مجلس سنا پس از رئیس جمهور، دومین قدرت اصلی کشور فیلیپین بوده که به منظور، جلوگیری از شکل گیری حکومت دیکتاتوری و نیز افزایش قدرت و نفوذ قوه‌ی مقننه ایجاد شده است. این مجلس دارای ۲۴ سناتور است، که از سوی مردم فیلیپین برای یک دوره ی ۶ ساله تعیین می شوند. مردم در هر دوره به ۱۲ سناتور رای می‌دهند. مجلس سنا دارای رئیس (رهبر جناح اکثریت و اداره کننده ی مجلس سنا)، نایب رئیس، رهبر جناح اکثریت( که به صورت سنتی مسئول مدیریت امور قانون گذاری و دارای نفوذ زیادی در تصویب قوانین و برنامه ریزی اکثریت است)، رهبر جناح اقلیت(که از آن به عنوان رئیس جمهور در سایه و سخنگوی ائتلاف مخالفین نام برده می شود) و نیز، دارای ۳۶ کمیته ی دایمی و تخصصی در امور مختلف است. مجلس سنا وظایفی بر عهده دارد که عبارتند از:

۱- تایید قوانینی که از تصویب مجلس نمایندگان گذشته باشد،
۲- نظارت عالیه بر فعالیت‌ها، برنامه‌ها، سیاست ها و اعمال قوه مجریه،
۳- تمام قراردادها و پیمان های بین المللی صرفا پس از تصویب دو سوم نمایندگان سنا قابل اجرا خواهد بود،
۴- اعلام موقعیت جنگی توسط دو سوم اعضای مجلس،
۵- لغو حالت فوق العاده اعلام شده از سوی رئیس جمهور توسط اکثریت آرا اعضا،
۶- اعلام ناتوانی و یا تخلف رئیس جمهور و ارائه ی اختیارات وی به معاون.^[۱۲۱]
در صورت عدم توافق مجلس سنا با مصوبات مجلس نمایندگان، کمیته مشترکی با شرکت تمامی نمایندگان دو مجلس برای رفع اختلافات تشکیل خواهد شد. گزارش کمیته که به تایید تمامی اعضا رسیده باشد، برای اصلاح قانون موردنظر و یا تصویب قانون جدید پیشنهادی ایشان، برای تصویب، مجددا به رای نمایندگان دو مجلس نیاز دارد^.[۱۲۲]
در راس قوه ی قضائیه فیلیپین"دادگاه عالی” قرار دارد، که شامل: رئیس قضات و ۱۴ قاضی دیگر می باشد. تمامی آنان از سوی رئیس جمهور، به توصیه ی شورای قضایی و کانون وکلا انتخاب می شوند. علاوه بر این دادگاه، دادگاه های ویژه و عادی نیز به شرح زیر وجود دارند:
الف) دادگاه های ویژه
۱- دادگاه استیناف،
۲- دادگاه استیناف مالیاتی،
۳- دادگاه محلی،
ب) دادگاه های عادی:
۱- دادگاه منطقه ای،
۲- دادگاه شهرداری ها،
۳- دادگاه شهرداری در شهرها،
۴- دادگاه های ادواری شهرداری،
۵- دادگاه های شریعت،^[۱۲۳]
سابقه‌ی فعالیت اهداف سیاسی در فیلیپین، به سال ۱۹۰۶ میلادی بر می گردد. در آن سال دو حزب بزرگ “ملیون” و “آزادی خواه” تشکیل شد، که هر یک در طول تاریخ این کشور، چندین بار به احزاب دیگر تقسیم شده اند. معروف ترین شعبات آن ها، احزاب “استقلال” و “کمیته اتحاد ملی"بود. احزاب سیاسی در فیلیپین، از لحاظ ایدئولوژی وتعداد بی شمارند. این کشور، دارای یک سیستم چند حزبی می باشد. در فیلیپین، هیچ یک از احزاب نمی توانند به تنهایی، قدرت را در دست بگیرند و لازم است که، برای تشکیل دولت با یکدیگر ائتلاف کنند.^[۱۲۴]
احزاب مهم فیلیپین به قرار زیر می باشند:
۱- حزب دموکرات مسلمان – مسیحی،
۲- حزب کامپی،^[۱۲۵]
۳- حزب قدرت دموکراتیک فیلیپین،
۴- حزب لیبرال،
۵- حزب ناسیونالیست،
۶- ائتلاف مردمی ناسیونالیست،
۷- حزب مردمی اصلاحات،
۸- حزب اپوزیسیون متحد.
لازم به ذکر است که، دو حزب حاکم فیلیپین، یعنی حزب دموکراتیک مسلمان – مسیحی و کامپی با یکدیگر ادغام شده اند. خانم آرویو^[۱۲۶]، رئیس جمهور این کشور در ۱۸ ژوئن ۲۰۰۹ میلادی، ضمن تاریخی خواندن این ادغام، رسما آن را اعلام داشت. به طور کلی تحزب در فیلیپین جدی گرفته نمی شود و احزاب تنها در زمان انتخابات ملی و محلی، فعال می شوند. در فیلیپین، شخصیت ها عنصر تاثیر گذار در فعالیت ها و جهت گیری های حزبی هستند.^[۱۲۷]
سیاست خارجی فیلیپین بر پایه ی چهار اصل ذیل نهادینه شده است:
۱- ارتقا و تقویت امنیت ملی،
۲- ارتقا و تحقق توسعه اقتصادی،
۳- ارتقا نقش فیلیپین در صحنه بین الملل،
۴- حفظ منافع مهاجرین و کارگران فیلیپینی در خارج.^[۱۲۸]
بر اساس اصول بر شمرده در بالا، سیاست خارجی فیلیپین از یک طرف سیاستش کاملا ملی و از طرف دیگر، در بعد منافع، سیاستش فراگیر و جهانی می باشد. طبق بند دوم از بخش هفتم قانون اساسی فیلیپین، این کشور سیاست خارجی مستقلی را دنبال خواهد کرد و در مورد روابطش با سایر کشورها، برای حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، منافع ملی و حق تعیین سرنوشت، اهمیت زیادی قایل است. در بخش هشتم قانون اساسی آمده است: فیلیپین در جهت منافع ملی، سیاست دوری از سلاح های هسته ای را در قلمرو خود، دنبال می کند.^[۱۲۹]
وزارت امور خارجه فیلیپین، اصول سیاست خارجی این کشور را بر پایه ی سه اصل سیاسی ذیل عنوان نموده است:
۱- حفظ امنیت ملی؛ جهت حفاظت از امنیت ملی، دولت فیلیپین مناسبات دوستانه و همکاری های سیاسی و اقتصادی را در سطوح منطقه ای و بین المللی دنبال می کند،
۲- پیگیری دیپلماسی توسعه اقتصادی، جهت یافتن منابع خارجی برای افزایش صادرات کشور،
۳- حمایت از فیلیپینی هایی که در کشورهای خارج مقیم هستند.^[۱۳۰]
در هر حال حفاظت و حمایت از حاکمیت و تمامیت ارضی، همچنین دغدغه‌ی سیاست خارجی فیلیپین می باشد. برای دستیابی به این هدف، وزارت خارجه ی فیلیپین از طریق همکاری نزدیک با کشورهای دیگر، گسترش و تعمیق روابط دو جانبه، تبادل هیئت‌ها، انجام گفتگوها، مشورت های منظم، انعقاد قراردادها و توافق نامه های دو جانبه و حضور فعال در مجامع منطقه ای و بین المللی، تلاش دارد تا منافع خود را تامین کند.
فیلیپین در عملیات حفظ صلح و ثبات منطقه ای و فعالیت های اعتمادسازی، به عنوان بخشی از سهم این کشور، در صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی برای از بین بردن موانع تجاری پیش روی کشورهای در حال توسعه، بهبود و تثبیت نرخ کالا، شرایط بهتر تجاری و یافتن راه حل موثر، جهت رفع مشکل بدهی های کشورهای جهان سوم تلاش می‌کند. سیاست خارجی فیلیپین بر پایه ی اتحاد با غرب، به ویژه آمریکاو شرکت فعال در سازمان ملل است. فیلیپین یکی از اعضای فعال آ.سه.آن و توجه ویژه ای نسبت به مسائل سیاسی و اقتصادی منطقه ی خود دارد.^[۱۳۱]
۳-۲- ساختار اقتصادی
۳-۲-۱- مالزی
مالزی در دو دهه ی گذشته به نرخ رشدی متوسط و با ثبات حدود ۶/۷ درصد در سال دست یافته است و دورنمایی که این کشور تا سال ۲۰۲۰ برای خود تصور کرده، تبدیل به یک کشور کاملا صنعتی و توسعه یافته است. دورنمایی دراز مدت که در برگیرنده‌ی سیاست های وسیعی است و جنبه های گوناگونی را هدایت می کند. بین سال‌های ۱۹۹۱تا۲۰۰۰میلادی برنامه ای دراز مدت وجود داشت که سیاست توسعه ملی نام گرفت و هدف از آن دست یابی به یک توسعه متوازن به منظور ایجاد یک جامعه کاملا متحد آن چنان که در چشم انداز ۲۰۲۰ میلادی پیش بینی شده است، بود. یکی از چالش هایی که مالزی با آن روبه رو است، ایجاد اقتصادی پویا، نیرومند، رقابتی و واقعی است. از میان توانایی هایی که مالزی تاکنون به آن ها دست یافته است، می توان به مواردی از قبیل نرخ پس انداز داخلی بالا، توسعه فیزیکی زیر بنا، ثبات اقتصادی و مالی و توسعه بخش خصوصی مثبتی بر تولید و صنعت اشاره نمود که انتظار می رود، تولید ناخالص داخلی به همراه رشد پیش بینی شده تدریجی جمعیت، منجر به در آمد سرانه بالا و با ثبات شود و از ۶۱۸۰ دلار در سال ۱۹۹۰ به ۱۰۰/۲۶ دلار در سال ۲۰۲۰ برسد.^[۱۳۲]
مالزی از جمله کشورهایی است که اغلب مردم آن همانند سایر کشورهای آسیایی به فعالیت های کشاورزی مشغول هستند. مالزی در کنار تایلند و اندونزی یکی از سه تولید کننده ی بزرگ کائوچو ی طبیعی در جهان است. هر چند که در گذشته سه مشکل عمده در رابطه کائوچو مالزی مطرح بوده است:
۱- نگرانی عمده نسبت به مسئله ی فقر روز افزون در میان کشتکاران کائوچو،
۲- تقاضای فزاینده ی جهانی برای این محصول که ریشه در کاهش اراضی زیر کشت داشت،
۳- نوسانات دائم در قیمت این محصول،
با این حال همچنان مهمترین محصول کشاورزی کشت کائوچو است.^[۱۳۳] از دیگر تولیدات کشاورزی مالزی می توان به تولید روغن نخل اشاره کرد. طی چند سال اخیر تولید روغن نخل رشد قابل توجهی داشته است، به طوری که میزان تولید روغن نخل خام مالزی در سال ۲۰۰۸ میلادی به رقم ۸/۱۵ میلیون تن رسید که البته نسبت به سال قبل از خود کاهش ۴/۰ درصدی نشان می دهد. برنج نیز یکی از محصولات مهم کشاورزی این کشور است، تولید این محصول در سال ۲۰۰۹ میلادی به ۴۰/۲۲ تن رسید که رقم قابل توجهی است.
در مجموع می توان گفت به دلیل اعمال سیاست گذاری هایی در جهت ریشه کن سازی فقر در میان کشاورزان، برنامه های توسعه ی روستایی و حمایت دولت، در تولید بخش های مختلف کشاورزی رشد وجود داشته است.^[۱۳۴]
در بخش معدن تلاش برای همکاری با کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل متحد به منظور افزایش سرمایه گذاری در این حوزه آغاز شده است. با توجه به دورنمای ناامید کننده ی توسعه منابع محلی نفت، پتروناس (شرکت نفت مالزی) در اواسط دهه ی ۹۰ میلادی استراتژی جهانی شدن را در پیش گرفت.
در این راستا اقدام به امضا قراردادهایی برای شرکت در پروژه های عظیم نفتی ایران، آفریقای جنوبی و ترکمنستان نمود. در حال حاضر پتروناس ۳۰ درصد از فعالیت های اکتشافی و تولیدی خود را در خارج از مرزهای مالزی انجام می دهد.^[۱۳۵]
حمل و نقل و ارتباطات از بخش های مهم اقتصاد مالزی به ویژه در روابط و مناسبات با کشورهای دیگر است. شرکت کشتیرانی ملی مالزی ناوگانی متشکل از ۴۲ کشتی است، که خدمات و سرویسی های منظم این شرکت در خطوط دریایی خاور دور، جنوب شرقی آسیا، ژاپن و استرالیا فعالیت می کنند. فرودگاه بین المللی کوالالامپور که سیزدهمین فرودگاه بزرگ جهان است در سال ۱۹۹۸ میلادی به بهره برداری رسید و قابلیت پذیرش ۳۵ میلیون مسافر و ۲/۱ میلیون تن بار را در سال دارد.^[۱۳۶]
شرکای مهم تجاری مالزی عبارتند از : زاپن، آمریکا، آ.سه.آن و جامعه اقتصادی اروپا. مالزی در سال ۲۰۰۹ میلادی بالاترین حجم صادرات را به شش کشور مهم آ.سه.آن (سنگاپور، تایلند، فیلیپین، برونئی و ویتنام) داشته است و بیشترین حجم واردات به مالزی از کشورهای خاور دور بوده است. مهمترین محصولات صادراتی مالزی عبارتند از : کائوچو طبیعی، روغن نخل، نفت خام، گاز مایع، الوار و محصولات الکتریکی و الکترونیکی. رشد صادرات این محصولات طی سال های اخیر به ویژه طی سال های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ میلادی روند تدریجی و صعودی داشته است. در سال ۲۰۰۹ میلادی صادرات خالص، رشدی به میزان ۶/۹ درصد داشته که نسبت به رشد ۷/۲ درصدی سال قبل از آن، افزایش قابل ملاحظه‌ای نشان می دهد.^[۱۳۷]
نیاز داخل به مواد اولیه برای کالاهای صادراتی و تقاضای شدید برای کالاهای سرمایه ای‌، باعث افزایش واردات مالزی در سال ۲۰۰۹ میلادی به میزان ۹/۴۸۵ میلیارد رینگیت گشته است.^[۱۳۸]
حال به سه نمونه از شاخص های اقتصادی مالزی پرداخته می شود.
جدول (۱-۳) ذخایر بین المللی مالزی از سال های ۲۰۰۷ تا۲۰۰۹ میلادی(میلیون دلار آمریکا)^[۱۳۹]

۳-۹ قلمرو تحقیق
قلمرو موضوعی: این تحقیق وجدان کاری و اثرات آن بر عملکرد نیروی انسانی را مورد بحث قرار می دهد.
قلمرو مکانی: این تحقیق در شرکت ملی نفت ایران ( معاونت توسعه منابع انسانی ) صورت پذیرفته است.
محدوده زمانی این پژوهش از آذر ماه ۹۲ لغایت مرداد ماه ۹۳ می باشد.
۳-۱۰ روش تجزیه و تحلیل داده ها
پژوهشگر برای دستیابی به پاسخ پرسش تحقیق از طریق آزمون فرضیه ها، داده ها را به قسمت ها و بخش هایی تجزیه می کند. اما تحلیل داده های پژوهش به خودی خود پاسخ فرضیه تحقیق را نمی دهد و تفسیر داده ها ضروری است. تفسیر کردن به معنای تبیین و معنا بخشیدن به داده ها است. تجزیه و تحلیل داده ها به دو صورت آمار توصیفی و آمار استنباطی صورت می پذیرد.

در این تحقیق ابتدا داده های گرد اوری شده از لحاظ نرمال بودن مورد آزمون قرار گرفته و پذیرفته شده اند. این امر با بهره گرفتن از دو آزمون کولموگروف-اسمیرنوف و شاپیرو-ویلک صورت گرفته و تست نرمالیتی نشان از پذیرش داده هاست.
سپس به منظور انجام تجزیه و تحلیل های آماری داده ها و اطلاعات از روش های آمار توصیفی مانند میانگین، انحراف معیار و نمایش نموداری پراکندگی، و روش های آمار استنباطی مانند تحلیل واریانس، آزمون T، تحلیل همبستگی و رگرسیون استفاده شده است.
۳-۱۱ پایایی و روایی ابزار تحقیق
در این پژوهش با توجه به اینکه از ابزار استاندارد استفاده شده است، تاکیدی بر آزمودن روایی و پایایی نبوده است ولی با توجه به تغییرات اندکی که در پرسشنامه ایجاد گردیده، آزمون روایی و پایایی بر روی آن اجرا گردیده است.
۳-۱۱-۱ تعیین پایایی(قابلیت اعتماد) پرسشنامه
قابلیت اعتماد داشتن یا پایایی یکی از ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری می باشد. مفهوم یاد شده به این امر سروکار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسان می دهند.
دامنه ضریب قابلیت از صفر (عدم ارتباط) ۱+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های موقتی و متغیر را می سنجد. برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده می شود که از آن جمله می توان به :
روش موازی
اجرای دوباره آزمون
روش تصنیف ( دو نیمه کردن)
روش کودر – ریچارد سون
روش آلفای کرونباخ اشاره کرد (اردکانی، ۸۹، ص ۹۱).
در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند به کار می رود.
برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هریک از زیر مجموعه سوال های پرسشنامه (یا زیر آزمون) و واریانس کل را محاسبه و سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد:

که در آن:
تعداد زیر مجموعه سوال های پرسشنامه یا آزمون.
واریانس زیر آزمون    ام.
واریانس کل آزمون.
مقدار صفر این ضریب نشان دهنده عدم قابلیت اعتماد و ۱+ نشان دهنده قابلیت اعتماد کامل است.
همانطور که نون نالی در سال ۱۹۸۷ اعلام کرد اگر آلفا بزرگتر از ۷/۰ باشد، نتیجه معتبر خواهد بود. در نتیجه می توان اذعان داشت که پرسشنامه مورد استفاده در این تحقیق از اعتبار لازم برخوردار است.
با بهره گرفتن از فرمول بالا و توسط نرم افزار SPSS مقدار ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه کرده که مقدار آن ۸۳/۰ بدست آمد، که از روایی قابل قبولی برخوردار است.
۳-۱۱-۲ تعیین روایی (اعتبار) ابزار پرسشنامه
منظور از روایی عبارتست از میزان کارایی پرسشنامه برای اندازه گیری خصیصه ای که برای اندازه گیری آن ساخته شده است. برای تعیین روایی پرسشنامه روش های متعددی وجود دارد که یکی از آن ها روش اعتبار محتوا می باشد. اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده می شود. اعتبار محتوای یک ابزار اندازه گیری به سوال های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سوال های پرسشنامه معرف آن ها باشند، آزمون دارای اعتبار محتوا می باشد. برای اطمینان از اعتبار محتوا، باید در موقع ساخت ابزار به گونه ای عمل کرد که سوال های تشکیل دهنده ابزار اندازه گیری معرف قسمت های محتوای انتخاب شده باشند.
اعتبار محتوای یک آزمون معمولا توسط متخصصین موضوع مورد مطالعه تعیین می گردد. به منظور بررسی روایی این پرسشنامه، از نظر خبرگان موضوع من جمله اساتید محترم دانشگاه استفاده شده و با توجه به نظرات ایشان تغییرات لازم اعمال گردیده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
۴-۱ مقدمه
در هر پژوهش تحلیل نتایج بدست آمده از مرحله گردآوری اطلاعات یکی از مهمترین مراحل پژوهش بشمار می آید، چراکه دستاورد تحقیق چندماهه و حتی چندساله محقق که حاصل مطالعات نظری، پیشینه پژوهش های دیگر، تهیه ابزار گرداوری داده ها و جمع آوری اطلاعات می باشد، به آزمون گذاشته می شود و برای وی آشکار می شود که پیش فرض های حاصل از مطالعاتش تا چه حد معتبر و دقیق بوده است.
این قسمت از پژوهش به دو بخش توصیف داده ها و تحلیل داده ها تقسیم می شود.
در بخش اول با بهره گرفتن از جداول فراوانی و آماره های توصیفی، متغییر های جمعیت شناختی را تحلیل کرده و سپس به تحلیل توصیفی مولفه ها و شاخص های وجدان کاری و عملکرد شغلی کارکنان
می پردازیم.
در بخش دوم فرضیات تحقیق در خصوص بررسی راب
طه بین وجدان کاری و عملکرد شغلی کارکنان در شرکت ملی نفت ایران(مدیریت منابع انسانی) از طریق آزمون همبستگی و رگرسیون مورد آزمون قرار گرفته است.
۴-۲ تحلیل توصیفی
تحلیل توصیفی در این تحقیق صرفا شامل متغیرهای جمعیت شناختی نمونه آماری است(در این پژوهش جامعه آماری همان نمونه آماری می باشد). متغیرهای جمعیت شناختی در این تحقیق مشتمل بر جنسیت، تاهل، سن، سطح تحصیلات و سابقه خدمت است که در ادامه به جزئیات هریک از آن ها اشاره می شود.
۴-۲-۱ متغییر جنسیت
داده های وضعیت جنسیتی افراد جامعه آماری در میان کارکنان شرکت ملی نفت ایران ( مدیریت توسعه منابع انسانی) در جدول و نمودار (۴-۱) نشان داده شده است. همانطور که از این جدول می‌توان دریافت ۱۲۱ نفر معادل ۶۲ درصد افراد مرد بوده و مابقی ۴۶ نفر معادل ۳۸ درصد زن می باشند.
جدول(۴-۱) توزیع جامعه آماری بر حسب موقعیت

بعد از جنگ احد که به خاطر عدم اطاعت از فرماندهى، بر قواى اسلام شکست وارد شد، مسلمانان روحیّه خود را از دست دادند، این آیه نازل شد که مبادا با شکست خود را ببازید، بلکه با ایمان خود را تقویت کنید که برترى با شماست.^[۳۵۰]
بنابراین، انسان همیشه در جهان هستى با مشکلات و گرفتاریها و حوادث ناگوارى روبرو است. این حوادث که همیشه در زندگى بوده و همیشه خواهد بود، و حتى پیشرفتهاى عظیم علم هم نتوانسته و نخواهد توانست جلو حوادث دردناکى همچون زلزله‏ها، طوفانها، سیلها و بیماریها و امثال آن را بگیرد. و لذا افراد با ایمان با توجه به اصل فوق، هنگامى که به نعمتى از سوى خدا مى‏رسند، خود را امانتدار او مى‏دانند، و از رفتن آن غمگین نمى‏شوند؛^[۳۵۱] خداوند متعال در آیه ۲۳ سوره حدید می فرماید:

” لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ…."(سوره حدید، آیه ۲۳)؛ این بخاطر آن است که براى آنچه از دست داده‏اید تأسف نخورید.
کلمه” أسى” که مبدأ فعل” تاسوا” است به معناى اندوه است.^[۳۵۲]
۳-۱-۸-۲-۲٫ دیدگاه رفتاری قرآن مبنی بر اصلاح رفتار منفی فرد؛ توبه و اصلاح خویشتن
قرآن کریم، روش توبه را که روشی بی نظیر و موفق برای احساس گناه است، به ما ارائه می دهد. زیرا توبه یا بازگشت به سوی خداوند متعال، سبب آمرزش گناهان و تقویت امید انسان به جلب رضایت الهی است و به همین دلیل، موجب کاهش شدت اضطراب انسان می شود. علاوه بر این، توبه غالباً انسان را به اصلاح و خودسازی وا می دارد و شخصیت او را طوری آماده می کند که بار دیگر در دام خطاها و گناهان گرفتار نشود و همین امر به انسان کمک می کند که ارزش خود را بیشتر بشناسد و اعتماد به نفس و رضایت، در وی افزایش یابد و این مسایل به نوبه خود به تثبیت احساس امنیت و آرامش روانی، منجر خواهد شد.^[۳۵۳] قرآن کریم در این باره می فرماید:
“وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحیماً"(سوره نساء، آیه۱۱۰)؛ کسى که کار بدى انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.
قرآن کریم همچنین در آیه ۷۱ سوره فرقان می فرماید: “وَ مَنْ تابَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتاباً"(سوره فرقان،آیه ۷۱)؛ و کسى که توبه کند و عمل صالح انجام دهد، بسوى خدا بازگشت مى‏کند (و پاداش خود را از او مى‏گیرد).
خداوند متعال نیز در آیه ۸۲ سوره طه می فرماید:"وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى‏"(سوره طه،آیه۸۲)؛ و من هر که را توبه کند، و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدایت شود، مى‏آمرزم.
خداوند متعال همچنین در آیه ۵۳ سوره زمر می فرماید:"قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ"(سوره زمر،آیه۵۳)؛ : بگو: «اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.
آیه الله مکارم درباره حقیقت توبه می فرمایند: “نخستین گام براى نجات، توبه از گناه است، توبه‏اى که از هر نظر خالص باشد، توبه‏اى که محرک آن فرمان خدا و ترس از گناه، نه وحشت از آثار اجتماعى و دنیوى آن، بوده باشد، توبه‏اى که براى همیشه انسان را از معصیت جدا کند و بازگشتى در آن رخ ندهد. حقیقت” توبه” همان ندامت و پشیمانى از گناه است که لازمه آن تصمیم بر ترک در آینده است، و اگر کارى بوده که قابل جبران است در صدد جبران برآید، و گفتن استغفار نیز بیانگر همین معنى است، و به این ترتیب ارکان توبه را مى‏توان در پنج چیز خلاصه کرد:” ترک گناه- ندامت-تصمیم بر ترک در آینده- جبران گذشته و استغفار.”^[۳۵۴] حضرت پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم در روایتی می فرمایند: “لیس شی‏ء احبّ الى اللّه تعالى من مؤمن تائب او مؤمنه تائبه"؛ چیزى دوست‏ داشتنی تر نزد خداى تعالى از مرد توبه کننده یا زن توبه کننده نیست.^[۳۵۵]
بنابراین، مومن واقعی هیچ وقت دچار اضطراب ناشی از احساس ناخودآگاه گناه نمی شود. بدیهی است که مومن به هنگام ارتکاب خطاء، در یادآوری گناه و اعتراف به آن تردیدی به خود راه نمی دهد و در پیشگاه خداوند متعال به خاطر ارتکاب خطاء، استغفار و توبه می کند؛ زیرا می داندکه خداوند سبحان توبه پذیر و بخشاینده گناهان است و اصولاً اعتراف مومن به گناه و توبه به درگاه خداوندی، او را از کوشش برای دور نگه داشتن فکر گناه از ذهن به منظور رهایی از ناراحتی روانی ناشی از احساس گناه، باز می دارد. ^[۳۵۶]
قرآن کریم، یکی از پیامدهای توبه و اصلاح خویشتن را، مصونیت از حزن و اندوه معرفی می نماید:
“…فَمَنِ اتَّقى‏ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ"(سوره اعراف،آیه ۳۵)؛ کسانى که پرهیزگارى پیشه کنند و عمل صالح انجام دهند (و در اصلاح خویش و دیگران بکوشند)، نه ترسى بر آنهاست و نه غمناک مى شوند.
در تفسیر نور در ذیل آیه گفته شده: “آرامش حقیقى، در سایه‏ى تقوا و اصلاح است.”^[۳۵۷]
خداوند متعال پاداش صلاحیت مومنان را، ورود آنان به بهشت بیان می کند؛ قرآن کریم در این باره می فرماید:
“جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِکَهُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ"(سوره رعد، آیه ۲۳)؛ (همان) باغهاى جاویدان^[۳۵۸] بهشتى که وارد آن مى‏شوند و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها و فرشتگان از هر درى بر آنان وارد مى‏گردند.
بارها در قرآن آمده است که افراد صالحِ یک خانواده، در بهشت نیز در کنار هم خواهند بود و از مصاحبت یکدیگر لذت خواهند برد. البته هر پدر و فرزند، هر زن و شوهر و هر آباء و ذریّه‏اى در بهشت به یکدیگر ملحق نمى‏شوند و در کنار هم قرار نمى‏گیرند. زیرا در روز قیامت، انساب و اسباب، کارساز نیستند. «فَلا أَنْسابَ بَیْنَهُمْ»(سوره مؤمنون،آیه۱۰۱) و آن روز هر کس در گرو اعمال خویش است، «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَهٌ»(سوره مدّثر،آیه ۳۸) و جز سعى و تلاش، چیز دیگرى مؤثر نیست، «لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‏»(سوره نجم، آیه۳۹) بنا بر این ورود بعضى از بستگان بر بعضى دیگر، تنها به خاطر لیاقت و صلاحیّت فردى خود آنهاست.^[۳۵۹]
خداوند متعال همچنین در آیه ۸ سوره غافر، یکی دیگر از پاداش های صلاحیت مومنان را، مشمول دعاى اولیاى خدا شدن، معرفی می نماید:
“رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتی‏ وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ"(سوره غافر،آیه ۸)؛ پروردگارا! آنها را در باغهاى جاویدان بهشت که به آنها وعده فرموده‏اى وارد کن، همچنین از پدران و همسران و فرزندانشان هر کدام که صالح بودند، که تو توانا و حکیمى.
این آیه که با"ربنا” شروع شده تقاضاى ملتمسانه حاملان عرش و فرشتگان مقرب خدا است که براى جلب لطف او بار دیگر روى مقام ربوبیتش تکیه مى‏کنند، و نه تنها نجات از دوزخ را براى مؤمنان خواهانند، بلکه ورود در باغهاى جاویدان بهشت را نیز براى آنها مى‏خواهند، نه تنها براى خودشان بلکه براى پدران و همسران و فرزندانشان که در خط مکتب آنها بوده‏اند نیز تقاضا مى‏کنند، و از صفات عزت و قدرت او یارى مى‏طلبند. وعده الهى که در این آیات به آن اشاره شده همان وعده‏اى است که بارها خداوند به وسیله پیامبران به مردم داده است.^[۳۶۰]
نتیجه بررسی تطبیقی: با توجه به آیات قرآنی، اعتقاد فرد مبنی بر این که گذشته فرد همیشه مهم است؛ و چون چیزی از قبل بر زندگی فرد تاثیر گذاشته، پس گذشته می تواند احساسات و رفتار فرد را تحت تاثیر قرار دهد، اعتقاد قابل قبولی نیست؛ در قرآن کریم، انسان مسئول اعمال گذشته خودش است،^[۳۶۱] ولی امکان بازگشت توبه، جبران اصلاح و رهایی هم وجود دارد.^[۳۶۲] در دیدگاه شناختی قرآن مبنی بر بینش درست افراد در رابطه با گذشته، ایمان به خداوند، سبب رفع نگرانى در برابر مصائب گذشته است؛ و در دیدگاه رفتاری قرآن مبنی بر اصلاح رفتار منفی فرد، توبه و اصلاح خویشتن، بیان شده است.
با توجه به آموزه های قرآن، این باور غیر عقلانی که “آلبرت الیس” مطرح می کند، با آموزه های قرآن منطبق می باشد. اما از آن جا که الیس در درمان این باور غیر عقلانی، معتقد است که فرد با تایید صادقانه خطاهای گذشته خود، بدون سرزنش کردن خودش بابت آن خطاها می تواند از گذشته به نفع آینده استفاده کند،^[۳۶۳] این نوع درمان او با آموزه های اسلام منطبق نمی باشد؛ زیرا( همان طور که گفته شد) زیر مبنای فکری و اعتقادی الیس با آموزه های دین اسلام، قابل انطباق نیست؛ الیس معتقد است که فرد بدون سرزنش خودش بابت رفتار گذشته اش، می تواند از گذشته به نفع آینده بهره ببرد؛ در حالی که در اسلام، حقیقت توبه، همان ندامت و پشیمانى از گناه گذشته است که لازمه آن، تصمیم بر ترک در آینده است و اگر کارى بوده که قابل جبران است در صدد جبران برآید.^[۳۶۴]
بنابراین، پس از بررسی این باور غیر عقلانی، و تطبیق آن با آموزه های قرآن کریم، می توان به این نتیجه رسید که این دیدگاه در قرآن، همانند نظریه الیس، دارای ابعاد شناختی- رفتاری است و آدمی می تواند از طریق آگاهی و شناخت، نسبت به این که ایمان به خداوند، سبب رفع نگرانى در برابر مصائب گذشته است، به اصلاح رفتارهای منفی خود(از راه توبه و اصلاح خویشتن) به مبارزه با این باور غیر عقلانی بپردازد. با این تفاوت که در روان شناسی، مراجع با کمک درمانگر آن ها را تعیین می کنند(درمانگر به بیمار کمک می کند تا فرد با شناخت نسبت به گذشتهاش و تایید صادقانه خطاهای گذشته خود، بدون سرزنش کردن خودش بابت آن خطاها از گذشته به نفع آینده استفاده کند) . اما در قرآن، راهکارهای شناختی و رفتاری از قبل به طور کامل از سوی خداوند تعیین و تعریف گشته اند. زیرا که خداوند متعال بهترین درمانگر آدمی است که نفس و روان او را به طور کامل می داند.
۳-۱-۹٫ باور غیر عقلانی شماره نه
اعتقاد فرد مبنی بر این که مردم و چیزها حتماً باید از آن چه هستند، بهتر باشند و اگر فرد نتواند حقایق تلخ زندگی را عوض کند، افتضاح و وحشتناک می شود.^[۳۶۵]
۳-۱-۹-۱٫ تبیین این باور در روان شناسی
الیس معتقد است که برخی حقایق، تلخ می باشند؛ و لذا در درمان این باور غیر عقلانی، بر این عقیده است که فرد باید، این حقایق تلخ را بپذیرد و با آن ها کنار بیاید. رفتار ناشایست دیگران یکی از این حقایق تلخ، می باشد، که فرد باید خود را از ورطه کمال گرایی و برآشفته شدن به خاطر مشکلات و اختلالات رفتاری دیگران، دور نگه دارد و در پذیرفتن حقیقت رفتار دیگران، واقع بین باشد و عقلانی رفتار کند.^[۳۶۶]
۳-۱-۹-۲٫ نقد و بررسی تطبیقی
رفتار مردم، واقعیتی است که هر انسانی روزمره با آن در تماس است؛ اصولا ملکات و روحیات انسان، معمولا جنبه اختیارى دارد و همین ملکات است که به اعمال انسان شکل مى‏دهد و خط او را در زندگى مشخص می سازد؛ بنابراین، رفتار انسان ها برگرفته از شخصیّت فکرى و روحى و اخلاقى آن هاست.^[۳۶۷] قرآن کریم در این باره می فرماید:
“قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ …"(سوره اسراء،آیه ۸۴ )؛ بگو: «هر کس طبق روش (و خلق و خوى) خود عمل مى‏کند.
آیه الله مکارم در تفسیر شاکله می فرمایند: “شاکله” در اصل از ماده"شکل” به معنى مهار کردن حیوان است، و"شکال” به خود مهار مى‏گویند، و از آنجا که روحیات و سجایا و عادات هر انسانى او را مقید به رویه‏اى مى‏کند، به آن” شاکله” مى‏گویند و کلمه” اشکال"، به سؤالها و نیازها و کلیه مسائلى گفته مى‏شود که به نوعى انسان را مقید مى‏سازد. و لذا مفهوم” شاکله” هیچگونه اختصاصى به طبیعت ذاتى انسان ندارد، بلکه به هر گونه عادت و طریقه و مذهب و روشى که به انسان جهت مى‏دهد شاکله گفته مى‏شود. بنابراین، عادات و سننى که انسان بر اثر تکرار یک عمل اختیارى کسب کرده است، و همچنین اعتقاداتى که با استدلال و یا از روى تعصب پذیرفته است، همه اینها نقش تعیین کننده دارند، و شاکله محسوب مى‏شوند.”^[۳۶۸]
آیاتی که در این بخش به نقد و بررسی آن پرداخته می شود، به دو قسمت دیدگاه شناختی قرآن مبنی بر عدم مواخذه فرد در برابر اعمال دیگران و دیدگاه رفتاری قرآن نسبت به شخصیت مومنان و انجام امر به معروف و نهی از منکر آنان در برابر کارهای ناشایست دیگران، تقسیم می شود:
۳-۱-۹-۲-۱٫ دیدگاه شناختی قرآن مبنی برعدم مواخذه فرد در برابر اعمال دیگران؛ حفظ خویشتن
در اسلام، عدم اجبار مردم بر ایمان، یک اصل ثابت می باشد؛ بنابراین، ایمان به خدا و مبانى اسلام، هیچگونه جنبه تحمیلى نمى‏تواند داشته باشد، بلکه از طریق منطق و استدلال و نفوذ در فکر و روح افراد باید پیشروى کند؛ زیرا ایمان اجبارى ارزشى ندارد، مهم این است که مردم حقایق را درک کنند و با اراده و اختیار خویش آن را بپذیرند.^[۳۶۹] قرآن کریم بارها در آیات مختلف روى این حقیقت تاکید کرده است.^[۳۷۰] از جمله قرآن کریم در آیه ۸۰ سوره نساء می فرماید:
“مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ مَنْ تَوَلَّى فَما أَرْسَلْناکَ عَلَیْهِمْ حَفیظاً"(سوره نساء، آیه ۸۰)؛ کسى که از پیامبر اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده و کسى که سرباز زند، تو را نگهبان (و مراقب) او نفرستادیم (و در برابر او، مسئول نیستى.)
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند:"در این آیه موقعیت رسول ص در برابر مردم و"حسنات” و"سیئات” آنان، بیان شده است، نخست مى‏فرماید:"هر کس اطاعت پیامبر ص کند اطاعت خدا کرده است". بنابراین اطاعت خدا از اطاعت پیامبر ص نمى‏تواند جدا باشد، زیرا پیامبر ص هیچ گامى بر خلاف خواست خداوند بر نمى‏دارد، سخنان و کردار و رفتار او همه مطابق فرمان خدا است. سپس مى‏فرماید:” اگر کسانى سرپیچى کنند و با دستورات تو به مخالفت برخیزند مسئولیتى در برابر اعمال آنها ندارى و موظف نیستى که به حکم اجبار آنها را از هر خلافکارى باز دارى، وظیفه تو تبلیغ رسالت و امر بمعروف و نهى از منکر و راهنمایى افراد گمراه و بى خبر است". “حفیظ” از نظر اینکه صفت مشبهه است و معنى ثبات و دوام را مى‏رساند با” حافظ” که اسم فاعل است تفاوت دارد؛ بنابراین"حفیظ” به معنى کسى است که به طور مداوم مراقب حفظ چیزى مى‏باشد، در نتیجه مفهوم آیه چنین مى‏شود مسئولیت پیامبر ص مسئولیت رهبرى و هدایت و دعوت به سوى حق و مبارزه با فساد است ولى اگر افرادى اصرار در پیمودن راه خلاف داشته باشند، نه پیامبر ص در مقابل انحرافهاى آنها مسئولیتى دارد که در همه جا حاضر و ناظر باشد، و جلو هر گونه گناه و معصیتى را با زور و اجبار بگیرد، نه او از طرق عادى قدرت بر چنین چیزى را مى‏تواند داشته باشد.^[۳۷۱]
خداوند متعال همچنین در آیه ۱۰۷ سوره انعام می فرماید:"…وَ مَا جَعَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا وَ مَا أَنتَ عَلَیهِْم بِوَکِیل"(سوره انعام، آیه ۱۰۷)؛ ما تو را مسئول (اعمال) آنها قرار نداده‏ایم و وظیفه ندارى آنها را (به ایمان) مجبور سازى.
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند: “تفاوت” حفیظ” و” وکیل” در این است که حفیظ به کسى مى‏گویند که از شخص یا چیزى مراقبت کرده و او را از زیان و ضرر حفظ مى‏کند، اما وکیل به کسى مى‏گویند که براى جلب منافع براى کسى تلاش و کوشش مى‏نماید. نفى این دو صفت (حفیظ و وکیل) از پیامبر ص به معنى نفى اجبار کردن بر دفع زیان یا جلب منفعت است.”^[۳۷۲]
بنابراین، قرآن کریم، توجه بسیاری به خود انسان دارد و در سرلوحه همه برنامه های خود، خودسازی را مطرح می سازد. لذا از دیدگاه قرآن، یکی از وظایف انسان در رابطه خود، این است که مراقب خود باشد. قرآن کریم در این باره می فرماید:
“یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ لا یَضُرُّکُمْ مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ …..“(سوره مائده، آیه ۱۰۵)؛ اى کسانى که ایمان آورده‏اید! مراقب خود باشید! اگر شما هدایت یافته‏اید، گمراهى کسانى که گمراه شده‏اند، به شما زیانى نمى‏رساند.^[۳۷۳]
خداوند متعال، همچنین در آیه ۱۱۹ سوره بقره، خطاب به پیامبرش (ص) می فرماید:
” إِنَّا أَرْسَلْناکَ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحیمِ"(سوره بقره، آیه ۱۱۹)؛ ما تو را به حق، براى بشارت و بیم دادن (مردم جهان) فرستادیم و تو مسئول (گمراهى) دوزخیان (پس از ابلاغ رسالت) نیستی.
آیه الله مکارم در تفسیر آیه می فرمایند: “(یعنی ای پیامبر) تو وظیفه دارى دستورات ما را براى همه مردم بیان کنى، معجزات را به آنها نشان دهى و حقایق را با منطق تبیین نمایى، و این دعوت باید توام با تشویق نیکوکاران، و بیم دادن بدکاران، باشد، این وظیفه تو است. اما اگر گروهى از آنها بعد از انجام این رسالت ایمان نیاوردند، تو مسئول گمراهى دوزخیان نیستی.^[۳۷۴]
قرآن کریم همچنین در آیه ۲۵ سوره سبا که اشاره به مسئول بودن افراد در برابر اعمالشان دارد، می فرماید:
“قُلْ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنا وَ لا نُسْئَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ"(سوره سبا،آیه ۲۵)؛ بگو: «شما از گناهى که ما کرده‏ایم سؤال نخواهید شد، (همان گونه که) ما در برابر اعمال شما مسئول نیستیم!
آیه، این حقیقت را روشن سازد که هر کس باید پاسخگوى اعمال و کردار خویش باشد، چرا که نتائج اعمال هر انسانى چه زشت و چه زیبا به خود او مى‏رسد.^[۳۷۵]
۳-۱-۹-۲-۲٫ دیدگاه رفتاری قرآن نسبت به شخصیت مومنان و مسئولیت پذیری آنان در برابر کارهای ناشایست دیگران؛ مومنان و انجام امر به معروف و نهی از منکر
“مؤمنان در جامعه‏ى اسلامى، نسبت به یکدیگر از طرف خداوند، حقّ ولایت و نظارت همراه با محبّت دارند و بى‏تفاوت نیستند. امر به معروف و نهى از منکر که بر همه‏ى مردان و زنان با ایمان واجب است، برخاسته از حقّ ولایت بر یکدیگر است.”^[۳۷۶] قرآن کریم در آیاتی مومنان را در برابر اعمال دیگران، به اداء فریضه امر به معروف و نهی از منکر دعوت می نماید؛^[۳۷۷] از جمله در آیه ۷۱ سوره توبه می فرماید:
“وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ…"(سوره توبه، آیه۷۱)؛ مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یکدیگرند امر به معروف، و نهى از منکر مى‏کنند.

با توجه به آنچه در راستای اهمیت چابکی سازمانی، به عنوان ابزاری برای غلبه بر چالش‌های هزاره سوم، در ادبیات بیان شده است (شریفی،۲۰۰۶)، بررسی و کنکاش در زمینه چابکی با تأکید بر دانش ـ محوری و مدیریت دانش می‌تواند جهش بزرگی را در چابک سازی و عملکرد بالای سازمان های دولتی ایجاد ‌نماید. علیرغم تحقیقات بسیار در هر یک از دو حوزه چابکی و مدیریت دانش، پژوهش‌های چندانی در مورد ارتباط مدیریت دانش و چابکی سازمانی و تأثیر آنها بر یکدیگر انجام نشده است و بیشتر پژوهش‌ها تئوریک و غیرتجربی می‌باشند. ریک داو^[۸]( ۱۹۹۹) به بیان ارتباط مدیریت دانش، توانایی پاسخگویی و چابکی مؤسسه به صورت مطالعه ادبیات تحقیق پرداخته و چنین می‌گوید: “چابکی سازمانی زمانی به‌دست می‌آید که مدیریت دانش و توانایی پاسخگویی، در تلاش‌های سازمانی، حالتی متعادل داشته باشند". لوی و ‌هازان^[۹] (۲۰۰۹) نیز مدیریت دانش را جنبه کاربردی فرهنگ سازمانی دانسته‌اند و چگونگی بنیان نهادن تغییر فرهنگی بوسیله چابکی سازمانی را بیان کرده‌اند و این تغییر فرهنگ را نیازمند ابتکار در مدیریت دانش دانسته‌اند. آنها همچنین به‌کارگیری توانمندسازهای انتقال دانش از دیدگاه مهندسی نرم‌افزار چابک را مورد بحث قرار دادند و چگونگی افزایش چابکی از طریق استخراج داده‌ها و مدیریت دانش را بیان داشتند. فرانکلین بکر ^[۱۰](۲۰۰۱) در تحقیقی با عنوان “چابکی سازمانی و زیربنای دانش” بیان می‌کند که روش‌ها و مدل‌های ضروری کنونی کافی نیستند و برای غلبه بر عدم اطمینان در سازمان‌های چابک، نیاز به استراتژی‌های انطباق‌پذیری برای به‌کارگیری ابزارهای مدیریت دانش است. اشرفی و همکاران(۲۰۰۵)، چارچوبی را برای اجرای چابکی تجاری در سراسر سیستم‌های مدیریت دانش فراهم کرده‌اند. زیرا در صورت وجود ارتباطی، هر سازمان می تواند با تدوین برنامه ای مدون و منظم، به طور همزمان و یکپارچه و با کاهش هزینه های عملیاتی و اجرایی، به توسعه و تقویت همزمان این دو مقوله مهم (مدیریت دانش و چابکی سازمانی) بپردازد و از مزایای آنها بهره مند گردد.باتوجه به موارد مذکور سوال اصلی این پژوهش این است که آیا بین مدیریت دانش با چابکی سازمانی کارکنان ومعلمان آموزش وپرورش شهرستان کرمانشاه رابطه وجود دارد ؟

۱-۳-اهمیت و ضرورت انجام پژوهش:

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به خاطر جهانی شدن، دچار تغییرات سریع و اجتناب‌ناپذیری است.در این دنیا، اقتصاد به سمت اقتصاد دانش محور حرکت کرده و بسیاری از معادلات کنونی کشورها را با چالش‌ مواجه ساخته که این امر، خود حاصل فناوری اطلاعات و ارتباطات است.سازمان‌های کنوین، اهمیت‌ بیشتری جهت درک، انطباق‌پذیری و مدیریت تغییرات محیط پیرامون قائل شده و در کسب و به کارگیری‌ دانش و اطلاعات روزآمد به منظور بهبود عملیات و ارائه خدمات و محصولات مطلوبتر به ارباب رجوعان‌ پیشی گرفته‌اند.چنین سازمان‌هایی نیازمند به کارگیری سبک جدیدی از مدیریت به نام«مدیریت دانش» می‌باشند.برخی از سازمان‌ها براین باورند که با تمرکز صرف بر افراد، فناوری و فنون می‌توان دانش را مدیریت کرد(قربانی،۱۳۸۸،ص۴۸).
نوناکا و تاکیشی^[۱۱] (١٩٩۵) ادعا می کنند که مدیریت دانش به عنوان توانایی سازمان در ایجاد، ذخیره و توزیع دانش، برای برتری رقابتی در حوزه های کیفیت، سرعت، نوآوری و قیمت، مطلقاً حیاتی است. با وجود آنکه دانش به آسانی قابل اندازه‌گیری نیست، سازمان‌ها بایستی دانش را به منظور دستیابی به مزایایی که از مهارت‌ها، تجارب و دانش ضمنی کارمندان در سیستم و ساختارشان، قابل اکتساب است، به طور مؤثر مدیریت کنند(هانگ^[۱۲] ،۲۰۰۵).
تحلیل تعاریف ارائه شده نشان می دهد که بسیاری از آن ها در یک مورد شباهت دارند و آن اینکه مدیریت دانش منجر به بهبود عملکرد سازمانی می‌گردد. عوامل حیاتی مدیریت دانش موفق، متعدد هستند که برخی تحت کنترل و برخی خارج از کنترل هستند (حسنعلی ^[۱۳]،۲۰۰۲).
واژه چابک توصیف گر سرعت و قدرت پاسخگویی هنگام مواجهه با رویدادهای داخلی و خارجی سازمان است.سازمان چابک برای درک و پیش بینی تغییرات محیط کسب و کار طراحی شده و در این راستا به ساختاربندی خود می پردازد.از عوامل اساسی که باعث ایجاد و ارتقای چابکی سازمان است می توان به آگاهی، انعطاف پذیری و بهره وری اشاره نمود.تولید چابک راهی برای تغییر روش تولید، طراحی و ایجاد مدیریت و بازاریابی سازمان های بزرگ و کوچک است(لحافی،۱۳۹۰،ص۲۲).
دانش به عنوان مهمترین جنبه رقابتی آن سازمان را قادر می‌سازد تا بهره‌ور باشد و از محصولات و خدمات رقابتی رها شود. یکی از پایه‌های افزایش بهره‌وری مدیریت دانش، چابک بودن مؤثر است. حجم بالای توسعه ادبیات در حوزه مدیریت دانش و چابکی سازمانی، اهمیت این دو مقوله را نشان می‌دهد. ما در این پژوهش، شکلی از همگرایی این دو را از این نظر که ابعاد آنها قویاً با یکدیگر ارتب
اط دارند، مورد بررسی قرار می‌دهیم و استدلال می‌کنیم که چابکی سازمانی زمانی حاصل می‌شود که مدیریت دانش، از هر حیث، در حال تعادل باشد.با توجه به لزوم دستیابی همزمان به بهره وری و انعطاف پذیری در سازمان های دولتی برای مواجه با تغییرات و اغنای مشتری و همچنین نقش مؤثر فناوری اطلاعات در این امر، این پژوهش با هدف کمک به سازمان های دولتی از جمله سازمان آموزش و پرورش در نظر دارد به ارائه ی تفسیری از عوامل مؤثر مدیریت دانش بر دستیابی به چابکی سازمانی کارکنان بپردازد . لذا پژوهش حاضر می کوشد با بررسی رابطه بین مدیریت دانش بر چابکی سازمانی سازمان آموزش و پرورش شهرستان کرمانشاه را ارائه دهد.

۱-۴-اهداف پژوهش

۱-۴-۱-هدف کلی پژوهش عبارت است از:
بررسی رابطه بین مدیریت دانش با چابکی سازمانی کارکنان آموزش و پرورش شهرستان کرمانشاه
۱-۴-۲-اهداف ویژه پژوهش به شرح ذیر میباشد:
۱-تعیین میزان رابطه بین اکتساب دانش با چابکی سازمانی کارکنان
۲-تعیین میزان رابطه بین ایجاد دانش با چابکی سازمانی کارکنان
۳-تعیین میزان رابطه بین ذخیره کردن دانش با چابکی سازمانی کارکنان
۴-تعیین میزان رابطه بین توزیع دانش با چابکی سازمانی کارکنان
۵-تعیین میزان رابطه بین نگهداری دانش با چابکی سازمانی کارکنان

۱-۵-فرضیه ‏های پژوهش:

۱-۵-۱-فرضیه کلی:

بین مدیریت دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معناداری وجود دارد.

۱-۵-۲-فرضیات فرعی:

۱-بین میزان اکتساب دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد .
۲- بین میزان ایجاد دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد .
۳- بین میزان ذخیره کردن دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد .
۴- بین میزان توزیع دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد .
۵- بین میزان نگهداری دانش با چابکی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود دارد .

۱-۶-تعاریف مفاهیم واصطلاحات :

۱-۶-۱-تعاریف مفهومی:

۱-۶-۱-۱مدیریت دانش : دانش فرایندی است که به سازمان‌ها یاری می‌کند اطلاعات مهم را بیابند، گزینش، سازماندهی‌ و منتشر کنند و تخصصی است که برای فعالیت‌هایی چون حل مشکلات، آموختن پویا، برنامه‌ریزی‌ راهبردی و تصمیم‌گیری ضروری است.تعریف اسوان از مدیریت دانش یکی از بهترین تعاریف قلمداد می‌شود:مدیریت دانش هرگونه فرایند یا عمل تولید، کسب، تسخیر، ترویج و جامعه‌پذیری و کاربرد آن‌ است، در هرجایی که دانش استقرار یابد، یادگیری و عملکرد سازمان را افزایش می‌دهد(قربانی،۱۳۸۸،ص۵۶).
۱-۶-۱-۲-ایجاد دانش: ایجاد دانش متخصصان یکی از ضروریات اصلی در زمینه تحقیق مدیریت دانش در سازمان‏های دانشی است، چرا که با شناسایی دانش‏های ذخیره شده در اذهان کارکنان می‏توان ضمن بررسی نقاط قوت آنها به نقایص و تعدیل دانش تخصصی افراد با دانش مورد نیاز سازمان همت گمارد.یک راه برای شناسایی دانشی که باید در اختیار گرفته شده و کسب گردد، انجام ممیزی دانش است(صالحی،۱۳۹۱،ص۵۴).
۱-۶-۱-۳-اکتساب و جمع آوری دانش: در طول تاریخ بشر، انسان‏ها همواره در جستجوی دانش بوده‏اند چرا که دانش اندوزی را باعث موفقیت می‏دانستنددانش هم می‏تواند از داخل و هم از خارج سازمان کسب شود(صالحی،۱۳۹۱،ص۵۴).
۱-۶-۱-۴-اشتراک دانش و توزیع دانش: وقتی می‏کوییم فردی دانش خود را توزیع می‏کند، به این معنی است که فرد، فرد دیگری را با بهره گرفتن از دانش، بینش، و افکار خود راهنمایی می‏کند تا او را کمک کند که موقعیت خود را بهتر ببیند(صالحی،۱۳۹۱،ص۵۴).
۱-۶-۱-۵-نگهداری از دانش: در این مرحله، تمام توجه مدیریت دانش به این نکته متمرکز است که دانش موجود در سازمان‏ها، کاربردی شود تا به سوددهی سازمان بینجامد(صالحی،۱۳۹۱،ص۵۴).
۱-۶-۱-۶-ذخیره کردن دانش: ذخیره دانش بخش مهمی از مدیریت دانش است؛ با این وجود زمانی که شرکت‏ها دوباره سازماندهی می‏شوند ارزش حافظه سامانی اغلب دست کم گرفته می‏شود اما در مورد دور انداختن بخش‏های کهنه شده تجارب گذشته شرکت نباید به سادگی تصمیم گرفت(صالحی،۱۳۹۱،ص۵۴).
۱-۶-۱-۷-چابکی سازمان
چابکی عبارت است از،شناسایی موفق مبانی رقابت (سرعت،انعطاف پذیری،نوآوری،کیفیت و سودآوری)، انسجام منابع و اقدامات مناسب در محیط دانش و دارای تغییرات سریع به وسیله فراهم کردن محصولات و خدمات مشتری پسند (شعیب زاده،۱۳۸۶،ص۲).

۱-۶-۲-تعاریف عملیاتی:

۱-۶-۲-۱-مدیریت دانش: این متغیر در سطح ابعاد
در پنج شاخص اکتساب دانش،ایجاد دانش،ذخیره دانش،توزیع دانش و نگهداری دانش قابل سنجش است که هر کدام از ابعاد ذکر شده در سطح نشانگر به فعالیتهایی تقسیم شده اند که جمعاً به تعداد ۳۸ گویه است. در واقع مدیریت دانش به پارامترهای عملیاتی تبدیل شده که هر کدام از آنها در پرسش نامه استانداردشده به صورت سؤالاتی از نمونه آماری پرسیده می شوند.
۱-۶-۲-۲-چابکی سازمان:این متغیر در سطح ابعاد در چهار شاخص پاسخ­گویی ،سرعت ،انعطاف پذیری ودقت شایستگی قابل سنجش است که هر کدام از ابعاد ذکر شده در سطح نشانگر به فعالیتهایی تقسیم شده اند که جمعاً به تعداد ۱۶ گویه است.در واقع بدین وسیله چابکی سازمان به پارامترهای عملیاتی تبدیل شده که هر کدام از آنها در پرسش نامه استانداردشده به صورت سؤالاتی از نمونه آماری پرسیده می شوند.
۱-۶-۲-۳- ایجاد دانش : شناسایی دانش متخصصان یکی از ضروریات اصلی در زمینه تحقیق مدیریت دانش در سازمان‏های دانشی است. تعریف عملیاتی ایجاد دانش در این پژوهش عبارت از نتایج حاصل از داده های پرسشنامه ای که متشکل از مولفه هایی که به آن اشاره شد ودر بین کارکنان ومعلمین آموزش وپرورش شهرستان کرمانشاه اجراگردید .
۱-۶-۲-۴- اکتساب دانش : : در طول تاریخ بشر، انسان‏ها همواره در جستجوی دانش بوده‏اند چرا که دانش اندوزی را باعث موفقیت می‏دانستند دانش هم می‏تواند از داخل و هم از خارج سازمان کسب شود.درتعریف عملیاتی اکتساب دانش نمره ای فرد ازپرسشنامه مدیریت دانش کسب می کند .
۱-۶-۲-۵- اشتراک دانش : وقتی می‏کوییم فردی دانش خود را توزیع می‏کند، به این معنی است که فرد، فرد دیگری را با بهره گرفتن از دانش، بینش، و افکار خود راهنمایی می‏کند تا او را کمک کند که موقعیت خود را بهتر ببیند. درتعریف عملیاتی اشتراک دانش نمره ای فرد ازپرسشنامه مدیریت دانش کسب می کند .
۱-۶-۲-۶-ذخیره ونگهداری دانش : ذخیره دانش بخش مهمی از مدیریت دانش است؛ با این وجود زمانی که شرکت‏ها دوباره سازماندهی می‏شوند ارزش حافظه سامانی اغلب دست کم گرفته می‏شود اما در مورد دور انداختن بخش‏های کهنه شده تجارب گذشته شرکت نباید به سادگی تصمیم گرفت تعریف عملیاتی ذخیره ونگهداری دانش در این پژوهش عبارت از نتایج حاصل از داده های پرسشنامه ای که متشکل از مولفه هایی که به آن اشاره شد ودر بین کارکنان ومعلمین آموزش وپرورش شهرستان کرمانشاه اجراگرد
فصل دوم
ادبیات وپیشینه پژوهش

۲-۱-مدیریت دانش

امروزه ثابت شده که دنیای تکنولوژی، دنیای دانش است. سازمان‏هایی که راهی کارامد برای استخراج، استفاده و مدیریت دانش یافته‏اند و به دانش به عنوان یک دارایی مطرح می‏نگرند، به افزایش بازدهی کارمندان و حفظ رضایت مشتری رسیده و رمز موفقیت امروز و فردای خود را به دست آورده‏اند. رسیدن به چنین اهدافی و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت مناسب و اقتصادی، بدون مدیریت و استفاده از منبع ارزشمند دانش موجود در سازمان، امری سخت و بعضاً غیر ممکن است(فراهانی،۱۳۸۴،ص۴۸). بنابراین، در سالهای اخیر،« مدیریت دانش» به یک موضوع مهم و حیاتی مورد بحث در متون کسب و کار تبدیل شده است. «جوامع علمی» و «کسب و کار» هر دو بر این باورند که سازمان‏های دانش محور می‏توانند برتری‏های بلندمدت خود را در عرصه‏های رقابتی حفظ کنند(کالیست،۱۹۹۹^[۱۴])؛ به طوری که تسهیم دانش به عنوان یک فعالیت پیچیده اما ارزش آفرین، پایه و اساس بسیاری از راهبردهای مدیریت دانش در سازمان‏هاست(رجی^[۱۵] ،۲۰۰۵).
دانش بشری هر ۳۳ سال، دو برابر می‏شود؛ در حالی که ظرفیت فکری انسان‏ها هر ۱٫۵ تا ۳ میلیون سال دو برابر می‏شود. سازمان‏ها نیز از انباشتگی دانش بی‏بهره نبوده‏اند؛ به طوری که افزایش حجم اطلاعات در سازمان‏ها و لزوم استفاده از آن در تصمیم‏های سازمانی، طی دو دهه اخیر باعث ظهور پدیده‏ای به نام انتقال دانش شده است(برون^[۱۶]،۲۰۰۲). اگر چه مبحث انتقال دانش در سال‏های اخیر به طرز گسترده‏ای مورد توجه دانشگاهیان و مدیران اجرایی قرار گرفته، اما در مورد به کارگیری مدیریت دانش در سازمان‏ها، تقریباً اطلاعات ناچیزی به دست آمده است.(سرلک،۱۳۸۶،ص۱۵۲).
دارایی‏های دانشی سازمان، پیش برنده‏ی اهداف اقتصادی یک سازمان هستند. این دارایی‌ها به صورت خبرگی^[۱۷] در ذهن افراد تولید می‌شود. در برابر این دارایی می‏توان ۲ خط مشی کلی را در پیش گرفت؛ نخست رها کردن سرمایۀ دانشی و ادامۀ تولید آن با آشفتگی بالاست. به گونه‏ای که تنها بدانیم در سازمان ما و در اذهان همکاران‏مان حجم دانایی ارزشمند و بالایی تولید می‌شود و طبیعتاً به مرور زمان از یاد می‌رود. دوم این که مدیریت سرمایۀ دانش و طراحی ساز و کار برای هدایت آن در مسیری مشخص با هدف افزایش کارایی سازمان در پرتو دانش مدیریت شدۀ خودمان. (سرلک،۱۳۸۶،ص۱۵۲).

بوسکو انتاگاندا^[۱۵۱]
جرمن کاتانگا^[۱۵۲]
ماتیو انگوجیولو چوی^[۱۵۳]
محاکمه «دییلو» در ۲۶ ژانویه ۲۰۰۹ شروع شد و محاکمه «چوی» در ۲۴ نوامبر ۲۰۰۹ صورت گرفت.
- وضعیت در اوگاندا^[۱۵۴]:
این وضعیت در آوریل ۲۰۰۴ به دیوان ارجاع گردید ودیوان تحقیقات خود را در جولای ۲۰۰۴ آغاز نمود. ۵ قرار جلب در این رابطه صادر گردید. این قرارها علیه فرماندهان عالیرتبه ارتش مقاومت اربابان (LRA) به نام های جوزف کوونی^[۱۵۵]، وینسنت اوتی^[۱۵۶]( گفته می شود به دستور کوونی در سال ۲۰۰۷ کشته شده است)، دومینیک اونگون^[۱۵۷]، راسکا لوکوویا^[۱۵۸]( در ۱۲ اوت ۲۰۰۶ کشته شد و قرار جلب وی نیز لغو گردید.) اوکوت اوتهیامبو^[۱۵۹] صورت گرفت^[۱۶۰].
- وضعیت دارفور سودان^[۱۶۱]:
در مارس ۲۰۰۵ شورای امنیت این وضعیت را به دیوان ارجاع نمود. دادستان تحقیقات خود را از ژوئن ۲۰۰۵ آغاز کرد. در این پرونده سه قرار جلب و یک احضاریه صادر شده است. احمد هارون، علی خشیب، عمر البشیر به دیوان جلب شدند و بهار ادریس ابوقرده احضار گردید. سه قرار جلب همچنان به قوت خود باقی است و بهار ادریس ابوقرده به اختیار خود در تاریخ ۱۸ می ۲۰۰۹ در دیوان حاضر و پس از اولین جضورش مجاز به ترک لاهه شد.
- وضعیت در جمهوری آفریقای مرکزی^[۱۶۲](CAR):
این وضعیت در دسامبر ۲۰۰۴ به دیوان ارجاع گردید. دفتر دادستان تحقیقات خود را در می ۲۰۰۷ آغاز نمود و یک قرار جلب نیز در این رابطه علیه ژان پییر بمبا کومبو^[۱۶۳] به اتهام جنایات ارتکابی در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ صادر نموده است. ^[۱۶۴]
- وضعیت کنیا^[۱۶۵]:
دفتر دادستان بررسی های خود را در خصوص جنایاتی که متعاقب انتخابات دسامبر۲۰۰۷ و ژانویه ۲۰۰۸ رخ داد در فوریه ۲۰۰۸ آغاز نمود. در ۹ جولای ۲۰۰۹ انجمن شخصیت های بلند مرتبه آفریقایی به ریاست کوفی عنان نام افرادی را که در جریان جنایات واقع شده مقصر می دانستند به صورت محرمانه به دفتر دادستان اعلام نمود.
در ۵ نوامبر دادستان به رییس جمهور کیباکی^[۱۶۶] و نخست وزیر اودینگا^[۱۶۷] افلام نمود که جنایات علیه بشریت در آن وقایع رخ داده است و در صورتی که مراجع ملی به فجایع مزبور رسیدگی نکنند دادستان به مناسبت وظایف و اختیاراتش به آن خواهد پرداخت. هر دو مقام فوق الذکر قول دادند تا با دیوان همکاری کنند.
- وضعیت افغانستان
بررسی های کلی دادستان در سال ۲۰۰۷ آغاز شد. دادستان با مقامات و سازمان های افغانی در خارج از کشور دیدار کرد و درخواست اطلاعات به دولت مربور ارسال داشت اما تا کنون پاسخی دریافت نکرده است.
- وضعیت کلمبیا
در سال ۲۰۰۶ دادستان تحقیقات ابتدایی را درباره وضعیت کلمبیا آغاز نمود وهمچنان بررسی های خود را ادامه می دهد.
- وضعیت گرجستان:
دادستان بررسی های کلی خود را در ۱۴ اوت ۲۰۰۸ بر حسب درخواست گرجستان پس از حمله روسیه به آن کشور آغاز نمود.
- قضیه فلسطین^[۱۶۸]:
در ژانویه ۲۰۰۹، مقامات ملی فلسطین اعلامیه ای را وفق ماده ۳/۱۲ اساسنامه تقدیم دبیرخانه دیوان نمودند و به موجب آن، صلاحیت دیوان را پذیرفتند.
دفتر دادستان مشغول بررسی مسائل مرتبط با صلاحیت خود در این رابطه است.
- وضعیت ساحل عاج:
در ۱ اکتبر ۲۰۰۳ دولت ایوری با ارسال اعلامیه موضوع ماده ۳/۱۲ صلاحیت دیوان را از تاریخ ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۲ پذیرفت. در ۱۷ و ۱۸ جولای ۲۰۰۹ مقامات عالیرتبه دفتر دادستان از ابیجان دیدار کردند.
- وضعیت گینه^[۱۶۹]
دفتر دادستان اقدامات ابتدایی خود را در ۱۴ اکتبر ۲۰۰۹ در به عنوان یکی از اعضای دیوان که از ۱۴ جولای ۲۰۰۳ عضو دیوان است آغاز نمود.
مبحث سوم: صلاحیت تکمیلی دریچه ورود به دادرسی جزایی بین المللی
دادرسی در مراجع ملی، اجرای حاکمیت قضایی در یک کشور است و در اندیشه مردمان از شان و جایگاه ویژه ای برخوردار است. در این شیوه از دادرسی با توجه به خصوصیات اقدام قاهرانه دولت به پشتگرمی حاکمیت ملی و در اختیار داشتن نیروهایی تحت امر و همچنین دسترسی به صحنه جنایت و ادله اثباتی، همچنین با اشراف نسبت به سوابق درگیری و مانند آن بهتر می تواند به اجرای عدالت و ایجاد حس عدالت در خاطر بزهدیدگان اقدام نماید. همگی این مزایا مادامی است که نظام قضایی ملی اراده و توان اجرای عدالت را داشته باشد. در مواردی که با توجه به وسعت جنایات و ناکارآمد شدن دستگاه قضایی در کنترل اوضاع و خاتمه دادن به نقض حقوق بشر و همچنین در مواردی که دستان دولتمردان آلوده به جنایات است؛ شاید نتوان انتظار اجرای عدالت به بهترین وجه ممکن را در ذهن پروراند.
با تشکیل دیوان بین المللی کیفری، به صورت بالقوه امکان طرح موضوعات در مرجعی بین المللی فراهم گردیده است. هنگامی که دادگاهی با اهتمام دولتهای متعدد و حمایت افکار عمومی مردم جهان تشکیل گردد، توقع می رود که این نهاد به صورت فنی و با امکانات وسیع بتواند به نحو شایسته ای مسائل را بررسی و موشکافی کند. به علاوه دادرسی در چنین سطحی مقتضی آن خواهد بود که نیروهایی کارآزموده و فرهیخته در فرایند دادرسی دخالت نمایند. این امر خود به مراعات بهتر موازین حقوق کیفری بین المللی و انسجام ادبیات حقوق بین المللی کیفری خواهد انجامید. از این رو رسیدگی در دیوان احتمالاً ممکن است امتیازات و یا معایبی را به همراه داشته باشد و کلید ورود به دادرسی کیفری بین المللی نیز صلاحیت تکمیلی می باشد. در این مبحث، به مقایسه دادرسی ملی و بین المللی می پردازیم تا در نهایت بدانیم آیا صلاحیت تکمیلی سازوکار مناسبی برای بهره برداری از مزایای دادرسی بین المللی و دفع مضار آن می باشد؟

همان گونه که گفته شد، اصل صلاحیت تکمیلی صرفاً بر پایه حاکمیت مبتنی نیست. صلاحیت تکمیلی بر این مبنا نیز استوار است که جنایات بین المللی در مراجع داخلی به ویژه کشورهایی که از جنایات آسیب مستقیم دیده اند به نحو مناسب تری مورد رسیدگی قرار می گیرند. مقایسه دادرسی داخلی با دادرسی بین المللی و ارزیابی محاسن هر یک به نسبت دیگری میزان اعتبار و قابلیت اعتماد به این پیش فرض را مطرح می سازد و تفاوت های کمی و کیفی این دو سطح از رسیدگی را آشکار می کند. شناسایی امتیازات هر یک از دو روش دادرسی در دو سطح مذکور _ملی و بین المللی_ نهایتاً به گزینشی صحیح می انجامد که در قضیه ای معین، مناسب است که مرجع داخلی به اعمال صلاحیت بپردازد و یا اینکه اجرای عدالت به مرجع بین المللی سپرده شود.
وقتی دیوان کیفری بین المللی به اعمال صلاحیت خود می پردازد با تسامح می توان گفت که به همان اقدامی می پردازد که دولت ابتدائاً متعهد به انجام آن بوده است.
مقایسه اولویت رسیدگی در دو سطح ملی و بین المللی، فرع بر پذیرش دگرگونی در مفهوم سنتی حاکمیت است؛ چرا که تلقی سنتی از حاکمیت، هرگز سپرده شدن زمام رسیدگی به دست مرجعی فرا ملی را برنمی تابد؛ از این رو دیدگاه هایی که بر مبنای مفهوم حاکمیت مطلق شکل گرفته اند، نمی توانند در برگزیدن مرجع ملی و یا بین المللی به عنوان ضامن اجرای عدالت به نحو شایسته تر، چندان مثمر ثمر باشد.
آنتونیو کسه سه قاضی اسبق دادگاه بین المللی یوگسلاوی سابق در تمجید از رسیدگی در مراجع بین المللی چنین می نویسد: «به نظر می رسد مدل دادگاه نورمبرگ همچنان اعتبار فراوانی دارد. این شیوه منطقی و مناسب حال جنایات بین المللی بسیار مهم است که ممکن است توسط رهبران سیاسی و نظامی کشوری واقع شده باشد. شایسته است که چنین جنایاتی در مرجعی بین المللی مورد رسیدگی قرار گیرد تا از منافع چنین رسیدگی هایی بهره مند گردد. بنابر این محاکم بین المللی مانند نورمبرگ برای رسیدگی به جنایاتی که در سطح گسترده و توسط رهبران سیاسی و نظامی واقع می شوند مناسب تر است و صلاحیت تکمیلی برای واکنش موثر به چنین جنایاتی محل تردید است.»^[۱۷۰] وی در ادامه می نویسد: « شاید مسیر بهتر برای آینده آن باشد که به هر دو شیوه توجه گردد؛ تقویت نقش دادگاه های داخلی برای پرونده های اصلی مجرمیت و در خصوص سایر پرونده ها تعامل دادگاه بین المللی با مراجع داخلی به نحوی که عدالت ترمیمی به نحو مناسبی برای بزهدیدگان اجرایی گردد.»
باید خاطرنشان کرد که اصل صلاحیت تکمیلی صلاحیت رسیدگی را نه تنها به مراجع قضایی ملی دولت واجد صلاحیت سرزمینی می دهد بلکه مستفاد از ماده ۱/۱۷ این تقدم در اعمال صلاحیت برای هر دولت دیگری نیز که به نحوی از انحاء صلاحیت رسیدگی به موضوع می یابد واجب الرعایه توسط دیوان می باشد؛ لذا در زیر به تحلیل رسیدگی به اعتبار صلاحیت بین المللی در مقایسه با اعمال صلاحیت ملی در قالب صلاحیت سرزمینی، شخصی و جهانی می پردازیم.
گفتار نخست: مقایسه رسیدگی مرجع بین المللی با رسیدگی مرجع ملی به استناد صلاحیت سرزمینی و شخصی
صلاحیت سرزمینی، اجرای حاکمیت قضایی دولت در مورد ناقضان هنجارهای قانونی در محدوده قلمرو خود است. دولتی که به اعتبار اصل صلاحیت سرزمینی به موضوع رسیدگی می کند همواره به محل وقوع جنایت نزدیک تر است و دسترسی مناسبی به دلایل، مدارک و شهود دارد و می تواند تحقیقات را به نحو مبسوط و شایسته ای به انجام رساند. همچنین دسترسی به امکانات زیربنایی برای ترتیب دادن اقدامات قضایی موثر از قبیل نیروهای نظامی و انتظامی و پزشکی قانونی و سایر امکانات لجستیکی برای آن فراهم است.
در عوض مراجع بین المللی، همواره با مقررات و رویه های پیچیده و غیر مفیدی دست به گریبان بوده و میانگین مدت رسیدگی های آن نوعاً طولانی است.^[۱۷۱] که برای رفع این نقیصه محتاج همکاری مرجع بین المللی با مراجع ملی و پرسنل آن محتاج است. از این رو لازم است مرجع بین المللی با ویژگی ها و مسائل مبتلابه مراجع قضایی ملی که درگیر با موضوع هستند آشنایی مناسبی حاصل نمایند.
در باب محاکمه، منافعی که از رسیدگی ملی حاصل می گردد، در مقایسه با تاثیرات رسیدگی بین المللی، بروز کمتری دارد؛ چرا که محاکمه بین المللی حاوی یک پیام محکومیت بین المللی و در عین حال همدردی جهانی با بزهدیدگان را به همراه دارد.
هر چند دسترسی مرجع ملی به محل وقوع جنایت و شهود و مطلعین قضیه بیشتر است و در عین حال لاهه به عنوان مقر دیوان بین المللی، به راحتی قابل دسترس نیست و رسیدن به آن مستلزم پرداخت هزینه های گزاف می باشد. در عین حال حضور شهود در مرجع بین المللی نیز با مشکلات عدیده ای مواجه است.
امتیازی که ممکن است رسیدگی در مرجع داخلی بر رسیدگی مرجع بین المللی داشته باشد این است که مقاماتی که متصدی انجام تحقیق در مرجع داخلی هستند معمولاً فهم بهتری از مناقشه ای که واقع شده و یا در حال وقوع است دارند؛ لذا بهتر می توانند در مورد اعتبار و صحت ادله ابرازی اظهار نظر نموده همچنین ریشه های اختلاف و بهترین راه حل های آن را می توانند تشخیص دهند؛ همچنین با توجه به شناختی که از وضعیت دارند می توانند به نحو مناسب تری مهمترین مسوولان جنایات مزبور را تشخیص داده تحت تعقیب و مجازات قرار دهند. به علاوه نوعاً شهود، بزهدیدگان و حتی مرتکبین، همکاری بهتری با مراجع داخلی دارند؛ هر چند خلاف آن نیز قابل تصور است.
منافعی که از رسیدگی داخلی انتظار می رود، ممکن است به موجب فقد بی طرفی در دادرسی، حاصل نگردد. همسویی قضات با بزهکاران و یا پیش داوری در مورد متهمین که غالبا به خروج از موازین عدالت و انصاف می انجامد، می تواند موجب عدم اعتماد شهود و بزهدیدگان به دادرسی انجام شده داخلی گردد.
در رسیدگی هایی که در عرصه ملی سامان می یابد، خطر ارعاب شهود و بزهدیدگان از سوی بزهکاران و همدستان آنان در مقایسه با رسیدگی هایی که در مرجع بین المللی صورت می گیرد، محتمل تر است.
رسیدگی توسط مراجع ملی به نوبه خود با مشکلی رو به روست و آن اینکه معمولاً میان در خصوص اینکه سر منشاء بحران چه بوده و کدام راه حل برای فیصله آن مناسب تر است اختلاف وجود دارد. معمولاً رسیدگی های داخلی که با علم به سوابق درگیری ها و ریشه های آن صورت می گیرد واجد خصوصیاتی است که رسیدگی های بین المللی از این مزیت بی بهره اند.
رسیدگی های ملی می تواند به تشویق گروه های درگیر در یک مناقشه سیاسی، قومی، فرهنگی و یا مذهبی به وحدت منجر گردد. این استدلال از سوی کسانی که حامی محاکمه صدام در دادگاهی ملی بودند ارائه گردیده است که البته گذار جامعه به سوی صلح در آینده می تواند ثمره چنین اقدامی باشد.
اگر رسیدگی ملی با موفقیت انجام شود، می تواند به بازگشتن حکومت قانون و سرکوب جنایت کاران و قانون گریزان بینجامد. به طور خلاصه باید گفت اگر رسیدگی های ملی با توفیق همراه باشد می توانند به تثبیت دموکراسی پایدار و نهادهای آن در جامعه کمک کند. بر عکس، انجام محاکمه بین المللی حکایت از اعلام بی کفایتی دولت مزبور در حمایت از حقوق بین الملل بشر در سرزمین تحت حاکمیت آن داشته باشد.
امتیاز دیگر رسیدگی ملی آن است که معتبر شناختن این رسیدگی ها، احترام به هویت ملت سرزمین بحران زده است؛ چرا که ایجاد امکان رسیدگی ملی، فراهم کردن زمینه لازم برای محاکمه گذشته ملت توسط همان مردم می باشد.
اشکال دیگری که ممکن است دادرسی بین المللی با آن مواجه باشد آن است که مقامات تحقیق و قضات، در این شیوه با ذهنیت و پیش داوری که شاید با حقیقت ماجرا منافات داشته باشد به تحلیل وضعیت بپردازند و برای پاسخ به افکار عمومی بین المللی، اصرار به محکوم نمودن افراد و مجازات آنان بپردازند و برای رسیدن به صلح و آشتی ملی تلاشی ننمایند.
یکی از مهمترین آثار رسیدگی در سطح داخلی، احتراز از تحمیل مسئولیت جمعی به اشخاص و مراعات دقیق تر اصل شخصی بودن مسئولیت کیفری است. این در حالی است که محاکمه بین المللی با توجه به خصائص نمادین بودنش با محکوم کردن رهبر یک گروه و قوم، برچسبی ابدی بر تمام افراد آن قوم بزند و از این طریق، رسیدن به صلح و آشتی را میان طرفهای درگیر را صعب و مشکل نماید.
یکی از مهمترین ایراداتی که به اقدامات مرجع بین المللی در مناقشات گرفته می شود آن است که رهبران گروه های متخاصم به لحاظ حیثیتی تمایلی به توقف اقدامات و پذیرش صلح نشان نخواهند داد چون موقعیت خود را در جهان، از دست رفته احساس می کنند و برای تتمه اقتدار خود تن به خواسته های بین المللی نمی دهند. این در حالی است که در عرصه داخلی همچنان باب مذاکره و امتیاز دهی های گوناگون باز است.
امتیاز مهم دادرسی های بین المللی، رعایت بیشتر انصاف و عدالت در دادرسی و احتراز از انتقام کشی از مرتکبین است؛ در محاکم داخلی، ترس از خروج موازین دادرسی عادلانه به لحاظ کینه و نفرتی که جامعه از جنایتکاران دارد، نقض حقوق ایشان را محتمل می سازد.
ایراد دیگری که به دادرسی در مراجع بین المللی در مقایسه با دادرسی داخلی مطرح شده است اینکه مراجع بین المللی ظرفیت محدودی در برخورد با جنایات دارند. دیوان های بین المللی صلاحیت خود را در مورد مسئولان اصلی جنایات بین المللی اعمال می کنند و فرصت و امکانات کافی برای پرداختن به اتهامات همه مرتکبین ندارد. این امر باعث می شود احساس اجرا شدن عدالت در میان آحاد مردم ایجاد نمی گردد. این امر ضرورت همکاری میان مراجع ملی و بین المللی را برای اجرای عدالت نمایان می کند.^[۱۷۲]