مالکیت صنعتی : غرض از مالکیت صنعتی ، مفهوم عام آن است و این مفهوم نه تنها در صنعت و بازرگانی به معنی اخص اطلاق می شود بلکه صنایع کشاورزی و استخراجی و کلیه محصولات مصنوعی یا طبیعی از قبیل برگ توتون ، میوه و دام و گل و مواد معدنی و آب های معدنی ، آب جو ، آرد و دانه نیز شمول دارد .[۲۹]
حق اختراع : قانونگذار ایران حق اختراع را نتیجه فکر فرد یا افراد دانسته که برای اولین بار فرایند یا فرآورده ای خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه ، فن ، فناوری ، صنعت و مانند آن حل می نماید . [۳۰]
در تعریفی دیگر ، حق اختراع را مجموعه انحصاری می دانند که یک دولت به ثبت کننده اختراع برای مدتی معین در قبال افشاء اختراع اعطاء می کند . [۳۱]
علائم تجاری :[۳۲] نشانه یا شاخصی است متمایز کننده که موسسات بازرگانی یا سایر اشخاص حقیقی و حقوقی از آن منحصراٌ برای تعیین منشأ کالا یا خدمات خود برای مصرف کننده و همین طور متمایز کردن آنها از کالاها یا خدمات دیگر اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده می کنند . [۳۳]
قانونگذار ایران نیز در تعریفی علائم تجاری را عبارت از هر نشان قابل رؤیتی می داند که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد .[۳۴]
موافقت نامه تریپس نیز علائم تجاری را شامل هرگونه علامت یا ترکیبی از علائم که بتواند کالاها یا خدمات یک فعالیت را از کالاها یا خدمات فعالیت های دیگر متمایز گرداند دانسته است . [۳۵]
طرح صنعتی :[۳۶] طرح صنعتی یک هنر کاربردی است که بوسیله آن جنبه های زیبایی شناختی و کاربردی محصول برای بازار پسندی و تولید ، بهبود پیدا می کند . [۳۷]
مطابق با قانون ایران ، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هرگونه شکل سه بُعدی یا خطوط ، رنگها و یا بدون آن ، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد ، طرح صنعتی محسوب می شود . [۳۸]
طرح صنعتی از نظر شورای بین المللی انجمن طرحهای صنعتی ، یک فعالیت خلّاقانه است که هدف آن ایجاد کیفّیات چند وجهی برای اشیاء ، فرآیندها ، خدمات و سیستم های مربوط به آنها در کل چرخه زندگی است .[۳۹]
در موافقت نامه تریپس هیچگونه تعریفی از مالکیت صنعتی نشده است و تنها به شرائط حمایت از آن پرداخته که در مباحث آینده به آن خواهیم پرداخت .
نشانه های جغرافیایی :[۴۰] نام یا سمبلی است که برای معرفی برخی کالاها که به محل یا مبدأ جغرافیایی خاصی (مانند شهر ، منطقه یا کشور ) تعلّق دارند به کار می رود .[۴۱]
نشانه ای جغرافیایی در قوانین ایران به نشانه هایی اطلاق می شود که مبدأ کالائی را به قلمرو یا منطقه یا ناحیه ای از کشور منتسب سازد ، مشروط بر اینکه کیفیّت و مرغوبیّت ، شهرت یا سایر خصوصیّات کالا اساساٌ قابل انتساب به مبدأ جغرافیایی آن باشد .
در موافقت نامه تریپس ، نشانه های جغرافیایی ، نشانه هایی هستند که مشخص می کنند مبدأ یک کالا واقع در قلمروی یک عضو یا منطقه یا ناحیه ای در قلمروی مزبور است ، مشروط بر اینکه کیفیّت معیّن ، شهرت یا دیگر مشخصات کالا اساساٌ قابل انتساب به مبدأ جغرافیایی آن باشد . [۴۲]
در تعریفی دیگر ، نشانه های جغرافیایی یعنی منطقه ، مکان خاص یا ، در موارد استثنایی ، نام کشوری که برای توصیف یک محصول کشاورزی یا یک ماده غذایی بکار می رود که :
الف ) مبدأ آن همان منطقه ، مکان خاص یا کشور است ،
ب ) دارای کیفیّت ، شهرت یا سایر خصوصیّات خاص است که قابل انتساب به آن منطقه جغرافیایی هستند و تولید و یا فرآوری و یا تهیه آن در آن منطقه جغرافیایی تعیین شده ، انجام می شود . [۴۳]
اسرار تجاری : فرمول ، رویّه ، فرایند ، طرح ، ابزار ، الگو یا مجموعه اطلاعاتی است که در یک کسب وکار برای به دست آوردن مزیّت نسبت به رقبا مورد استفاده قرار می گیرد . در برخی از نظام های حقوقی به این اسرار ، اطلاعات « افشاء نشده » نیز اطلاق می گردد . [۴۴]
مدار یکپارچه :[۴۵] یک جزء الکترونیکی با نقشه و منطقی خاص است که عملکرد و کارائی آن قابلیت جایگزینی با تعداد بسیار زیادی از اجزاء الکترونیکی متعارف را داراست . طراحی های نقشه ، جانمایی و منطق این مدارها بر اساس قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب ۰۱/۰۴/۱۳۱۰ و آیین نامه اصلاحی اجرای قانون ثبت علائم تجاری و اختراعات مصوب ۱۴/۰۴/۱۳۳۷ مورد حمایت می باشد .
فصل دوم : تاریخچه مالکیت فکری
مبحث نخست : مروری بر تاریخچه مالکیت فکری
گفتار نخست : تاریخچه مالکیت فکری در جهان
واقعیتی که باید به آن اذعان نمود این است که به رسمیت شناختن حقوق مالکیت فکری برای صاحبان فکر و اندیشه ، بحث نوینی نبوده و در طول تاریخ مورد توجه و عنایت بوده است . « علل پیدایش مسئله (حق مولف ) عمدتاً رشد صنعت چاپ و توسعه سوادآموزی و در نتیجه تقاضای نسخه های بیشتری از آثار مولفان است . بدیهی است که در شرایط جدید قواعد سنتی مربوط به استنساخ دستی از آثار دیگران که قاعدتاً با اجازه مولف صورت می گرفت ، پاسخگو نبود ؛ زیرا استنساخ یک نسخه از اثر دیگری برای استفاده شخصی ، ماهیتی بسیار متفاوت از چاپ و نسخه برداری گسترده از آثار دیگران برای فروش و تجارت دارد .
احترام به حقوق مالکیت فکری و احترام به آثار علمی ، ادبی و فنی به تمدنهای باستانی باز می گردد . آندره موریو در این باره می گوید : « حقوق معنوی مولّف از زمانی که انسان توانست قلم مویی در دست بگیرد وجود داشته است . مبدا چنین حقی ، در ظلمات اعصار ناپدید است . به محض اینکه ادبیاتی بوجود آمد ، سرقت ادبی از سوی عموم مردم سرزنش و ملامت شد و به محض اینکه قوانین تدوین شد ، مرتکب این سرقت مجازات گردید .»[۴۶]
می توان گفت که نخستین قانون حمایت از حقوق ادبی و هنری در سال ۱۷۰۹ میلادی در کشور انگلستان تحت عنوان « قانون ملکه »[۴۷] به مولفّین تعلّق گرفت . پس از آن در فرانسه در سال ۱۷۷۷ به فرمان لویی شانزدهم پیش بینی و لازم الاجرا شد . در امریکا ابتدا به عنوان قانون محلی در سال ۱۷۸۳ شروع و سپس در سال ۱۷۸۹ بصورت یکی از قوانین ملی و در قالب قانون اساسی متجلّی گشت . در زمینه علائم تجاری نیز با گسترش بازرگانی در نیمه دوم قرن نوزدهم و رواج سوء استفاده ها و تقلیدها ، اولین قانون حمایت از علامت تجاری در فرانسه در سال ۱۸۵۷ و در انگلستان در سال ۱۸۶۲ و در امریکا ۱۸۷۰ و در ۱۸۷۱ در آلمان به تصویب رسید . [۴۸]
بدین لحاظ قراردادهای مهمی را در زمینه های مختلف پیش بینی و به تصویب رساندند که به شرح ذیل به آنها خواهیم پرداخت :
۱ – کنوانسیون پاریس :[۴۹] عدم استقبال از نمایشگاه اختراعات وین در سال ۱۸۷۴ توسط مخترعان و اعتراض آنها مبنی بر عدم وجود حمایت های بین المللی ، دولت اتریش را بر آن داشت تا از دولت ها درخواست نماید به توافقات مهم بین المللی در حمایت از اختراع و مخترع بوجود بیاورند و این پیشنهاد منجر به تشکیل دو جلسه در سال های ۱۸۸۰ و ۱۸۸۳ شد که در سال ۱۳۸۳ منجر به معاهدهایی گردید که امروز به کنوانسیون پاریس در حمایت از اختراعات ، طرح های صنعتی ، علائم تجاری ، طراحی مدل کالاها و … مشهور می باشد . این کنوانسیون در سالهای ۱۹۰۰ در بروکسل ، ۱۹۱۱ در واشنگتن ، در لاهه ۱۹۲۵ ، ۱۹۳۴ در لندن ،در ۱۹۵۸ در لیسبون ، در سال ۱۹۶۷ در استکهلم و نهایتأ در ۲۸ سپتامبر ۱۹۷۹ مورد تجدید نظر واقع و اصلاحاتی در مفاد آن صورت گرفته است .
۲ – معاهده برن :[۵۰] در حمایت از آثار ادبی و هنری در سال ۱۸۸۶ در شهر برن سوئیس منعقد شد و در سال های ۱۹۰۸ در برلین ، در ۱۹۱۴ در برن ، در ۱۹۲۸ در رم ، در ۱۹۴۸ بروکسل ، در ۱۹۶۷ در استکهلم ، پاریس ۱۹۷۱ ،۱۹۸۶ در پاریس و در ۱۹۸۹ مجدداٌ در پاریس مورد بازبینی و تجدید نظر قرار گرفت .
۳ – معاهده رم :[۵۱] وظیفه این معاهده حفاظت از حقوق تهیه کنندگان آثار صوتی ، اجرا کنندگان و نیز برنامه های رادیوئی و تلویزیونی است . این معاهده در سال ۱۹۶۱ به تصویب رسیده است . این معاهده در تلاش است تا توازنی میان مجموعه ای از صاحبان حقوق تهیه کنندگان آثار صوتی و اجرا کنندگان و توزیع کنندگان برقرار نماید .
۴ - معاهده مادرید و پروتکل الحاقی آن :[۵۲] این معاهده در باره ثبت بین المللی علائم و حفاظت از حق استفاده از یک مارک بین المللی است این معاهده در سال ۱۸۹۱ به تصویب رسید و پروتکل آن در سال ۱۹۸۹ وضع شد . این پروتکل شامل اصلاحاتی با هدف افزایش انعطاف و فراگیری موافقت نامه مادرید بود .
۵ – معاهده مادرید :[۵۳] طبق این معاهده کشورهای عضو موظف هستند از درج جعلی نام کشور سازنده یک کالا برکالای دیگر ممانعت بعمل آورند . این معاهده در سال۱۹۸۹ از تصویب گذشت .
۶ – معاهده بروکسل :[۵۴] این کنوانسیون که معروف به کنوانسیون ماهواره است کشورهای متعهد را ملزم به انجام اقدامات مناسب جهت جلوگیری از پخش بدون مجوز سیگنالهای حامل برنامه بوسیله ماهواره در و یا از سرزمینشان می نماید ، در صورتیکه سازمان تصمیم گیرنده در رابطه با چگونگی برنامه که نوعا سازمان پخش هستند مجوزی نداده باشد آن پخش بدون مجوز تلقی می شود . الزمات کنوانسیون بر سازمانهای تابع دول متعهد حاکم است .
با این وجود مقررات این کنوانسیون در رابطه با سیگنالهای منتشره که توسط پخش مستقیم ماهواره ای صورت می گیرد قابل اعمال نیست . این معاهده از سال ۱۹۷۴ تاکنون در حال اجرا می باشد .
۷ – معاهده نایروبی :[۵۵] معاهده فوق مربوط به حفاظت از سمبل المپیک و جلوگیری از سوء استفاده از نشان المپیک می باشد . این معاهده در سال ۱۹۸۱ تصویب و تاکنون اجرائی است .
۸ – معاهده همکاری در حفظ حق ثبت انحصار :[۵۶] این معاهده در سال ۱۹۷۰ تصویب و از سال ۱۹۷۸ تاکنون در حال اجرا است . هدف آن تسلط یافتن بر برخی مشکلات در نظام ثبت اختراع ملّی و کاستن از نسخه برداری های غیر قانونی است . هم چنین این معاهده از ثبت اختراع مکرر در کشورهای مختلف جلوگیری به عمل می آورد .
۹ – معاهده بوداپست :[۵۷] این معاهده شامل حفاظت از حق استفاده از میکرو ارگانیسم های جدید می باشد . برای این منظور دولت های عضو متعهد هستند که سپرده گذاری میکروارگانیسم ها را برای ثبت حق اختراع پذیرفته یا مقرر می دارند ، برای این منظور باید سپرده گذاری میکروارگانیسم نزد هر مرجع سپرده گذاری بین المللی را به رسمیت بشناسد . اعم از اینکه این مرجع در داخل یا خارج از قلمرو دولت مربوطه قرار داشته باشد . این معاهده در سال ۱۹۷۷ به تصویب رسیده است .[۵۸]
۱۰ – معاهده قانون حفاظت از نشان های تجاری :[۵۹] این معاهده در سال ۱۹۹۴ تاکنون به تصویب و در حال اجرا می باشد .
۱۱ – معاهده لیسبون :[۶۰] حق استفاده از القاب مشخص کننده کشور محل ساخت یک کالا ، برای صنایع مستقر در آن کشور از نظر جغرافیایی را به رسمیت شناخته و در سال ۱۹۵۸ به تصویب رسیده است . این معاهده سپس در سال ۱۹۶۷ در استکهلم مورد تجدید نظر و در سال ۱۹۷۹ نیز مجدداٌ اصلاح گردید .
۱۲ – معاهده لوکارنو :[۶۱] این معاهده طبقه بندی طراحی های صنعتی را تحت حمایت قرار داده و در سال ۱۹۶۸ به تصویب رسیده است ؛ اما نسخه های جدیدتری از این طبقه بندی به جامعه صنعتی کشور ارائه گردیده است . « دبیرخانه وایپو در اجرای موافقت نامه لاهه در باره سپرده گذاری بین المللی طرحهای صنعتی و اداره طرحهای نیلوکس نیز از این طبقه بندی استفاده می نمایند .» [۶۲]
۱۳ - معاهده نیس :[۶۳] معاهده فوق شامل طبقه بندی کالاها و خدمات برای سهولت در ثبت علائم تجاری و خدماتی می باشد . هر عضو در هنگام ثبت علائم تجاری باید شماره طبقه کالا را بیان کند . این معاهده در سال ۱۹۵۷ به تصویب رسیده است . در طبقه بندی اولیه ۳۴ طبقه برای کالا و ۸ طبقه برای خدمات پیش بینی شده است . این معاهده در سالهای ۱۹۷۶ استکهلم و ۱۹۷۷ در ژنو مورد بازنگری قرار گرفته و در سال ۱۹۷۹ اصلاحاتی را پذیرفت .
۱۴ – معاهده استراسبورگ :[۶۴] شامل طبقه بندی بین المللی حقوق ثبت انحصاری می گردد و در سال ۱۹۷۱ به تصویب رسیده است .
۱۵ – معاهده وین :[۶۵] طبقه بندی عناصر مشخصه ی مارک ها از وظائف این معاهده به شمار می رود و از سال ۱۹۷۳ در حال اجرا است .
۱۶ – معاهده ژنو:[۶۶] معاهده مذکور با یک مقدمه و هفده بند در بیست آوریل ۱۹۸۹ در شهر ژنو به تصویب رسید . هدف این معاهده مقابله با سرقت آثار سمعی و بصری ومحتویات آن و ایجاد امنیت قانونی درتبادل آثار سمعی و بصری در عرصه بین المللی است که زمینه گشترش تبادلات بین المللی آثار سمعی و بصری و افزایش خلق آثار سمعی و بصری را فراهم می آورد.
بدین منظور معاهده اتحادیه ای را تحت عنوان اتحادیه ثبت بین المللی آثار سمعی و بصری پیش بینی کرده است و ایجاد بایگانی بین المللی آثار سمعی و بصری را به منظور ثبت بین المللی مقرر داشته است .این بایگانی بعنوان شعبه اجرایی سازمان جهانی مالکیت فکری در کشور اطریش تا زمانی که معاهده مربوط به مقر این بایگانی بین سازمان جهانی مالکیت فکری و کشور اطریش مجری است مستقر است ودر غیر اینصورت به شهر ژنو منتقل می گردد .
۱۷ – معاهده واشنگتن : هدف از این معاهده حفاظت از دانش فنی مدارهای متمرکز می باشد.
۱۸ – معاهده کپی رایت سازمان جهانی مالکیت فکری :[۶۷] مطابق این معاهده حفاظت از مالکیت فکری آثار رایانه ای باید مطابق مفاد کنوانسیون های پاریس و برن رعایت شود . این معاهده در سال ۱۹۹۶ به تصویب رسیده است .
۱۹ – معاهده جهانی حفاظت از حقوق ثبت انواع گیاهان .[۶۸] مجمع بین المللی برای حفاظت از انواع جدید گیاهان) ، یک سیستم بین المللی تصدیق مالکیت معنوی را برای حفاظت از انواع جدید گیاهان پایه گذاری کرد. مجمع ، قوه ابتکار و خلاقیت پرورش دهندگان انواع جدید گیاهان را تشویق و ترغیب می کند. هر کس که یک نوع جدید از گیاهانی را که مقاوم در برابر بیماری، خشکسالی و بردبار در برابر سرما است، یا بسیار زیبا و چشم نواز است پرورش دهد کمتر از کسی که موتور اتومبیل می سازد یا یک داروی پزشکی جدید درست می کند، مخترع نیست. تنها تفاوت این است که پرورش دهندگان گیاه با موجودات زنده به جای مواد بیجان سرو کار دارند.
۲۰ - پیمان نامه حفاظت از آثار نمایشی و فونوگرام وایپو.[۶۹]
تحقیقات انجام شده با موضوع : آثار حقوقی الحاق ایران به موافقت نامه تریپس- فایل ...
