به عبارت دیگر با افزایش غلظت دی اکسید کربن بیشترین مقدار تغییر پذیری (به صورت افزایشی) در ژنوتیپ فجر در سطح نیتروژن ۴۲/۱ مشاهده شد. در حالی که بیشترین مقدار کاهش در ژنوتیپهای فجر، شیرودی و طارم منطقه در سطح ۷۹/۳ میلیمولار و همچنین برای ژنوتیپهای حسنی، شیرودی و طارم منطقه در سطح ۸۵/۲ میلیمولار مشاهده شد.

۴-۳-۳- غلظت کلروفیل
اثر دی اکسید کربن بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). با افزایش غلظت دی اکسید کربن از سطح ۳۶۰ به ۷۰۰ میکرومول در مول غلظت کلروفیل ۱۰ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۱۵). ناکانو و همکاران (۱۹۹۷) نیز نشان دادند افزایش غلظت دی اکسید کربن از فشار ۳۶ پاسکال به ۱۰۰ پاسکال به مدت سه هفته موجب کاهش محتوای کلروفیل در گیاه برنج در مرحله ۸ برگی شد. ایشان بیان داشتند که دلیل کاهش کلروفیل، کاهش در غلظت نیتروژن برگ بوده که در نهایت موجب کاهش ظرفیت فتوسنتزی میشود [۶۰].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). غلظت کلروفیل در سطوح ۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۱۵ و ۴ درصد افزایش نشان داد. در حالی که در سطح ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد ۱۷ درصد کاهش یافت (جدول ۴-۱۵).
اثر ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). غلظت کلروفیل در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۴۱/۰، ۳۱/۰، ۳۵/۰ و ۳۸/۰ میلی گرم در گرم وزن تر بود. همچنین تفاوت بیشترین غلظت کلروفیل در ژنوتیپ فجر نسبت به کمترین در ژنوتیپ حسنی ، ۲۴ درصد بود (جدول۴-۱۵).
برهمکنش اثر نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود (جدول ۴-۱۲). غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۲۱+ (۶۱%)، ۱۱+ (۳۲%) و ۲- (۶%)، در ژنوتیپ حسنی ۴+ (۱۱%)، ۱۴- (۳۸%) و ۱۱- (۳۰%)، در ژنوتیپ شیرودی ۱۲- (۳۱%)، ۱۱+ (۳۰%) و ۱۱- (۳۰%)، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۹+ (۲۴%)، ۲- (۵%) و ۱- (۳%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزن تر تغییر یافت (جدول ۴-۱۸).
برهمکنش اثر دی اکسید کربن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). با افزایش غلظت دی اکسید کربن از ۳۶۰ به ۷۰۰ میکرومول در مول، غلظت کلروفیل ژنوتیپهای فجر و حسنی به ترتیب ۱۸ و۲۴ درصد افزایش و در ژنوتیپهای شیرودی و طارم به ترتیب ۱۹ و ۴۲ درصد کاهش نشان داد (شکل ۴-۱۲).
شکل ۴-۱۲- تاثیر غلظت دی اکسید کربن محیط بر غلظت کلروفیل ژنوتیپ‌های برنج
برهمکنش اثرات سه گانه دی اکسید کربن، نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کلروفیل در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). در شرایط غلظت معمول دی ‌اکسید کربن ، غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۱۰۸، ۱۱۲ و ۱۶- درصد، در ژنوتیپ حسنی ۷-، ۳- و ۷- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۵۴-، ۲۰ و ۴۱- درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۱۴، ۵۳- و ۱۴- درصد بود. در حالی که در شرایط کربن دی‌اکسید غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، غلظت کلروفیل در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۳۴، ۱۳- و ۲- درصد، در ژنوتیپ حسنی به ۱۳، ۶۴- و ۴۶- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۷، ۴۲ و ۳- درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۵۰، ۱۳ و ۳۳ درصد تغییر یافت (جدول ۴-۱۸).
با افزایش غلظت دی اکسید کربن در سطح غلظت نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار میزان تغییر غلظت کلروفیل در ژنوتیپ های فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۱۰، ۷۳، ۳۸ و ۵۷- درصد بود. این مقادیر در سطح ۴۲/۱ میلی مولار به ترتیب ۳۰-، ۴۲-، ۳۰- و ۶۴ درصد و در سطح ۸۵/۲ میلیمولار به ترتیب ۶۸، ۶۸، ۴۰- و ۶۸- درصد و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار به ترتیب ۹۷، ۴-، ۵- و ۵۰- درصد بود.
به عبارت دیگر بیشترین تغییر پذیری (به صورت کاهشی) در غلظت کلروفیل در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن درسطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۸۵/۲ و ۷۹/۳ میلیمولار در ژنوتیپ طارم منطقه و در سطح ۴۲/۱ میلیمولار برای ژنوتیپهای فجر، حسنی و سطوح ۴۲/۱ و ۸۵/۲ میلیمولار برای ژنوتیپ شیرودی مشاهده گردید.
۴-۳-۴- غلظت کاروتنوئید
اثر غلظت دی اکسید کربن محیط بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال پنج درصد معنیدار بود (جدول ۴-۱۲). با افزایش غلظت دی اکسید کربن از ۳۶۰ به ۷۰۰ میکرومول در مول غلظت کاروتنوئید، ۷ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۱۵). در آزمایش گوفو و همکاران (۲۰۱۴) غلظت کاروتنوئید در سال اول تحت تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن قرار نگرفت ولی در سال دوم کاهش معنی دار ۱۷ درصدی داشت [۴۲].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به سطح شاهد یا ۸۵/۲ میلی‌مولار به ترتیب ۲/۱۰ و ۰۴/۲ درصد افزایش و سطح ۴۲/۱ میلی‌مولار ۱۶/۸ درصد کاهش در غلظت کاروتنوئید نشان دادند (جدول ۴-۱۵).
بین ژنوتیپهای برنج اختلاف معنی‌داری از نظر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۲). غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۱۸۵/۰، ۱۱۶/۰، ۱۶۲/۰ و ۱۸۵/۰ میلی گرم در گرم وزن تر بود. همچنین تفاوت بین بیشترین غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ شیرودی با کمترین مقدار در ژنوتیپ حسنی ، ۲۸ درصد بود (جدول۴-۱۵).
تاثیر برهمکنش نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود (جدول ۴-۱۲). شاخص سبزینگی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۴+ (۲۸%)، ۱+ (۷%) و ۱+ (۷%)، در ژنوتیپ حسنی ۱+ (۷%)، ۹- (۶۴%) و ۲- (۱۴%)، در ژنوتیپ شیرودی ۱- (۶%)، ۴+ (۲۶%) و ۱+ (۶%)، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۴+ (۲۸%)، صفر (صفر%) و ۲+ (۱۴%) واحد بر حسب میلیگرم در گرم وزن تر تغییر یافت (جدول ۴-۱۸). بیشترین میزان تغییر (کاهشی) نسبت به شاهد در سطح ۴۲/۱ میلیمولار در ژنوتیپ حسنی مشاهده شد.
تاثیر برهمکنش اثرات دی اکسید کربن محیط و ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود (جدول ۴-۱۲). با افزایش غلظت دی اکسید کربن از ۳۶۰ به ۷۰۰ میکرومول در مول، غلظت کاروتنوئید ژنوتیپهای شیرودی و طارم به ترتیب ۱۷ و ۲۵ درصد کاهش نشان داد. در حالی که غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ فجر ۱۶ درصد افزایش یافت. افزایش ۸ درصدی غلظت کاروتنوئید ژنوتیپ حسنی از نظر آماری معنی دار نبود (شکل ۴-۱۳).
شکل ۴-۱۳- تاثیر غلظت دی اکسید کربن محیط بر غلظت کاروتنوئید ژنوتیپ‌های برنج
برهمکنش اثرات سه گانه دی اکسید کربن، نیتروژن و ژنوتیپ بر غلظت کاروتنوئید در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۲). در شرایط غلظت معمول دی ‌اکسید کربن ، غلظت کاروتنوئید در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۵۴، ۵۴ و ۱۸ درصد، در ژنوتیپ حسنی صفر، ۵۷- و ۲۱- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۳۵-، ۱۰ و ۲۰- درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه ۱۰، ۳۱- و ۵- درصد بود. در حالی که در شرایط کربن دی‌اکسید غنی شده (۷۰۰ میکرومول در مول)، شاخص سبزینگی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به شاهد در ژنوتیپ فجر به ترتیب ۱۲، ۲۳- و ۶ درصد، در ژنوتیپ حسنی ۶-، ۶۶- و ۱۳- درصد، در ژنوتیپ شیرودی ۳۶، ۴۵ و ۴۵ درصد، و در ژنوتیپ طارم منطقه به ترتیب ۵۰، ۵۰ و ۴۰ درصد تغییر یافت (جدول ۴-۱۸).
به عبارت دیگر با افزایش غلظت دی اکسید کربن در سطح غلظت نیتروژن ۷۱۲/۰ میلیمولار میزان تغییر غلظت کاروتنوئید در ژنوتیپ های فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۸، ۵/۳، ۱۹ و ۳۰- درصد بود. این مقادیر در سطح ۴۲/۱ میلی مولار به ترتیب ۲۰-، ۱۶-، ۲۵- و ۱۱ درصد و در سطح ۸۵/۲ میلیمولار ۵۴، ۱۱، ۴۵- و ۴۵- درصد و در سطح ۷۹/۳ میلیمولار ۴۲، ۲۳، صفر و ۲۴- درصد بود.
به عبارت دیگر بیشترین تغییر پذیری (به صورت کاهشی) در غلظت کاروتنوئید در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن درسطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۸۵/۲ و ۷۹/۳ میلیمولار در ژنوتیپ طارم منطقه و در سطح ۴۲/۱ میلیمولار برای ژنوتیپهای فجر، حسنی و سطوح ۴۲/۱ و ۸۵/۲ میلیمولار برای ژنوتیپ شیرودی مشاهده گردید.
۴-۳-۵- غلظت نیتروژن اندام هوایی
اثر غلظت دی اکسید کربن بر غلظت نیتروژن اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). با افزایش غلظت دی اکسید کربن، غلظت نیتروژن اندام هوایی ۱۰ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۱۶). وراکون و همکاران (۱۹۹۹) نیز در آزمایش خود نشان دادند که افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۴۵، ۷۲۳ و ۸۹۵ میکرومول در مول باعث کاهش به ترتیب ۱۱، ۱۴ و ۱۴ درصدی غلظت نیتروژن برگ برنج نسبت به غلظت معمول دی اکسید کربن شد [۸۲]. گوفو و همکاران (۲۰۱۴) در آزمایش خود بر روی گیاه برنج در طی دو سال نشان دادند که افزایش غلظت دی اکسید کربن تا سطح ۵۵۰ میکرومول در مول تاثیر معنی‌داری در سال اول بر غلظت نیتروژن برنج نداشت ولی در سال دوم باعث کاهش معنی دار ۲/۱۸ درصدی آن شد [۴۲].
یکی از دلایل کاهش غلظت نیتروژن در شرایط دی اکسید کربن غنی شده، رقت ناشی از افزایش رشد و وزن خشک گیاه است [۳۷]. ولی در این مطالعه با توجه به عدم افزایش وزن خشک گیاه در شرایط دی اکسید کربن غنی شده، اثر رقت دلیل احتمالی کاهش غلظت نیتروژن نمی‌باشد. با این حال، تایوب و ونگ (۲۰۰۴) کاهش غلظت نیتروژن اندام هوایی را به کاهش کارایی ساختار ریشه، کاهش ظرفیت جذب ریشه و افزایش کارایی نیتروژن مربوط دانست [۷۴]. همچنین ماکینو و مای (۱۹۹۹) بیان داشته در شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن با افزایش غلظت کربوهیدراتها در برگ باز تخصیص نیتروژن از برگ به سمت غلاف برگ و ریشه صورت میگیرد [۵۷].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر غلظت نیتروژن اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). غلظت نیتروژن اندام هوایی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به سطح شاهد یا ۸۵/۲ میلی‌مولار به ترتیب ۲۰ و ۴ درصد کاهش داشت. در حالی که سطح ۷۹/۳ میلی‌مولار با شاهد تفاوتی نداشت (جدول ۴-۱۶). افزایش کاربرد کود نیتروژن تجمع نیتروژن را در گیاه برنج افزایش میدهد [۸۴]. دلیری و همکاران (۱۳۹۰) در مطالعه خود بر روی ژنوتیپ طارم محلی با به کار بردن دو سطح نیتروژن خالص ۴۶ و ۹۶ کیلوگرم در هکتار نشان دادند که افزایش سطح نیتروژن باعث افزایش ۷ درصدی در تجمع نیتروژن کل در گیاه شد [۱۳]. یو و همکاران (۲۰۱۳) در آزمایش خود نشان دادند که سطح نیتروژن ۲۷۰ کیلوگرم در هکتار نسبت به عدم کاربرد کود در مراحل ساقه رفتن، خوشه دهی و رسیدگی به ترتیب باعث افزایش ۱۶۹، ۱۴۶ و ۲۷۱ درصدی در تجمع نیتروژن در کل گیاه شد [۸۲].
بین ژنوتیپهای برنج از نظر غلظت نیتروژن اندام هوایی اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۳). غلظت نیتروژن اندام هوایی در ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۶/۲۵، ۵/۲۸، ۲/۳۳ و ۱/۳۰ گرم در کیلوگرم وزن خشک بود. همچنین تفاوت بین بیشترین غلظت نیتروژن در ژنوتیپ شیرودی با کمترین مقدار در ژنوتیپ فجر، ۲۳ درصد بود (جدول ۴-۱۶).
۴-۳-۶- محتوای نیتروژن اندام هوایی
اثر دی اکسید کربن بر محتوای نیتروژن اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). افزایش غلظت دی اکسید کربن باعث کاهش ۴/۲۱ درصدی در محتوای نیتروژن اندام هوایی شد (جدول ۴-۱۶). کاهش محتوای نیتروژن در شرایط دی اکسید کربن غنی شده به دلیل کاهش همزمان وزن خشک اندام هوایی و غلظت نیتروژن اندام هوایی بود.
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر محتوای نیتروژن اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود(جدول۴-۱۳). محتوای نیتروژن اندام هوایی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۵/۸ و ۵/۴۱ درصد کاهش یافت. در حالی که سطح ۷۹/۳ میلی‌مولار با شاهد تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول۴-۱۶).
بین ژنوتیپها اختلاف معنی‌داری از نظر محتوای نیتروژن اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۳). محتوای نیتروژن اندام هوایی ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۰۱۳۷/۰، ۰۳۰۰/۰، ۰۲۵۰/۰ و ۰۳۳۷/۰ گرم در بوته بود. همچنین تفاوت بین بیشترین مقدار محتوای نیتروژن در ژنوتیپ طارم با کمترین مقدار در ژنوتیپ فجر، ۳/۵۹ درصد بود (جدول ۴-۱۶).
۴-۳-۷- غلظت نیتروژن ریشه
اثر دی اکسید کربن بر غلظت نیتروژن ریشه در سطح احتمال یک درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۴). افزایش دی اکسید کربن موجب افزایش ۲۸ درصدی غلظت نیتروژن ریشه شد (جدول ۴-۱۶). همچنین در این آزمایش با افزایش غلظت دی اکسید کربن نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی ۴۶ درصد افزایش داشت [جدول ۴-۱۶].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر غلظت نیتروژن ریشه از نظر آماری معنیدار نبود (جدول ۴-۱۴).
تفاوت ژنوتیپها از نظر غلظت نیتروژن ریشه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). غلظت نیتروژن ریشه در ژنوتیپهای شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۲/۳۰ و ۴/۱۱ گرم در کیلوگرم وزن خشک بوته بود (جدول۴-۱۶).
۴-۳-۸- نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی
اثر غلظت دی اکسید کربن بر نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). در شرایط دی اکسید کربن غنی شده نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در مقایسه با شرایط معمول غلظت دی اکسید کربن ۴۶ درصد افزایش یافت (جدول ۴-۱۶). ماکینو (۱۹۹۹) بیان داشته در شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن تخصیص نیتروژن در اندامهای مختلف گیاه در شرایط افزایش غلظت دی اکسید کربن تغییر میکند، و در این شرایط باز تخصیص نیتروژن از برگ به ریشه افزایش مییابد [۵۷].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در سطح احتمال پنج درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به سطح شاهد(۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۱۱، ۳۷ و ۲۰ درصد کاهش نشان داد (جدول ۴-۱۶).
بین ژنوتیپها اختلاف معنی داری از لحاظ نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۳). نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی در ژنوتیپهای شیرودی و فجر به ترتیب ۹۸۷/۰ و ۳۷۶/۰ بود (جدول ۴-۱۶).
۴-۳-۹- سهم ریشه از وزن خشک کل
اثر غلظت دی اکسید کربن بر سهم ریشه از وزن خشک کل از نظر آماری معنی دار نبود (جدول ۴-۱۳). با این حال با افزایش غلظت دی اکسید کربن محیط سهم ریشه کاهش ۸ درصدی نشان داد (جدول ۴-۱۵).
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر سهم ریشه در سطح احتمال پنج درصد از نظر آماری معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). سهم ریشه در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ میلی‌مولار نسبت به سطح شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۲۵، ۱۳/۱ و ۸۶/۳ درصد افزایش یافت (جدول ۴-۱۵). اندام هوایی اولین دسترسی را به دی اکسید کربن، نور و سایر عوامل اقلیمی دارد؛ در حالی که ریشه ها اولین دسترسی را به نیتروژن، آب و سایر عوامل خاکی دارند [۲۰]. در شرایط کمبود نیتروژن، شرایط برای رشد ریشه مطلوب‌تر از اندام هوایی است و کاهش غلظت نیتروژن محلول غذایی باعث افزایش سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه شد.
اختلاف معنی‌داری بین سهم ریشه از وزن خشک کل ژنوتیپها در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۳). سهم ریشه از وزن خشک کل ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۶/۱۵، ۸/۱۰، ۵/۱۱ و ۶۴/۷ درصد بود. همچنین تفاوت بیشترین مقدار سهم ریشه در ژنوتیپ فجر با کمترین مقدار در ژنوتیپ طارم منطقه، ۵۱ درصد بود (جدول ۴-۱۵).
۴-۳-۱۰- کارایی مصرف نیتروژن
اثر غلظت دی اکسید کربن بر کارایی مصرف نیتروژن در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). کارایی مصرف نیتروژن در شرایط دی اکسید کربن غنی شده، ۱۱ درصد بیشتر از شرایط معمول بود (جدول ۴-۱۶). کارایی فتوسنتزی نیتروژن که اسیمیلاسیون دی اکسید کربن به ازای واحد نیتروژن برگ تعریف میشود، با افزایش غلظت دی اکسید کربن افزایش مییابد [۵۴]. پانگ و همکاران (۲۰۰۶) نیز بیان کردند با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول بالاتر از غلظت کنونی دی اکسید کربن، کارایی مصرف نیتروژن افزایش یافت [۶۲].
اثر غلظت نیتروژن محلول غذایی بر کارایی مصرف نیتروژن در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). کارایی مصرف نیتروژن در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰ و ۴۲/۱ میلی‌مولار نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلی‌مولار) به ترتیب ۲۸ و۶ درصد افزایش یافت. در حالی که سطح ۷۹/۳ میلی‌مولار با شاهد تفاوت معنی‌داری نداشت (جدول ۴-۱۶). حکیم و همکاران (۲۰۱۲) نیز بیان داشتند کارایی مصرف نیتروژن در گیاه برنج با افزایش سطح نیتروژن در محلول غذایی کاهش می‌یابد [۴۵]. حسینی و همکاران (۱۳۹۲) در آزمایش خود بر روی گندم نشان دادند که کارایی مصرف نیتروژن در سطوح نیتروژن ۹۰، ۱۸۰ و ۲۷۰ کیلوگرم در هکتار نسبت به سطح شاهد بدون کاربرد کود به ترتیب ۱۵، ۳۳ و ۴۳ درصد کاهش یافت. همچنین ایشان بیان داشتند،کاهش کارایی مصرف نیتروژن با افزایش سطح نیتروژن به این دلیل است که رابطه بین مصرف کود نیتروژن و افزایش عملکرد خطی نمیباشد. به عبارت دیگر با افزایش کاربرد کود نیتروژن به همان میزان عملکرد بهبود نمییابد [۱۰]. لی و همکاران (۲۰۱۲) دلیل کاهش کارایی مصرف نیتروژن در غلظتهای بالای نیتروژن را کاهش فعالیت روبیسکو و کاهش کارایی مصرف نیتروژن فتوسنتزی بیان کردند [۵۶].
بین ژنوتیپها از لحاظ کارایی مصرف نیتروژن اختلاف معنی‌داری در سطح احتمال یک درصد وجود داشت (جدول ۴-۱۳). کارایی مصرف نیتروژن ژنوتیپهای فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه به ترتیب ۴۰، ۷/۳۶، ۳۳ و ۱/۳۴ بود. همچنین تفاوت بیشترین میزان کارایی مصرف نیتروژن در ژنوتیپ فجر با کمترین مقدار در ژنوتیپ شیرودی ، ۵/۱۷ درصد بود (جدول ۴-۱۶). حکیم و همکاران (۲۰۱۲) بیان داشتند، مصرف نیتروژن تجمع ماده خشک را نسبت به شرایط نیتروژن پایین افزایش میدهد و بین ارقام از لحاظ کارایی نیتروژن تنوع زیادی دیده میشود [۴۵].
برهمکنش بین اثرات غلظت دی اکسید کربن و نیتروژن در سطح احتمال پنج درصد بر کارایی مصرف نیتروژن معنی‌دار بود (جدول ۴-۱۳). در شرایط دی اکسید کربن معمول کارایی مصرف نیتروژن در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ نسبت به شاهد (۸۵/۲ میلیمولار) به ترتیب ۱۸+، ۱۶+ و ۵- درصد تغییر یافت. در حالی که در شرایط دی اکسید کربن غنی شده کارایی مصرف نیتروژن در سطوح نیتروژن ۷۱۲/۰، ۴۲/۱ و ۷۹/۳ نسبت به شاهد به ترتیب ۲۶+، ۳- و ۶+ درصد تغییر نشان داد (شکل ۴-۱۴). افزایش کارایی مصرف نیتروژن در شرایط دی اکسید کربن غنی شده را می توان به دلیل کاهش غلظت نیتروژن بافت گیاهی دانست. به عبارت دیگر با افزایش غلظت دی اکسید کربن کارایی مصرف نیتروژن در غلظتهای ۷۱۲/۰ و ۷۹/۳ میلیمولار نیتروژن محلول غذایی به ترتیب ۱۷ و ۲۵ درصد افزایش یافت. در حالی که تفاوت بین دو محیط با غلظت معمول و غنی شده دی اکسید کربن در سطوح ۴۲/۱ و ۸۵/۲ میلیمولار از نظر آماری معنیدار نبود.
شکل۴-۱۴- کارایی مصرف نیتروژن در سطوح مختلف نیتروژن محلول غذایی در شرایط معمول و غنی شده دی اکسید کربن
۴-۳-۱۱- وزن خشک گیاه
اثر غلظت دی اکسید کربن بر وزن خشک اندام هوایی، ریشه و کل گیاه از نظر آماری معنی‌دار نبود (جدول ۴-۱۲). با این حال در شرایط غنی شده دی اکسید کربن وزن خشک ریشه، اندام هوایی و کل گیاه به ترتیب ۱۸، ۱۲ و ۱۳ درصد کاهش یافت (جدول ۴-۱۵). شیمونو و همکاران (۲۰۰۹) نشان دادند با افزایش ۲۰۰ میکرومول در مول غلظت دی اکسید کربن نسبت به غلظت معمول، وزن خشک کل و وزن خشک ریشه با افزایش دی اکسید کربن افزایش یافت که این افزایش در مراحل اولیه رشد بیشتر از مراحل انتهایی بود به طوری که در مراحل انتهایی رشد این افزایش معنی‌دار نبود [۷۳]. با این حال پاسخ گیاهان به افزایش غلظت دی اکسید کربن وابسته به برهمکنش با نور، دما، آب و رطوبت است [۶۴]. بورکارت و همکاران (۲۰۰۰) بیان داشتند، کاهش نور کمتر از ۳۰۰ میکرومول بر متر مربع در ثانیه و دما کمتر از ۱۸ درجه سانتی‌گراد در شرایط افزایش دی اکسید کربن تا سطح ۶۸۰ میکرومول در مول، میزان فتوسنتز در گندم بهاره را کاهش داد [۳۱]. همچنین شیمونو و همکاران (۲۰۰۸) بیان داشتند افزایش عملکرد دانه ناشی از افزایش غلظت دی اکسید کربن در دمای پایین کاهش مییابد [۷۲]. در این آزمایش، برداشت دوم با روزهای ابری و برفی اوایل زمستان برخورد کرد و کاهش طول روز با کاهش میزان نور همراه شد، و میانگین حداقل دما ۱۷ درجه سانتیگراد بود. همچنین کاهش ظرفیت رشد ریشه در محیط کشت و کاهش کارایی ریشه را میتوان از جمله عوامل کاهش دهنده پاسخ ژنوتیپهای برنج به افزایش غلظت دی اکسید کربن دانست.

رهبران سازمان با ایجاد چشم انداز مطلوب آینده و انتقال آن به دیگران و ایجاد تعهد و سازماندهی نیروها همراه با شناسایی وضع موجود، شکاف بین وضع موجود و مطلوب شناخته می شود و آن گاه مرحله اجرایی آغاز می گردد.
۶-۱۲-۲ تکنیکهای تحول آفرینی در کارکنان
منظور از متحول ساختن کارکنان، ایجاد تغییر در نگرش، دانش، مهارت و رفتار فردی و گروهی آنان است. این تحولات برای کارکنان در اداره تغییرات و پیچیدگیهای محیطی و سازمانی در ابعاد گوناگون ضروری است. البته برای ایجاد تحول در هر یک از موارد فوق الذکر ابزارها و شیوه ها و فضای خاصی لازم است، اما به طور کلی مهمترین شیوه های تحول در کارکنان عبارت است از :( دونالد^[۶۹]، براون^[۷۰]، هروی^[۷۱]، ۱۹۹۸)

• • آموزش

• • دستور (آمرانه)

• • ساختار

• • تصمیم گیری گروهی

• • برسی داده ها

• • گروه آموزشی

با توجه به کاربرد هر شیوه در شرایط خاص به تشریح آنها پرداخته می شود.
۱- آموزش
یکی از تفاوتهای انسانها با سایر موجودات در قدرت یادگیرندگی آنهاست. انسانها با مشاهده و بیان تکرار و تجربیات خود و دیگران درس می آموزند. آموزش رسمی و کلاسیک طی گذراندن دوره های خاصی، با تعیین مساله خاص و برای تغییر دانش و نگرش، یا رفتار خاصی انجام می گیرند. اما در طول تاریخ انسانها به آموزش غیر رسمی و حاصل از تجربه توجه خاص داشته اند. انسانها همیشه از اعمال و افکار خود، افراد، گروه ها، سازمانها و محیط درس گرفته اند و آن را وسیلهء تغییر در دانش، نگرش و رفتار فردی و گروهی قرار داده اند. این نکته لازم به ذکر است که امروزه به جای شیوه های سخنرانی و کلاسیک یا سنتی، شیوه های کارگاهی، مباحثه و هم اندیشی مبتنی بر تجربه متداول گشته است.
۲-روش دستوری (آمرانه)
بعضی مواقع تغییرات کاملا به طور دستوری است، به نظر گرینز پاره ای از تغییرات با کانالهای رسمی و اختیاراتی که تصمیم گیرندگان در هر سازمان دارند با اتکا به دستور یا اراده لازم عملی می شوند. دامنه این نوع تغییرات در سازمانهای دولتی بروکراتیک وسیع است.
۳-روش ساختاری
سومین روش ایجاد تغییر در نحوه تقسیم کار یا سازماندهی در کل سازمان است. در این روش، در ارتباطات و مسئولیتها و وظایف تجدید نظر می کنند.
۴-روش تصمیم گیری گروهی
در این روش متخصصان تصمیم گیری، کلیه راهکارهایی را که به منظور رفع مشکلات و نارساییها که از طرف کارکنان سازمان معین شده است بررسی می کنند. این راهکارها وضعیت جدیدی را برای افراد و سازمانها ایجاد می کند تا مشکلات را حل کنند. گروه تصمیم گیرنده با بحث و استدلال می کوشند که به یکی از راه کارها تمرکز کنند. به محض این که تمرکز بر راهکارها انجام گیرد، فعالیت بهبود آغاز می شود. البته روش حل مساله گروهی نیز تاحدی مشابه این روش است.
۵-بررسی داده ها
کار گزار تغییر داخل یا خارج سازمان داده های مربوط به سیستم ارباب رجوع سازمان را از کانال های مربوط جمع آوری می کند و در اختیار افراد سازمان قرار می دهد. به علاوه کارگزار بازخور لازم را از سازمان به سیستم ارباب رجوع ارائه می کند و به این وسیله داده های متفاوتی بین دو سیستم رد و بدل می شوند. کارکنان سازمان با بررسی اطلاعات یا داده های بدست آمده از سیستم ارباب رجوع معضلات موجود در کارکرد سازمان را مشخص می کنند و می کوشند تا راه حلهای مختلفی را پیدا کنند.
۶-روش گروه آموزشی
در این روش، ابتدا گروه تصمیم گیرنده در مسائل مربوط به تغییر بالاخص در مورد رفتار فرد و گروه و سازو کارهای حاکم بر فرد و گروه آموزش می بینند تا بتوانند با دخالت و طراحی جدید در روابط فردی و گروهی، روابط کاری نیز تغییر خواهد کرد ، این روش بسیار مهم و کاربردی است.
روش های فوق و بسیاری از روش های دیگر برای تغییر رفتار و افکار و نگرشهای کارکنان قابل طراحی است و به تدریج روش های مبتنی بر انسان مداری و گروه گرایی و تجربه گرایی و بصیرت گرایی و نظام مندی در آموزش، به منظور بهره برداری بهینه از فرصتهای یادگیری در فضای یادگیری گسترش می یابد.
۷-۱۲-۲ تحول درکیفیت نیروی انسانی و توانمندسازی کارکنان
فرد یکی از مهمترین عوامل در تغییرات وسیع سازمانی است. در این زمینه برتری، از آن سازمانهایی است که حاضر به خطرکردن هستند و تصمیم گیری را به پایین ترین سطح سازمانی ممکن، ارجاع می دهند. این پارادایم جدید بر مبنای قدرت بخشیدن به فرد بنا شده است. سازمانها به گونه ای طراحی شده اند تا از انرژی و توانایی افراد برای انجام کار و تحقق هدف‌های خود استفاده کنند. طبیعی است اگر مدیران بتوانند توانمندی کارکنان سازمان را افزایش دهند، موجب توسعه و بهبود کار سازمان شده اند. بنابراین از آنجا که انسان محور تحولات سازمانی است، برای دستیابی به تراز بالندگی قابل قبول سازمانی، باید به ارتقای تراز منابع انسانی پرداخت ، آنها را از درون رشد داد و بــه گونه ای خودفرمان پرورد.
با توجه به پیشینه تحقیق که مورد مطالعه قرار گرفت ۷ عامل تاثیر داشتند که در جدول زیر خلاصه گردید.

سؤال دیگری که از ماده ۴۶ استنباط می شود این است که منظور از «دادگاه» در این ماده کدام دادگاه است؟ آیا دادگاه صادرکننده حکم قطعی است؟ یا دادگاه صادرکننده اجرائیه؟ یا دادگاهی که حکم توسط آن اجرا می شود؟ به نظر می رسد چون در ماده ۵ ق.ا.ا.م قانونگذار صدور اجرائیه را با دادگاه نخستین دانسته است نه دادگاه صادرکننده حکم قطعی لذا کلمه «دادگاه» مندرج در ماده ۴۶ را نباید حمل به دادگاه صادرکننده حکم قطعی کنیم بنابراین موضوع را باید مشمول ماده ۲۶ ق.ا.ا.م مدنی بدانیم؛ «اختلافات ناشی از اجرای احکام راجع به دادگاهی است که حکم توسط آن دادگاه اجرا می شود». که البته این دادگاه علی الاصول دادگاه نخستین می باشد.

بند دوم: حکم مربوط به مال به طور کلی
هر گاه محکوم به پرداخت مال به طور کلی باشد، اگر چه اجرای حکم قانوناً بر عهده شخص محکوم علیه می باشد؛ لیکن از آن جا که هدف محکوم له دستیابی به محکوم به کلی است و شخصیت محکوم علیه برای او مهم نیست، لذا می توان نظر داد که شخص ثالث اختیار ورود در اجرای احکام و معرفی مال در جهت پرداخت محکوم به را دارد به عنوان مثال هر گاه محکوم علیه محکوم شده باشد به پرداخت پانصد سکه بهار آزادی و یا یک تن گندم در حق محکوم له، اگر چه قانوناً این محکوم علیه است که باید در جهت اجرای حکم اقدام نماید، لیکن چون علی الاصول اجرای حکم وابسته به شخصیت محکوم علیه نمی باشد لذا می توان اجازه دخالت ثالث در پرداخت محکوم به را داد. تبصره ماده ۳۴ ق.ا.ا.م را نیز می توان بیشتر ناظر به این نوع محکوم به دانست، که مقرر نموده است: «شخص ثالث نیز می تواند به جای محکوم علیه برای استیفای محکوم به مالی معرفی کند».
سؤالی که در این جا متبادر به ذهن می شود این است که آیا با ورود ثالث و معرفی مال توسط او محکوم له این اختیار را دارد که مال معرفی شده او را قبول نکند و خود شخصاً به معرفی مال محکوم علیه بپردازد؟ البته این سؤال زمانی مطرح می شود که مال معرفی شده از ناحیه ثالث از قابلیت فروش مناسبی برخوردار نباشد، و یا وصول محکوم به از آن به سهولت امکان پذیر نباشد، در این حال است که محکوم له اقدام به معرفی مالی از محکوم علیه می نماید، آیا اجرای احکام مکلف به پذیرش این انتخاب است؟
پیرامون اختیار محکوم له در معرفی مال دیگری از محکوم علیه قانونگذار در ماده ۵۳ ق.ا.ا.م تصریح می کند: «هر گاه مالی از محکوم علیه در قبال خواسته یا محکوم به توقیف شده باشد محکوم علیه می تواند یک بار تا قبل از شروع به عملیات راجع به فروش درخواست تبدیل مالی را که توقیف شده است به مال دیگری بنماید مشروط بر این که مالی که پیشنهاد می شود از حیث قیمت و سهولت فروش از مالی که قبلاً توقیف شده است کمتر نباشد. محکوم له نیز می تواند یک بار تا قبل از شروع عملیات راجع به فروش درخواست تبدیل مال توقیف شده را بنماید…»
لذا از ذیل ماده مرقوم چنین مستفاد می شود که در مواردی که مالی از محکوم علیه توقیف شده است یک بار محکوم له حق تبدیل آن را دارد، اما این امر در مورد مال معرفی شده از محکوم علیه است نه مالی که ثالث معرفی می کند، لذا شاید گفته شود که محکوم علیه چنین اختیاری را ندارد؛ در حالی که به نظر می رسد چون فلسفه معرفی مال از ناحیه ثالث وصول محکوم به از آن می باشد، لذا هر گاه مالی که معرفی شده است استیفای محکوم به از آن سهل الوصول نباشد، و از طرفی محکوم له این قدرت را دارد که مال مناسب تری از محکوم علیه معرفی کند، لذا چنین به نظر می آید که اجرای احکام مکلف به پذیرش چنین درخواستی می باشد، ضمن این که هنگامی که شخص محکوم علیه مالی را معرفی می کند، قانونگذار این اختیار را به محکوم له داده است که تقاضای تبدیل مال توقیف شده را بنماید به طریق اولی در مورد ثالث هم باید آن را بپذیریم.
سؤال دیگری که متبادر به ذهن می شود این است که چنان چه ثالث ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه، مالی را جهت استیفای محکوم به معرفی کند آیا هزینه اجرا از محکوم علیه وصول نخواهد شد یا این که عدم وصول هزینه اجرا ناظر به جایی است که شخص محکوم علیه مال را معرفی کند نه ثالث؟
از مفهوم ماده ۱۶۰^[۳۲] و نص ماده ۳۴ ق.ا.ا.م چنین به نظر می آید که هر گاه محکوم علیه ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه آن را به موقع اجرا بگذارد یا ترتیبی برای پرداخت محکوم به بدهد و یا مالی معرفی کند که استیفای محکوم به و اجرای حکم از آن میسر باشد، حق الاجرا منتفی خواهد شد، لذا نظر به این که قانونگذار دخالت ثالث را صراحتاً در اجرای احکام معین پذیرفته است، و از آن جا که به محکوم علیه اجازه داده ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه ترتیبی برای پرداخت محکوم به بدهد، بنابراین با دخالت ثالث در مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه حق الاجرا منتفی خواهد شد.
آیا دایره اجرای احکام مدنی می تواند مال معرفی شده از ناحیه ثالث را مورد قبول قرار ندهد؟ به عنوان مثال، ثالث زمین کشاورزی که فاقد سند مالکیت است در راستای وصول محکوم به معرفی می نماید حال آیا اجرای احکام، این حق را دارد که آن را نپذیرد؟
به نظر می رسد که دایره اجرای احکام قانوناً نتواند مانع اقدام ثالت شود و مال معرفی شده او را نپذیرد؛ مگر آن که آن چه که ثالث معرفی می کند مورد ادعای اشخاص دیگری باشد.
آیا ثالث می تواند مالی که معرفی نموده است را پس بگیرد و به اصطلاح آن چه را که واقع نموده است را بر هم زند؟
در مورد این سؤال در مبحث ماهیت عمل حقوقی به تفصیل سخن خواهیم گفت، و در آن جا خواهیم دید که چون عمل صورت گرفته ایقاع است و اصل لزوم ایقاعات می باشد لذا نمی توان برای ثالث چنین اختیاری قائل شد.
سؤال دیگری که مطرح می شود این است که اگر ثالث اقدام به معرفی مالی در جهت اجرای حکم نموده باشد (ظرف ۱۰ روز) تا زمان مزایده و فروش مال محکوم علیه اقدام به ارائه حکم اعسار به دادگاه نماید، وضعیت محکوم به و مال ثالث چه می شود؟ آیا ثالث می تواند به استناد حکم اعسار محکوم علیه تقاضای استرداد مال معرفی شده را بنماید؟ آیا محکوم علیه چنین اختیاری را دارد؟
در پاسخ به سؤال مذکور پیرامون شخص ثالث باید گفت که چون در زمان معرفی مال، شخص محکوم علیه معسر نبوده است، و مال معرفی شده در جهت اجرای حکم بوده است، اگر چه حکم صادره هنوز به طور کامل اجرا نشده است لیکن چون با معرفی مال، حقی برای محکوم له نسبت به آن مال ایجاد شده است و از طرفی همان گونه که در مباحث آتی خواهیم دید اصل بر لزوم ایقاعات می باشد و عمل ثالث هم نوعی ایقاع است، لذا امکان بر هم زدن این عمل حقوقی برای ثالث وجود ندارد. ضمن این که قانونگذار در برخی مواد به صراحت و در برخی دیگر به طور ضمنی تعلق حق محکوم له به مال توقیف شده را پذیرفته است و از جمله می توان به مواد ۳۴ و تبصره ۱ ماده ۳۵ ق.ا.ا.م^[۳۳] نام برد؛ ضمن این که مواد ۵۶^[۳۴] و ۵۷ ق.ا.ا.م هر گونه نقل و نقل مال توقیف شده را باطل و هر گونه تعهد یا قرارداد مضر به حال محکوم له را نسبت به آن مال غیرنافذ می دانند.
اما پیرامون این سؤال که آیا محکوم له می تواند از اجرای احکام درخواست نماید که با صدور حکم اعسار وی، نسبت به رفع توقیف مال ثالث اقدام نماید؛ چرا که ممکن است نام برده به موجب قراردادی که با ثالث منعقد نموده است خود را مدیون وی قرار داده باشد و با این وصف اگر حکم از مال توقیف شده اجرا گردد او متضرر شود؟
به نظر می رسد همان گونه که در مورد ادعای شخص ثالث در این خصوص گفته ایم، تقاضای شخص محکوم له نیز فاقد وجاهت قانونی باشد، ضمن این که ممکن است استدلال شود که چون محکوم له قبل از اجرای حکم و وصول محکوم به از مال توقیف شده، حکم اعسار خود را ارائه نموده است لذا کاشف به عمل می آید که در زمان صدور اجرائیه و توقیف مال توان مالی برای اجرای حکم را نداشته است و نظر به این که مال توقیف شده نیز متعلق به محکوم علیه نمی باشد بلکه متعلق به ثالث است، لذا اجرای احکام باید ضمن رفع توقیف از مال مزبور، طبق حکم اعسار محکوم علیه رفتار نماید.
بند سوم: حکم مربوط به انجام عمل
در این قسمت می خواهیم بررسی نماییم که هر گاه محکوم به انجام عمل باشد آیا دخالت یا ورود ثالث در اجرای احکام در جهت اجرای حکم قابل توجیه است؟ اگر امکان ورود را بتوانیم تصور کنیم آیا چنین اجازه ای را از قانون می توانیم برداشت کنیم؟
ابتدا لازم است گذری داشته باشیم به ایفای تعهد از جانب غیرمدیون در جایی که موضوع تعهد عمل باشد.
در فصل اول این پژوهش توضیح دادیم که هر گاه موضوع تعهد انجام عمل باشد، و مباشرت متعهد در آن شرط نباشد، شخص ثالث بنا بر اصل پذیرفته شده در ماده ۲۶۷ ق.م می تواند نسبت به آن اقدام کند. اما چنان چه مباشرت شخص متعهد در انجام عمل شرط باشد، انجام آن فعل به وسیله دیگری ممکن نیست مگر این که متعهد به آن رضایت دهد (م ۲۶۸ ق.م)^[۳۵] حال با این وصف می خواهیم همین امر را در اجرای احکام مورد بررسی قرار دهیم؛ جایی که محکوم علیه محکوم شده است به انجام عمل معین؛ آیا می توان دخالت ثالث را در جهت اجرای حکم توجیه کرد؟
پاسخ به این سؤال را باید در فروض مختلف مورد بررسی قرار داد. گاهی محکوم به، به نحوی است که انجام آن تنها از ناحیه شخص محکوم علیه متصور است و تصور انجام آن از ناحیه دیگری قانوناً محال است به عنوان مثال هنگامی که محکوم علیه به موجب حکم دادگاه محکوم به تمکین شده است تنها شخص محکوم علیه و نه دیگری باید این عمل را انجام دهد.
گاهی اوقات محکوم علیه، محکوم به انجام عملی شده است که تصور انجام آن توسط شخص دیگری محال عقلی نیست لیکن شرایطی در شخص محکوم علیه وجود داشته است که سبب شده است انجام عمل توسط او مطلوب محکوم له باشد و بر این اساس اقدام به انعقاد قرارداد با او نموده است و به دنبال استنکاف او، اجبار او را از دادگاه خواسته است، به عبارت دیگر در این فرض شرطی وجود دارد که به نفع محکوم له است، و آن علاوه بر انجام عمل، انجام آن توسط محکوم علیه است. در این فرض علی القاعده شخص ثالث نمی تواند اقدام به اجرای حکم نماید مگر این که محکوم له از این امتیاز در گذرد و صرفاً به انجام عمل رضایت دهد، حال در این فرض آیا می توان اجرای حکم توسط ثالث را مورد پذیرش قرار داد؟
در ق.ا.ا.م حکمی در این خصوص نمی بینیم؛ لیکن از بابت وحدت ملاک ماده ۲۶۸ ق.م می توان به این امر حکم کرد که هر گاه شخصی محکوم به انجام عملی شده باشد و مباشرت محکوم علیه در انجام عمل شرط نیست یا این که مباشرت محکوم علیه شرط شده باشد و محکوم له از این شرط صرف نظر کند، شخص ثالث می تواند در جهت اجرای حکم مبادرت به آن عمل نماید، بنابراین در فرضی که محکوم به انجام عمل است و انجام عمل توسط دیگری ممکن نباشد و یا مباشرت شخص محکوم علیه در انجام آن شرط باشد و محکوم له از این امتیاز صرف نظر نکند، تنها محکوم علیه است که باید به انجام آن اقدام بنماید، و در صورت استنکاف، دادگاه طبق تبصره ماده ۴۷ ق.ا.ا.م اقدام خواهد کرد.
ماده ۴۷ مقرر می دارد: «هر گاه محکوم به انجام عمل معینی باشد و محکوم علیه از انجام آن امتناع ورزد و انجام عمل به توسط شخص دیگری ممکن باشد محکوم له می تواند تحت نظر دادورز (مأمور اجرا) آن عمل را وسیله دیگری انجام دهد و هزینه آن را مطالبه کند و یا بدون انجام عمل هزینه را به وسیله قسمت اجرا از محکوم علیه مطالبه نماید. در هر یک از موارد مذکور دادگاه با تحقیقات لازم و در صورت ضرورت با جلب نظر کارشناس میزان هزینه را معین می نماید. وصول هزینه مذکور و حق الزحمه کارشناس از محکوم علیه به ترتیبی است که برای وصول محکوم به نقدی مقرر است.
تبصره- در صورتی که انجام عمل توسط شخص دیگری ممکن نباشد مطابق ماده ۷۲۹ آئین دادرسی مدنی [قدیم] انجام خواهد شد.
ماده ۷۲۹ ق.آ.د.م در فصل پنجم از باب دهم تحت عنوان اجبار به انجام تعهد مقرر می داشت: «در مواردی که موضوع تعهد عملی است که انجام آن جز به وسیله شخص متعهد ممکن نیست دادگاه می تواند به درخواست متعهد له در حکم راجع به اصل دعوی یا پس از صدور حکم، مدت و مبلغی را معین نماید که اگر محکوم علیه مدلول حکم قطعی را در آن مدت اجرا نکند مبلغ مزبور را برای هر روز تأخیر به محکوم له بپردازد».
حال که قانون قدیم آئین دادرسی مدنی نسخ شده است (به موجب ماده ۵۲۹ ق.ج.آ.د.م) و حکم مندرج در ماده ۷۲۹ در هیچ یک از مواد قانون جدید نیامده است در موردی که محکوم به انجام عمل است و انجام آن جز به وسیله محکوم علیه ممکن نیست؛ به چه نحوی باید عمل کرد؟
اگر معتقد باشیم که با نسخ صریح قانون قدیم آئین دادرسی مدنی تبصره ماده ۴۷ ق.ا.ا.م نیز ملغی محسوب می شود لذا راهی جز توسل به ق.ا.ا.م و ق.ج.آ.د.م وجود ندارد، و از آن جا که در هیچ یک از این قوانین پیرامون این موضوع حکمی وجود ندارد، بنابراین نمی توانیم محکوم علیه ممتنع را با تعیین جریمه تأخیر^[۳۶] ملزم به انجام عمل نماییم.
چون موضوع تعهد در این فرض عمل است راه توسل به ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی برای اجبار محکوم علیه نیز وجود ندارد، پس با این فرض محکوم به غیرقابل اجرا باقی خواهد ماند و هر محکوم علیهی که ملزم به انجام عمل شده باشد به راحتی از زیر بار آن شانه خالی خواهد کرد اما از آن جا که تفسیر فوق مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت باید راهی برای ابقای ماده ۷۲۹ ق.ق.آ.د.م پیدا کرد؛ به نظر می رسد قانونگذار ق.ا.ا.م از باب اختصار و خلاصه گویی در تبصره ماده ۴۷ به ماده ۷۲۹ ق.آ.د.م ارجاع داده است لذا با ارجاع تبصره ماده ۴۷ و ذکر ماده ۷۲۹ در آن در واقع هدف قانونگذار این بوده است که متن ماده مذکور جزء مقررات اجرای احکام مدنی گردد بنابراین با نسخ ق.ق.آ.د.م نظر به لازم الاجرا بودن ق.ا.ا.م و عدم نسخ یا حذف ماده ۴۷ و تبصره آن باید حکم به بقای مفاد ماده ۷۲۹ ق.ق.آ.د.م که جزء ق.ا.ا.م (تبصره ماده ۴۷) شده است؛ داد.^[۳۷]
تفسیر فوق به جهت عدم امکان اعمال ماده ۲ ق.ن.ا.م.م در جایی که محکوم به عمل است می تواند راه گشا باشد، تفسیری غیر از این ضمن این که مشکلات عدیده ای را سبب خواهد شد، موجب می گردد چنین احکامی با امتناع محکوم علیه هیچ گاه اجرا نشوند.
فصل سوم
شرایط و قابلیت اجرای مفاد اسناد لازم الاجرا توسط ثالث
شرایط و قابلیت اجرای مفاد اسناد لازم الاجرا توسط ثالث
بر اساس ماده ۲۴^[۳۸] آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم اجرا و طرز رسیدگی و شکایت از عملیات اجرایی مصوب ۱۱/۶/۱۳۸۷ رئیس قوه قضائیه صراحتاً معرفی مال توسط ثالث برای اجرای اجرائیه پذیرفته شده است و در ماده ^[۳۹]۱۰۰ همین آئین نامه معرفی مال از ناحیه ثالث علاوه از متعهد پیش بینی گردیده است، همچنین در ماده ۲۵^[۴۰] آئین نامه مذکور معرفی مال از ناحیه ثالث جهت اجرای سند به طور ضمنی پذیرفته شده است، در این صورت اجرای مفاد سند رسمی لازم اجراء توسط ثالث امکان پذیر می باشد چرا که توسط قانونگذار پذیرفته شده است، و ما در این فصل به این موضوع در سه مبحث می پردازیم.
مبحث اول: اسناد لازم اجراء
جهت بررسی اجرای سند توسط ثالث بدواً به اجمال مفهوم سند لازم اجراء و سپس اقسام سند لازم اجراء در دو گفتار مورد بررسی قرار می گیرد:
گفتار اول : مفهوم سند لازم الاجراء
فصل اول آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء و طرز رسیدگی یه شکایت از عملیات اجرائی به تعاریف پرداخته است، بند الف ماده ۱ آئین نامه مذکور سند لازم الاجرا را بدین صورت تعریف نموده است ((سند رسمی یا عادی که بدون صدور حکم از دادگاه قابل صدور اجراییه برای اجرا مدلول سند باشد مانند سند رسمی طلب و چک)).
بر اساس تعریف مذکور سند لازم الاجراء شامل اسناد رسمی یا عادی است که بدون صدور حکم از دادگاه قابل صدور اجرائیه برای اجراء مدلول سند باشد مانند سند رسمی طلب و سند عادی چک در مورد اسناد عادی.
مسستند قدرت اجرائی اسناد لازم الاجراء مصوبات قانونی یعنی حکم قانون می باشد، به این صورت که در مورد اسناد رسمی ماده ۹۲ قانون ثبت مقرر نموده است (( مدلول کلیه اسناد رسمی راجع به دیون و سایر اموال منقول بدون احتیاج حکمی از محاکم عدلیه لازم الاجراء است مگر در صورت تسلیم غیر منقولی که شخص ثالثی متصرف و مدعی مالیکت آنها باشد)).
همچنین ماده ۹۳ قانون ثبت مقرر نموده است (( کلیه اسناد رسمی راجع به معاملات املاک ثبت شده مستقلا و بدون مراجعه به محاکم لازم الاجراء است )).
و در مورد اسناد عادی، مستند قانونی ماده ۲^[۴۱] قانون صدور چک و ماده ۱۰ و ماده ۱۰ مکرر^[۴۲] قانون تملک آپارتمان ها و می باشد که اجرای مفاد اسناد عادی را توسط اجرای ثبت پیش بینی و مقرر نموده است و در الف^[۴۳] و چ^[۴۴] ماده ۱ و ماده ۱۸۳^[۴۵] آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء نیز صدور اجرائیه و اجرای مفاد چک در اجرای ثبت پشتیبانی شده است.
آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء هر چند بر اساس عنوان آئین نامه ظاهراً مخصوص اسناد رسمی است، با این وصف در آن هم بر اساس قانون و هم بر اساس مفاد آئین نامه، اجرای مفاد اسناد عادی نیز پیش بینی شده است.
ماده ۲ قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ با اصلاحات بعدی مقرر نموده است چک های صادر عهده بانکهایی که طبق قوانین ایران در داخل کشور دایر شده یا می شوند همچنین شعب آنها در خارج از کشور در حکم اسناد لازم الا جراء است، در حالیکه بر اساس تعریف سند رسمی^[۴۶] چک از اسناد عادی است، با این وصف قانونگذار برای آن همانند اسناد رسمی قدرت اجرائی قائل و امتیاز اسناد رسمی لازم الاجرا که همان رجوع به اجرای ثبت و اجرای مفاد آن می باشد در نظر گرفته است.
بر اساس ماده ۱۰مکرر قانون تملک آپارتمان ها مصوب ۱۶/۱۲/۱۳۴۳ با اصلاحات بعدی در صورت امتناع مالک یا استفاده کننده از پرداخت سهم خود از هزینه ی مشترک از طرف مدیر یا مدیران به وسیله اظهارنامه مالک یا استفاده کننده سهم بدهی خود را نپردازد اداره ثبت محل وقوع آپارتمان به تقاضای مدیر یا مدیران برای وصول وجه مزبور طبق اظهار نامه ابلاغ شده اجرائیه صادر می نماید و عملیات اجرای بر اساس مقررات اجرای اسناد رسمی صورت خواهد گرفت.
گفتار دوم: اقسام سند لازم الاجراء
همانطور که در مبحث مربوط به مفهوم سند لازم الاجراء ذکر شده علاوه بر سند رسمی، سند عادی نیز در مواردی که قانون مقرر نموده است قدرت اجرائی دارند.
پس اقسام سند لازم الاجراء عبارتند از:
اول اسناد رسمی که قانون مقرر نموده است بدون احتیاج حکمی از محاکم عدلیه قابلیت اجرائی دارند.
دوم اسناد عادی که بدون احتیاج به حکمی از محاکم عدلیه بر اساس مقررات قانونی قابلیت اجرائی دارند.

1. 1. معدنی شدن ماده آلی که عمدتاً پس از برداشت گیاه روی می دهند.

1. 1. نیتروژن کودی به کار رفته که قبل از جذب به وسیله ی گیاهان یا میکروب های خاک در آب حل شده و هدر رفته است.

کود در بهار و طی فصل تابستان هنگامی که جذب نیتروژن توسط گیاه سریع بوده و خاک غالباً خشک است، به کار می رود. در زمان برداشت تنها درصد کمی از نیتروژن به کار رفته در زمان کاشت به صورت نیترات در معرض خطر تلف شدن به وسیله ی آب شویی باقی می ماند
[۴۵]. میزان آبشویی در نواحی دارای باران مکرر و شدید، زیاد است. بنابراین در چنین شرایطی کاربرد نیتروژن در مقادیر اندک ( مصرف چند باره^[۲۵]) توصیه می شود [ ۳].

۱-۳۹- ذرت
۱-۳۹-۱ مرور کلی
ذرت نسبت به سایر غلات در کشورهای بیشتری کشت می شود و در تمام کشورهایی که تولید می شود، سطح کشت سالانه آن بیش از یک صد هزار هکتار می باشد. دو سوم سطح زیر کشت ذرت در کشورهای در حال توسعه است و منبع اصلی بسیاری در کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین می باشد. با این وجود مقدار پروتئین و کیفیت غذایی آن کمتر از غلات دیگر است. ذرت گیاهی گرمادوست است که در درجه حرارت های   بهترین رشد را دارد و نمو آن در دماهای کمتر از   کند می شود. ذرت انعطاف پذیرترین و مستعد ترین گیاه زراعی است و انواع متعددی از آن وجود دارد که به شرایط گوناگون و متنوعی سازگار شده اند.
ذرت را می توان در تمام طول سال در زمین های پست مناطق گرمسیری، در مناطق نیمه گرمسیری و در مناطق معتدل در طی تابستان در مناطق مرتفع گرمسیری تا ارتفاع ۳۶۰۰ متری و در بیابان ها با بهره گرفتن از آبیاری و در دماهای بسیار بالا کشت نمود. ذرت اغلب با سویا بقولات و پنبه در تناوب قرار می گیرد تا شرایط برای کنترل شیمیایی علف های هرز و حشرات تسهیل شود. البته دلیل دیگر این تناوب، نیازهای کارگری و ابزارهای ماشینی مکمل این محصولات زراعی می باشد. ذرت در بسیاری از مناطق گرمسیری در کشت مخلوط با بقولات دانه ای نظیر لوبیا سبز قرار می گیرد که ساقه ذرت به عنوان قیم فیزیکی لوبیای پیچنده عمل می کند [۲].
ذرت بر اساس بافت دانه به دو نوع دندانی و آردی تقسیم بندی می شود. ذرت دندانی دارای نشاسته نرم بیشتری از ذرت آردی است. دانه ذرت برای مصرف انسان و دام استفاده می شود و کل گیاه نیز به عنوان علوفه و تولید سیلوی نشخوار کنندگان استفاده می شود دانه ذرت تکی از غلات عمده ی در جیره غذایی دام هاست. عمده ذرت علوفه ای در مناطق معتدل کشت می شود. در حالی که در مناطق گرمسیری، ذرت جهت تغذیه انسان کشت می گردد [۲].
۱-۳۹-۲- ذرت در اقلیم های مختلف
۱-۳۹-۳- مناطق مختلف
کمربند ذرت در شمال مرکز ایالت متحده ( غرب میانی ایالت متحده ) بزرگ ترین منطقهی معتدل تولید ذرت جهان، با حدود ۳۶% تولید جهانی است. مطابق با شرایط مطلوب، عملکرد ذرت بسیار افزایش یافته است که دلیل آن پژوهش های گسترده ای روی گیاه برای شرایط محیطی فوق می باشد که از آن جمله می توان به پژوهش های گوناگونی که در مورد بهره برداری از هیبرید ذرت و مدیریت این ارقام گرفته است، اشاره کرد [۲].
۱-۳۹-۴- مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری
مقدار زیادی از ذرت کشورهای در حال توسعه در مزارع چند کشتی و کوچک تولید می شود و تولید به صورت دیم و اغلب در زمین های حاشیه ای و کم بازده می باشد. اغلب این محصول در کشاورزی تولید می شود اما استفاده از دانه ذرت برای تغذیه دام در آسیا و آمریکای لاتین رو به افزایش است. ارقام هیبرید پر عملکرد ذرت در تقریباً ۴۰% این مناطق استفاده می شوند که این بدان معنا می باشد که کشاورزان باید برای هر بار کشت بذر جدید و تازه ای تهیه کنند. بیشتر مزارع ذرت مناطق گرمسیر در مناطق پست و در مناطق نیمه گرمسیر با ارتفاع کم تر از ۱۷۰۰ متر قرار دارند. کمتر از ۵% مزارع ذرت جهان در مناطق مرتفع عمدتاً در مکزیک و منطقه آند آمریکای جنوبی و با وسعت کمتر در شرق آفریقا قرار دارند. ذرت در درجه حرارت های به نسبت پایین مناطق مرتفع به کندی رشد می کند و در بخش های شمالی و خنک تر، رسیدگی آن به ۹ ماه به طول می انجامد [۲].
تنوع اقلیم های تولید ذرت و دوره طولانی کشت آن در قاره آمریکا باعث تولید نژادهای محلی ( توده های بومی ) دلخواه کشاورزان شده است که به خوبی با شریط محلی سازگار هستند اما نسبت به واریته های اصلاح شده عملکرد کمتری دارند. توده های بومی از منابع مهم تنوع ژنتیکی به شمار می روند و نگرانی هایی در ارتباط با بهره گرفتن از ارقامی که تنوع ژنتیکی کمتری دارند دیده می شود زیرا ممکن است به قیمت نابودی ارقام بومی ذرت تمام شود[۲].
۱-۴۰- عملکرد ذرت و محدودیت های عمده در این راه
متوسط عملکرد دانه ذرت هیبرید در کشورهای توسعه یافته به ترتیب ۸-۷ تن در هکتار در ایالات متحده و اروپای غربی و ۱۰ تن در هکتار در زلاند نو می باشد اما در شرایط آرمانی عملکرد ۱۸ تن در هکتار نیز گزارش شده است[۲].
متوسط عملکرد در کشورهای در حال توسعه ۵/۲ تن در هکتار می باشد. محدودیت های طبیعی و اقتصادی زیادی وجود دارد نظیر حاصل خیزی کم خاک، خاک های اسیدی، خشکسالی و سیلاب، علف های هرز، بیماری ها و آفت ها همراه با فقر کشاورز و عدم دسترسی به حمل و نقل و بازار مناسب. سرمایه گذاری در برنامه های اصلاح ارقام ذرت و خرید نهاده های زراعی را در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه در آفریقا، کم رنگ و بی انگیزه ساخته است. با این حال، هنوز ذرت یکی از ارکان فرهنگی و یکی از منابع کلیدی غذایی و زندگی میلیون ها انسان در این کشورها باقی مانده است.
خشکی دوره ای، به خصوص در خاک هایی که ظرفیت نگهداری آب در آن ها پایین است، باعث کاهش عملکرد می شود. خشکی پیوسته نظیر آن چه که در سال های اخیر در شرق و جنوب آفریقا مشکل آفرین بوده است یک نوع فاجعه به حساب می آید. عملیات پیشرفته زراعی، نظیر کود دهی برای تقویت خاک های فقیر، وجین علف های هرز به شکل بهتر و در زمان بهتر حفظ بقایا ( مالچ ) در سطح خاک از طریق عملیات شخم حفاظتی و استفاده از واریته های مقاوم به خشکی در ذرت می توانند به افزایش عملکرد ذرت در مناطق گرمسیری کمک کنند.
علف های هرز بیشتر می توانند یک عامل عمده محدود کننده باشند. عوامل بیماری زای مهم متعددی در سراسر جهان به ذرت حمله می کنند که قارچ ها سرآمد آن ها هستند. لارو، گونه های خاص از پروانه ها، مهم ترین آفت های مزارع را تشکیل می دهند. سایر حشرات نظیر شپشک ها و سوسک ها به ذخیره های بذر در انبارها خسارت وارد می کنند و بازار پسندی این محصولات را به شدت تحت تأثیر قرار می دهند[۲].
۱-۴۱- حاصل خیزی خاک و استفاده از کود
ذرت را می توان در خاک های مختلف کشت کرد که خاک های شنی تحت آبیاری نیز از جمله این خاک ها هستند. مهم ترین مانع در راه تولید ذرت در مناطق گرمسیری، حاصل خیزی پایین خاک های این مناطق است و اغلب افزایش تولید ذرت در مناطق گرمسیری ناشی از افزایش روز افزون کشت زمین های حاشیه ای بوده است.
نیتروژن مهم ترین عنصر غذایی محدود کننده تولید ذرت است اما در بخش هایی از مناطق شبیه صحرای آفریقا، فسفر نیز عامل محدود کننده به حساب می آید. با وجود این ذرت در مقایسه، با بعضی گیاهان دیگر به خاک های اسیدی مقاوم تر است اما خاک های اسیدی نیز برای رشد ذرات مشکل زا هستند[۲].
فصل دوم
۲-۱- مروری بر پژوهش های پیشین
در تحقیقی که برای اندازه گیری جریان خروجی نیتروژن در مقیاس مزرعه و مقایسه تعادل نیتروژن بین زهکشی کنترل شده ( با رآکتور زیستی برای دنیتریفیکاسیون ) و زهکشی آزاد برای یک دوره کشت دو ساله انجام شد، تفاوتی بین عملکرد محصول دیده نشد. هم چنین افزایش دنیتریفیکاسیون در سطح خاک در طول یک دوره زمستان و بهار مشاهده نگردید. اما زهکشی کنترل شده شدت جریان خروجی نیتروژن و خروجی آب را در مقایسه با سیستم زهکشی آزاد کاهش داد. این تحقیق که توسط وولی ^[۲۶] و همکاران(۲۰۱۰) در پیات کانتی ^[۲۷] و با کشت ذرت و سویا در طی دو سال انجام شد نشان داد که استفاده از زهکشی کنترل شده با رآکتور زیستی^[۲۸] که از تعبیه تکه چوب های درختان در زیر بستر زهکشی کنترل شده طراحی شده بود، به طور چشمگیری در کاهش مقدار نیترات خارج شده از مزرعه مؤثر بود. به طور کلی مدیریت زهکشی و دنیتریفیکاسیون تأثیر زیادی بر روی کاهش نیترات خروجی از جریان ها از طریق افزایش دنیتریفیکاسیون دارد [ ۳۵].
در جنوب غربی ایالت انتاریو ^[۲۹] پژوهشی انجام شد که در آن ان جی^[۳۰] و همکاران (۲۰۰۲) تأثیر زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی و آبشویی نیترات را روی عملکرد ذرت بررسی کردند. نتیجه این تحقیق نشان داد که سیستم زهکشی کنترل شده به همراه آبیاری زیر زمینی قادر است ذخیره رطوبتی خاک، راندمان مواد مغذی و در نتیجه راندمان عملکرد ذرت را بالا ببرد. زهکشی کنترل شده غلظت نیترات و تلفات آن را در آب زهکش شده در مقایسه با زهکشی آزاد کاهش داد. مقدار غلظت نیترات کاهش یافته ۴۱ درصد و مقدار کاهش نیترات تلف شده در آب زهکشی در سیستم زهکشی کنترل شده ۳۶ درصد در مقایسه با سیستم زهکشی آزاد بود. کنترل سطح ایستایی و آبیاری زیر زمینی^[۳۱] هم چنین تعرق برگ ها و راندمان آبیاری را افزایش داد. به علاوه سیستم زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی تکنولوژی پیشرفته ای را برای افزایش محصول و بهبود کیفیت آب فراهم کرد [۲۸].
وست روم ^[۳۲] و مسینگ^[۳۳]، (۲۰۰۷) تأثیر زهکشی کنترل شده را روی تلفات نیتروژن و فسفر و حرکت نیتروژن در خاک شنی – لوم در محصول بهاره بررسی کردند. آن ها نتیجه گرفتند که زهکشی کنترل شده تأثیر زیادی بر روی مواد مغذی خروجی در آب زهکشی در طول چهار سال اندازه گیری دارد. در مقایسه با زهکشی آزاد دبی خروجی زهکشی سالانه در دو سطح ۶۰ و ۷۰ سانتی متری به ترتیب ۶۵ و ۹۵ درصد کاهش نشان می دهد. میزان نیتروژن و فسفر شسته شده در مقایسه با زهکش آزاد تفاوت نداشت. در بین سیستم های زهکشی همبستگی معنی داری در غلظت نیتروژن از خروجی زهکش ها وجود داشت. بیشترین خطر آبشویی نیتروژن و بیشترین مقدار نیتروژن معدنی خاک برای تمام سیستم های زهکشی در زمان اوج میزان خروجی آب زهکشی بود. برعکس بیشترین خطر برای تلفات فسفر به طور ویژه در ماه های حداکثر میزان خروجی اتفاق نیفتاد. تأثیر مثبت صعود موقتی سطح ایستایی در طول تحقیق نشان داده شد. آن ها نتیجه گرفتند که در زهکشی کنترل شده نسبت به زهکشی آزاد راندمان استفاده از نیتروژن به خاطر کاهش تلفات نیتروژن در جریان خروجی بهبود پیدا کرد و مقدار جذب نیتروژن توسط گیاه در زهکشی کنترل شده بیشتر بود. میزان عملکرد محصول در زهکشی کنترل شده ۲ تا ۱۸ درصد و میزان جذب نیتروژن توسط گیاه ۳ تا ۱۴ کیلوگرم در هکتار بیشتر از زهکشی آزاد بود [۳۱].
زهکشی آزاد به روش زهکشی زیر سطحی و بدون استفاده از آبیاری، هم بیشترین حجم خروجی و هم بیشترین تلفات نیتروژن در طول دور پایش را بدست آورد و نشان داد که اگر هدف کاهش مصرف آب در مزرعه باشد، روش زهکشی زیر سطحی بدون استفاده از آبیاری ممکن است از نظر راندمان مورد توجه قرار گیرد. با این حال، این روش نگرانی های محیط زیستی، حفاظت منابع آب و کیفیت آب را به همراه دارد [ ۲۶].
استفاده از ابزار ساده برای اجرای روش زهکشی کنترل شده، این اجازه را می دهد که آب اضافی در خاک برای بعضی روزها حفظ شود. این عمل با کاهش چشمگیر آب خروجی و تلفات نیترات همراه خواهد بود. در حقیقت زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی، کل حجم آب زهکشی را به اندازه ۷۷ درصد و کل تلفات نیتروژن را به میزان ۷۰ درصد نسبت به سیستم زهکشی زیر سطحی، کاهش داد. روش زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی، کل حجم آب زهکشی و تلفات نیتروژن را به ترتیب ۴۷ و ۷۲ درصد نسبت به زهکشی آزاد کاهش داد. این پژوهش را بوناتی ^[۳۴] و بورین ^[۳۵] در شمال شرقی ایتالیا انجام دادند [ ۲۶] .
پرگو^[۳۶] و همکاران (۲۰۱۲) در شمال ایتالیا (Po Valley ) پایش چند ساله نیتروژن محلول خاک در شش سایت که تحت کشت ذرت بود را ( به منظور دسترسی به میزان نیترات آبشویی شده) انجام دادند. در این مطالعه، مقدار کود نیتروژن ( معدنی و آلی ) از ۲۰۹ تا ۸۰۱ کیلوگرم در هکتار در سال استفاده شد. دامنه توده زنده^[۳۷] ذرت از ۱۵ تا ۳۲ تن در هکتار و نیتروژن تلف شده از ۱۵۰ تا ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار بود. محلول آب خاک به وسیله ی کلاهک مکش ^[۳۸] در فاصله ۷ تا ۳۰ روز از مقطع خاک ( عمق ۳/۰ تا ۵/۱ متر ) تهیه شد . هم چنین مقدار آب خاک توسط دستگاه TDR در عمق های مشابه بررسی شد. غلظت نیترات آب خاک از ۰ تا ۱۱۰ میلی گرم در لیتر متغیر بود که بیشترین مقدار غلظت بعد از کود دهی اندازه گیری گردید. آبشویی سالانه به عنوان غلظت نیترات در جریان خروجی زهکشی تخمین زده شد. دامنه آب شویی نیتروژن از ۱۴ تا ۳۲۱ کیلوگرم در هکتار در سال ( با توجه به کوددهی، جذب نیتروژن توسط گیاه، بارندگی، آبیاری و مهم تر از همه تأثیر نیتروژن مازاد) برآوردشد[۱۴].
آپاری سیو^[۳۹] و همکاران (۲۰۰۸) در آرژانتین و در اقلیم مرطوب اثر مقادیر متفاوت کود اوره و عملکرد محصول ذرت و آبشویی نیترات را بررسی کردند. آن ها به این نتیجه رسیدند که مصرف مقادیر زیاد کود نیتروژن برای محصولات زراعی دو زیان و ضرر شدید بر جای می گذارد. اول این که راندمان مصرف کود نیتروژن پایین می آید دوم این که تلفات نیتروژن به وسیله ی آبشویی اتفاق می افتد که باعث آلودگی آب های زیر زمینی به ویژه در مناطق مرطوب می گردد. در این تحقیق از قیف های مکش برای عصاره گیری و تعیین نیتروژن تلف شده در اثر از آبشویی و مدل Leach- w برای پیش بینی و تخمین میزان آب زهکشی استفاده شد.
آستانه بحرانی ۱۰ میلی گرم نیترات در لیتر در تمام مقادیر کود مصرف شده ( ۰، ۱۰۰، ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار ) در سه عمق مختلف ( ۱، ۵/۱ و ۲ متر ) مورد مطالعه مشاهده شد. این نتایج اثر فعالیت های انسانی بر محتوای نیترات موجود در آب زیر زمینی را ثابت می کند. تلفات نیترات در همه ی مقادیر کوددهی و در همه نمونه های خاک از اعمال مختلف در طول دوره ی مطالعه مشاهده گردید. افزایش تلفات نیترات با افزایش کود کاربردی رابطه مستقیم داشت.
برای مقدار کوددهی صفر، مواد آلی خاک که به شکل معدنی در آمده است، مهم ترین منبع تلفات نیتروژن از طریق آبشویی به میزان ۱۲ کیلوگرم در هکتار در سال در عمق ۲ متری بود. این اصل، نیاز به در نظر گرفتن کود نیتروژن برای استفاده بهتر از نیتروژن آلی خاک که باعث معدنی شدن و کاهش خطر تلفات نیتروژن می شود را نشان می دهد.
بیشترین مقدار تلفات نیتروژن در طول دوره رشد محصول اتفاق افتاد. بعضی از فعالیت های زراعی که می تواند خطر آلودگی آب های زیر زمینی را در طول دوره کشت کاهش دهد عبارتند از : کاربرد مقدار کود کاربردی با توجه به میزان معدنی شدن نیتروژن خاک، تقسیم کاربرد کود نیتروژن در زمان اوج نیاز محصول، استفاده دقیق برای به کارگیری کود از طریق مدیریت کشاورزی، ممانعت از نیتریفیکاسیون، مدیریت بر سازگاری محصول با نظارت بر منطقه ریشه و کشت های ترکیبی^[۴۰] [ ۵۲]
در تحقیق دیگر نوری ^[۴۱] و همکاران (۱۳۸۶) به منظور ارزیابی تأثیر مدیریت سطح ایستایی از سه تیمار آبیاری زیر زمینی با سطح ایستایی کنترل شده ( در عمق ۳/۰، ۵/۰ و ۷/۰ متر از سطح خاک) و تیمار زهکشی آزاد استفاده کردند. آب با هدایت الکتریکی ۵/۱ دسی زیمنس بر متر برای ایجاد سطح ایستایی در تیمارهای آبیاری زیر زمینی و تأمین آب آبیاری در تیمار زهکشی آزاد استفاده شد. گیاه آزمایشی، یونجه یک ساله بود. در بررسی پروفیل خاک از نظر شوری ( عصاره اشباع ) مشخص شد که توزیع نمک در منطقه توسعه ریشه در هر چهار تیمار نزدیک به هم و کمتر از چهار دسی زیمنس بر متر ( قبل از رسیدن به زمان آبشویی ) می باشد. محصول یونجه در تیمارهای کنترل سطح ایستایی در ۳/۰ و ۵/۰ متری از سطح خاک به ترتیب ۷۳ و ۹۴ درصد بیشتر از تیمار زهکشی آزاد بود [۹].
شریفی مود و همکاران ( ۱۳۸۹) از طریق شبیه سازی و با بهره گرفتن از مدل های فیزیکی لایسیمتر تأثیر سیستم زهکشی کنترل شده و کیفیت آب آبیاری در مقایسه با زهکشی آزاد را روی گیاه سورگوم بررسی کردند. بدین منظور دو تیمار سطح آب زهکشی شامل زهکشی آزاد و زهکشی کنترل شده و سه تیمار شوری آب آبیاری ( شامل ۷۵/۰ ، ۴/۳ و ۸/۴ دسی زیمنس بر متر) در نظر گرفته شدند که در سه تکرار و ۱۸ لایسیمتر مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تحقیقات نشان داد در تیمارهای زهکشی کنترل شده با توجه به امکان تأمین رطوبت خاک ( از طریق نیروی موئینگی) و جذب آب به وسیله گیاه عملکرد در حدود ۵/۳ برابر تیمارهای زهکشی آزاد شده است. هم چنین تیمارهای زهکشی کنترل شده تقریباً یک سوم آب مصرفی خود را از سطح ایستایی تأمین کردند. اثر هم زمان سطح ایستایی و شوری آب آبیاری نشان می دهد که شرایط رطوبتی بالاتر در تیمارهای زهکشی کنترل شده ، اثر تجمع املاح را در مقایسه با شرایط زهکشی آزاد تقلیل داده و در نهایت شوری آب آبیاری تأثیر حقیقی خود را از نظر کاهش عملکرد محصول بر جای نگذاشته است [ ۶].
در یک تحقیق، به بررسی اثر زهکشی کنترل شده بر روی کیفیت و کمیت زه آب تولیدی و به طور مشخص میزان نمک و نیترات موجود در زه آب و هم چنین جذب نیترات توسط ذرت علوفه ای در منطقه کرج با بافت خاک لوم – شنی پرداخته شد. سه تیمار در قالب طرح کاملاً تصادفی، شامل دو تیمار کنترل سطح ایستایی (CD) ^[۴۲]در عمق های ۴۰ و ۶۰ سانتی متری و یک تیمار زهکشی آزاد FD ^[۴۳]با سه تکرار در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که در تیمارهای CD تلفات ۳۰ درصدی آبیاری در طول دوره اعمال تیمار به مصرف گیاه رسید ولی در تیمار FD به دلیل فراهم بودن دفع زه آب میزان مصرف مفید آب و در نتیجه عملکرد گیاه کاهش یافت. هم چنین تجمع نیترات در پروفیل خاک تحت تیمار FD نسبت به تیمار CD بیشتر بود که بیانگر جذب بیشتر نیتروژن و در نتیجه عملکرد بیشتر محصول در تیمار CD بود [ ۸].
جینس (۲۰۱۳) با بررسی عملکرد گیاه ذرت و سویا و آبشویی نیترات و زمان های کوددهی متفاوت و با بهره گرفتن از ابزارهایی نظیر کلروفیل متر^[۴۴] ، حسگر نیتروژنی و استفاده از تصاویر هوایی برای یافتن میزان نیتروژن به کار رفته، استفاده بهینه و کاهش بیش از حد مصرف کود نیتروژن بر روی گیاه ذرت و هم چنین بهبود کیفیت آب با کاهش نیترات آبشویی شده به آب های سطحی و زیر زمینی )را بررسی کرد. اگرچه مطالعات زیادی نشان می دهد که مجموعه حسگرها قادر به تشخیص کمبود نیتروژن ( دست کم تا اواسط یا اواخر دوره رشد) نیستند ولی کوددهی نیتروژن در اوایل فصل رشد راهکار درستی برای عملکرد بهینه و کاهش نیترات آبشویی شده در زهکشی است. اما کوددهی با تأخیر تا اواسط فصل(درست قبل از رشد زایشی ) اثر منفی بر روی عملکرد و آبشویی نیترات دارد. در طول چهار سال مطالعه در منطقه لووا^[۴۵]، کوددهی نیتروژن روی ذرت در سه تیمار متفاوت انجام شد. تیمار اول کوددهی هنگام دو برگی شدن گیاه، تیمار دوم کوددهی در مرحله دو برگی و شش برگی شدن و تیمار سوم کود دهی در مرحله دو برگی و دوازده برگی شدن. تفاوت معنی داری در عملکرد گیاه ذرت در سه تیمار کوددهی دیده نشد. به طور مشابه برای گیاه سویا نیز این چنین بود. به طور متوسط در تمام سال ها، تفاوت چشمگیری در غلظت نیترات یا آبشویی در زهکشی زیر زمینی وجود نداشت.
در لیتوانی مطالعه ای برای بررسی اثر زهکشی کنترل شده در خاک لوم – شنی انجام شد. از زهکشی زیر زمینی برای مدیریت سطح ایستایی و از دو سیستم زهکشی آزاد و زهکشی کنترل شده استفاده شد. از ساختار کنترل سطح آب به وسیله ی رایزر عمودی و از دریچه در تقاطع دو کلکتور برای تنظیم آب زهکشی استفاده گردید. سطح ایستایی تا ارتفاع حداکثر ۶۸ سانتی متری از سطح زهکشی اجازه صعود داشت. اندازه گیری عمق سطح ایستایی، عملکرد محصول و کیفیت و کمیت آب زهکشی در دستور کار بود. نتایج نشان داد که در مقایسه با زهکشی آزاد زهکشی کنترل شده کاهش ۴۰ تا ۶۲ درصدی در میزان آب خروجی به همراه داشت و مقدار نیترات آبشویی شده ۲۰ تا ۲۸ درصد کاهش نشان داد. البته این مقدارها با تغییر شرایط آب و هوایی متغیر بود. عملکرد محصول ۶/۵ تا ۱۰ درصد در طول سال های تحقیق در زهکشی کنترل شده افزایش نشان داد. در نتیجه کنترل سطح ایستایی در سیستم زهکشی ممکن، و از نظر هیدرولوژیکی و زیست محیطی اثر مثبت دارد [۲۱].
خوزستان، ( استان واقع در جنوب غرب ایران) با آب و هوای گرم، فصل رشد طولانی و آب فراوان مهم ترین ناحیه زهکشی زیر زمینی در ایران است. نیشکر مهم ترین محصول زراعی زهکشی مصنوعی می باشد. در خوزستان در گذشته ضریب زهکشی بر اساس بیشترین مصرف آب در الگوی کشت بدون در نظر گرفتن زهکشی طبیعی و زهکشی توسط کالکتورها تعیین می شده است. در نتیجه زهکش ها عمیق تر کارگذاشته شده اند که این خود باعث شور شدن بیشتر آب خارج شده از لایه های زیرین می شود. مشکلات محیط زیستی به خاطر حجم زیاد آب زهکشی با کیفیت پایین است. راندمان آبیاری پایین، منجر به حجم آب زهکشی زیاد می گردد. عمق زیاد زهکشی هم چنین باعث زهکشی بیشتر می شود چون زهکش های عمیق معمولاً به مدت طولانی تر کار می کنند و نمک های معدنی درون آب خاک در لایه های زیرین را خارج می کنند. تحقیق انجام شده نشان داد که در مناطق خشک با فصل آبیاری طولانی، انتظار نفوذ عمقی شدید نمی توان داشت و شور شدن خاک نیاز به آبشویی را باعث می شود. برای داشتن راندمان آبیاری بالا، تأسیس زهکشی کم عمق و به کارگیری زهکشی کنترل شده ابزاری برای کاهش نمک خروجی از خاک و در نتیجه کاهش خطرات زیست محیطی هستند
[ ۳۸].
تأثیر متقابل آب و کود نیتروژن هم بر عملکرد و هم بر آلودگی منابع آب اثبات شده است. مقدار، زمان و روش استفاده از نیتروژن و آب تأثیر به سزایی در سرنوشت نیتروژن دارد. در پژوهش قیصری و همکاران ( ۱۳۸۵) تأثیر سه سطح کود ۲۰۰، ۱۵۰ و ۰ کیلوگرم در هکتار و چهار سطح آب شامل دو سطح کم آبیاری، یک سطح آبیاری کامل و یک سطح بیش آبیاری با مدیریت کود – آبیاری بر آبشویی نیترات و عملکرد ذرت بررسی گردید. سطوح آبیاری w₁ w₂ , w₃, w₄ به ترتیب از طریق ضریب آبیاری ۷/۰ -۸۵/۱ و ۱۲۵/۱ در میزان آب آبیاری مورد نیاز تعیین شدند. آبشویی نیتروژن نیتراتی (N-NO₃) از عمق ۶۰ سانتی متری در سطوح مختلف آب و کود طی دوره رشد گیاه بررسی شد. عصاره خاک در عمق ۶۰ سانتی متر با بهره گرفتن از نمونه بردار آب پس از هر آبیاری یا بارندگی از تمام کرت ها تهیه و غلظت نیترات در عصاره استخراج شده اندازه گیری گردید. مقدار نیترات آبشویی شده با بهره گرفتن از معادله بیلان جرم محاسبه شد. نیتروژن نیتراتی خاک پیش و پس از کاشت تا عمق ۶۰ سانتی متر و نیتروژن کل گیاه در زمان برداشت اندازه گیری شد. مقدار نیترون آبشویی شده به نیتروژن کل در سطوح آبی W₁ , W₂ , W₄ در سطح کودی N₂₀₀ به ترتیب ۵/۲ . ۳/۲ و صفر درصد ، در سطح کودی N₁₅₀ به ترتیب برابر ۴۳/۲ ، ۲/۲ و صفر درصد و در سطح کودی N₀ به ترتیب ۹/۱، صفر و صفر درصد به دست آمد. آبشویی نیترات در سطوح کم آبیاری مشاهده نشد. اعمال مدیریت کود- آبیاری در سیستم آبیاری بارانی موجب کاهش تلفات آبشویی نیتروژن نیتراتی شد، به طوری که بیشترین مقدار تلفات آبشویی در تیمار N₂₀₀ W₁ ، ۵/۲ درصد نیتروژن مصرفی بود [ ۷].
اثر کمی و متقابل نیتروژن و آب روی آبشویی نیترات، دیدگاه مهمی را برای مدیریت مؤثرتر آب و نیتروژن ایجاد می کند. هدف از این پژوهش بررسی اثر متفاوت آبیاری و کود نیتروژن بر آّبشویی نیترات در کشت ذرت بود. آزمایش شامل ۴ سطح آبیاری ( ۷/۰، ۸۵/۱۰ و ۱۳/۱ تخلیه مجاز رطوبتی خاک یا SMD ) و سه سطح کود نیتروژن (۰، ۱۴۲ و ۱۸۹ کیلوگرم در هکتار ) با سه تکرار بود. کلاهک های مکش سرامیکی برای عصاره محلول خاک در دو عمق ۳۰ و ۶۰ سانتی متری خاک برای همه ۳۶پلات آزمایشی استفاده شدند. مقدار نیترات خاک در دو عمق ۳۰-۰ و ۶۰-۳۰ سانتی متری در زمان کاشت و بعد از برداشت اندازه گیری شد. کل جذب نیترات به وسیله محصول هم مشخص گردید. حداکثر آبشویی نیترات از خروجی ۶۰ سانتی متری خاک ۴۳/۸ کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای تیمار ۱۴۲ کیلوگرم در هکتار و بیش آبیاری (۱/۱۳ SMD) اتفاق افتاد. حداقل و حداکثر غلظت نیترات در عمق ۶۰ سانتی متر ۴۶ و ۱۳۸ میلی گرم بر لیتر بود. بر اساس یافته ها، کنترل تلفات نیترات خارج از منطقه رشد ریشه در طول فصل رشد با مدیریت ترکیبی مناسب آبیاری و کوددهی امکان پذیر است [۴۰].
مونازکارپنا و همکاران^[۴۶] ( ۲۰۰۸) تأثیر محصولات پوششی بقولات بر آبشویی نیترات در مزرعه ذرت به وسیله اندازه گیری مستقیم محتوای آب خاک و ترکیبات نیتروژن بررسی شد. هم چنین بررسی ها به وسیله مدل به عنوان ابزار تحقیق برای فهم بیشتر حرکت آب و نیتروژن در خاک تکمیل گردید. آب و نیتروژن ورودی و خروجی در طول فصل زمستان بر محصول ذرت در منطقه میامی آمریکا اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش نشان داد که استفاده از بقولات به عنوان محصول پوششی خصوصیات فیزیکی خاک را بهبود داده و از طریق افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک، و کاهش میزان زهکشی خاک به افزایش محصول کمک می کند [۴۶] .
تحقیق دیگری برای بررسی غلظت جریان آب و نیترات موجود در جریان زهکشی زیر زمینی در دو منطقه مختلف در آمریکا ( میدوسترن )^[۴۷] انجام شد. برای اندازه گیری مقدار جریان از دو فلوم مستطیلی در پایین دست و بالا دست استفاده گردید. به طور خلاصه این تحقیق نشان داد که آبشویی نیترات اصولاً بستگی به میزان نزولات جوی، رطوبت اولیه خاک، زمان استفاده از کود و تبخیر و تعرق دارد [ ۱۹].
در شمال کشور چین، تولید بیش از ۲۰ درصد کل غلات جهان صورت می گیرد. این افزایش تولید علاوه بر عملیات مدیریتی برای سیستم کشت آبی بر اساس به کارگیری کود دهی زیاد نیتروژن بدون محاسبه هزینه ی کود نیتروژن می باشد. به خاطر غیر علمی بودن تولید زیاد محصول و احتمال صدمه دیدگی آب های زیر زمینی نگرانی هایی وجود دارد. بدین جهت تحقیقی برای پیدا کردن رابطه تأثیر کود نیتروژن و مقدار نیترات آبشویی شده انجام گرفت. از نوترون متر، لایسیمتر وزنی و کلاهک های مکش سرامیکی در عمق ۸/۱ متری در زمینی با کشت گندم زمستانه و ذرت علوفه ای استفاده گردید. ذرت و گندم در طول دوره ی ۴ ساله تحقیق ۴ سطح کودی ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ و ۲۰۰ کیلوگرم اوره در هکتار را دریافت کرد. متوسط نیترات آبشویی شده برای کشت توام گندم – ذرت به ترتیب ۶، ۵۸،۱۴۹ کیلوگرم در هکتار برای سه سه تیمار کودی ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ در یک سال بود. افزایش کود دهی نیتروژن، افزایش میزان آبشویی نیترات و کاهش راندمان استفاده از نیتروژن بدون افزایش عملکرد را به همراه داشت [ ۵۵].
در پژوهشی دیگر، نفت چالی و همکاران (۲۰۱۳) تأثیر هیدرولوژیکی سیستم های زهکشی در ساری ( در شمال ایران و استان مازندان) را بررسی کردند. طول دوره تحقیق دو فصل رشد گیاه برنج و کلزا بود تیمارهای آزمایش سه سیستم زهکشی زیرزمینی شامل سیستم زهکشی با عمق ۹/۰ متر طول لوله ۳۰ متر، عمق زهکشی ۶۵/۰ متر و طول ۳۰ متر و عمق زهکشی ۶۵/۰ متر و طول ۱۵ متر بود. دو سیستم زهکشی کنترل شده سطحی و زهکشی زیر سطحی استفاده شد. اندازه گیری های عمق سطح ایستایی و خروجی زهکشی زیر زمینی به صورت روزانه در طول فصل رشد گیاهان برنج و کلزا انجام گرفت. در گیاه برنج، کل آب مصرفی ۶/۷۵۴ میلی متر بود که ۷/۶۱ درصد به وسیله تبخیر و تعرق تلف شد و ۱۹- ۲/۱۶ درصد به وسیله نفوذ عمقی هدر رفت. در مورد گیاه کلزا برای تیمارهای عمق ۹/۰ متر و طول ۳۰ متر، عمق ۶۵/۰ متر و طول ۳۰ متر و عمق ۶۵/۰ متر و طول ۱۵ متر جریان خروجی به ترتیب ۴۴، ۵/۵۱ و ۴۳ درصد بود و ۵/۶۰ درصد کل بارندگی نیز از پروفیل خاک خارج گردید. متوسط عمق سطح آب در چاهک مشاهده (D_0/65L₁₅) , (D_0/65L₃₀) , (D_0/9L₃₀) به ترتیب۲/۱، ۱۵ و ۱/۲۴ سانتی متر بود. به طور کلی مدیریت آب از طریق زهکشی زیر سطحی می تواند باعث بهبود شرایط محصولات زمستانی در این منطقه باشد [ ۱۰] .
تحقیق غلام حسینی و همکاران (۲۰۱۳) که در منطقه نیمه خشک ایران در طول یک فصل رشد انجام شد، تشخیص اثر متقابل مقدار آب آبیاری رقابت علف هرز و میزان نیتروژن بر عملکرد محصول، وزن ماده خشک ، غلظت نیتروژن در دانه، راندمان کاربرد نیتروژن و نیتروژن آبشویی شده در خاک شنی بود. آزمایش با بهره گرفتن از طرح بلوک های کامل تصادفی و طرح تقسیم فاکتوریل با چهار تکرار انجام گرفت. در پلات های اصلی تیمارهای آبیاری عبارت بودند از : تناوب آبیاری کم، تناوب آبیاری زیاد و زیر پلات ها از چهار سطح کود نیتروژن شامل ( ۰، ۱۵۰، ۳۰۰ و ۴۵۰ کیلوگرم در هکتار ) و دو سطح علف هرز ( خرفه ) استفاده شد. به طور متوسط نتایج نشان داد که افزایش کاربرد کود نیتروژن ( ۴۵۰ کیلوگرم در هکتار ) باعث افزایش وزن دانه ذرت به مقدار ۶۳ درصد برای تناوب آبیاری زیاد و ۲۵ درصد برای تناوب آبیاری کم گردیده است. به علاوه کاربرد ۴۵۰ کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن باعث آبشویی نیترات به مقدار ۱۰ و ۶ برابر نسبت به تیمار شاهد برای آبیاری متناوب، زیاد و کم شد. در هر دو تیمار علف هرز آزاد، و غیر آزاد. آبشویی نیترات افزایش داشت ولی شدت آبشویی نیترات در مقابل افزایش کود کاربردی، و در حضور علف های هرز کاهش نشان داد. در مورد راندمان کاربرد نیتروژن در تیمار N₁₅₀ هر کیلوگرم از کاربرد کود نیتروژن منجر به تولید ۱۹ و ۱۴ کیلوگرم دانه در هکتار با هر دو تیمار آبیاری شد. برعکس در تیمار N₄₅₀ هر کیلوگرم از کود نیتروژن منتهی به تولید ۸ و ۵ کیلوگرم دانه در هکتار برای هر دو تیمار آبیاری زیاد و کم شد. در نهایت نتایج نشان داد که برای دستیابی به تعادل بین به کارگیری کود نیتروژن و آب به خصوص در خاک های شنی ( که به علت آبشویی بیشتر منجر به کاهش راندمان در کاربرد کود نیتروژنه می گردد) از نظر راندمان منطقی نیست که صرفاً جهت افزایش عملکرد محصول ذرت، مقدار کوددهی را افزایش دهیم چون به تلفات نیترات منجر می گردد [ ۴۱].

شمع­ها و فونداسیون­های شمعی از زمان­های دور به منظور باربری قائم و افقی در زمین­های سست و کم مقـاومت به کرات در مناطق مختلف مـورد استفاده بوده ­اند. با دقت در بناهای قدیمی و تاریخی می توان مشاهده نمود که سازندگان به­خوبی دریافته بودند که شالوده­ها از اهمیت ویژه­ای برخوردارند و عدم کفایت مقاومت آنها می ­تواند منجر به خرابی ساختمان­ها شود. ساکنین نئولتیک ایرلند شمع­های چوبی را در حدود ۱۲۰۰۰ سال پیش در بستر نرم مرداب­های کم عمق کوبیدند و خانه­هایشان را روی آنها بنا کردند و همجنین در دلتای مردابی رودخانه Po، ساکنین خانه­های خود را بر روی شمع­های چوبی ساخته بودند]۶[. امروزه این اهمیت بیش از پیش عظمت یافته و با توجه به :
الف - توسعه کشورها در زمینه صنایع، حمل و نقل، . . . و در نتیجه نیاز به سازه­های سنگین­تر و ظریف­تر ب- کمبود زمین مساعد از نظر فنی و مقاومت
پ- افزایش نیازهای طبیعی بشر
ت- وجود دانش فنی در زمینه شناخت حوادث غیر مترقبه از جمله زلزله
و…
لازم است در انتقال بارها به زمین توجه خاص مبذول شود .
نخستین گام در طرح یک پی عمیق، انتخاب نوع آن بر حسب اهداف معین می­باشد. در این انتخاب مسائل اقتصادی، فنی، اجرایی، محیطی و بطور کلی توجیه پذیری با توجه به عوامل ذکر شده در بخش قبل موثر هستند.
۲-۳-۱ موارد استفاده از شمع
استفاده از شمع در مقایسه با سایر انواع پی باید به دقت بررسی شود. در صورت نیاز به استفاده از شمع باید توجه داشت که طول یا عمق قرارگیری شمع در خاک، سطح مقطع، جنس، روش استقرار و چگونگی عملکرد شمع­ها از متغیرهای اصلی بوده که با توجه به شرایط و نیازهای پروژه تعیین می­گردند.
سیستم پی عمیق (شمع) زمانی توصیه می­ شود که حداقل یکی از شرایط زیر برقرار باشد:
الف- لایه­ های سطحی خاک فاقد مقاومت کافی نباشد و لایه­ های مقاوم­تر خاک در اعماق پایین­تر یافت شوند. به عبارت دیگر، حتی اگر از پی­های گسترده استفاده شود، ظرفیت باربری لازم توسط لایه­ های سطحی تاْمین نگردد.
ب- لایه یا لایه­ های سطحی نشست­پذیر، تورم­زا، فروریزشی، و یا روان­گرا باشند یا سازه به نشست غیرمتقارن بسیار حساس باشد.
پ- علی­رغم مقـاوم بودن لایه­ های سـطحی خاک، مشـکل آب شسـتگی وجود داشته باشد، مانند: آب شستگی کنارۀ پایه­ های میانی و یا کوله پل­ها و سازه­های مجاور ساحل.
ت- بارهای متمرکز بزرگی باید از سازه به خاک منتقل شوند به­ طوری­که تحمل این نیروها توسط پی­های سطحی، حتی به صورت گسترده، امکان­ پذیر نباشد.
ث- سطح آب زیرزمینی در منطقه بالا و یا فشار آرتزین در لایه­ های خاک وجود داشته، به­ طوری­که امکان احداث پی کم عمق وجود نداشته باشد.
ج- وجود آب بین سازه و خاک در سازه­های دریایی.
چ- افزایش سختی خاک زیر پی ماشین­آلات برای کنترل دامنۀ ارتعاشات پی و هم­چنین کنترل فرکانس طبیعی سیستم.

ح- مقاومت در برابر نیروهای کششی یا واژگونی برای پی­های زیر سطح آب و یا جلوگیری از واژگونی سازه­های بلند.
خ- ایجاد مهار در برابر نیروهای افقی و زلزله یا ضربه­گیری در اسکله­ها.
د- کنترل لغزش و رانش زمین و افزایش پایداری شیب­ها.
ذ- مقابله با عواقب آتی حاصل از ساخت و سازها در مجاورت پروژه و یا بناهای موجود.
ر- در بعضی موارد، شمع­ها بدون آنکه مستقیماً در انتقال بار نقش داشته باشند موجب افزایش ظرفیت باربری، تراکم و سختی خاک اطراف می­شوند. به عبارت دیگر گاهی کوبیدن تعدادی شمع با فواصل مشخص، مثلاً روی یک شبکۀ شطرنجی در پلان، به عنوان یک روش اصلاح و تقویت خاک در زمین­های سست و شل به کار گرفته می­ شود]۷[.
۲-۳-۲ انواع شمع از لحاظ سازوکار عمل
برای تقسیم بندی شمع­ها می­توان از دیدگاه­ های متفاوت عمل کرد اما بر حسب طول و سازوکار انتقال بار به خاک، شمع­ها را می­توان به سه گروه عمده تقسیم کرد. این گروه­ ها عبارتند از:
(الف) شمع اتکایی^[۱]
(ب) شمع اصطکاکی^[۲]
(پ) شمع تراکمی^[۳] ]۸[.
الف- شمع اتکایی
اگر بستر سنگی و یا لایه­ی شبیه سنگ (خیلی متراکم) در عمق منطقی قرار داشته باشد، شمع را می­توان تا آن لایه ادامه داد در این حالت ظرفیت باربری شمع کاملاً بستگی به ظرفیت باربری بستر سنگی یا لایه متراکم خاک در مقابل نوک شمع خواهد داشت. به همین علت به این شمع­ها، اتکایی می­گویند. در چنین حالتی با توجه به معلوم بودن عمق بستر سنگی یا لایه متراکم از روی گمانه­های حفر شده، تعیین طول شمع کار چندان مشکلی نخواهد بود. اگر به عوض بستر سنگی، یک لایه­ی سخت و نسبتاً متراکم در عمق منطقی قرار داشته باشد، شمع را می­توان چند متر در لایه سخت ادامه دارد]۸[.
ب- شمع اصطکاکی
در صورتی که عمق بستر سنگی یا لایه­ی شبیه به سنگ زیاد باشد، طول لازم برای شمع اتکایی غیراقتصادی خواهد شد. در چنین شرایطی شمع به عمق مناسبی در لایه­ی نرم فوقانی بدون این­که به لایه­ی سخت برسد، کوبیده می شود. انتخاب نام اصطکاکی برای این شمعها، از آن­جا ناشی می­ شود که اکثر مقاومت آن­ها به وسیله­ اصطکاک جدار تأمین می­ شود. البته این اسم بعضی مواقع می ­تواند گمراه کننده باشد، زیرا مقاومت شمع­هایی که در لایه­ی رسی کوبیده می­شوند، بستگی به چسبندگی بین جدار شمع و رس دارد. طول لازم برای شمع اصطکاکی بستگی به مقاومت برشی خاک، بار وارده و اندازه­ شمع دارد. برای تعیین طول لازم شمع، احتیاج به درک خوبی از اندرکنش خاک - شمع، قضاوت مهندسی و تجربه است]۸[.
ج- شمع تراکمی
در بعضی موارد خاص، شمع­ها بدین منظور در لایه­ های دانه­ای کوبیده می­شوند که تراکم خوبی در لایه­ی سطحی خاک به وجود آید. این شمع­ها به شمع­های تراکمی موسوم هستند.
طول شمع­های تراکمی به عوامل زیر بستگی دارد:
تراکم نسبی خاک قبل از تراکم
تراکم نسبی مورد نیاز بعد از تراکم
عمق لازم برای تراکم
شمع­های تراکمی معمولاً کوتاه هستند، لیکن برای تعیین طول مناسبی برای آن­ها، بعضی آزمایش­های صحرایی لازم است]۸[.
۲-۳-۳ اثرات بهسازی تراکمی
خاک یکی از مصالح تراکم­پذیر بوده و در اثر بارگذاری از حجم فضایی آن کاسته می­ شود. علت این کاهش حجم، وجود فضایی است که توسط هوا بین ذرات خاک اشغال شده است. تراکم مجموعه عملیاتی است که موجب افزایش چگالی خاک در محل می­ شود. افزایش چگالی در اثر به­هم فشرده­تر شدن دانه­ها و کاهش فضای خالی میان دانه­ای است]۹[.
اثر بهسازی تراکمی بر خاک­های ریزدانه و درشت­دانه در شکل شماره (۲-۲) نشان داده شده است]۱۰[. با افزایش تراکم، چسبندگی و زاویه اصطکاک داخلی افزایش می­یابد. (شکل­های شماره ۲-۳ و ۲-۴).
شکل ۲-۴: اثر بهسازی تراکمی بر خاک­های ریزدانه و درشت­دانه]۱۰[.
شکل ۲-۵: اثر افزایش تراکم بر چسبندگی]۱۰[.
شکل ۲-۶: اثر افزایش تراکم بر زاویه­ برشی ماسه]۱۰[.

مروری بر مطالعات گذشتگان
برای نخستین بار مبحث خاک مسلح به صورت علمی توسط هِنری ویدال^[۴] مطرح شد. مهندس و معمار فرانسوی، ویدال خاک مسلح را به عنوان ماده­ای مرکب از خاک و المان تسلیح تعریف کرد. در سال ۱۹۶۶ در جریان کنفرانسی در حضور کمیته فرانسوی مکانیک خاک، هانری ویدال مخترع خاک مسلح برای اولین بار این تکنیک جدید را معرفی کرد]۱۱[. وی اذعان داشت که ترکیب دو مصالح، یعنی ماسه و عنصر مسلح کننده انعطاف پذیر، مصالح جدیدی را می­سازد که خاک مسلح نامیده می­ شود]۱۲ .[ویدال برای تسلیح خاک از نوارهای فلزی استفاده نمود. وی در سال ۱۹۶۶ نخستین دیوار خاک مسلح به ارتفاع ۵ متر را در کوه­های پیرنه ساخت و پس از آن در سال­های ۱۹۶۷ و ۱۹۶۸ تکنیک خاک مسلح در هفت پروژه بزرگ از جمله یک دیوار نگهبان ۲۳ متری در ایتالیا با موفقیت به کار گرفته شد. از آن پس استفاده از خاک مسلح در بسیاری از کشورها، متداول گردید. مطالعات زیادی پیرامون تحلیل نیروها و ساز­و­کار پایداری سازه­های مسلح صورت گرفت و رابطه­هایی به منظور طراحی آنها ارائه گردید. بدین ترتیب این بخش از دانش ژئوتکنیک توسعه یافت. پس از معرفی اصول و قواعدکلی مربوط به خاک مسلح، استفاده و کاربرد آن در عمل به نسبت تحقیقات تئوری و علمی انجام شده با سرعت بیشتری گسترش یافت]۱۳[. اینگولد^[۵] در سال ۱۹۸۲ طی گزارشی خلاصه ای از توسعه تکنیک خاک مسلح را ارائه نمود]۱۴[.
در سال­های اخیر پژوهشگران مطالعات گسترده­ای در رابطه با اثر استفاده از المان­های تقویتی به عنوان تسلیح خاک انجام داده­اند. در ادامه تعدادی از پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران در زمینه خاک مسلح با بهره گرفتن از المان­های افقی و غیرافقی (قائم و مایل)، آورده می شود.