طبق این مدل، کیفیت عملکرد امتحان، ضرورتاً فقط به نقایص و کمبودهای توجهی مربوط نمی‌شود، بلکه نقص در رفتار مطالعه یا کمبود در مهارت‌های امتحان دهی، می‌تواند دلیل خوبی برای عملکرد ضعیف باشد. از این رو، عملکرد ضعیف افراد دارای اضطراب امتحان بالا، تا اندازه‌ای می‌تواند مربوط به شایستگی و صلاحیت انجام امتحان و تا حدی هم ناشی از ظرفیت عملکرد پایین و افکار نا مرتبط با تکلیف باشد.

شیوع اضطراب امتحان
بر اساس برآورد پژوهشگران، سالانه حدود ۱۰ میلیون دانش‌آموز در سطوح دبیرستان و ۱۵ درصد از دانشجویان دانشگاه‌های امریکا، اضطراب امتحان را تجربه می‌نمایند(هیل،۱۹۸۴).
اضطراب امتحان که نوعی اضطراب آموزشگاهی است، مشکلی شایع و بازدارنده است. بر اساس برآورد پژوهشگران، میزان شیوع اضطراب امتحان در دانش‌آموزان را ۱۰ تا ۳۰ درصد گزارش کرده‌اند (هیوز^[۵۷]،۱۹۸۸). این بررسی‌ها نشان می‌دهند که نمره‌های اضطراب امتحان در مدارس ابتدایی با افزایش سن بیشتر می‌شوند. به اعتقاد شوارزر^[۵۸](۱۹۸۴)، اضطراب امتحان بین سنین ۱۰ تا ۱۱ سالگی شکل گرفته، ثبات می‌یابد و تا بزرگسالی تداوم می‌یابد(به نقل از ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸).
در ادبیات تحقیق در مورد اضطراب امتحان تفاوت‌های معنا‌داری بین دو جنس، با چند استثناء گزارش شده است(توبیاس^[۵۹]، ۱۹۸۶).
اغلب گزارش شده است که رابطه منفی بین اضطراب و عملکرد تحصیلی برای زنان بالا‌تر از مردان است، این رابطه در مورد مولفه نگرانی “اضطراب امتحان” بیشتر از مؤلفه “هیجان‌پذیری” بوده است. در امتحانات شفاهی این رابطه بین اضطراب امتحان و جنس مشاهده شده است(توبیاس، ۱۹۸۶).
در بررسی‌های مختلف، تفاوت‌های معنا‌داری بین پسران و دختران گزارش شده است. چنین به نظر می‌رسد که دختران بیشتر از پسران اضطراب امتحان را تجربه می‌نمایند (اسپیل‌برگر و همکاران، ۱۹۷۶، ماریا و نیوآ^[۶۰]، ۱۹۹۰، ویلیامز^[۶۱]، ۱۹۹۶، به نقل از ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸). بست و استانفورد^[۶۲] (۱۹۸۳)، و مواموندا^[۶۳]، (۱۹۹۳) بیان می‌کنند که تفاوت جنسیتی در اضطراب، به خوبی با نقش‌پذیری جنسیتی تبیین می‌شود. زیرا دختران به پذیرش اضطراب و قبول آن به عنوان یک ویژگی زنانه تشویق می‌شوند و یاد می‌گیرند که به هنگام اضطراب، به طور منفعل تسلیم شوند. در حالی که پسران در مورد پذیرش اضطراب دفاعی برخورد می‌کنند، زیرا که آن را تهدیدی برای احساس مردانگی خود به حساب می‌آورند. پسران می‌آموزند که با اضطراب کنار بیایند و راه‌هایی برای مقابله با آن پیدا کرده و یا آن را انکار نمایند (ابوالقاسمی و نجاریان، ۱۳۷۸).
علایم و نشانه‌های اضطراب امتحان
با توجه به پژوهش‌های انجام شده تغییر در فشار خون، میزان ضربان نبض، ضعف، سرگیجه، آشفتگی معده، به هم خوردن ساعات خواب و آرامش، تغییر در میل به غذا، ترشح هورمون‌های آدرنالین و نور‌آدرنالین در ایام امتحانات، به ویژه در کودکان دارای اضطراب امتحان افزایش می‌یابد. هم‌چنین در دانش‌آموزان دارای اضطراب امتحان تپش قلب، پریدگی رنگ چهره، لکنت زبان، حرکات غیر ارادی دست و پا، تغییر صدا، لرزش بدن و صدا، تغییر دمای بدن، خشکی دهان، وتعرق، بارز است. ممکن است دانش‌آموزی برخی از علایم فوق را همراه با برخی از علایم شناختی داشته باشد(ابوالقاسمی، و نجاریان، ۱۳۷۸).
علایم و نشانه‌های اضطراب امتحان را می‌توان در چند مؤلفه جای داد.
۱-علایم شناختی
بخشی مهم از علایم شناختی اضطراب امتحان افکار و خود‌گویی‌های منفی است که قبل از امتحان، در حین امتحان و یا بعد از امتحان در ذهن شخص می‌گذرد(به عنوان مثال “من باید بالاترین نمره را بگیرم"، “هیچ سئوالی را بلد نیستم"، “دارم خودم را گول می‌زنم").
علایم شناختی دیگر عبارت‌اند از ناتوانی در سازمان‌دهی افکار، اشکال در تمرکز، افکاری نگران‌کننده در مورد بهتر عمل‌کردن دیگران و مقایسه خود با آنها، اشکال در خواندن یا فهم سئوالات، اشکال در به خاطر آوردن واژه‌ها و مفاهیم کلیدی به هنگام پاسخ‌دادن به سئوالات تشریحی و احساس خالی بودن سر یا وقفه ذهنی.
۲ - علایم عاطفی و هیجانی
جنبه‌های هیجانی اضطراب امتحان شامل احساساتی در ارتباط با موقعیت اضطراب‌زا است. این علایم عبارت‌اند از احساس دلهره، سراسیمگی، یأس، خشم، ترس، غمگینی و احساس آسودگی به محض پایان‌یافتن امتحان، گاه گریه‌کردن نیز به عنوان یک واکنش عاطفی در افراد دچار اضطراب امتحان دیده می‌شود.
۳-نشانه‌های رفتاری
همچون سایر حالات اضطرابی، در اضطراب امتحان نیز برخی نشانه‌های رفتاری به چشم می‌خورد، بیقراری، بازی‌کردن با انگشتان، با سرعت قدم‌زدن، تنش حرکتی، لرزش و حتی سوء مصرف دارو و مواد و رفتار‌ها‌یی که در نهایت نتیجه معکوس به همراه دارند از این قرارند.
۴-علایم و نشانه‌های فیزیولوژیک
بدن انسان به لحاظ فیزیولوژیک به استرس و اضطراب امتحان پاسخ می‌دهد. علایم بدنی و فیزیولوژیک عبارت‌اند از تعریق، خشکی دهان، اسهال، تکرر ادرار، افزایش ضربان قلب، احساس گیجی، کوتاه‌شدن تنفس، احساس دل‌به‌هم‌خوردگی، خیس‌شدن کف دست‌ها، سر‌درد، تنش عضلانی، تهوع، استفراغ، احساس ضعف یا از حال‌رفتن و لرزش.
سایر علایم و نشانه‌ها
علاوه بر نشانه‌هایی که در بالا به آن اشاره شد ممکن است افراد دچار اضطراب امتحان مسایل دیگری نیز داشته باشند. عملکرد ضعیف در امتحان با وجود فهم کامل مطالب در کلاس درس یا به هنگام مطالعه، باز‌خوانی مکرّر سئوالات امتحانی به منظور درک درست آنها، بدون جواب گذاشتن سئوالات و به خاطر‌آوردن پاسخ‌ها بلا‌فاصله پس از ترک جلسه امتحان از جمله مسایلی است که بسیاری از افراد دچار اضطراب امتحان از آن رنج می‌برند. برخی از این افراد با تمارض، مطرح‌کردن یک وضعیت اضطراری یا دلیل‌تراشی سعی می‌کنند امتحان ندهند یا آن را به تعویق بیا‌ندازند. و بالاخره ترس از نمره نیاوردن و احساس تنش مداوم حتی بعد از این که امتحان پشت سر گذاشته شده است، از جمله مسایل رایج دیگر به شمار می‌روند(جمعه‌پور، ۱۳۹۰).
عوامل موثر در بروز اضطراب امتحان
عوامل موثر در ایجاد اضطراب امتحان را می‌توان در یک طبقه بندی کلی به سه دسته عوامل فردی و شخصیتی، عوامل آموزشگاهی و اجتماعی، و عوامل خانوادگی تقسیم بندی کرد.
عوامل فردی و شخصیتی
عوامل فردی و شخصیتی موثر در ایجاد اضطراب امتحان عبارت از:
۱ – اضطراب عمومی: بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومی که یک خصیصه و صفت شخصیتی است، رابطه وجود دارد.
۲ – جنسیت: یکی از مواردی که بسیار مورد تحقیق قرارگرفته، نقش جنسیت در تجربه اضطراب امتحان است. در بسیاری از مطالعات گزارش شده است که دختران نسبت به پسران سطوح بالاتری از اضطراب امتحان را گزارش می‌کنند(مهرابی زاده و همکاران، ۱۳۸۷).
۳- عزت نفس میزان ارزش و اعتباری است که یک فرد در زمینه‌های مختلف زندگی، به ویژه خانوادگی، تحصیلی، اجتماعی و جسمانی، برای خود قائل است. افراد دارای عزت نفس بالا، توانایی برخورد شایسته با امتحان و مشکلات آن را در خود می‌بینند، تحت تأثیر تغییرات محیطی قرار نمیگیرند و به توانایی‌های خود اطمینان دارند. در مقابل، افراد دارای عزت نفس پایین، به دلیل عدم اعتماد به توانایی‌های خود در موقعیت‌های اجتماعی، عملکرد ضعیفی را نشان می‌دهند. وقتی فرد خود را دست کم بگیرد و به توانایی‌های خود اعتماد نداشته باشد، در او اضطراب به وجود می‌آید.
۴- هوش: یک توانایی ذهنی و شناختی است که نقش عمده‌ای در کلیه رفتارها، فعالیت‌ها، اندیشه‌ها، عواطف و هیجان‌های انسان ایفا می‌کند(کاظمیان مقدم ،۱۳۸۹).
بین هوش و اضطراب امتحان رابطه معناداری وجود دارد. کودکان با سطح هوشی مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوت هستند. کودکان با هوش بالا، بهتر از همسالان با هوش متوسط یا پایین انطباق می‌یابند و همین امر باعث می‌شود که بر اضطراب خود غلبه یافته، راه حل مناسب را انتخاب کنند و واکنش مناسب نشان دهند؛ چنانچه در بعضی از مطالعات رابطه معکوسی بین اضطراب امتحان و هوش یافت گردیده است(بیر^[۶۴]،۱۹۹۱).
۵-ارزیابی شناختی: افرادی که افکار منفی و غیر واقع‌بینانه‌ای از خود دارند و یا افرادی که خود را انسان لایق و شایسته‌ای نمی‌دانند، و از توانایی‌های خود ارزیابی صحیح ندارند، و کسانی که از شکست می‌ترسند و نمره بالا نگرفتن را برابر با شکست می‌دانند، معمولاً اضطراب امتحان بیشتری را تجربه می‌کنند. همچنین، دانش آموزانی که دارای نمرات بالای اضطراب امتحان هستند، تنها با دیدن چند سوال اول در مورد کل امتحان قضاوت عجولانه‌ای دارند، در حالی که دانش آموزان دارای نمرات پایین اضطراب امتحان، قضاوت را تا آخر امتحان به تعویق می‌اندازند(شولتز و دیویس^[۶۵]،۲۰۰۰).
۶-خودکارآمدی: ادراکی است که فرد تصور می‌کند می‌تواند به طور موفقیت آمیزی رفتارهای لازم را برای ایجاد یک پیامد مطلوب و خوشایند انجام دهد(ساپ^[۶۶]،۱۹۹۹؛ به نقل از کاظمیان مقدم،۱۳۹۰).
افراد دارای اضطراب امتحان معمولاً سطوح پایینی از خود کارآمدی را دارند. فرد مبتلا به اضطراب امتحان احساس درماندگی می‌کند و نیز قادر نیست که رویدادهای امتحان را تحت کنترل و نفوذ خود در آورد(شانک^[۶۷]،۲۰۰۰).
افراد دارای خودکارآمدی بالا ،برخلاف افراد دارای خود کارآمدی پایین، قادر به مقابله بهتر با موانع موجود در امتحان هستند. سطوح بالاتر خود کارآمدی در افراد، به اضطراب امتحان کمتر منجر می‌شود و این موجب می‌شود که آن‌ها به توانایی خود اعتماد بیشتری کنند.
۷-عدم آمادگی: گاهی اضطراب امتحان به خاطر نداشتن آمادگی کافی برای امتحان دهنده است، به گونه‌ای که هر اندازه میزان آمادگی پایین‌تر باشد، اضطراب شدید تر خواهد بود.
۸-توجه و تمرکز: برخی صاحب نظران معتقدند که بازدهی و عملکرد دانش آموزان دارای اضطراب بالا، به میزان زیادی به کیفیت توجه و تمرکز آنان به هنگام امتحان مربوط می‌شود. فرد مضطرب، به علت توجه به تشویش و نگرانی‌های خود در ضمن امتحان، به محتوای اصلی توجه کمتری کرده و همین امر به عملکرد پایین وی منجر می‌شود.
۹-روش‌های نادرست مطالعه: گاهی اضطراب امتحان به خاطر صحیح نبودن روش مطالعه دانش آموز است. پژوهش‌های متعدد حاکی از این امر است که دانش آموزان دارای اضطراب امتحان بالا در مقایسه با دانش آموزان دارای اضطراب پایین، به طور معناداری کمتر از روش‌های علمی و درست مطالعه استفاده می‌کنند و در این زمینه مهارت کمتری دارند.
۱۰- انتظارات دانش آموزان: یکی از عوامل موثر در پیشرفت تحصیلی، تصور و برداشت دانش‌آموزان از توانایی‌های خود در هر درس و انتظار موفقیت در آن درس است. افراد دارای اضطراب امتحان، به موقعیت‌های ارزیابی کننده با انتظارات بد بینانه پاسخ می‌دهند، اما افراد غیر مضطرب، در موقعیت‌های ارزیابی مشابه، با اطمینان و اعتماد بیشتر عملکرد تحصیلی خود را تسهیل می‌سازند.
۱۱-تعمیم تجارب امتحانی گذشته به موقعیت‌های امتحانی جدید: موقعیت‌ها و تجربه‌های ناموفق قبلی و تعمیم آن‌ها به موقعیت فعلی، منجر به ایجاد اضطراب می‌شود.
۱۲-آشنا نبودن دانش آموز با جلسه امتحان و نوع امتحان و نحوه سوالات: عدم آشنایی دانش آموز با شرایط امتحان و نحوه سوالات باعث ایجاد اضطراب در وی می‌شود(کاظمیان مقدم،۱۳۸۹).
عوامل آموزشگاهی و اجتماعی
از جمله عوامل آموزشگاهی و اجتماعی موثر در ایجاد اضطراب امتحان عبارت از:

1. 1. انتظارات معلمان: انتظارات مناسب و واقع‌گرایانه معلم از دانش آموز در پیشرفت تحصیلی او نقش مهمی دارد. نداشتن شناخت کافی از توانایی‌های وی، ممکن است شرایط نامطلوبی در کلاس درس و امتحان برای دانش آموز به وجود آورد. همچنین ممکن است انتظارت و توقعاتی را در معلم به وجود آورد که اگر خارج از توان دانش آموزان باشد، باعث بروز اضطراب در وی می‌گردد.

1. 1. رقابت: می‌توان تخمین زد که در کشور ما یکی از عوامل مهم اضطراب امتحان، رقابت نادرستی است که بین دنش آموزان وجود دارد و خواسته و ناخواسته، آگاهانه و ناآگاهانه توسط معلمان، خانواده و جامعه نیز بعضا مورد تشویق قرارمی گیرد.

1. 1. سیستم آموزشی حاکم بر مدارس: شیوه برخورد معلمان، مربیان و والدین، و ارزش بیش از حد قائل شدن برای امتحان و تأثیر سر نوشت سازی که برخی از امتحانات بر زندگی فرد دارد، عامل اساسی در ایجاد، شکل گیری و افزایش اضطراب امتحان است.

۴ - نوع درس: میزان اضطراب امتحان دانش آموزان، در همه دروس یکسان نیست. نتایج اغلب مطالعات (برای مثال، زاتس وچاسین^[۶۸]، ۱۹۸۵؛ تریون^[۶۹]،۱۹۹۰) حاکی از این است که اضطراب امتحان دانش آموزان در دروس اختصاصی و اصلی بیشتر از دروس عمومی است و از این مطلب می‌توان نتیجه گرفت که بین اضطراب امتحان و دشواری درس رابطه معناداری وجود دارد.
۵ – موقعیت و مراقبان امتحان: عامل موثر دیگر در بروز و یا افزایش اضطراب امتحان، محیط و موقعیت امتحان و مراقبان آن است. زمانی که دانش آموزان در یک موقعیت امتحان ناآشنا با مراقبان ناآشنا قرار می‌گیرند، اضطراب امتحان بیشتری را تجربه می‌کنند و عملکردشان پایین‌تر می‌آید. موقفت فیزیکی مکان امتحان، از نظر نور و صدا و… نیز نوع برخورد مراقبان با دانش آموزان در میزان اضطراب آنان موثر است.

با دقت در رابطه­ (‏۳‑۳۵)، درمی­یابیم همان معادله­ SDRE می­باشد با رجوع به معادله­ ریکاتی معمولی ملاحظه می­ شود؛ که فرق اصلی این معادله با آن، در وابستگی این معادله به متغیر حالت می­باشد. حال با توجه به روابط (‏۳‑۱۳)، (‏۳‑۲۴)، (‏۳‑۲۶) و (‏۳‑۳۴) خواهیم داشت:

‏۳‑۳۷

بدین ترتیب با حل معادلات (‏۳‑۳۵) و (‏۳‑۳۶) می­توان ورودی کنترلی حلقه بسته را یافت. نکته قابل ذکر دیگر این­ است که در صورتی که به سیستم اغتشاش وارد نشود، همانطور که در بسیاری از کتاب­های کنترل بهینه [۲۶] ذکر شده است عبارتهایی شامل  حذف می­گردد.
در ادامه دو روش تکرار برای حل معادلات SDRE در حالت زمان محدود و نامحدود را بیان می­کنیم.

روش­های حل معادله ریکاتی وابسته به حالت (SDRE)
در معادله­ ریکاتی معمولی، تنها مجهول P(t) بود. اما برای طراحی سیستمی با اغتشاش که مد نظر در این کار می­باشد، باید دو مجهولP(t) و  را به­دست آوریم. باید برای بدست آوردن این دو در زمان دلخواه، آن­ها را به صورت عقب­گرد^[۸۲] از زمان­های نهایی حل نمود.اما در این­جا ضرایب با توجه به نقطه­ی x که در آن هستیم تغییر می­ کنند. پس برای اجرای فرمان عقب­گرد، به منظور حل معادله­ SDRE، نیاز به مقدار متغیر حالت در هر زمان دلخواه داریم. مشکل از این جا شروع می­ شود که ما تنها مقدار اولیه­ x را داریم. هم­چنین برای به­روزکردن^[۸۳] متغیر حالت نیاز به ورودی می­باشد که خود نیاز به مقدار P و  در زمان مورد نیاز وابسته است. لذا کار برای حل معادلات SDRE به مراتب دشوارتر از معادله­ ریکاتی خواهد شد. تاکنون روش­های متعددی برای حل این نوع معادلات ارائه شده است. ما در این کار جرثقیل حامل کانتینر را با دو روش زمان محدود و نامحدود برای حل معادله­ SDREکنترل می­کنیم.
ابتدا روش حل تکرار معادله­ SDRE، ارائه شده توسط دکتر خالوزاده[۲۶]، که توسط مهندس بیک­زاده درستی آن به اثبات رسیده [۳۰]، را شرح می­دهیم. حسن این روش، در سادگی پیاده­سازی آن است. این روش برای سیستم­های افاین به کار می­رود. روش کار به این صورت است که ابتدا سیستم را بدون ورودی فرض می­کنیم. در نتیجه متغیرهای حالت را تا زمان نهایی، به صورت زیر به­دست می­آوریم:

‏۳‑۳۸

سپس معادله­ SDRE را به کمک متغیرهای حالت بدست آمده از رابطه­ (‏۳‑۳۸)، به صور عقب­گرد حل می­کنیم. در نتیجه تمامی P و  ها در رابطه­ های (‏۳‑۳۵‏) و (۳‑۳۶) بدست می­آیند. لازم به ذکر است که در حل این معادله به صورت عقب­گرد، از روش حل انتگرالی در معادلات ریکاتی تقلید می­کنیم. یعنی در رابطه­ (‏۳‑۳۵‏) و (۳‑۳۶) ، به جای  و  ، به ترتیب  و  را بازنویسی می­کنیم [۳۱]. سپس معادله را بر حسب P(t-1) و  ، به صورت عقب­گرد حل می­کنیم. حال با داشتن Pها، قادر به بدست آوردن سیگنال کنترلی K از طریق رابطه­ (‏۳‑۳۴) خواهیم بود. سپس با توجه به مقادیر بدست آمده و استفاده از آن در رابطه­ (‏۳‑۳۷) ورودی کنترلی بدست می ­آید.
دوباره مراحل گفته شده را تکرار می­کنیم، ولی این بار در رابطه­ (‏۳‑۳۸) از ورودی­های بدست امده از رابطه­ (‏۳‑۳۴)، برای به روز کردن متغیرهای حالت سیستم استفاده می­کنیم. این تکرار را آنقدر ادامه می­کنیم تا تغییرات u قابل چشم­پوشی بشود.
روش حل این معادله در حالت نامحدود به این شکل است که با داشتن x₀، ماتریس­های A(x₀) و B(x₀) را خواهیم داشت و در نتیجه می­توان معادله­ ریکاتی را به صورت یک معادله­ ریکاتی معمولی بر حسب ماتریس­های ثابت A(x₀) و B(x₀) به صورت نامحدود حل کرد. سپس با مقدار P و  و در نتیجه ورودی کنترلی بدست آمده از حل مساله­ی کنترل بهینه خطی(LQR) در این مرحله؛ مقادیر حالت سیستم را به روز نمود. در مرحله­ بعد مساله­ی کنترل بهینه­ خطی را به طریق گفته شده بر حسب ماتریسهای ثابتA(x₁) و B(x₁) حل نموده و این مراحل را در هر زمان تکرار نمود.
کنترل­ کننده و رویت­گر SDRE
در صورت عدم دسترسی به حالات سیستم به رویت­گرها نیاز می­باشد. در طراحی تخمین­گر بهینه باید آن­ها را به صورت دوگان^[۸۴] کنترل­ کننده­ های بهینه در نظر بگیریم [۳۱]. سپس، همانند روش خطی، آن را با کنترل­ کننده ترکیب می­کنیم. تابعی را به صورت ز یر در نظر می­گیریم:

‏۳‑۳۹

حال دوگان آن چه را که برای ورودی بهینه ا نجام دادیم، تکرار می­کنیم. تنها به تر تیب به جای A، B و K از A^T ، C^T و L^T استفاده می­کنیم. بنابراین معادلات SDRE با وجود اغتشاش چنین خواهد شد:

‏۳‑۴۰

۱-از طریق عناصر اجتماعی-فرهنگی داخل خود منطقه مانند بزرگان، ریش سفیدان و شیوخ ساکن در محله و یا عیاران و پهلوانان و…
۲-عناصری که از طرف حکام شهر یا پادشاه تعیین و انتخاب می شدند. این گروه اخیر را می توان در چهار دسته طبقه بندی کرد که با عهده دار بودن وظایف مختلف و درجه اخیر را می توان در چهار دسته طبقه بندی کرد که با عهده دار بودن وظایف مختلف و درجه اهمیت متفاوت به اداره امور شهر می پرداختند:
۱)اولین دسته حاکمان و امیران بودند که عهده دار امور اداری، سیاسی و امنیتی شهر و منطقه نفوذ آن محسوب می شدند.
۲)دومین دسته گروهی بود متشکل از ریش سفیدان شهر، کلانتر و کدخدایان محله ها که به رسیدگی امور اجتماعی و اقتصادی در سطح شهر و محله های مسکونی می پرداختند.
۳)دسته سوم شامل داروغه ها می شد که اداره امور انتظامی را بر عهده داشتند.
۴)چهارمین گروه قضات بودند که امور قضایی را مورد بررسی قرار می دادند.
۲-۱۵- مفاهیم و ارزشهاى موجود در محله هاى مسکونى سنتى ایران
در طرح محله هاى مسکونى سنتى علاوه بر اینکه تفکر براى سکونت یک خانواده به طور مستقل مطرح بود، صحبت از یک خانواده بزرگتر یعنى جامعه نیز به میان بود. بنابر این همان طور که مشاهده مى کنیم در محله ها سنتى، سلسله مراتب خانواده، همسایگان، کوچه، کوى، محله و شهر همواره وجود داشته است. نکته اى در مورد محله هاى مسکونى سنتى باید ذکر شود اینکه تعداد محله هاى یک شهر نیز تابع قاعده و قانون و اصول ثابت و معینى نبود. چنان که براى مثال شهر بار فروش داراى شصت و سه محله، سارى داراى نه محله، شیراز داراى یازده محله بود (رابینو،۴۵:۱۳۴۳).
طراحى محیط به تبعیت از این طرز تفکر راه به جایى مى برد که در طرح یک خانه، فضاى خصوصى و در طرح دیگر فضا ها، حفظ شرایط اجتماعى و فرهنگى و یکپارچگى فضاى اجتماعى مطرح مى شود. نقش عوامل اجتماعى و فرهنگى را نه تنها در طرح محله هاى مسکونى بلکه در کل و جزء فضا ها (بازار، حمام، مرکز محله، فضاهاى جمعى و دیگر)فضا هاى جنبى آن ها مى توان مشاهده کرد (شیعه،۱۰۹:۱۳۸۳).
۲-۱۶- ویژگی های محله های شهری در ایران
در سرزمین های اسلامی، شهر اسلامی، مجموعه ای از محله های متجانس و همگن که بر اساس روابط، مناسبات، شکل و وابستگی های قومی، مذهبی و حرفه ای یا سرزمینی، در مکانی مشخص شده و هویت و اصالت خود را سال ها به همین صورت نگاه داشته اند. در حقیقت در شهر های ایران و بسیاری از بلاد اسلامی قبل از عصر توسعه جدید شهری، محله ها به عنوان واحد های اصلی شکل دهنده شهر، بیش از هر واحد دیگر شهری در درون خود همبستگی و یگانگی و همسانی قومی و خانوادگی و گاه اداری و حرفه ای و طبقاتی داشته اند.
در این رابطه ویژگی های زندگی محله ای ایران را می توان به صورت زیر مشخص کرد:
۱-هر یک از محله های مسکونی شهر ها از خود کفایی و استقلال سکونتی مشروط و محدود برخوردارند.
۲-نوع زندگی اجتماعی، در سطح شهر و محله های مسکونی، محدود و مستقل از بازار (و تحرک اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن)است.
۳-بر عکس مجموعه فضای بازار به عنوان فضای عمومی، برای همه شهروندان و هم چنین تازه واردان به شهر، محله های مسکونی دارای حجاب سکونتی خاص هستند.

۴-به خاطر ویژگی های سنتی بالقوه ای که در نزد خانوار های ساکن در محله های مسکونی وجود دارد، رفتار اجتماعی ساکنان در محله شکلی خاص می یابد و هر گروه معرف شخصیت ویژه ای است.
۵-هم زیستی متشکل خانواده های ساکن یک محله، از وقایعی تاریخی و اتفاق غیر منتظره منطقه ای تاثیر می پذیرد (فلامکی،۳۱۲:۱۳۶۴).
موارد مذکور را می توان از جمله عوامل و پارامتر های سازنده یک ساختار شهری ایده ال بر پایه تفسیم بندی آن به زیر بخش محله ها دانست. اتکا بر این اصول در شرایطی که شهر و محله های آن دچار بحران هستند، می تواند در کاهش تنش ها، مسایل و مشکلات و تنگنا های شهری موثر واقع شوند (خاکساری،۳۲:۱۳۸۵).
۲-۱۷- شهر ایرانى - اسلامى
پیشینه شکل گیرى شهر در ایران را از آغاز تا امروز، دو بهر مى کنیم. بهر نخست، دوره پیش از اسلام و بهر دیگر دوره اسلامى. در دوره نخست سازمان و ساختار شهر بنابر منابع تاریخى بر پایه سلسله مراتب و نظام طبقاتى شکل می گرفته است که پس از ظهور اسلام و فروپاشى تفکر طبقاتى، محله ها و توسعه شهر مسیر دیگرى را پیش می گیرد. “بعد از ظهور اسلام این مساله منتفى شد و محله ها بنابر اشتراکات موجود شکل گرفتند مثلاً براساس همشهرى بودن مثل محله شیرازی ها و… و یا براساس فعالیت هاى مشترک (پیرنیا،۳:۱۳۷۸).
شهرهاى ایرانى دوره اسلامى داراى فضاهاى عملکردى و مشخصه هایى بوده اند که بسیارى از آنها هنوز با همان نام کارکرد دارند و از اجزاى فضایى و شناسایى شهر به شمار می آیند، مانند: خیابان، گذر، میدان، کوچه، خانه، محله، بازار. هر کجا که مسجدى ساخته شده، محور طراحى در شهر و شکل گیرى آن بوده، بازار و محله را به سوى خود جلب کرده و از بارزترین و مهم ترین مؤلفه هاى شناسایى و درک محله به شمار می آمده است.
نمونه هاى این ادعا را میتوان در همه شهرهاى ایران و از جمله تهران مشاهده کرد. مسجد بزرگ بازار تهران شامل یک فضاى باز میانى (صحن)است که محورهاى اصلى بازار را از غرب و شرق و خیابان را از سوى شمال به خود راه می دهد و نقش اصلى را در پیون دزدن کارکردهاى مهم شهرى پیرامون بر عهده دارد. فضاى عبادى آن (مسجد)در سمت جنوب و در محور قبله جاى گرفته است. مساجد به ویژه در شهرهاى ایران علاوه بر نقش و عملکرد عبادى، براى مسلمین پیوسته کانون تجمع هاى شهرى، همفکرى، مباحثه و فضایى براى دیدارها و کانون تعلیم و تعلم بوده است. از این رو در میان سایر فضاهاى شهرى نقشى جامعه محور و بسیار مهم را ایفا می کرده است. این تمرکز در فعالیت هاى یک نقطه از محله و شهر و نقش هاى چندگانه فضاى جمعى حیاط مسجد، عامل مهمى در ایجاد خاطره جمعى و به دنبال آن ثبت این نقطه از شهر به عنوان نشانگر و شاخص بافت در میان شهر خواهد بود. ادراک شهر تا حدود زیادى به عناصر اصلى ادراکى شهر بستگى دارد که مسجد با نقش هاى چندگانه خود در صدر آنها است.
۲-۱۸- مکان هاى زیارتى در شهرهاى ایران
پیشتر اشاره شد شهرها حاصل رویدادهاى تاریخى و اجتماعى بوده اند. در حالی که شهرهاى ایران پس از ظهور اسلام توسعه پیدا می کرد و گاه دستخوش حوادثى دیگر مى شد. اتفاق تاریخى مهمى که نقطه عطفى در روند رویدادها شد، سفر تاریخى امام شیعیان حضرت امام رضا (ع)به ایران و به سوى خراسان بود، که در پى آن بسیارى از امامزادگان (ع) نیز با اهداف تبلیغى فرهنگى و روشنگرى به ایران آمدند. این بزرگان در سرتاسر کشور و در کنار مردم به مبارزه پرداختند و پس از شهادت، تربتشان زیارتگاه مسلمانان و کانون راز و نیاز دردمندان از همه اقشار جامعه شد. بدین گونه مزار امامزادگان(ع) تبدیل به مکانى شد که تا امروز تداوم تاریخى مذهبى یافته و کانونهاى مهم تجمع مردم را از همه اقشار جامعه شکل داده است. این امر آن چنان ریشه در اعتقادات و پایه هاى مذهبى فرهنگى دارد که هیچ جایى را نمی توان یافت که تا این درجه داراى جاذبه هاى معنوى بوده و مورد اعتماد و احترام اقشار جامعه باشد.
زیارتگاه ها، همان کانون هاى مذهبى و اجتماعى هستند که در تداوم تاریخى خود یکى از مهم ترین مشخصه هاى شهر ایرانى دوره اسلامى را رقم زده اند. نمونه هاى بسیارى را می توان در ایران مثال آورد که فضاى امامزاده، نقطه اصلى درک مردم از منظر شهر شده است. امامزاده صالح تجریش بی آنکه در طرح جامع شهرى بر اهمیت و محوریت آن سرمایه گذارى شده باشد، به طور طبیعى و مرد موار و از طریق رابطه اى تاریخى و از نگاه منظر شهرى و در انطباق با عملکرد و مفهوم پناهگاهى آن در شب و روز، بارزترین، مهمترین و قویترین نشانه درک مردم از منظر شهر در آن منطقه است.
زیارتگاه ها در شهرهاى ایران، ظرفیت هاى ناشناخته اى در تقویت و تداوم هویت شهر دارند چنانچه نقش منظرین آنها در قوام بخشیدن به مفهوم شهر شناخته شود، بی تردید قدرت آن را دارند تا با محور قرارگرفتن در برنامه هاى ساماندهى و توسعه شهرى، علاوه بر ایفاى نقش خود در سیماى شهر، به تقویت پیوندهاى اجتماعى از طریق حامل هاى معنوى میان شهروندان، مدد رساند. با توجه به ظرفیت دوگانه عینى و ذهنى در زیارتگاه هاى شهرهاى ایران، می توان آنها را به عنوان نقاط اولیه و اصلى هرگونه برنامه ریزى و طراحى منظر شهرى محسوب کرد.
۲-۱۹- موفولوژی محلات شهرهای اسلامی
۲-۱۹-۱- مرکز محله
نقطه ثقل محله را تشکیل می دهد و شامل عناصر عمومی معینی است که در کنار یکدیگر مجتمع شده و در میان محله استوار می یابند. مرکز محله در محل تقاطع راه های اصلی محله و در اغلب موارد، در مرکز فیزیکی محله شکل می گرفت. موقعیت و محل مرکز محله به غیر از موضوع دارا بودن بهترین نحوه دسترسی که اغلب مهمترین عامل محسوب می شد، از عوامل و شرایط دیگری، از جمله موقعیت محله نسبت به بازار، راه های اصلی شهر، اراده بنیان گذاران فضاهای خدماتی و اهالی محله بستگی داشت (انصاری، بیتا؛ در سایتwww.research.ui.ac.ir تاریخ مراجعه:۱۰مهر۱۳۸۹).
۲-۱۹-۲- شبکه راه های محله
این شبکه که تاروپود محله را تشکیل می دهد تا آخرین واحد مسکونی محله را در بر می گیرد. مهمترین عنصر آن گذر اصلی محله است که از میان محله عبور کرده است و از راه های محله ای انشعاب می یابند که شامل گذرهای فرعی و کوچه های فرعی و بن بست ها می باشد(همان). ذکر این نکته حایز اهمیت است که راه ها و گذرهای اصلی از عناصر مهم استخوان بندی محله می توان ستون فقرات استخوان بندی نامید. سایر عناصر و عوامل در اطراف این محور استقرار یافته و گذر اصلی مهمترین عامل در پیوند تعاملی آنها به شمار می آید(حبیبی،۳۴:۱۳۸۲).
۲-۱۹-۳- فضاهای خصوصی محله(هشتی ها و بن بست ها)
هر محله مسکونی ضمن آنکه توسط یک راه اصلی خود را به بازار شهر یا امتداد راه اصلی منتهی به بازار وصل می کند، به همان ترتیب خود را از فضای عمومی و پر تحرک آن دور نگه می دارد. فضای داخلی هر محله، عمومی است و به گونه ای است که در محل تردد افراد بیگانه واقع می شود. ورودی معمولا در منتی الیه خانه قرار داشته که امکان دید از درب کوچه به داخل حیاط وجود ندارد و بدین ترتیب محرمیت خانه حفظ می شود.
۲-۱۹-۴- راسته محله ها
محوری ارتباطی که عمومی ترین فضاهای ارتباطی در محله ها هستند، در تقاطع آنها فضاهای باز بزرگتری نسبت به گذرها وجود دارد که مرکز محله را تشکیل داده است. مسجد محله، سقاخانه، بازارچه، دکان های متنوع، حسینیه، حمام، زورخانه، و چایخانه را در راسته محله وجود دارند. در راسته محله ها معمولأ پنجره ها و یا درب فضاهای مسکونی کمتروجود داشته است. چون که این فضاها حالت عمومی داشته و رعایت اصل محرمیت و دفاع ضروری بوده است.
۲-۱۹-۵- زیر محله
هر یک از محلات دارای چند محله کوچکتری بوده اند که اصطلاحأ «زیر محله» نامیده شده اند، معمولأ واحدهای منشعب از محله، کوچه های فرعی و بن بست ها متعلق به مذهبی یا قوم و یا حتی صنف معروف بوده است(انصاری، بیتا؛ در سایتwww.research.ui.ac.ir تاریخ مراجعه:۱۰مهر۱۳۸۹).
۲-۲۰- جایگاه مساجد در ساختار اکولوژیک شهرهای اسلامی
برای هر فرد مسلمان در هر نقطه‌ای از جهان که باشد، مسجد از مفهوم خاصی برخوردار است. هر فرد حداقل طی پنج نوبت در طول شبانه‌روز از محل سکونت خویش ذهن و روح خود را متوجه خدا ساخته و در صورت عدم حضور در مسجد جهت ادای فریضه‌ی نماز هم راستا با موقعیت جغرافیای مسجد که در مسیر قبله تأسیس یافته‌است، قرار می‌گیرد. این فضای والا و متعالی، معرف نظامی از اصول، ارزش‌ها و معیارهای مقدس اما مشخص و دقیق است(حاتم،مسجد جلوه گاه فرهنگ و هنر اسلامی:۳۹).
ارزش‌های اصیل که بر جامعه‌ای اسلامی حاکم‌اند، فراتر از زمان و مکان‌جغرافیایی بوده و امت واحده را در اذهان تداعی می کند.
در صورت تقویت این مشترکات، همان بنیان مرصوص که قرآن برآن تاکید می کند بوجود می‌آید.(سوره صف آیه۴) وحدت استواری که بر معماری شهرها و محلات اسلامی اثر گذارده و مکانی امن و محیطی آمیخته با صلح و صفا و تفاهم را پدید می‌آورد. در این‌جاست که نقش کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت مساجد بر واحدهای مسکونی محلات تاثیر گذارده و کیفیت زندگی سالم را ارتقاء می‌بخشد. اساس عمده‌ی شهرهای اسلامی، براحساس دینی از زندگی، استقلال هر مؤمن، حرمت حریم خانواده‌ها و اهمیت خلوت‌گزینی شکل‌گرفته است. این طرز تلقی از زندگی کاملاً در ساخت اکولوژیک شهرهای اسلامی موثر افتاده است که مرزهای پردوام محلات و خانه‌ها، بن‌بست بودن کوچه‌ها و محلات، انتخاب نوعی استدلال در واحدهای مسکونی و زندگی مشترک همه‌ی مردم محله، نمونه‌ی روشن آن است. چیزی که اخیراً در باغ شهرهای اروپایی مشالی متداول گردیده‌است(پاپاروپور،معماری اسلامی ترجمه حشمت جزیی:۲۰-۲۴).
شهر اسلامی بیش از آنکه منزلگاهی برای قافله‌های عازم نواحی دوردست یا دژی برای حمایت از مؤمنان در برابر هجوم دشمنان باشد، مأمن شیوه‌ای از زندگی است که در آن همگان در تصمیم‌گیری و اجرای امور به‌ویژه در سطح محله‌ای، مشارکت داشته و مساجد به‌عنوان میعادگاه چنین مشارکت و تجمعاتی از اهمیت به‌سزایی برخوردار می‌باشد(جلیط،پیدایش شهر اسلامی،۳۹-۴۰).
۲-۲۱- نقش مسجد در توسعه‌‌ی محله‌ای
در تمدن اسلامی، مساجد علاوه بر اینکه عامل اصلی تشکیل شهرها بوده‌اند، تعیین‌کننده‌‌ی الگوی کلی و هویت مشترک شهرهای اسلامی به‌شمار می‌رفته‌اند. شهرهایی که به‌دست مسلمانان تغییر شکل یافتند یا احداث شدند، حیطه‌ی وسیعی از اقیانوس اطلس تا شبه قاره‌ی هند را در برگرفته وعلی‌رغم تنوع اقلیم و فرهنگ‌های بومی، با ساختار و الگویی یگانه ظهور نموده‌اند که مساجد در این فرایند نقش کلیدی را بر عهده داشته‌اند (سلطانزاده،۱۱٫۱۲:۱۳۶۵).
از آن لحظه که شهرها و محلات و مساجد یگانه می‌شوند، دین و دنیا دیگر دو مقوله‌ی مجزا از یکدیگر نیستند. مساجد، شهرها و محلات، در راستای مشترک جهت دارند به نحوی که شهرها و محلات از آن‌جایی آغاز می‌گردند که مسجد پایان یافته‌است (پاپاروپور،معماری اسلامی:۴۶-۴۴).
برخلاف دیگر اماکن مذهبی نظیر کلیساها، در مساجد که حاصل کار معماری آگاه و عارف می‌باشد، تضاد میان فضای درونی و برونی اماکن از میان رفته‌است. به عبارت دیگر، میان مسجد و جامعه‌ی اسلامی پیوندی پیوسته وجود دارد، چنان‌که صحن مساجد معمولاً دارای درها و دروازه‌هایی است که دو یا سه طرف، ارتباط مردم محلات را با مراکز شهر و بازار تسهیل می کند(عرفان،معماری مساجد:۵).

در مورد نقش گاز به عنوان یک کالای استراتژیک در بازار جهانی باید گفت که گاز به عنوان یک کالای اقتصادی بسیار راهبردی و حساس که تقاضای رو به گسترش جهانی دارد، یک عامل مهم قدر تآفرین و امنیت زا برای تولیدکنندگان در معادلات اقتصاد سیاسی جهانی است و می تواند به مثابه اهرمی برای اعمال نفوذ بر خریداران و رفتار آنها حتی در عرصه های سیاسی استفاده شود. ص۱۴۷ نگرش جدید انرژی برای قرن بیس تو یکم طی ۲۰۰ سال گذشته، رابطۀ تنگاتنگی بین انرژی و مسائل بین المللی شکل گرفته است. در آغاز قرن هجدهم، امپراتوری بریتانیا به وسیله انقلاب صنعتی رشد و نمو یافت؛ انقلابی که با تحول در استفاده از ذغال سنگ آغاز شد و جهان را دگرگون کرد. توسعه صنعتی آلمان در اواخر قرن نوزده و تحولات سیاسی برخاسته از آن هم به شکلی حاصل استفاده گسترده از ذغال سنگ بود. شناخته شد؛ عنصری که اساس اصلی رشد « عصر نفت » قرن بیستم اما با نام بی نظیر اقتصادی امریکا بود. دستیابی به این عنصر حیاتی برای اقتصاد ، اساس بسیاری از منازعات از حمله ژاپن به بندر پرل هربر در ۱۹۴۱ تا جنگ خلیج فارس در ۱۹۹۱ بوده و جغرافیای سیاسی بین کشورهای غربی، خاورمیانه و سایر کشورهای در حال توسعه را شکل داده است. نگرش جدید انرژی برای قرن بیس تو یکم طی ۲۰۰ سال گذشته، رابطۀ تنگاتنگی بین انرژی و مسائل بین المللی شکل گرفته است. در آغاز قرن هجدهم، امپراتوری بریتانیا به وسیله انقلاب صنعتی رشد و نمو یافت؛ انقلابی که با تحول در استفاده از ذغال سنگ آغاز شد و جهان را دگرگون کرد. توسعه صنعتی آلمان در اواخر قرن نوزده و تحولات سیاسی برخاسته از آن هم به شکلی حاصل استفاده گسترده از ذغال سنگ بود. شناخته شد؛ عنصری که اساس اصلی رشد « عصر نفت » قرن بیستم اما با نام بی نظیر اقتصادی امریکا بود. دستیابی به این عنصر حیاتی برای اقتصاد ، اساس بسیاری از منازعات از حمله ژاپن به بندر پرل هربر در ۱۹۴۱ تا جنگ خلیج فارس در ۱۹۹۱ بوده و جغرافیای سیاسی بین کشورهای غربی، خاورمیانه و سایر کشورهای در حال توسعه را شکل داده است.ص۱۴۸ نفت به عنوان انرژی پیشتاز کنونی که سهم استفاده تجاری از آن ۳۴ درصد است و ذغال سنگ به عنوان عنصری که همچنان در تولید برق اثرگذار است و استفاده تجاری از آن سهمی ۲۲ درصدی دارد، در حال رویارویی با محدودیت های عظیمی هستند و گاز طبیعی به عنوان جایگزینی که به لحاظ زیست محیطی ترجیح ئدارد و سهم استفاد ههای تجاری از آن ۲۳ درصد است، تنها سوخت فسیلی خواهد بود که پیش بینی می شود تا پایان قرن بیس تو یکم دوام آورد؛ لذا اتکا بر نفت همان شرایطی را به وجود خواهد آورد که در قرن ۱۷ ، پایان دوران چوب ارزان قیمت برای انگلستان به وجود آورد. نیازهای انرژی برای جهان در حال توسعه در حالی که انتظار می رود بیش از نیمی از سرمایه گذاری ها در آینده شکل گیرند، می تواند ب هدرستی محرک پیشتاز بازارهای انرژی باشد. این حقیقت را باید به یاد داشته باشیم که تقاضاهای جمعیت رو به رشد قرن ۱۸ ، انگلستان را مجبور کرد به ذغال سنگ روی آورد و در قرن بیستم امریکا را مجبور کرد به نفت روی آورد؛ بنابراین چنین تغییر جهت هایی به سمت شکل های نوینی از انرژی از جمله گاز طبیعی کاملاً قابل پیش بینی است. چه آنکه ۷ میلیارد جمعیت زمین به دنبال خدمات انرژی پاکیزه، قابل تأمین مالی و قابل اطمینان هستند و گاز طبیعی با روند رو به رشد سهم خود در سبد انرژی جهانی ، می تواند این نوید را بدهد که توان تأمین چنین خدماتی را به زودی و در سطحی گسترده تر خواهد داشت.

می توان نتیجه گرفت این نظام نوین انرژی که در حال شکل گیری است ،ریسک ها، فرصت ها، برندگان و بازندگان خاص خود را خواهد داشت و ملت هایی که بتوانند این گذار را پیش بینی و خود را برای آن آماده کنند، این قابلیت را دارند که مجموعه ای از منافع اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را برای خویش به ارمغان آورند.(Falvin and Denn,1999,167 )
قطر به عنوان یکی از تأمین کنندگان انرژی جهان باید همانند سایر ملل، خود را برای چنین آینده ای مهیا سازد. عصر نفت به پایان خود نزدیک می شود و ایران را با جایگزین خویش یعنی گاز طبیعی رها خواهد کرد. اما ایران به عنوان دارنده دومین ذخیره گاز جهان تا چه میزان اقتصاد خویش را یا دست کم آینده اقتصاد خویش را از نفت به گاز سوق داده است؟کشورهایی چون روسیه و قطر به عنوان سایر دارندگان ذخایر عمده گاز طبیعی جهان پایه اقتصاد خویش را به سمت گاز طبیعی تغییر جهت داد هاند و با صادرات آن توانستند نقش عمده ای در بازار جهان برای خویش ایجاد کنند و به کمک آن بحران های مختلفی را پشت سر بگذارند. روسیه از گاز به عنوان ابزار بازسازی اقتصاد رو به افول خود پس از ش وروی استفاده کرد و توانست به کمک گاز، اقتصاد روسیه را نجات دهد و با بسط و توسعه صنعت گاز، خونی تازه در رگ های اقتصاد فرسود ه روسیه جاری کند .همچنین با بهره گیری از صادرات گاز اقتدار روسیه را به عنوان کشور تأثیرگذار عمده در اروپا بازسازی کند. این پیوند موجب استحکام و تقویت امنیت ملی روسیه شد و اکنون کشورهای اروپایی و روسیه به یک نظام امنیتی مهم و پیوسته تبدیل شده اند. ( ترکان ،۱۳۹۳)
قطر نیز با بهره گیری از این موقعیت سعی دارد خود را به عنوان قطب عمده اقتصادی در خلیج فارس مطرح کند و با بهره گیری از درآمدهای حاصل از آن، خود را به یکی از وزنه های بازار انرژی گاز طبیعی تبدیل کند. قطر با گسترش و توسعه صنعت گاز توانست جایگاه پنجم در بازار گاز را برای خود تعیین کند و از منافع آن بهره مند شود. اما ایران به رغم برخورداری از این مزیت اقتصادی در بازار انرژی، به جای بهره مندی از آن به عنوان یک منبع کسب درآمد که به راحتی می تواند جایگزین صنعت نفت شود، صرفاً به مصرف بی رویه آن می پردازد . طبق آمار BPدر سال ۲۰۰۹ ، روند مصرف گاز طبیعی ایران از تولید آن پیشی گرفته است. همچنین طبق آمار BPدر سال ۲۰۱۱ ، تولید و مصرف گاز طبیعی ایران به هم نزدیک شده و در حدود ۱۲۴ میلیون تن شده است.
نخستین گام در مقایسه وضعیت موجود و چشم انداز آینده این صنعت بین سه کشور عمده دارنده این ذخایر، مقایسه روند ذخایر گاز طبیعی این سه کشور طی ذخایر گاز ۱۶ سال منتهی به سال ۲۰۱۱ است. بنابر آمار British Petroleum Statistics ذخایر گاز روسیه، ایران و قطر در سال ۲۰۱۱ به ترتیب ۳۳/ ۴۴ تریلیون مترمکعب ، ۱ / ۳۳ تریلیون مترمکعبو ۶/۲۵ تریلیون مترمکعب رسیده است . در نمودار شماره ۱ / مشاهده می کنیم که قطر در جهشی، از سال ۲۰۰۱ در میدان ذخا یر خود بازنگری کرده و به حد ایران و نزدیک به روسیه رسیده است.
همچنین بزرگ ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی جهان در سال ۲۰۱۱ بنا به آمار BPبه ۴ و ایران با / ۱۸ ، کانادا با ۹ / ترتیب امریکا با ۲۰ درصد از تولید جهانی، روسیه با ۵ ۴/۶ درصد در رتبه های اول تا چهارم قرار دارند. مشاهده می شود که ایران در رتبه bcm 116/ چهارم تولید گاز جهان قرار گرفته است. قطر میزان تولید خود را از ۷ ۴/۵ درصد از کل ) bcm 146/ 3/6 درصد از کل تولید جهان) در سال ۲۰۱۰ به ۸ ) ۲۵/۸ ، جهان) در سال ۲۰۱۱ رسانده که نسبت تغییرات تولید قطر از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱ درصد بوده است.
تا پیش از آغاز جنگ تحمیلی، کویت مرکز تجاری کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس تلقی می شد اما به دلیل همجواری با عراق و بعدها به دلیل جنگ ایران و عراق به تدریج با افول مواجه شد و جای خود را به دوبی داد. طی جنگ تحمیلی به دلیل تحریم اقتصادی ایران و صادرات مجدد فزاینده امارات به ایران و همچنین سرازیر شدن سرمایه گذاری های خارجی ، این کشور با رشد اقتصادی قابل ملاحظه ای مواجه و به مرکز تجارت منطقه خلیج فارس تبدیل شد. در حال حاضر منطقه خلیج فارس به دلیل سرمایه گذاری های گسترده قطر در بخش گاز و حضور شرکت های تراز اول جهان در صنعت گاز قطر، ورود به دوره گاز طبیعی و برخورداری از سومین ذخایر گاز جهان از یکسو و تقویت قوای امریکا در منطقه و استقرار نیروهای امریکایی در عراق و انتقال بخشی از نیروهای فرماندهی امریکا در عربستان به دوحه و تأثیرپذیری بسیار کم اقتصاد قطر از بحران اقتصادی بین المللی از سوی دیگر، همچنین دارا بودن رتبه دوم جهان به لحاظ درآمد سرانه، در آستانه آغاز عصری جدید با پیش قراولی قطر است . راه اندازی یکی از مهم تر ین شبکه های خبری بی ن المللی (الجزیره )، برگزاری اجلاس های معتبر بین المللی نظیر اجلاس سازمان جهانی تجارت در دوحه، جذب سرمایه گذاری های گسترده خارجی به ویژه در صنعت گاز و سایر بخش های اقتصادی به ویژه خدمات نظیر انعقاد قر ارداد ۵/۲ میلارد دلاری برای ساخت فرودگاه بین المللی دوحه و دستیابی به عنوان ریاست اجلاس کشورهای صادرکننده گاز، گواه این مدعا برای ایفای نقش بین المللی به ویژه در مسائل خاورمیانه توسط قطر است با توجه به مطالب گفته شده، بررسی آینده صنعت گاز در قطر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. روند تولید و مصرف گاز طبیعی قطر از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۱ و همچنین پیش بینی این روند تا سال ۲۰۱۳ در دو نمودار زیر قابل ملاحظه است.

در عین حال روند صادرات گاز طبیعی قطر از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۱ و همچنین پیش بینی آن تا سال ۲۰۱۳ در نمودارهای زیر قابل مشاهده است::
آنچه در مورد انرژی در قطر گفته شد حاوی فرصتها،تهدیدات،نقاط ضعف و قوت برای این کشور جزیره ای است.عطف به توضیحات و امارهای فوق می توان گفت فرصتها و تهدیدات انرژِ در قطر را می توان در جدول زیر خلاصه کرد

موسسه مالی و اعتباری

روز تولد

پیام تبریک

۱

سازمان نقشه برداری

روز تولد

پیام تبریک

۱

فصل پنجم

تحلیل یافته ها، نتیجه گیری

و

پیشنهاد ها

مقدمه
یکی از قسمت­ های مهم تحقیق که در واقع می ­تواند راهی برای تبدیل نظریات به عمل برای موفقیت در آینده باشد نتیجه ­گیری­های صحیح و پیشنهادهای مربوط و مناسب است. نتیجه ­گیری­هایی که بر اساس تحلیل­های صحیح صورت گرفته باشند می ­تواند مشکلات موجود بر سر راه سازمان را که تحقیق به آن منظور طراحی شده است را برطرف سازد. در این پژوهش برای شناسایی واولویت­بندی مناسبت­ها و کانال­های ارتباطی مطلوب و شناسایی نوع پیام­های ارسالی به مشتریان در ایام مناسبت­ها، از رویکرد ترکیبی- اکتشافی استفاده شد. پس از مصاحبه­ با ۱۷ نفر از مشتریان منتخب از سنین مختلف در شعب مختلف، مناسبت­ها و کانال­های ارتباطی مربوط به هر کدام از آنها استخراج گردید. پس از توزیع پرسشنامه و جمع­آوری داده ­ها، سوالات پژوهش در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفت و وضعیت هر کدام از آنها مشخص شد. از این رو، در این فصل ابتدا خلاصه­ای از پژوهش انجام شده ذکر می­ شود و سپس به دنبال آن نتایج حاصل از یافته­ ها مورد بررسی و تحلیل قرار می­گیرد. در ادامه این فصل به محدودیت­های پژوهش اشاره می­ شود و در پایان نیز با توجه به مبانی نظری، اهداف پژوهش، نتایج حاصل از تحلیل یافته­ ها و مشاوره با اساتید و با لحاظ نمودن محدودیت­های پژوهش، پیشنهاداتی کاربردی برای مدیران و پیشنهاداتی نیز جهت انجام پژوهش­های آتی به سایر پژوهشگران، ارائه خواهد شد. امید است که نتایج این پژوهش پلی به سوی ارائه خدمات بهتر در زمینه بانکداری و ایجاد رضایت بیشتر در مشتریان باشد.

۵٫۱٫ مروری کلی بر پژوهش
در این پژوهش، پژوهشگر تلاش نمود تا با پیروی از اصول و چارچوب نظری و پژوهشی، به شناسایی و اولویت بندی مناسبت­ها و کانال­های ارتباطی و شناسایی نوع پیام­های ارسالی در بین مشتریان منتخب بپردازد. بر این اساس، ابتدا در فصل اول به تعریف مساله پژوهش و ضرورت انجام آن پرداخته شد و بر این اساس، اهداف و سوالات مرتبط با این پژوهش، ارائه گردیدند. در ادامه، فصل دوم به سه بخش عمده تقسیم تقسیم شد. در قسمت اول به مبانی نظری، مباحث کلی و مفاهیم کلیدی جهت آشنایی هر چه بیشتر با موضوع مورد پژوهش پرداخته شد. از جمله مباحثی که در این قسمت به آنها اشاره شد می­توان به مفهوم مناسبت و رویداد، مفهوم بازاریابی مناسبتی، مفهوم بازاریابی رویدادی، مشتری، بخش­بندی مشتریان از دیدگاه بانک، بخش­بندی بر اساس مناسبت­ها و اجزای هر یک از این عوامل اشاره کرد. در قسمت دوم به معرفی بانک کشاورزی پرداخته شد. در قسمت سوم نیز به ارائه پیشینه پژوهش و مطالعات انجام شده در این زمینه پرداخته شد.
در فصل سوم، روش شناسی و چارچوب پژوهشی مشخص شد. به این ترتیب مشتریان بانک کشاورزی در شهر تهران به عنوان جامعه آماری پژوهش انتخاب شدند. همانطور که پیش از این اشاره شد، به دلیل ماهیت ترکیبی- اکتشافی بودن این پژوهش، ابتدا به منظور جمع­آوری داده ­ها در بخش کیفی به شعب بانک کشاورزی مراجعه کرده و بر اساس روش کفایت داده ­ها (اشباع نظری داده ­ها) ۱۷ مصاحبه انجام گرفت و براساس آن شاخص ­ها استخراج گردید و در بخش کمی پس از تایید پرسشنامه، جهت توزیع آن در بین مشتریان اقدام نمودیم. پس از جمع­آوری پرسشنامه ­ها و کنار گذاشتن پرسشنامه ­های ناقص و فاقد اعتبار، در نهایت ۴۲۱ پرسشنامه (۶۰ پرسشنامه شعبه مرکزی، ۵۲ پرسشنامه شعبه شهر آرا، ۵۷ پرسشنامه شعبه توحید، ۶۷ پرسشنامه شعبه ونک، ۵۶ پرسشنامه شعبه تجریش، ۷۰ پرسشنامه شعبه جنت­آباد و ۶۰ پرسشنامه شعبه ولنجک) برای تحلیل­های نهایی در نظر گرفته شدند.
در فصل چهارم، داده ­های گردآوری شده با بهره گرفتن از نرم افزارهای STATISTICA و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته شدند. این تجزیه و تحلیل ها در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی انجام گرفت. در قسمت اول به توصیف جمعیت شناختی اعضای نمونه در بخش کیفی پرداختیم و پس از اشاره به وضعیت جمعیت شناختی اعضای نمونه در بخش کمی، از فن تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی و چند­میانگینی برای تعیین تعداد بهینه خوشه ­ها استفاه شد. سپس اهمیت هر مناسبت­ها برای هر یک از خوشه تعیین شد. سپس با بهره گرفتن از آزمون فریدمن اولویت هر یک از مناسبت­ها و کانال­های ارتباطی در هر یک از خوشه تعیین گردید و در پایان فراوانی پیام­های ارسالی برای هر یک از مناسبت­ها در هر یک از خوشه ­ها بررسی گردید.
۵٫۲٫ خلاصه­ای از نتایج و یافته­های پژوهش
این بخش را بر اساس آزمون­هایی که برای پاسخ به سوالات پژوهش انجام شده است، به سه بخش اصلی تقسیم بندی نموده­ایم. بخش اول به بررسی تکنیک خوشه­بندی چند میانگینی افراد نمونه و سپس اهمیت مناسبت­ها را برای هر یک از خوشه ­ها می­پردازیم. در بخش دوم نتایج آزمون فریدمن جهت اولویت­ بندی مناسبت­ها و کانال­ها، به همراه تحلیل­های آنان ارائه می­ شود. و در بخش سوم به بررسی فراوانی پیام­های ارسالی در یک هر یک از مناسبت برای هر یک از خوشه ­ها می­پردازیم.
۵٫۲٫۱٫ بخش­بندی افراد بر اساس مناسبت­ها
بر اساس تحلیل خوشه­ای صورت گرفته شده مشخص گردید که براساس مناسبت­ها، تعداد بهینه خوشه ­ها، ۳ مورد است به صورتی که این خوشه ­ها دارای بیشترین مشابهت درون خوشه­ای و بیشترین تفاوت بین خوشه­ای بوده ­اند.
جدول۱-۵- بررسی وضعیت متغیرها در خوشه ­ها

متغیر

خوشه

خوشه۱: ملی– باستانی­گراها

خوشه ۲: جوانان خاص­گرا

خوشه۳: شخصی گراها

تعداد افراد حاضر در خوشه

۲۲۲

۱۱۱

۸۸

جنسیت

اکثراً مرد

مردان دو برابر زنان

اکثراً زن