌ها و پیرو آن، کاهش پیچیدگی آن‌ها. (Andersen et al., 2007)
این وظایف برای دفتر مدیریت پروژه در سازمان‌های مختلف و در رده‌های گوناگون سازمانی، متفاوت خواهند بود.
همچنین خدمات و وظایف دفتر مدیریت پروژه به طور متنوع وابسته به اندازه و هدف تبیین شده مدیریت دارد. این وظایف در سایر مطالعات نیز تایید می‌گردند، بیتز^[۴۷] و ناتسون^[۴۸] ایجاد یک مرکز بایگانی پیشینه برای تمام پروژه‌ها را تأکید می‌نمایند که تدارک یک دبیرخانه جهت فرایند بازبینی پروژه و کمک به گزارش‌دهی داخلی به مدیریت ارشد از آن جمله است (Bates, 1998; Knutson).
لواین^[۴۹]، وندرزلویس^[۵۰] و ولز^[۵۱] به نگهداری یک گروه از استانداردهای خدمات و محصولات مدیریت پروژه تأکید دارند (Levine, 1996; Vandersluis, 1998; Jr. W. G.,1999).
بیتز^[۵۲]، رایو^[۵۳]، دی‌گازمن^[۵۴] و ولز توسعه آموزش و تخصص را لازم می‌دانند (Bates, 1998; Rauh; DeGuzman). این مطالعات نیاز به داشتن مشاوران داخلی متخصص را به منظور فراهم آوردن خدمات ارشادی و مربی‌گری بیان می‌دارند.
فلمینگ و کاپلمن به پشتیبانی حیاتی دفتر مدیریت پروژه از مدیران پروژه و تیم‌هایشان اشاره می‌نمایند (Fleming and Koppelman, 1998). بیتز همچنین اضافه می کند که دفاتر مدیریت پروژه عهده‌دار وظایفی از قبیل تأمین ارزیابی ریسک پروژه، انجام خدمات ارزیابی پس از پروژه و سرانجام سوق دادن تحول سازمان به یک محیط پروژه تأثیرگذار می‌باشند (Bates, 1998).
آن‌چه آشکار است بنا به تعاریف مختلف از دفتر مدیریت پروژه، با توجه به استراتژی‌ها و چشم‌اندازهای سازمان، نقش و مسئولیت‌های مختلفی برای دفتر مدیریت پروژه تدوین می‌شود. در این بخش تلاش شده تا وظایف و کارکردهایی که در اکثر تحقیقات و منابع با تقسیم‌بندی‌های متعدد و متنوعی، به عنوان وظیفه‌های اصلی برای دفتر مدیریت پروژه برشمرده‌ شده‌اند، بیان گردند. لازم به ذکر است که این وظایف در طول بالغ شدن دفتر مدیریت پروژه در سازمان، بیشتر و پیچیده‌تر می‌گردند (Hill, 2008).
۲-۲-۴-۱- کارکردهای PMO از دیدگاه کوین دسوزا و روبرتو اواریستو
کوین دسوزا^[۵۵] و روبرتو اواریستو^[۵۶] در سال ۲۰۰۶، وظایف دفاتر مدیریت پروژه را هر ترکیبی از موارد ذیل معرفی نموده‌اند:
مدیریت دانش پروژه‌ها: اعمال دانش در قالب تجارب برتر حاصله از مدیریت پروژه‌هایی که توسط سازمان مدیریت می‌شوند و نیز دروس آموخته از اجرای پروژه‌ها. این دانش به وسیله سایر بخش‌های سازمان از قبیل مهندسی، تحقیق و توسعه و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد و سبب بهبود محصولات و خدمات‌رسانی می‌گردد؛
رویه‌ها و فرآیندهای پروژه: تعریف متدلوژی مدیریت پروژه‌ی سازمان و شاخص‌های مورد استفاده در ارزیابی پروژه‌ها بر اساس موفقیت‌ها (یا شکست‌ها). پیامد چنین امری، کسب توانایی جهت شناخت و استفاده مجدد از چارچوب مدیریت پروژه است تا بواسطه‌ی آن چگونگی انجام کار در سازمان مشخص شود؛
آموزش تیم‌های پروژه: مدیریت نیازمندی‌های آموزشی مدیران پروژه برای اطمینان از آن که برای مواجهه با پیچیدگی‌های پروژه، مدیریت انتظارات مشتری و مشارکت دادن تیم پروژه به‌خوبی آماده و مجهز شده‌اند؛
منابع پروژه: مدیریت پرسنل، تجهیزات، فضای محل کار و سایر منابع به منظور دستیابی به بهینه‌ترین استفاده از منابع سازمانی؛
مدیریت سبد پروژه‌: مدیریت و هماهنگ کردن پروژه‌های چندگانه که در سازمان به صورت هم‌زمان در جریان هستند. به عنوان مثال، بررسی پروژه‌های جاری از نظر ویژگی‌های آن‌ها، به خصوص ریسک و مقایسه‌ی آن‌ها با تلاش‌های پیشین جهت انجام برنامه‌ریزی مناسب؛
مدیریت مالی پروژه: اطمینان از آن که پروژه به لحاظ مالی وضعیت مناسبی دارد؛ چرا که پروژه‌ها وابسته به بودجه بوده و این موضوع در ارزش تجاری کل سازمان سهیم می‌باشد. کانون توجه در اینجا بر روی شناسایی پروژه‌هایی که به نظر خارج از کنترل می‌آیند یا هزینه‌های اضافی که ارزش کافی برای توجیه تلاش‌های انجام شده را ندارند، معطوف است.

۱-۸-۱-۳ کارایی: کارایی‌ به ‌معنای‌ کمترین‌ زمان‌ یا انرژی‌ مصرفی‌ برای‌ بیشترین‌ کاری‌ که‌ انجام‌ شده‌ است. سطح‌ افزایش‌ کارایی‌ مستقیماً‌ به‌دست‌ مدیران‌ سپرده‌ شده‌ است. افزایش‌ کارایی‌ موجب‌ ارتقا بهروری‌ و کمک‌ موثر درنیل‌ به‌ اهداف‌ سازمانی‌ خواهد شد(فلاح شمسی و تهرانی،۱۳۸۴).

۱-۸-۱-۴ اثربخشی: اثربخشی‌ سازمان‌ عبارت‌ است‌ از درجه‌ یا میزانی‌ که‌ سازمان‌ به‌ هدفهای‌ موردنظر خود نائل‌ می‌آید. اثربخشی‌ یک‌ مفهوم‌ کلی‌ دارد. به‌بیان‌ ساده‌تر اثربخشی‌ را می‌توان‌ “انجام‌ کارهای‌ درست” نامید. اثر بخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که با چه میزان از تلاش انجام شده، نتایج مورد نظر حاصل شده است. در حالی­که نحوه استفاده و بهره برداری از منابع برای نیل به نتایج، مربوط به کارآیی می شود. پیتر دراکر معتقد است اثربخشی یعنی انجام دادن کارهای درست. از نگاه دراکر اثربخشی کلید موفقیت سازمان محســــوب می شود(حجازی و همکاران،۱۳۸۷).
بهره وری = کارایی + اثربخشی
۱-۸-۲ تعاریف عملیاتی:
۱-۸-۲-۱ ریسک­: ریسک در بانکداری نوین ریسک یا خطر، احتمال محقق نشدن برنامه­ ها در قالب اهداف کوتاه مدت و بلندمدت تعریف می­ شود.
۱-۸-۲-۲ مدیریت بهره­وری: بهره­وری عبارتست از بازدهی و کارایی بانک که توسط عملکرد کارکنان ایجاد می­ شود. بهره­وری مساوی است با کارایی+ اثربخشی. سوال­های ۱۷ال ۲۰ پرسشنامه مربوط به بهره­وری کارکنان در بانک ملی می­باشد.
۱-۸-۲-۳ کارایی: کارایی به معنای انتخاب و تنظیم درست برنامه­ ها( خدمات نوین) در شرایط بحرانی و رقابتی تعریف می­ شود. سوال­های ۳-۴-۷-۸-۱۱-۱۲-۱۵و۱۶پرسشنامه مربوط به کارایی و مولفه­های ریسک می باشد.
۱-۸-۲-۴ اثربخشی: انجام درست برنامه­ ها مستلزم عملکرد قوی کارکنان بانک است. سوال­های ۱-۲-۵-۶-۹-۱۰-۱۳ و ۱۴ پرسشنامه مربوط به اثربخشی کارکنان می باشد.

قلمرو پژوهش
قلمرو موضوعی: ارزیابی مدیریت مولفه­های ریسک و مدیریت بهره وری در بانک با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ها(DEA).
قلمرو زمانی: این پژوهش در شش ماه جمع­آوری و تنظیم می­ شود.
قلمروی مکانی: با توجه به متغیرهای پژوهش شامل ریسک مالی، ریسک عملیاتی، ریسک بازرگانی و ریسک حوادث بر مدیریت بهره­وری است آن را در شعب بانک ملی در شهرستان کرمانشاه مورد آزمون قرار خواهد گرفت.
۱-۱۰ جمع بندی از مبانی فصل اول
در این فصل به شرح و توضیح مولفه­های ریسک و مدیریت بهره­وری در بانک با بهره گرفتن از تحلیل پوششی داده ­ها پرداخته شده­است. هدف از ارائه این پژوهش و ابزار گردآوری اطلاعات، جامعه­آماری و روش نمونه گیری و روش تجزیه به اختصار توضیح داده شده است.
فصل دوم
مبانی نظری وپیشینه پژوهش
۲-۱ مقدمه
یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های بخش مالی و بانکی که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، تکنیک مدیریت ریسک است. نظام مالی و بانکی با توجه به ویژگی‌های خاص آن با انواع گوناگونی از ریسک و مخاطره همچون: ریسک مالی، ریسک عملیاتی، ریسک بازرگانی و … روبه‌رو است. از طرفی شناسایی و کنترل مقدار و میزان هر یک از این ریسک‌ها در جایگاه خود برای بخش مالی و بانکی بسیار پر اهمیت است. بنابراین، تکنیک مدیریت ریسک از یک‌سو به تبیین و تشخیص انواع ریسک می‌پردازد و از ‌سوی دیگر، روش‌های مدیریت این ریسک‌ها را ارائه می‌کند( ﻫﺎرﺗﻤﻦ و اﺳﺘﻮﺗﺮ^[۱۵]،۲۰۱۲).
نظام بانکداری ایران با توجه به الزام‌های شرعی و ویژگی‌های خاص آن در تخصیص و تجهیز منابع با ریسک‌های ذیل روبه‌رو هستند:

1. 1. ریسک‌هایی که همه بانک‌های متعارف و اسلامی در برخورد با آن مشترک هستند؛

1. 1. ریسک‌هایی که فقط نظام مالی و بانکی اسلامی با آن روبه‌رو می‌شود (صفری و همکاران،۱۳۸۹).

با توجه به ویژگی‌های خاص در تخصیص و تأمین وجوه و الزام‌های شرعی، نظام مالی و بانکداری اسلامی با پاره‌ای از ریسک‌های روبه‌رو می‌شود که تکنیک و روش‌های مدیریت ریسک متعارف قابلیت برخورد با آنها را ندارند. از این‌رو ارائه روش‌های مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی که از یک‌سو با قانون‌ها و الزام‌های شرعی و از سوی دیگر با قابلیت کاربرد در این نظام مطابقت داشته باشد، ضروری می سازد. افزون بر اینکه الگوی بانکداری بدون ربای در ایران نیز با توجه به ویژگی‌های خاص آن با ریسک‌هایی روبه‌رو است که برخی قابل کنترل و برخی دیگر با روش‌های رایج قابل مدیریت نیستند. از این‌رو الگوی بانکداری بدون ربای ایران نیاز به بررسی انواع ریسک و مدیریت آنها با توجه به قانون‌های اسلامی را دارد(شکیبایی و شورکی،۱۳۹۳). شکیبایی و شورکی(۱۳۹۳) به بررسی انواع ریسک و روش‌های مدیریت آن در بانکداری غیرربوی ایران پرداختند. در ابتدا مطالعه‌های درباره مدیریت ریسک در بانکداری اسلامی و بدون ربا مورد بررسی گرفت. پس از آن مروری بر ادبیات مدیریت ریسک در بانکداری متعارف پرداخته شد و پس از معرفی ساختار بانکداری بدون ربا در ایران، انواع ریسک‌های موجود در نظام بانکی کشور معرفی و روش‌های مدیریت آنها ارائه شد و سرانجام جمع‌بندی و ارائه پیشنهادهایی برای مدیریت ریسک در نظام بانکداری بدون ربای کشور ارائه می‌شود(شکیبایی و شورکی،۱۳۹۳). ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ رﯾﺴﮏ ﺣﺴﺎب­ﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ، اﺑﺰاری ﺿﺮوری ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ رﯾﺴﮏ ﻫﺮ ﺷﺮﮐﺖ اﺳﺖ. رﯾﺴﮏ وﺻﻮل ﺣﺴﺎب­ﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ را ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮐﻠﯽ از ﺑﯿﻦ ﺑﺮد و ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﺗﺎ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﮐﺎﻫﺶ داد. ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد، ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﺎﻫﺶ داد ﮐﻪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﺠﺎری و اﻫﺪاف ﺗﺠﺎری ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت واﺣﺪ اﻗﺘﺼﺎدی را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻧﯿﻨﺪازد(ﻟﻮﺑﯿﮏ و ﻣﻨﺲ^[۱۶]، ۲۰۰۹). ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ، ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدی ﭘﻮل در ﮔﺮو ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ، اﯾﻦ ﺑﺮای ﯾﮏﺷﺮﮐﺖ ﺗﺠﺎری ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﺿﺎﻓﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺣﺴﺎبﻫﺎی درﯾﺎﻓﺘﻨﯽ در ارﺗﺒﺎط ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﮔﻮار و ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﺪﻫﯽ ﻫﺎی ﻻوﺻﻮل از ﻃﺮف ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن ﭘﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ(ﻣﯿﭽﺎﻟﺴﮑﯽ^[۱۷]، ۲۰۱۱). تحلیل ﭘﻮﺷﺸﻲ داده ﻫﺎ ﻳﻚ روش ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان ﻛﺎراﻳﻲ واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎل۱۹۷۸ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺎرﻧﺰ^[۱۸] و همکاران اراﺋﻪ ﺷﺪ. در اﻳﻦ روش ﻛﺎراﻳﻲ واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪل ﻫﺎی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰی رﻳﺎﺿﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﻣﺪلﻫﺎی ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻮﺷﺸﻲ دادهﻫﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﻓﻀﺎی ﻣﻘﺎﻳﺴﻪای ﺑﻴﻦ واﺣﺪﻫﺎی ﻣﺮز ﻛﺎرا را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. ﻫﺮ واﺣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﻛﻪ روی ﻣﺮز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی ﻛﺎرا ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺪام ﻛﻪ زﻳﺮ ﻣﺮز ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ واﺣﺪ ﻧﺎﻛﺎرا ﺑﻮده وﻣﻴﺰان ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ آنﻫﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﺎ ﻣﺮز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺪلﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻮﺷﺸﻲ دادهﻫﺎ اراﻳﻪ ﺷﺪه­اﺳﺖ(روسفی و همکاران^[۱۹]،۲۰۰۷).
۲-۲ مبانی نظری
۲-۲-۱ ریسک
فرهنگ وبستر، ریسک را “در معرض خطر قرار گرفتن” تعریف کرده است. در حالت کلی برای تعریف ریسک می توان دو دیدگاه ارائه کرد.دیدگاه اول: ریسک به عنوان هرگونه نوسانات احتمالی بازدهی اقتصادی در آینده می باشد.دیدگاه دوم: ریسک به عنوان نوسانات احتمالی منفی بازدهی اقتصادی در آینده می باشد. ریسک در حالت کلی به دو دسته ریسک های مالی و ریسک های غیرمالی تقسیم بندی می شوند.مدیریت ریسک در حوزه مالی بر آن دسته از انواع ریسک نظارت و کنترل دارد که اولاً در محدوده کنترل باشد و ثانیاً اثرات نقدی داشته باشد. ریسک های مالی به طور مستقیم بر سودآوری شرکت ها اثر می گذارند و می توانند حتی شرکتی را از پای درآوردند(راعی و سعیدی ،۱۳۸۸). رﻳﺴﻚ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﻄﺮی ﻛﻪ به ﻋﻠﺖ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن در ﻣـﻮرد وﻗـﻮع ﺣﺎدﺛـﻪ ای درآﻳﻨﺪه ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮباشد اﺻﻄﻼﺣﺎ ﮔﻔﺘﻪ میﺷـﻮد ﻛـﻪ رﻳﺴـﻚ زﻳﺎدﺗﺮ اﺳﺖ (هابی^[۲۰] ،۱۹۹۸). رﻳﺴﻚ را، اﺣﺘﻤﺎل ﻛﺎﻫﺶ درآﻣﺪ ﻳﺎ از دﺳـﺖ دادن ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪرﻳﺴـﻚ را اﻧﺤـﺮاف ﻣﻌﻴـﺎر ﭼﻨـﺪ دوره ای ﻳـﻚﻣﺘﻐﻴﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد(ﻣﺎرﻛﻮﻳﺘﺰ^[۲۱]،۱۹۵۲). رﻳﺴﻚ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع بازده ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ. ﻟﺬا ﻫﺮ اﻧـﺪازه ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮی ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ریسک دارتر خواهد بود(راعی و تلنگی،۱۳۸۳). ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدی در ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻴﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری و ﺳﻄﺢ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر راﺑﻄﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد، ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻛﺎرآﻣﺪ در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی، اﻏﻠﺐ از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدی و در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻﺗﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ(کاتمان^[۲۲]،۱۹۹۴). تجهیز و ﺗﺨﺼـﻴﺺ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ­ﮔـﺬاری ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟـﻴﺖﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی از ﻃـﺮﻳﻖ ﺑﺎزار ﻣﺎﻟﻲ ﺻـﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺑﺎزار اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﺎﻧﻜﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﺑﺎزار اﺳﺖ. ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﺟﻤﻊآوری ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ آنﻫﺎ ﺑﻪ بخشﻫﺎی ﻣﺨﺘـﻠﻒ اﻗﺘﺼـﺎدی ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻃﺮف، ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ، ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺎزﻫﺎی ﺑﺎﻧﻚ از ﺟﻬﺖ اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻮده و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺤﺪود ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺑﻨﮕﺎه در ﺳﻄﺢ ﻛﺎرا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮریﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎد، ﻛﺎراﻳﻲ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻬﻴﻨﻪﺳﺎزی ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ (جان و همکاران^[۲۳] ،۱۹۹۸). ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ در ﺻﺪد اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺧﻮرداری از رﻳﺴﻚ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎزده ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻮد ﺗﺴﻬﻴﻼت اﻋﻄﺎﻳﻲ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻚﻫﺎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن اﻋﺘﺒﺎری ﺧﻮد اﻋﻢ از ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﺑﻮده و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آنﻫﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺗﻌﻬﺪات ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨـﺪی ﻛﻨﻨﺪ؛ زﻳﺮا در ﭼﻨـﻴﻦ ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﺗﺴﻬﻴـﻼت ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎﻧﻲ اﻋﻄﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ از رﻳﺴﻚ اﻋﺘﺒﺎری ﻛﻤﺘﺮی ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﺑﺪﻫﻲ آنﻫﺎ در ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ وﺟﻮه ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺮای اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻌﺪی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ، در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری، رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی ﻛﺸﻮر دارﻧﺪ (کیس^[۲۴]،۲۰۰۳). ﻋﻠﻲ رﻏﻢ اﻫﻤﻴﺖ رﻳﺴﻚ در ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﺳﺎزﻣﺎن یافته ای ﺑﺮای اﻳﺠﺎد ﻣﺪلﻫﺎی رﻳﺴﻚ در ﻛﺸﻮر ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل در ﺑﺎزارﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ ﻛﺸﻮر از ﻳﻚ ﺳﻮ، ﻧﺒﻮد ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رﻳﺴﻚ و ﻣﺆﺳﺴﺎت رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی آنﻫﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح اﺣﺴﺎس ﻣﻲﺷﻮد و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻄﺎی ﺗﺴﻬﻴﻼت ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ روﻧﺪ ﻣﻨﺴﺠﻢ و ﻣﻨﻈﻤﻲ ﺑﺮای ﺗﻌﻴﻴﻦ رﻳﺴﻚ و رﺗﺒﻪﺑﻨﺪی آنﻫﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﻘﻒﻫﺎی اﻋﺘﺒﺎری ﺑﺮاﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی رﻳﺴﻚ، ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﺸﺪه­اﺳﺖ و در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻛﻤﻴﺘﻪ اﻋﺘﺒﺎری ﺑﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ آن­ﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ(چان و همکاران^[۲۵]،۲۰۰۷). در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻳﻚ ﻣﺪل رﻳﺴﻚ ﻛﺎراﻣﺪ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮی در زﻣﻴﻨﻪ اﻋﻄﺎی اﻋﺘﺒﺎر و اﺧﺬ وﺛﺎﺋﻖ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧﻜﻲ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻛﺸﻮر از اﻟﮕﻮی ﻛﺎرآﻣﺪی در ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد(مین و لی^[۲۶]،۲۰۰۷). رﻳﺴﻚ را ﺗﻐﻴﻴﺮ در ارزش ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﻫﺎی ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه در ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻋﺘﺒﺎری ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده اند(دافی^[۲۷]،۲۰۰۳). در دیگرﺗﻌﺮﻳﻒ رﻳﺴﻚ ﺑﻪ ﺧﻄﺮی ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪه ﻛـﻪ ﺑـﺮاﺳﺎس آن وامﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ اﺻﻞ و ﻓﺮع وام ﻳﺎ ﺑﺪﻫﻲ ﺧﻮد ﻃﺒﻖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺮارداد ﻗﺎدر ﻧﺒﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻳﻦ رﻳﺴﻚ، ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﻳـﺎ اﺻـﻼ وﺻﻮل ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮﺑﺎﻋﺚ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻣﺸﻜﻞ ﻫﺎﻳﻲ در ﮔﺮدش وﺟﻮه ﻧﻘﺪ ﺑﺎﻧـﻚ ﻣـﻲﺷـﻮد. اﺛﺮ رﻳﺴﻚ از راه ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺟﺮﻳـﺎنﻫـﺎیﻧﻘـﺪی در ﺻﻮرت وﻗﻮع ﻧﻜﻮل ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮی میﺷﻮد(ژوین^[۲۸]،۲۰۰۳). درﮔﺰارش اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻧﻚ ﺗﺴﻮﻳﻪ ﺑـﻴﻦاﻟﻤﻠﻠـﻲ در ﺳﺎل ۱۹۹۶ رﻳﺴﻚ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﻄﺮ ﻋﺪم ﺗﺴﻮﻳﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﻬﺪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﻳـﺎ ﻫﺮ زﻣﺎن ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻧﻜﺪاری ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی ﺧﺎص ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﻣﺸﺘﺮی روﺑﻪ رو اﺳـﺖ. ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎرﺗﻲ رﻳـﺴﻚﺟﺰء ﻻﻳﻨﻔﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎی ﺑﺎﻧﻜـﺪاری اﺳـﺖ ﭼـﻪ ﺑﺎﻧﻜـﺪاری ﺳـﻨﺘﻲ ﻛـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﻗﺮاردادﻫﺎی وام ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻪ ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎی آن در ﻗﺎﻟـﺐ ﻋﻘﺪﻫﺎی ﻣﺒﺎدﻟﻪای و ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ اﺳﺖ(وان و همکاران^[۲۹]،۲۰۱۱). در ﺑﺎﻧﻜﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺎﻧﻜـﺪاری ﺳـﻨﺘﻲ، ﻛﻮﺷـﺶﻫـﺎ در ﺟﻬـﺖ روﻳﻪﻫﺎ و ﺳﻴﺎﺳﺖﮔﺬاریﻫﺎی ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ، ﺟﻬـﺖ ﺷﻨﺎﺳـﺎﻳﻲ اﻧـﺪازهﮔﻴـﺮی و ﻛﻨﺘـﺮل رﻳﺴﻚ ﺑﻮده­اﺳﺖ(خان و احمد^[۳۰]،۲۰۰۱). ذﺧﻴﺮه زﻳﺎن وام، ﺿﻤﺎﻧﺖ، وﺛﻴﻘﻪ و راﻫﻜﺎرﻫﺎی دﻳﮕﺮﺑﺎزدارﻧـﺪه از ﺟﻤﻠـﻪ اﻧـﺪازه ﮔﻴـﺮی رﺗﺒـﻪ اﻋﺘﺒـﺎری ﻣـﺸﺘﺮﻳﺎن، ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ روشﻫﺎی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﻧـﻚﻫـﺎی ﺳـﻨﺘﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ. ﻛـﻪ در ﺑﺎﻧﻜـﺪاری اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن از اﺑﺰارﻫﺎی ﻧﻮﻳﻦ ﻣﺎﻟﻲﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دو دﻫﻪ از ﭘﻴـﺪاﻳﺶ و اﺳﺘﻔﺎده آن­ها در ﺑﺎﻧﻜﺪاری ﺳﻨﺘﻲ ﻣﻲﮔﺬرد(نلکین^[۳۱]،۱۹۹۹).
۲-۲-۱-۱ انواع ریسک
واژه رﻳﺴﻚ از ﻛﻠﻤﻪ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ رﻳﺴﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﻛﺎر دﻟﻴﺮاﻧﻪ ﻛﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه­اﺳﺖ. ﻳﻚ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ ﻛﻠﻲ ﺑﺮ روی ﺗﻌﺮﻳﻒ رﻳﺴﻚ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ﺑﺮﺧﻲ رﻳﺴﻚ را ﻣﺒﻴﻦ ﺧﻄﺮی ﻣﻲ داﻧﻨﺪ، ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻳﻨﺪه از آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ­ﺷﻮد. دریک ^[۳۲]، رﻳﺴﻚ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﺣﻮادث ﻏﻴﺮه منتظره - اﺣﺘﻤﺎل رخ دادن زﻳﺎن - ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده­اﺳﺖ. هری ﻣﺎرﻛﻮوﻳﺘﺰ در رﺳﺎﻟﻪ ﺧﻮد اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم رﻳﺴﻚ ﭘﺮداﺧﺘﻪ است: اﮔﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺎزده را ﺑﺎ ﺑﺎزده ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﻨﻴﻢ، ﻣﻔﻬﻮم رﻳﺴﻚ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ وارﻳﺎﻧﺲ ﺑﺎزده ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ(دریک،۱۹۹۷).
۲-۲-۱-۱-۱ ریسک تجاری
ریسک تجاری به خطر مرتبط با نقدینگی‌های عملیاتی اطلاق می‌شود. قطعی نبودن نقدینگی عملیاتی نیز بدلیل انست که هیچ‌یک از مؤلفه‌های تشکیل دهنده آن یعنی در آمدها و هزینه‌ها، قطعی نیستند:
درآمدها: بسته به شرایط اقتصادی و اقدامات رقبا، قیمت با تعداد فروش (هر دو) ممکنست با انتظارات قبلی تفاوت داشته باشد. این وضئعیت را “ریسک فروش” می نامند.
هزینه‌ها: هزینه‌های عملیاتی متشکل از هزینه‌های ثابت و هزینه‌های متغیر هستند. هرچه هزینه‌های ثابت بیشتر باشند، تنظیم هزینه‌های عملیاتی نسبت به تغییرات فروش دشوارتر می‌شود.
ترکیب هزینه‌های ثابت و متغیر بستگی زیادی به نوع کسب و کار دارد. به عنوان مثال هزینه‌های عملیاتی ثابت، بخش عمده‌ای از هزینه‌های عملیاتی شرکتهای هواپیمایی را تشکیل می‌دهند: تفاوتی نمی‌کند که چه تعداد مسافر در حال پرواز هستند، شرکت باید هزینه پرواز، دستمزد خلبان و هزینه سوخت را بپردازد. هزنیه‌های متغیر برای این شرکت –هزینه‌هایی که بسته به تعداد مسافران تغییر می‌کنند- شامل درصد کوچکی از هزینه سوخت و همچنین هزینه غذا می‌باشد(ﻣﯿﭽﺎﻟﺴﮑﯽ، ۲۰۱۱). با در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻦ دﯾـﺪﮔﺎﻫﯽ ﺟـﺎﻣﻊ از ﯾـﮏ ﺳـﺎزﻣﺎن، ارزﯾـﺎﺑﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺷـﺪ .ﻣﻮاﻓﻘﺎن اﯾﻦ روﯾﮑـﺮد اﻋﺘﻘـﺎد دارﻧـﺪ اﺳــﺘﻔﺎده از اﯾــﻦ روش ﺑــﺮ ﻣﯿــﺰان اﺛﺮﺑﺨﺸــﯽ و ﮐــﺎراﯾﯽ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓـﺰود. در ﺣﻘﯿﻘـﺖ، رﯾﺴـﮏ ﺗﺠﺎری از ﯾﮏ ﻣﺒﺤﺚ ﺗﺌﻮرﯾﮏ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ و درﺣﺎل ﺗﺒـﺪﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ ﯾـﮏ ﻣﺘـﺪوﻟﻮژی در ﻣﺆﺳﺴـﺎت ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ اﺳـﺖ(بل و همکاران^[۳۳]،۲۰۰۵). ﺑـــﻪ ﻋـــﻼوه، ﻣﻄـــﺎﺑﻖ ﺑـــﺎاﺳــﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﺟﺪﯾــﺪ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﯽ، ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﺎن ﻣﻮﻇﻔﻨــﺪ ارزﯾــﺎﺑﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼــﻪ ﺳــﺎزی ریسک هایﻣﻮﺟــﻮد در ﺳــﻄﺢ ﺷﺮﮐﺖ ﺑـﺎ ﻓﺮآﯾﻨـﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰی ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ را ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮی دﻗﯿﻖ ﺗﺮ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ(بل و سولومون^[۳۴]،۲۰۰۲). در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع، ﻃﯽ ﭼﻨﺪ دﻫـﻪ اﺧﯿﺮ دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮی از رﯾﺴﮏ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﻣﻄـﺮح ﮔﺮدﯾـﺪه­اﺳـــﺖ(ﻟﻤـــﻮن و ﻫﻤﮑـــﺎران^[۳۵]،۲۰۰۰). در اﯾـــﻦ دﯾـــﺪﮔﺎه، ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﮐﺴﺐ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﮐﺎﻣﻞ از ﮐﻠﯿﺖ ﺳـﺎزﻣﺎن و ﻣﺤﯿﻂ ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر، ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻣﻨﺎﺳﺐﺗـﺮ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻧﻮاﺣﯽ ﮐـﻪ در آﻧﻬـﺎ ﺳـﻄﺢ رﯾﺴـﮏ ﺗﺠـﺎری ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﯽدﻫﻨﺪ(ﮐﻨﭽﻞ^[۳۶]،۲۰۰۷). در دﯾﺪﮔﺎه ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ، رﯾﺴـﮏ ﺗﺠـﺎری ﺻـﺎﺣﺒﮑﺎر ﻋﺒـﺎرت اﺳــﺖ از رﯾﺴﮏ ﻋﺪم دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری، ﺑـﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻮاﻣﻞ درون و ﺑﺮون ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، ﻧﻈﯿﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎی وارده و ﺗﺤﻤﻞ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً رﯾﺴﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺪاوم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری و ﺳﻮدآوری ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ آن اﺳﺖ(ﺑﻞوﻫﻤﮑﺎران^[۳۷]،۱۹۹۷). وﺟﻪﺗﻤـﺎﯾﺰ ﺑـﺎ رﯾﺴــﮏ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳــﯽ در آن اﺳــﺖ، ﺣﺴــﺎﺑﺮس ﺗﻮﺟــﻪ ﺑﯿﺸــﺘﺮ وﮐﺎﻣﻞﺗﺮی ﺻﺮف ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾ­ﻬﺎی ﺗﺠﺎری اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری می نماید و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻬﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﯾـﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾ­ﻬﺎ را موردﺗﻮﺟـﻪ قرار می­دهد. ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺻﻠﯽ ﺻﺮف ﻣﺪل ﺳﺎزی از ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﺮﮐﺖ ﺻـﺎﺣﺒﮑﺎر اﺳـﺖ و از داﻧـﺶ ﺑﺪﺳــﺖ آﻣــﺪه ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﺒﻨــﺎﯾﯽ ﺟﻬــﺖ ﺗﻌﯿــﯿﻦ رﯾﺴــﮏ ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد. اﺳــﺘﻔﺎده از روﯾﮑﺮد ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ رﯾﺴﮏ ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ از اﺑـﺰاری ﺟﻬـﺖ آزﻣـﻮن ﮐﻨﺘﺮﻟ­ﻬﺎی ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳﻄﺢ ﭘـﺎﯾﯿﻦ، ﺑـﻪ اﺑـﺰاری ﺑـﺮای آزﻣـﻮن ﮐﻨﺘﺮﻟﻬﺎی ﻧﻈـﺎرﺗﯽ ﯾـﺎ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﯽ ﺳـﻄﺢ ﺑـﺎﻻ ﻣـﯽﮔـﺮدد. ﻃﺮﻓﺪاران اﯾﻦ ﺗﻔﮑـﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ اﺳـﺘﻔﺎده از روﯾﮑـﺮد ﺳـﻨﺘﯽ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ­ای/ ﺳﻄﺢ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎ در ﺣﺴﺎﺑﺮﺳـﯽ ﺻـﻮرﺗ­ﻬﺎی ﻣـﺎﻟﯽ(روﯾﮑﺮد ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ)، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﮑﻞﮔﯿـﺮی ﺳـﻄﺢ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺣﺴﺎﺑﺮس، ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻗﻀﺎوت ﻣـﺆﺛﺮ در ﺧﺼﻮص ادﻋﺎﻫﺎی ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﮔﺮدد(ﺑﻞ و ﻫﻤﮑﺎران^[۳۸]، ۱۹۹۷). در ﻋﻮض، اﺳﺘﻔﺎده از روﯾﮑﺮدی ﺟـﺎﻣﻊ و ﮐﻞﻧﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺣﺴﺎﺑﺮس اﻣﮑﺎن ﮐﺴﺐ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺟــﺎﻣﻊ و ﮐﺎﻣــﻞ از ﻣــﺪل ﺗﺠــﺎری اﺳــﺘﻔﺎده ﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ صاحب کار را دارد، ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺮس در ارزﯾـﺎﺑﯽ ﻣﯿـﺰان اﻋﺘﺒــﺎر ﻣﻌــﺎﻣﻼت اﻧﺠــﺎم ﺷــﺪه ﺗﻮﺳــﻂ صاحب کار ﺑـﺎ در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ(رابیسون و همکاران^[۳۹]،۲۰۰۷).
۲-۲-۱-۱-۲ ریسک حوادث
مطالعه در چگونگی به دست آوردن حداکثر ستانده از منابع محدود، ماهیت علم اقتصاد است و تخصیص بهینه منابع محدود هدف این علم به شمار می­رود(بیسکالی^[۴۰]،۲۰۰۴). کارایی نیز در ساده­ترین بیان حداکثر ساختن ستانده با توجه به نهاده معین در مقیاس اقتصادی خرد و کلان است. یکی از مهم­ترین ابعاد پژوهش در مطالعه های اقتصادی به شمار می­رود(بونین و همکاران^[۴۱]،۲۰۰۵). هرگونه اقدامی در جهت بهبود و ارتقا کارایی سیستم بانکداری، موجب خواهد شد که جریان پس انداز، سرمایه ­گذاری و تخصیص منابع، بهبود یابد و امکانات بالقوه، پراکنده و نهفته در کشور برای پیشرفت و رفاه عمومی به کار گرفته شود(چارنیس و همکاران^[۴۲]،۱۹۷۸). یکی از مهم­ترین مباحث در صنعت بانکداری، مبحث کارایی و ریسک حوادث می­باشد. هرجا که آینده ناشناخته باشد، ریسک وجود دارد. از این رو، کسانی می­توانند آینده ای مطمئن را برای خود و سازمان خویش رقم بزنند که بتوانند با برنامه­ ریزی و تحلیل های صحیح، شناخت خود را افزایش دهند(چیو^[۴۳]،۲۰۰۹). امروزه وقتی در مورد مدیریت ریسک حوادث صحبت، شناسایی و تعیین هزینه­ های ناشی از آن صحبت می­ شود، هدف از بین بردن ریسک نیست، بلکه آن است که مدیریت ریسک حوادث، می ­تواند بر دیگر شرایط بنگاه مانند سود، کارایی و… تاثیر بگذارد(چاراستوپ ^[۴۴]،۲۰۰۴). شایان ذکر است که تاکنون مطالعه­های گوناگونی برای ارزیابی کارایی بانک­ها با بهره گرفتن از دو روش پارامتریک و غیرپارامتریک در داخل و خارج از ایران انجام شده­است ولی پژوهش­های که تاثیر ریسک­های­ حوادث متنوع را برکارایی بررسی و مقایسه کرده­باشند، بسیار اندک­ است.
۲-۲-۱-۱-۳ ریسک عملیاتی
ریسک عملیاتی همانند ریسک تجاری (کسب­وکار) در صنعت بانکداری از اهمیت ویژه برخوردار است(هیروی و همکاران^[۴۵]،۲۰۰۳). این تعریف شامل ریسک حقوقی (قانونی) نیز می­باشد، لیکن ریسک­های شهرت و راهبردی را در بر نمی­گیرد(هلی و همکارن ^[۴۶]،۲۰۱۰).” سه روش عمومی برای محاسبه ریسک عملیاتی ارائه شده­است: ۱- رویکرد شاخص پایه : مبتنی بر درآمد سالانه موسسات مالی است.۲- رویکرد استاندارد: مبتنی بر درآمد سالانه هر شاخه از سطوح کسب وکار موسسات مالی است. ۳- رویکرد اندازه­ گیری داخلی (پیشرفته): مبتنی بر توسعه داخلی اندازه ­گیری ریسک در چارچوب سازمانی بانک است که مطابق استاندارد­های تجویز شده می­باشد. با ملاحظه سه رویکرد فوق به نظر می­رسد تنها روش شاخص پایه در بورس اوراق بهادار تهران مد نظر داشت. این رویکرد را محققان با اطلاعات میان دوره­ای ۳ ماهه اطلاعات مورد استفاده قرار داده­اند. در این مدل اندازه ­گیری ریسک عملیاتی به وسیله محاسبه انحراف معیار خالص درآمد سالانه یک بانک در طی یک دوره متوالی ۵ ساله است(ابوالحسنی و حسنی مقدم ،۱۳۸۸).
۲-۲-۱-۱-۴ ریسک مالی
تصمیم ­گیری­های مالی یکی از مهمترین حوزه های رقابتی شرکتها به منظور تامین بهینه منابع مالی برای بقا در محیط متلاطم تجاری است. رقابت در محیط تجاری مستلزم توانمندی شرکتهای تجاری برای جذب بهینه منابع محدود محیطی اعم از مشتری، نیروی انسانی شایسته و منابع بهینه مالی است. مصرف بهینه این منابع، دومین عاملی است که از نقش موثری در کسب مزیت رقابتی برای شرکت­ها برخوردار است. در این راستا، با وجود تمام برنامه­ ریزی­ها و دقت نظرهایی که توسط کارشناسان و متخصصان شرکت­ها در این زمینه صورت می گیرد، اماهنوز برخی عوامل خارج از کنترل شرکت­ها وجود دارد که با درجات مختلفی از احتمال، امکان دست نیافتن شرکت­ها به هریک از اهداف عملیاتی را می تواند افزایش دهد. در این راستا، احتمال عدم دسترسی به اهداف از پیش تعیین شده، تحت عنوان ریسک مطرح است. بر مبنای اهدافی که تحت تاثیر ریسک قرار می­گیرد و همچنین از نظر عوامل موثر بر احتمال دستیابی به هدف، ریسک حاکم بر شرکت­ها را به دسته های مختلفی تقسیم می­ کنند. از آن جمله می توان به ریسک مالی، ریسک تجاری، ریسک سیستماتیک، و… اشاره کرد(ﮐﻨﭽﻞ،۲۰۰۷). رﻳﺴﻚ مالی و ﺑﺎزده آن دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮی ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪﮔـﺬاران ﺟﻬـﺖ اﻧﺘﺨـﺎب ﻃﺮح­های ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ­ای ﻣﻲ­ﺑﺎﺷﻨﺪ. در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﭘﺮﻧﻮﺳﺎن، ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳـﻚ از ﻋﻮاﻣـﻞ ﻓﻮق ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺧﺬ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺴﺖ آن ﻃﺮح ﮔﺮدد. ﻃﺒﻖ ﺷﻮاﻫﺪ، ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻛﺜﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ­ﮔﺬاران رﻳﺴﻚ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران ﺟﻬﺖ ﭘـﺬﻳﺮش ﻣﺨـﺎﻃﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮ، ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﺎزده اﺿﺎﻓﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد (هبی^[۴۷]،۱۹۹۸). اﮔﺮﭼﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﻛﺜﺮ بخش­های اﻗﺘﺼـﺎدی ﻛﺸـﻮر ﺑـﺎ ﻣﺴـﺎﺋﻞ و ﻣﺸـﻜﻼت ﻓﺮاواﻧـﻲ ﻣﻮاﺟﻬﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ، صنعت تولیدی ایران از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻨﺎﻳﻌﻲ است ﻛﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺻـﻨﻌﺖ ﻧﻔـﺖ وﭘﺘﺮوﺷﻴﻤﻲ، از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده­است از ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ وﻳﮋه برخوردار است(خرم،۱۳۸۳). ریسک مالی: آن ﺑﺨﺶ از رﻳﺴﻚ ﻛﻞ ﺷـﺮﻛﺖ اﺳـﺖﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎرﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﺼـﻤﻴﻤﺎﺗﻲ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. رﻳﺴﻚ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﻣـﺎﻟﻲ ﺷـﺮﻛﺖ و ﺷـﻴﻮه­ای ﻛـﻪ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﻴﺎزﻫﺎی ﻣﺎﻟﻲ­اش­ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد.ﺷﺮﻛﺘﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳـﻖ اﻋﺘﺒـﺎراتﺗـﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﮔﺮدﻳﺪه­ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﻫﺰﻳﻨﻪ­ﻫﺎی ﺛﺎﺑﺘﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد. اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ درﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ:
ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺪﻫﻲ، ﻋﺪم اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﺟﺮﻳـﺎن ﻧﻘـﺪی درآﻣـﺪ را ﺑـﺮای ﺳـﻬﺎﻣﺪاران ﻋﺎدی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻫﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ.
در ﺻﻮرت ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮدن ﺳﻮد ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﻲ، بهره­وری شرکت ﺟﻬﺖ ﺟﺒﺮان اﻋﺘﺒﺎرات، ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﻋﺎدی در این ﺷﺮﻛﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ­رود(توحید،۱۳۸۲).
۲-۲-۲ بهره­وری
اﺳﺘﻔﺎده از واژه ﺑﻬﺮه­وری ﺑﻪ دو ﻗﺮن ﭘﯿﺶ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد. ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺑﺮای ﻧﺨـﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎر ﻟﻐـﺖ ﺑﻬـﺮه­وری ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻮﺋﯿﺰﻧﯽ در ﺳﺎل ﺑﻪ ۱۷۷۶ بکار ﺑﺮدهﺷﺪ. ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ واژه ﺑﻬﺮه­وری ﺑﺎ ﮔـﺴﺘﺮش اﻧﻘـﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﯿﺮوی انسانی و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ­گذاری و ﻣﻮاردی از اﯾﻦ دسته ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺖ. اﺷﺨﺎص و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ از ﺑﻬﺮه­وری اراﺋﻪ ﻧﻤﻮده­اﻧد(آذر و مومنی،۱۳۸۳). ﺑﻬﺮه­وری ﺷﺎﻣﻞ دو ﺟﺰء ﮐﺎراﯾﯽ و اﺛﺮﺑﺨﺸﯽﻣﯽﺑﺎﺷـﺪ. ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﺎزده واﻗﻌـﯽ ﺑـﻪ دﺳـﺖآﻣـﺪه ﺑـﻪ ﺑـﺎزده اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺎراﯾﯽ ﯾﺎ راﻧﺪﻣﺎن اﺳﺖ ﯾﺎ درواﻗﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار ﮐﺎری ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺳﻤﯽ ﮐﺎراﯾﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﯽﺷـﻮد. ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﻣﺎﺷﯿﻦ، ﮐﺎراﯾﯽ ﻫﻤﻮاره ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ﯾﮏ اﺳﺖ اما در مورد انسان(نیروی کار) بر اﺛﺮ اﻧﮕﯿﺰش و رﻫﺒﺮی ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﯾﮏ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ﺷـﻮد(واتس^[۴۸]،۱۹۷۸). اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از درﺟﻪ و ﻣﯿﺰان ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان از ﺗـﻼشﻫـﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه ﻧﺘـﺎﯾﺞ ﻣـﻮرداﻧﺘﻈﺎر ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه­اﺳﺖ، در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ، ﺑـﻪ ﮐـﺎراﯾﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد؛ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد و ﻓـﺮاﻫﻢ آﻣـﺪن رﺿـﺎﯾﺖ از ﺗـﻼشﻫـﺎی اﻧﺠـﺎم ﺷـﺪه­اﺳـﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎراﯾﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﻤﯽ دارد و اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﯿﻔﯽ دارد(ابطحی و کاظمی،۱۳۸۰). اﻣﺮوزه ﺑﻬﺮه­وری و ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ داﻧﺶ از ﺟﺬابﺗﺮﻳﻦ واژهﻫـﺎی مورد کاربرد در علوم مختلف به ویژه مدیریت می­باشند. بهره­وری مفهوم گسترده­ای است که در سطوح مختلف و از دیدگاه­ های گوناگونی به آن توجه شده­است. در این راستا بهره­وری منابع انسانی نقش کلیدی ایفا می­ کند. مدیریت دانش هم از مفاهیمی است که بسیاری از سازمان­های پیشرو به اهمیت و نقش آن پی برده­اند چرا که امروز تمام دارایی ما از منابع طبیعی به فکر و دانش تغییر یافته است. بنابراین مدیریت آن از دغدغه­ های مهم سازمان­های موفق است. متاسفانه بهره­وری از مفاهیمی است که بسیار غلط و اشتباه درک شده­است. به همین دلیل، نخست به برداشت­های نادرست اشاره می­ شود:
بهره وری چه نیست؟
بهره­وری کارکردن زیادتر نیست. ۲- بهره­وری کاهش هزینه ها نیست.۳- بهره­وری کاهش کارکنان نیست.۴-بهره­وری­کار اضافی برای مدیران نیست.۵-بهره­وری استخدام متخصصان جدید نیست (هالس و همفری،۱۳۷۶). ۶- بهره­وری به کارگیری تکنولوژی جدیدی نیست.۷- بهره­وری هدف غایی نیست.۸- بهره­وری عملکرد نیست. ۹- بهره­وری خروجی نیست.۱۰- بهره­وری ظرفیت تولید نیست.۱۱- بهره­وری سودآوری نیست.
بهره وری چه هست؟
در پاسخ به این سوال شش دیدگاه وجود دارد که عبارت­اند از: دیدگاه متخصصان، حساب داران، فیزیک­دانان، مهندسان صنایع، روان شناسان سازمانی و صنعتی و در نهایت، دیدگاه مدیران(پریچارد^[۴۹]،۱۹۹۲). از آنجا که دیدگاه مدیران از بقیه جامع­تر و گسترده­تر است و بر همه جنبه­ های سازمانی که در کارکرد موثر سازمان نقش دارند تاکید دارد، توضیح داده می­ شود(اسمیت^[۵۰]،۱۹۹۰). در دیدگاه مدیریتی، بهره­وری میزان موفقیت سیستم را در استفاده از منابع برای کسب اهداف بیان می کند. در واقع بهره­وری هم مفهوم کارایی­ و هم اثربخشی را در بردارد. در صورتی که تعریف بهره­وری شامل کارایی اثربخشی باشد بهره­وری با مفاهیمی نظیر خروجی، تولید، سودآوری،ظرفیت تولید، عملکرد، کاهش هزینه، یا کار اضافی فرق می­ کند( پریچارد^[۵۱]، ۱۹۹۲). همان طور که گفته شده­است بهره­وری با مفاهیم کارایی، اثربخشی، سود آوری، کیفیت، نوآوری، کیفیت زندگی کاری و فرهنگ در ارتباط است و در واقع ترکیبی از آنهاست. برخی بهره­ ­وری را مرکب از کارایی، اثربخشی و توانایی تغییر متناسب با اقتضائات داخلی و خارجی سازمان می­ کند(کاظمی،۱۳۸۱).
۲-۲-۲-۱ کارایی
سازمان، پدیده ای اجتماعی به شمار می آید که به طوری آگاهانه همآهنگ شده و دارای حدود و ثغور نسبتاً مشخص می­باشد و برای تحقق هدف یا اهدافی، بر اساس یک سلسله مبانی دایمی فعالیت می­ کند. سازمان به طور کلی، عبارت است از روابط منظم افرادی که تحت سلسله مراتب مختلف، دارای وظایف گوناگون می­باشند، ولی برای رسیدن به هدف مشترکی همکاری دارند؛ به عبارتی نهادی اجتماعی محسوب می­شوند که مبتنی بر هدف بوده و ساختارشان به صورت آگاهانه طرح ریزی شده و دارای سیستم های فعال هستند و سرانجام با محیط خارجی در ارتباط اند. کارایی به دو عامل تخصیص منابع و زمان پاسخ، بستگی دارد. هرچه این دو عامل افزایش یابند، کارایی کاهش می یابد(ابوالحسنی و حسنی مقدم ،۱۳۸۸). از عوامل زیر به عنوان راه­های افزایش کارایی می توان نام برد:
تقسیم کار صحیح، گزینش مناسب افراد، توجه به جنبه های روانی کار و کارکنان، ایجاد زمینه های

ناگورکا^[۱۳] [۱۵]درمطالعه خود دررفتارقوسها بر وسایل نقلیه ریلی احتمالا اولین شخصی بوده که حالت تماس دونقطه ای چرخ وریل رادرمعادلات دینامیکی حاکم برسیستم در نظر گرفته است.
سن یونگ، لی و یانگ چنگ چنگ^[۱۴] [۱]درسال ۲۰۰۴ بااستفاده ازمدل خزشی سیستم چرخ ومحوروبوژی را به صورت یک سیستم ۱۰درجه آزادی مدل کردند وسیستم را روی یک مسیرمستقیم حرکت دادند و جابجاییهای عرضی، عمودی، رول و یاو چرخ ومحور و همچنین جابجاییهای عرضی و یاو را برای بوژی درنظرگرفتند. دراین بررسی دیده شد که سرعتهای بحرانی هانتینگ محاسبه شده درسیستم ۱۰ درجه آزادی از سیستم ۶ درجه آزادی ای که قبلا بررسی کرده بودند کمتربوده است. همچنین به این نتیجه رسیدند که سرعت بحرانی هانتینگ برای یک وسیله نقلیه با یک پروفیل فلنج نو بیشتر از حالتی است که پروفیلش سا ییده شده یا کهنه باشد.

نات وجایادف^[۱۵] [۲]درسال ۲۰۰۵ تاثیر سختی یاو رابرروی دینامیک چرخ ومحور به صورت شبیه سازی وحل عددی رابررسی کردند. نیروهای تماسی بین چرخ وریل را بااستفاده ازتئوری خزشی جانسون و ورمولین تخمین زدند و به این نتیجه رسیدند که پاسخ سیستم درحین افزایش وکاهش سرعت یکسان هستند.
یانگ تسای فن، ون فانگ وو^[۱۶] [۳]درسال ۲۰۰۶ پایداری دینامیکی یک مدل چرخ ومحوروبوژی و واگن را مدل کردند که تماس فلنج چرخ وریل رادر نظر نگرفتند ودریافتند که درسرعتهای کمترازسرعت بحرانی راحتی سفروجود خواهد داشت وکدی که برای کار خود نوشتند بسیار قابل تغییربرای انواع دیگرمدلهای بدون تماس فلنج بود.
البته شایان ذکر است که با پیشرفت بیش از پیش دینامیکی غیرخطی و بویژه دینامیک آشوب تحولات فراوانی در حوزه بررسی پدیده هانتینگ صورت گرفت. معرفی را در این زمینه در مرجع موهان^[۱۷] واحمدیان [۱۶] می توان یافت.
مطالعه ای در این زمینه توسط ها نس ترو انجام شده که ایشان نیروهای خزشی غیر خطی را در نظر گرفتند ولی تنها یک چرخ و محور را بررسی کردند و تماس فلنج چرخ با ریل را در نظر نگرفته‌اند.
نتایج حاکی از این موضوع است که غیرخطی بودن موجود در سیستم تعلیق اولیه و تماس فلنج با ریل بسیار روی رفتار هانتینگ تاثیر گذار هستند. هر دوی سرعتهای بحرانی و طبیعت دوشاخگی توسط المانهای غیرخطی تحت تاثیر قرار دارند. به علاوه نتایج نشان دهنده این هستند که در بعضی از شرایط سرعت بحرانی هانتینگ در تحلیل غیرخطی کمتر از سرعت بحرانی در تحلیل خطی است. این موضوع بیانگر اینست که تحلیل خطی می تواند سرعت عملکردی را پیشنهاد کند که در واقعیت آن سرعت باعث هانتینگ شده است.
یک عاملی که در وسایل نقلیه ریلی پر سرعت محدود کننده می باشد، پدیده دینامیکی ای به نام هانتینگ است که در ابتدا بصورت یک پاسخ حرکتی دمپ شده عرضی و یاو وسیله نقلیه ریلی ظاهر می شود. در فراتر از سرعت رو به جلویی که به نام سرعت بحرانی خوانده می شود، هانتینگ ظاهر می شود که به صورت یک حرکت مستهلک نشده چرخ و محور مقید بین فلنج چرخ و ریل می نمایاند هانتینگ چرخ و محور می تواند منجر به هانتینگ بوژی شود و در نهایت هانتینگ بدنه واگن یا هانتینگ اولیه شود. هانتینگ اولیه می تواند نیروهای عرضی بزرگی در ریل را ایجاد کند که منجر به خروج از خط می شود.
به خاطر اهمیت این موضوع در عملکرد وسایل نقلیه ریلی، بحث هانتینگ چندین دهه است که مورد مطالعه قرار می گیرد. کارهای اولیه عموما از مدلهای خطی استفاده می کردند که دید محدودی را در مورد مسئله در اختیار صنعت راه آهن قرار می داد.
مطالعات بعدی توسط کوپریدر^[۱۸] [۷] و تعداد زیاد دیگری بر این اساس بود که مدلهای خطی را طوری استفاده کنند که ترمهای غیرخطی را نیز شامل شود. اثرات دوشاخگی بر تحلیل سیستم های غیرخطی بسیار حائز اهمیت می باشند. اخیرا مطالعاتی در این زمینه انجام می شود بحث دوشاخگی را در هانتینگ وسیله نقلیه ریلی مدنظر قرار می دهد.
تئوری دوشاخگی، رفتار دینامیکی سیستم های غیرخطی را وقتی که پارامترهای سیستم تغییر کنند می دهد. دوشاخگی سیکل حدی پدیده ای دارای اهمیت ویژه در دینامیک ریلی است.
هنگامی که سرعت وسیله نقلیه ریلی از یک حد خاصی بیشتر می شود، حرکت متعادل پایداری خود را از دست می دهد و هانتینگ شروع می شود. به علاوه زمانیکه سرعت از سرعت بحرانی فراتر می رود دیاگرام فازی سیستم از یک نقطه ثابت دور می شود که بسیار به مانند پدیده دوشاخگی سیکل حدی است.
در ابتدا هویلگو^[۱۹] [۸]دوشاخگی سیکل حدی را در چرخ و محور بررسی کرد و نیروی غیرخطی بین چرخ و ریل را در نظر گرفت. در ادامه این کار گروهی از دانشمندان به رهبری هانس ترو دوشا خگی را در دو ریل مختلف که توسط کوپریدر [۷] معرفی شده بود مورد مطالعه قرار دادند.
مهدی احمدیان ویانگ^[۲۰] [۱۳]اثر غیر خطی بودن دمپینگ یاو را بر دوشاخگی سیکل حدی بر روی چرخ و محوری که تماس فلنج در آن برقرار نبود بررسی کردند. مطا لعات آنان نشان داد که دامنه نوسانات هانتینگ با سرعت زیادی افزایش پیدا کرد هنگامی که سرعت رو به جلو بالاتر از سرعت بحرانی باشد این موضوع بیانگر اینست که حرکت عرضی چرخ و محور از لقی بین فلنج چرخ و ریل بیشتر می شود که در حالت واقعی تماس بین فلنج چرخ و ریل برقرار می شود. حذف کردن دینامیک تماس بین فلنج چرخ و ریل باعث بروز خطاهایی در تحلیل می شود که در واقعیت اتفاق نمی افتد.
هدف اصلی از این پروژه گسترش نتایج مطالعات یانگ و احمدیان است که تماس فلنج چرخ و ریل وجود دارد و روشی که برای این تحلیل مورد استفاده قرار می گیرد روش اغتشاشی اوریجینگ است که دربسیاری ازتحلیلهای دینامیکی غیرخطی مورداستفاده بوده است و نتایجی که از این روش بدست آمده مورد تایید تستهای عملی نیز بوده است. ازطرفی تاکنون ازاین روش دربحث هانتینگ تنها در کار مهدی احمدیان و یانگ^[۲۱] [۱۳] آنهم برای تحلیل دینامیکی چرخ ومحورمورد استفاده قرارگرفته است نه برای تحلیل هانتینگ یک واگن به همراه بوژی وچرخ ومحور. همچنین این کار تنها به بررسی دینامیک غیرخطی چرخ و محور منتهی نمی شود. پس از تحلیل دینامیک چرخ و محور، تاثیر وجود بوژی بر روی چرخ و محور بررسی می شود و در نهایت وجود واگن برروی سیستم که یک سیستم کامل را می سازد مورد تحلیل غیرخطی قرار خواهد گرفت وسرعتهای بحرانی خطی و غیرخطی محاسبه خواهندشد که تاثیروجود بوژی وواگن براین سرعتهای بحرانی بررسی می شوند و همچنین تاثیر تغییر پارامترهای سیستم بر این سرعتها مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.
البته در این تحلیل برای چرخ و محور درجات آزادی یاو و عرضی وبرای بوژی درجه آزادی عرضی و برای واگن نیز درجه آزادی عرضی در نظر گرفته شده است که بصورت کلی سیستم کلی دارای چهار درجه آزادی می باشد که در مطالعات آینده می توان این درجات آزادی را افزایش داد.
در این پایان نامه دوشاخگی سیکل حدی را در حضور تماس فلنج چرخ و ریل و دمپرهای یاو غیرخطی مورد مطالعه قرار می گیرند.
شرایط این تحقیق فرض را بر این گذاشته اند که نیروهای خزشی کوچک باقی می مانند و محدوده خطی خود را ترک نخواهند کرد، در عوض نیروهای سیستم تعلیق غیرخطی می شوند و تماس فلنج چرخ و ریل می تواند رخ دهد. نیروی عرضی تماس فلنج بصورت یک فنر خطی ای در نظر گرفته شده است که یک محدوده ای که برابر با لقی فلنج و ریل است را دارد که فنر عمل نمی کند و در کل کارکرد فنر را غیر خطی می نمایاند. نیروی دمپینگ دمپر سیستم تعلیق اولیه با یک معادله درجه چهار تخمین زده شده است. این تخمین زدن در راستای انجام تستهایی که یانگ و احمدیان در آزمایشگاه وسایل نقلیه ریلی در دانشگاه ویرجینیای امریکا انجام داده اند به دست آمده است.
در این پروژه با توجه به آنچه در فوق آمد سعی شد تا پدیده هانتینگ با بهره گرفتن از شبیه سازی ریاضی مورد مطالعه قرار گیرد و از این رهگذر سرعت ناپایداری دینامیکی استخراج شود. البته این پروژه به این نکته محدود نشده است و بررسی های پارامتری برای توصیف این پدیده صورت گرفته است. امید است که این پروژه با توجه به نواقص بسیار زیادی که دارد برای دانشجویان و دانش پژوهان مفید واقع شود.
فصل دوم
پدیده هانتینگ
۱- ۲- مقدمه:
در این فصل مقدمه ای در ارتباط با دینامیک غیر خطی آلات ناقله ریلی گفته می شود. این فصل در بردارنده مطالبی در ارتباط با مدلهای ریاضی آلات ناقله ریلی، مساله شایع هانتینگ در حمل و نقل ریلی وتعریف این پدیده واثرات مخرب آن برخط وراحتی سفر، سرعت های بحرانی وپایداری وسیله نقلیه ریلی و پدیده دوشاخگی در آلات ناقله ریلی است.
۲- ۲- پدیده هانتینگ:
هانتینگ پدیده ای عمومی برای آلات ناقله ریلی است که در سرعتهای بالا اتفاق می افتد. این پدیده یک نوع ارتعاشات خود تحریک است که در اثر سرعت حرکت، نیروهای اندرکنش چرخ و ریل، زاویه مخروطی و ماهیت خزشی- چسبندگی تماس چرخ و ریل بوجود می آید. نیروهای تماسی چرخ و ریل تاثیر بسزایی در ماهیت دمپینگ موجود در کل مجموعه را دارند. اگر بخواهیم بصورت بسیار عمومی در ارتباط با پدیده صحبت کنیم باید بگوییم که این پدیده بر دو نوع است: هانتینگ اولیه و هانتینگ ثانویه. هانتینگ اولیه پدیده ای است که در سرعتهای پایین و به علت عدم کارایی لازم سیستم تعلیق اتفاق می افتد. این نوع از هانتینگ با افزایش میزان ارتعاشات عرضی بدنه واگن بوجود می آید و نوسانات حاکی ازآن موجبات ناراحتی سفر را فراهم می آورد (چیزی مشابه با پدیده تشدید) و می تواند به آسانی و با بهره گرفتن از دمپینگ مناسب بین بدنه واگن و بوژی از بین برود.
در سرعتهای بالا پدیده هانتینگ بصورت ارتعاشات عرضی شدید در مجموعه چرخ و محور و بوژی مشاهده می شود. این مسئله یک مساله ذاتی در آلات ناقله ریلی است که نمی توان آن را از بین برد و تنها می توان از این سرعت دوری نمود. این پدیده می تواند موجبات سایش چرخ و ریل و کاهش راحتی سفر شود.
شکل ۱- ۲- حرکت نوسانی چرخ ومحور درا ثرایجاد پدیده هانتینگ
شکل۲- ۲- حرکت هانتینگ یک ست چرخ ومحور
شکل ۳- ۲- موج دارشدن ریل وخط درمونیخ آلمان به دلیل هانتینگ لوکوموتیو
۳- ۲- سرعت بحرانی، سیکلهای حدی ودوشاخگی^[۲۲] در وسایل نقلیه ریلی:
سرعت بحرانی در آلات ناقله ریلی سرعتی است که پس از آن تغییرات اساسی در دینامیک وسیله نقلیه ایجاد می شود. در سرعتهای پایین تر از سرعت بحرانی، سیستم پایدار است و به تعبیری می توان گفت پایین تر از نقطه بحرانی مقادیر ویژه سیستم دینامیکی دارای قسمت حقیقی منفی هستند.
در سرعتی بالاتر از سرعت بحرانی پایداری خود را از دست می دهد و مسیرها^[۲۳] در سیستم به سیکلهای بسته ای تبدیل می شود. در این حالت در یک سیستم خطی شده قسمت حقیقی مقادیر ویژه دارای مقادیری مثبت هستند.
چنانچه سیستم مورد مطالعه یک سیستم خطی شده باشد بدست آوردن سرعت بحرانی آن بسیار ساده می نماید.
در این رابطه A ماتریس دینامیکی سیستم است. کافی است با تغییر سرعت، مقادیر ویژه ای محاسبه شوند که تنها دارای ترمهای مختلف باشند. اما در پاره ای از موارد پیچیدگیهای موجود در مسئله این اجازه را نمی دهد تا از یک مدل خطی شده استفاده نمود. در این صورت یا باید از متد اغتشاش برای حل یک مسئله غیرخطی استفاده نمود و یا اینکه از شبیه سازی کامپیوتری بهره برد.
در دینامیک غیر خطی تغییر کیفی در سیستم را دوشاخگی و نقطه ای که این مسئله در آن اتفاق می افتد را نقطه دوشاخگی می نامند. سرعت عاملی است که می تواند این دو شاخگی را موجب شود.
شکل ۴- ۲- سیکل حدی دیده شده درتستی که درآزمایشگاه مونیخ روی دورولرانجام شد
شکل ۵- ۲- نتایج تست انجام شده درآزماشگاه بنچ مارک آلمان جهت یافتن محدوده های پایداری وسیله نقلیه
درشکلهای بالا این موضوع که دوسرعت برای تحلیل هانتینگ حائز اهمیت می باشند نشان داده شده اند. درسرعتهای پایین تحریکهای وسیله نقلیه منجربه حرکت پایدار بدون نوسان می گردد. درسرعتهای بالاتر از سرعت بحرانی غیرخطی وکمترازسرعت بحرانی خطی وسیله نقلیه با توجه به تحریک سیستم می تواند به حالت پایدار بدون نوسانی یا پایدار نوسانی (سیکل حدی) ویا حالت ناپایداری برسد. درسرعتهای بالاتر از سرعت بحرانی خطی هم که وسیله نقلیه به حالت خروج از خط خواهد رسید.
در شکل ۴-۲ آزمایش بدین گونه صورت گرفته که ابتدا سرعت افزایش یافته و پس از اینکه سیستم به حالت سیکل حدی رسید، سرعت کاهش داده شده که دیده شد با اینکه سرعت ازسرعت بحرانی خطی کمترشده، ولی نوسانات ازبین نرفته اند و پس از اینکه سرعت به سرعت بحرانی غیرخطی رسید و از آن کمتر شد نوسانات ازبین رفتند که این خود بیانگراین موضوع است که ما درتحلیل سیستم باید متوجه سرعت بحرانی غیرخطی باشیم که درعمل این سرعت را به اطلاع راننده لوکوموتیو برسانیم.
۴- ۲- جلوگیری از هانتینگ:
همانگونه که پیش از این نیز گفته شد هانتینگ پدیده ای است که از دینامیک سیستم ناشی می شود و نمی توان آن را از بین برد و تنها می توان از آن خودداری کرد به گونه ای که خارج را رنج کاری وسیله نقلیه باشد.
۵- ۲- تئوری کلینگل^[۲۴]
اگر یک مجموعه چرخ با پروفیل چرخ مخروطی در وضعیت مرکزی بصورت جانبی جابجا شده باشد این جابجایی در اثر غلتش مختلف شعاعی چرخها بی اثر می گردد. این نتیجه که بصورت تئوری توسط کلینگل در سال ۱۸۸۳ بیان شده بود و به نام حرکت کلینگل شناخته می شود در اثر یک حرکت پریود یک بوجود می آید.
شکل ۶- ۲- جا بجا یی عرضی وتغییرشعاع دوا یردورانی چرخها
برای تحلیل این حا لت، مجموعه چرخ در حرکت عرضی مسیر بر روی یک خط ا یده‌آل مدل شده است که در شکل نشان داده شده است.
پارامترهای زیر در فرمولاسیون ریاضی بکار برده می شوند:
λ = مخروطیت گام برداری چرخ (شیب)
r= شعاع چرخ در حا لت مرکزیت مجموعه چرخ
R= شعاع قوس حرکت کلینگل در مسیر g(x)
S= عرض خط
y= جابجایی جانبی مسیر کلینگل
V= سرعت
در حرکت غلتش کامل، مجموعه چرخ بصورت جانبی بیشتر از فاصله y جابجا می شود البته نسبت به زمانی که در حا لت مرکزی قرار دارد این اتفاق می افتد. اختلاف در شعاع غلتش رخ خواهد داد و مسیر جابجایی متنا ظر با شعاع R نشان داده خواهد شد.

نتایج مربوط به آزمون هاسمن برای مدل های اول، دوم و چهارم در جدول ۴-۵ نشان داده شده است. نتایج نشان داده که آماره آزمون هاسمن در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنی دار می باشند که حاکی از تایید فرضیه می باشد، لذا با توجه به آمون هاسمن برازش مدل‌ های رگرسیونی مزبور با بهره گرفتن از مدل داده‌های پانل به روش اثرات ثابت مناسب خواهد بود.

از سوی دیگر نتایج مربوط به آزمون هاسمن برای مدل سوم در جدول ۴-۵ نشان داده شده است. نتایج نشان داده که آماره آزمون هاسمن در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنی دار نمی باشند که حاکی از ردفرضیه می باشد، لذا با توجه به آمون هاسمن برازش مدل‌ رگرسیونی سوم این تحقیق با بهره گرفتن از مدل داده‌های پانل به روش اثرات تصادفی مناسب خواهد بود.
۴-۳-۳ آزمون فروض کلاسیک رگرسیون
همان طور که در فصل ۳ اشاره شد، پیش از برازش مدل‌های رگرسیون لازم است ابتدا مفروضات رگرسیون خطی مورد آزمون قرار گیرد.
۴-۳-۳-۱ آزمون نرمال بودن
برای بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای وابسته از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده شده است. این آزمون برای متغیرهای وابسته انجام شده است. جدول خروجی آزمون K-S در نرم‌افزار SPSS برای این متغیر به شرح جدول ۴-۶ است. با توجه به جدول فوق و آماره Z کولموگروف اسمیرنوف از آنجائی­که سطح معناداری برای تمامی متغیرها بیشتر از ۰۵/۰ است فرضیه H₀ تایید شده لذا با اطمینان ۹۵% می توان گفت متغیر های مزبور در مدل های فوق از توزیع نرمال برخوردارند.
(جدول ۴- ۶ ) آزمون کولموگروف اسمیرنوف

۴-۳-۳-۲ آزمون استقلال خطاها
آزمون دوربین واتسون همبستگی سریالی بین باقیمانده (خطا)های رگرسیون را بر مبنای فرض صفر آماری زیر آزمون می کند:
H0: بین خطاها خود همبستگی وجود ندارد.
H1: بین خطاها خود همبستگی وجود دارد.
آماره دوربین واتسن به همراه مقادیر بحرانی در سطح خطای ۱% به شرح جدول ۴-۷ است. با توجه به اینکه مقدار آماره دوربین واتسون محاسبه شده مدل رگرسیونی تحقیق حاضر از مقدار بحرانی در سطح خطای ۰.۰۱بزرگتر است لذا عدم همبستگی پیاپی یا سریالی باقی مانده ها در مدل های رگرسیونی اول تا چهارم در سطح معنی داری ۰.۰۱ مورد تایید قرار می گیرد.
(جدول۴-۷) آزمون استقلال خطاها

به طور کلی بین تعهد قوی و ضعیف ، سطح متوسط مطرح است . افرادی که تعهد متوسط دارند دارای تجربه زیادی هستند اما شناخت کلی نسبت به سازمان نداشته و چندان درگیر نیستند آلپورت در پژوهش های خود به درگیری جزیی افراد در امور سازمانی اشاره کرده است. کیفیت بین سطوح تعهد و نتایج و پیامدهای آن بر کارمندان و سازمان به ترتیب در جدول زیر آمده است. (ساروقی ، ۱۳۷۵)
جدول (۲-۲) نتایج و پیامدهای احتمالی سطوح مختلف تعهد سازمانی اثر گذار بر کارمندان
(منبع ، ساروقی ، ۱۳۷۵)

در واقع سطوح پایین تعهد نه برای فرد مطلوب است نه برای سازمان . در این حالت مزایای حاصل از استمرار خدمت کارکنان از دست می رود و سازمان ناچار به تحمل نیروی کار غیروفادار و ناشایست است.
در خصوص سطوح سازمانی متوسط تعهد می توان گفت به طور کلی مزایای آن از معایبش بیشتر است. در این حالت نیروی کار ثابت تر و راضی تر است ، افراد قادرند خود را با موازین رفتاری تطبیق دهند. تحت شرایطی رابطه بین نیازهای افراد و انتظارات سازمان در تعادل است هر چند این افراد با سرعتی که برای افراد کاملاً متعهد ذکر شد در مشاغل خود پیشرفت نمی کنند اما در مقابل سازمان از نتایج منفی ناشی از سطوح با ایجاد تعهد در امان می ماند. (استرون، ۱۳۷۷)
در سطوح بالای تعهد می توان گفت پیامدهای منفی آن از نتایج مثبت بیشتر نیست. افراد ممکن است به سرعت در شغل خود پیشرفت کنند و میزان تولید را افزایش دهند اما آنها مجبور به تحمل محدودیتهایی در زندگی شخصی ، خانوادگی و اجتماعی هستند . در چنین شرایطی سازمان ممکن است به هیچ وجه برای افراد رضایت بخش نباشد. بنابراین ممکن است سازمان انعطاف پذیری خود را از دست بدهد و بار خود را بر دوش افراد متعصب تحمیل کند و به انواع رفتارهای غیر قانونی و غیر اخلاقی دست بزند. به طور خلاصه به نظر می رسد رابطه خطی بین تعهد و نتایج مطلوب وجود نداشته باشد بلکه یک منحنی U معکوس با یک نقطه اوج در وسط منحنی این رابطه را بهتر نشان دهد و نیارهای افراد و انتظارات سازمانی در سطح متوسط تعهد تعادل دارد. (صمد ، ۲۰۰۵)
در یک مطالعه مودی و پورتر. پیامدهای مطلوب و نامطلوب ناشی از وجود تعهد سازمانی در سطح تجزیه و تحلیل (فرد ، گروه کاری ، سازمان ) مطرح شده اند که در جدول زیر نمایش داده شده است.
جدول (۳-۲) نتایج مطلوب و نامطلوب تعهد سازمانی در سطح فرد ، گروه ، سازمان