شکل ۳-۱۴ باغ جهاننما
از جاذبههای طبیعی شهر شیراز میتوان به آبشار کوهمره سرخی، برمدلک، پارک قلعهبندر، پارک ملی بمو، پیربناب، چشمه ی جوشک، چشمه ی خارگان، چشمه ی ریچی، دریاچه ی دشت ارژن، دریاچه ی مهارلو، رکنآباد، رودخانه ی قرهآغاج، روستای قلات، کوه سبزپوشان، گردشگاه آتشکده، گردشگاه چاهمسکی، گردشگاه چشمه سلمانی و گردشگاه هفتبرم اشاره کرد.
چشمههای طبیعی موجود در اطراف شیراز هم از جهت آبدرمانی و هم از جهت جذب گردشگر برای صنعت گردشگری استان فارس از اهمیت ویژهای برخوردار هستند و صنعت گردشگری این استان را رونق میبخشند. وب سایت شهرداری شیراز) .
۳-۳-۱۲-۳ جاذبههای مذهبی
شکل ۳-۱۵ شاهچراغ
مزار امامزادگان متعددی که در شیراز وجود دارد، در طول سدهها ساختار اجتماعی و اقتصادی این شهر را شکل دادهاست. گفته میشود که در زمان مأمون خلیفه ی عباسی، تعدادی از فرزندان و نوادگان موسی بن جعفر -امام هفتم شیعیان- به شیراز پناه آورده بودند. برطبق روایتهای مختلف، آنان به مرگ طبیعی درگذشتند یا توسط حاکم عباسی کشته شدند. سالها بعد تعدادی از این مزارها شناسایی شدتد و زیارتگاه شیعیان قرار گرفتند. برخی از این امامزادگان -همچون علی بن حمزه- در دورهء آل بویه شناسایی شدند. ولی برای بعضی دیگر -مانند شاهچراغ- حدود چهارصد سال زمان لازم بود تا توسط حکمرانان سَلغُری شیراز شناسایی شوند. شناسایی بیشتر این مزارها بیش از آنکه براساس شواهد و اسناد تاریخی باشد، بر مبنای سنتهای اسلامی شناسایی بودهاست.
۳-۳-۱۲-۴ فضای سبز
سرانه فضای سبز در شیراز در سال ۱۳۸۷ برابر با ۱۲٫۷ متر مربع به ازای هر نفر است. هماکنون در شهر شیراز ۱۱۸ پارک فعالیت میکنند که این تعداد شامل ۴۸ پارک شهری و ۷۰ پارک محلهای میباشد که از این جهت مساحت کل پارکها در شیراز ۲،۱۷۰،۵۵۰ متر مربع میباشد که از این میزان ۱۲۸،۰۴۴ متر مربع متعلق به پارکهای محلهای و ۲،۰۴۲،۵۰۶ متر مربع متعلق به پارکهای شهری است و همچنین پارک آزادی با ۲۰۴،۱۹۱ مترمربع مساحت بزرگترین پارک شیراز محسوب میشود.(وب سایت رسمی سازمان پارک ها وفضای سبز شهرداری شیراز) .
۳-۳-۱۲-۵ نمایشگاه بینالمللی
نمایشگاه بینالمللی شیراز بزرگترین مرکز نمایشگاهی در جنوب ایران میباشد. این نمایشگاه در فضایی بالغ بر ۷۶۰٬۰۰۰ متر مربع در شمال غرب شیراز تأسیس گردیدهاست. نمایشگاه بینالمللی شیراز هماکنون دارای فضایی بهمیزان ۱٫۷ کیلومتر مربع بهصورت ۶ سالن سرپوشیده و سه سالن در حال ساخت و فضای باز نمایشی بهمیزان ۳٬۰۰۰ متر مربع میباشد.
۳-۳-۱۲-۶ نگارخانههای شیراز
شیراز دارای ۱۸ نگارخانه است که به پرپایی و نمایش آثار هنری و فرهنگی میپردازند.
۳-۳-۱۲-۷ موز
ه ها
شهر شیراز تعداد ۱۱ موزه را در خود جای داده است که از میان آنها میتوان به موزههایی همچون موزه هخامنشی که به نمایش اشیای متعلق به زمان هخامنشی میپردازد، موزه ساسانی که به نمایش اشیایی از دوره ساسانی میپردازد، موزه قاجار که به نمایش اشیاء زمان قاجار میپردازد، موزه ی تاریخ طبیعی و تکنولوژی که به نمایش گونههای جانوری، گیاهی و زمینشناسی میپردازد، موزه پارس که به نمایش اشیاء سفالی از هزارههای پیش از میلاد تا دوره قاجاریه میپردازد و موزه عفیفآباد که به نمایش سلاحهای گوناگون دوره صفویه تا دوره پهلوی میپردازد اشاره کرد. (سازمان میراث فرهنگی شیراز) .
۳-۳-۱۲-۸ هتلها و مراکز اقامتی
شکل ۳-۱۶هتل چمران شیراز
شکل ۳-۱۷ گراند هتل شیراز
شهر شیراز مجموعاً دارای ۱۳۱ مهمانپذیر و مهمانسرا ثبت شده و همچنین ۳۴ هتل میباشد که از این تعداد، هتلهای چمران، پارس، هما و پرسپولیس پنج ستاره، ۲۶ هتل چهار، سه، دو و یک ستاره و ۴ هتل آپارتمان میباشند.(همان منبع) .
۳-۳-۱۳ حمل و نقل
۳-۳-۱۳-۱ فرودگاه بینالمللی شیراز
شیراز دومین شهر ایران پس از تهران بود که دارای فرودگاه بینالمللی شد. این فرودگاه در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی با نام فرودگاه بینالمللی شیراز تأسیس شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی بهنام «فرودگاه بینالمللی شهید دستغیب» تغییرنام داد. فرودگاه شیراز پس از فرودگاه امام خمینی مجهزترین فرودگاه در سطح کشور محسوب میگردد.در حال حاضر فرودگاه بینالمللی شهید دستغیب شیراز با دارابودن دستگاه های کمک ناوبری مدرن و کارآمد از قبیل دستگاه رادار PSR-SSR که یکی از پیشرفتهترین رادارهای دنیا میباشد و همچنین دستگاه های NDB - DME - DVOR و ILS یکی از فرودگاههای ایمن و مجهز در سطح کشور بوده و پذیرای تمامی تایپهای پروازی میباشد و به لحاظ سیستمها ی هواشناسی، ارتباطی و رادیویی از تجهیزات پیشرفته و قابل اطمینان برخوردار میباشد. فرودگاه شیراز در اسفندماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به جمع چهار فرودگاه خودگردان کشور پیوست.
مسیرهای خارجی این فرودگاه عبارتند از کشورهای انگلستان، مالزی، ترکیه، عراق، سوریه، قطر، امارات متحده عربی (دبی، ابوظبی و شارجه )، کویت، بحرین، عربستان، روسیه، پاکستان، مصر و سودان.
پروازهای داخلی این فرودگاه شامل پروازهای شیراز-تهران، شیراز-مشهد، شیراز-اصفهان، شیراز-تبریز، شیراز-اهواز، شیراز-آبادان، شیراز-بوشهر، شیراز-بندرعباس، شیراز-ساری، شیراز-لارستان، شیراز-لامرد، شیراز-چابهار، شیراز-کرمان، شیراز-کیش، شیراز-لاوان، شیراز-قشم، شیراز-سیری، شیراز-ماهشهر، شیراز-خارک، شیراز-عسلویه، شیراز-بهرگان و شیراز-رشت میباشد.
شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیشایر، شرکتهای هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما)، آسمان، ایران ایرتور، کیشایر، ماهان، کاسپین، فارس ایر قشم، نفت، زاگرس، تابان، ارم ایر، گلف ایر، ترکیش ایرویز، سعودیایر، ایرعربیا و به صورت موردی شرکتهای هواپیمائی دیگر از فرودگاه شیراز جهت نشست و برخاست استفاده میکنند.
هماکنون ظرفیت پذیرش مسافر این فرودگاه ۴ میلیون نفر در سال میباشد که با اتمام طرح توسعه این فرودگاه به ۱۰ میلیون مسافر در سال افزایش مییابد.
۳-۳-۱۳-۲ راهآهن
طرح احداث راهآهن شیراز-اصفهان از سال ۱۳۰۷ خورشیدی در دست مطالعه بودهاست که هماکنون در حال ساخت میباشد.
راهآهن شیراز-اصفهان دارای
۳-۳-۱۳-۳ پایانه مسافربری
چهار باب پایانهء مسافربی برونشهری در نزدیکی به ابتدای ۴ محور اصلی خروجی شهر قرار دارند. شهرداری شیراز در سال ۱۳۶۳ خورشیدی اولین پایانهء متمرکز خود را با نام «پایانهء شهید کاراندیش» مطالعه، طراحی و بهاجرا درآورد که در دیماه ۱۳۶۶ خورشیدی به بهرهبرداری رسید. «پایانهء شهید مدرس» در شرق شیراز و «پایانهء امیرکبیر» در جنوب غرب این شهر نیز پس از احداث و تجهیز در اردیبهشتماه ۱۳۷۵ خورشیدی، بهطور همزمان به بهرهبرداری رسیدند. همچنین «پایانهء غیرمتمرکز سپیدان» جهت سرویسدهی به بخشهای شمال غربی شهر شیراز از سال ۱۳۷۵ خورشیدی شروع به فعالیت کردهاست.
۳-۳-۱۳-۴ اتوبوس
شیراز از اولین شهرهای ایران است که دارای شرکت واحد اتوبوسرانی درونشهری شدهاست. سازمان اتوبوسرانی شیراز و حومه در سال ۱۳۴۵ خورشیدی تأسیس گردید. در آن سال ۱۰ دستگاه اتوبوس به صورت نقد و اقساط از شرکت «ایران ناسیونال» خریداری شد و تعداد ۱۰ نفر راننده، ۴۰ نفر کمکراننده، ۵۰ نفر بلیتفروش و ۱۰ نفر تعمیرکار و بازرس، کارکنان شرکت واحد بودند. حقوق روزانه ی هر راننده بهصورت تمام وقت (۶ صبح تا ۱۰ بعدازظهر) مبلغ ۱۶۰ ریال و هر نفر کمکراننده و بلیتفروش ۸۳ ریال تعیین شدهبود. با اتوبوسهای خریداری شده، خطهای یک، دو و سه راهاندازی شدند که این امر با استقبال مردم روبهرو گردید. از ابتدای سال ۱۳۸۰ خورشیدی، سازمان اتوبوسرانی شیراز در امر واگذاری اتوبوسها به بخش خصوصی اقدام نمودهاست؛ بهطوریکه هماکنون بیش از ۹۰ درصد از این ناوگان به بخش خصوصی واگذار گردیدهاست.
۳-۳-۱۳-۵ قطار شهری
هماکنون قطار شهری شیراز در دست ساخت میباشد. خط اول این پروژه از جنوب شرق شهر (میدان گلسرخ) و از طریق بلوار مدرس، میدان ولیعصر، میدان نمازی، میدان قصردشت، کوچه گلخون، حاشیه بزرگراه چمران تا شمال غرب شیراز (میدان میرزا کوچکخان و میدان احسان) امتداد خواهد داشت که هماکنون بخش عمدهای از عملیات اجرایی آن انجام شدهاست. این خط ۲۴٫۱ کیلومتر طول دارد که پتانسیل حمل و نقل ۱۰٬۰۰۰ نفر در ساعت را خواهد داشت.
خط دوم این پروژه از تقاطع بزرگراه امام خمینی و بلوار عدالت در جنوب شهر آغاز شده و پس از گذر از بلوار عدالت و بلوار آزادی بهسمت شمال و به میدان آزادی منتهی میگردد که ایستگاه میدان امامحسین، ایستگاه مشترک بین این دو مسیر است.
خط سوم بهطول حدود ۱۶ کیلومتر پیشبینی شده که میدان میرزا کوچکخان را از طریق صنایع الکترونیک، شهرکهای شهید بهشتی، حافظ، بزین، استقلال، پل شهرک گلستان و بلوار تنگجلاب به مرکز شهر جدید صدرا متصل می کند. پس از اتمام پروژههای قطار شهری، شیراز جمعاً ۱۱۰ کیلومتر مترو خواهد داشت.
۳-۳-۱۳-۶ تاکسی
شیراز دارای بیش از ۱۲٬۰۰۰ تاکسی از انواع مختلف میباشد که بخش بزرگی از حمل و نقل مسافرین درونشهری این شهر را برعهده دارد. این رقم براساس سهم سفر در شهر شیراز ۱٬۸۴ و جمعیت ۱،۲ میلیون نفری نزدیک به ۴۰ درصد از سفرهای درونشهری را عهدهدار میباشد.
انواع مختلف تاکسی که در شیراز فعال میباشند عبارتند از: تاکسی درونشهری (زرد، سبز و سفید)، تاکسی موقت، تاکسی تلفنی، تاکسی سرویس مدارس، تاکسی فرودگاه، تاکسی ترمینال، تاکسی خطوط ویژه و تاکسی بیسیم. البته سواریهای مسافربر شخصی نیز اقدام به جابهجایی مسافر میکنند که بهدلیل استفاده از سهمیهء سوخت مربوطه، بخش بزرگی از آنها شناسایی شده و تحت نظارت سازمان تاکسیرانی قرار گرفتهاند.(وب سایت حمل ونقل شهرداری شیراز) .
۳-۳-۱۴ رسانهها
۳-۳-۱۴-۱ صدا و سیما
صدا و سیمای مرکز فارس که شامل دو بخش تلویزیونی و رادیویی است، برنامههای متعددی را به زبانهای فارسی، انگلیسی و عربی پخش میکند. شبکه فارس نخستین شبکه استانی ۲۴ ساعته کشور و همچنین قطب انیمیشن کشور محسوب میشود. رادیو فارس نیز بهعنوان یکی از رادیوهای محلی کشور هماکنون فعالیت میکند.
۳-۳-۱۴-۲ نشریهها
در شیراز روزنامههایی مانند افسانه، تحلیل روز، خبر جنوب،عصر مردم، نیمنگاه، منتشر میشود. (وب سایت شبکه خبر) .
۳-۳-۱۴-۳ سینما
شهر شیراز دارای ۸ سینما است که از این تعداد، سینماهای حافظ، پیام، ایران، پرسیا، فلسطین و بهمن در بلوار کریمخان زند، سینما شیراز درخیابان لطفعلیخان و سینما سعدی در خیابان قصردشت قرار دارند. (وب سایت خبرگزاری میراث فرهنگی) .
۳-۳-۱۴-۳-۱ تاریخچه
در سال ۱۲۷۹ سینما به دست مظفرالدینشاه به ایران آورده شد که در همان سال اولین سینمای شیراز به نام سینما “تماشاخانه"در خیابان لطفعلی خان زند درست شد و شروع به کار کرد که اولین سینماها به صورت صامت بودن با یک نفر که به عنوان مترجم فیلم روی صحنه فیلم رو توضیح میداده.
تربیت: الفتح تاء و کسر باء و فتح یاء پروردن، پروراندن، پرورش دادن ادب و اخلاق به کسی.
محمد بندرریگی در فرهنگ بندرریگی صفحه ۵۱۷ در معنای لغوی تربیت آورده:
تربیت به معنای پرورش دادن و بزرگ کردن میباشد.
التربیه: پرورش دادن، بزرگ کردن.
غلامحسین شکوهی در کتاب تعلیم و تربیت و مراحل آن صفحه ۲ آورده:
تربیت به معنای نشر و نما دادن، زیاد کردن، برکشیدن و مرغوب یا قیمتی ساختن میباشد در این معنای اخیر تربیت را از حد افراط و تفریط بیرون آوردن و به حد اعتدال سوق دادن میباشد.
در ترجمه المنجد الطلاب ترجمه م. محمد از لوپس معلوف صفحه ۱۷۹ آمده:
(ربا، ربواً، رُبِوّاً، الولد)، فرزند نشو و نما کرد.
(رَبَیْتُ و ربیِتُ رَباءٌ وَ رَبیِّاً)، نشو و نما کردم.
(ربّی، تربیَهً، تَربیَّ)، الولّد، کودک را پرورش داد، تربیت کرد.
حمید لطفی در مقاله بررسی دیدگاههای تربیتی در فصلنامه حوزه و دانشگاه جلد ۲۲ صفحه ۳۴ میگوید: مفهوم تربیت به عدد نظریهها و دیدگاهها متعدد است. برای این تعدد و گوناگونی میتوان دو دلیل ذکر کرد. اول اینکه هر رشته علمی قرائتهای متفاوتی برمیدارد. این تفاوتها معانی و دایره شمول مفاهیم و موضوعات هر مبحثی را تحتالشعاع خود قرار میدهد و به این ترتیب یک مفهوم در ذیل نظریههای مختلف معانی متفاوت میپذیرد. دوم اینکه علم تربیت یک علم توصیفی تجویزی است و به عبارت دیگر از دستاوردهای علوم دیگر بهره میبرد.
مفهوم مذهب
در فرهنگ فارسی عمید صفحه ۹۳۸ در مورد لغت مذهب آمده است:
مذهب: الفتح میم و هاء، راه و روش، طریقه، کیش، مذاهب.
در معارف و معاریف جلد ۹ صفحه ۲۵۲ آمده است:
مذهب: طریقه، روش و در اصطلاح کلام، طریقهای خاص در فهم مسائل اعتقادی، خاصه امامت که منشأ اختلاف در آن توجیه مقدمات منطقی و یا تفسیر ظاهر کتاب خداست مانند مذهب شیعه امامی، اشعری، معتزله و در اصطلاح فقهی روشی خاص در استنباط احکام کلی فرعی از ظواهر کتاب و سنت مانند فقه مذهب جعفری، حنفی و …
مذهب: وضوگاه، متوضّا، آبخانه.
امام صادق u فرمودند: پدرم را هر بامداد عادت بر این بود که ما (فرزندانش) را به کنار خود جمع کند و از هر کدام ما که قرآن را بلد بود میخواست که قرآن بخوانیم و به هر کدام که نمیدانستیم میگفت ذکر خدا را بگو.
مفهوم فرزند
سید علیاکبر قریشی در قاموس قرآن جلد ۷ صفحه ۲۴۳ در معنای لغوی فرزند آورده:
ولد: فرزند، خواه فرزند انسان باشد یا غیر آن بر مذکر و مؤنث، تثنیه و جمع اطلاق میشود و به وزن (فَرَس، فَلَس، قُفل، جِسر) خوانده میشود ولی در قرآن مجید فقط بر وزن اول به کار رفته است.
در سوره مبارکه آلعمران آیه ۴۷ آمده: قالَتْ ربّ اِنّی یکون لی ولدٌ و لم یمسسنی بشر. میفرمایند: خدایا چطور فرزندی خواهم داشت حال آنکه کسی به من دست نزده است.
در اصطلاح میتوان گفت: فرزند گوهری است نفیس که در صدف خانواده رشد میکند و در سایه تربیت و تأدیب پدر و مادر قیمتی میشود.
مفهوم کودک
در فرهنگ معین صفحه ۲۲۰۷ در مورد واژه کودک آمده است.
کودک: کوچک، صغیر، فرزندی که به حد بلوغ نرسیده (پسر یا دختر) طفل.
مفهوم دین
در فرهنگ معین جلد دوم صفحه ۱۱۲۲ در مفهوم دین آمده است.
دین: کیش و جوان، قانون و حق داوری، آیین.
تعلیم و تعلم
در معارف و معاریف جلد سوم، صفحه ۶۰۴ در مورد این واژه آمده است.
تعلیم: آموختن و آگاهانیدن. قرآن کریم: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولًا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَهَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ».[۱]
نبی اکرم e فرمود: سه خصلت است که از حقایق ایمان است. بخشش در تنگدستی و انصاف درباره دیگران و فرادادن دانش به دانشآموزان.
و فرمود: زکات علم این است که آن را به کسی که نمیداند تعلیم کنی.
امیرالمؤمنین u فرمود: فراگیری علم را آنگاه خداوند بر جاهل واجب نمود که تعلیم را بر عالم واجب ساخت و فرمود: سپاس عالِم بر نعمت علمی که خداوند به وی داده آن است که آن را در اختیار دیگران نهد.
امام صادق u فرمود: کسی که برای خدا علم فراگیرد و برای خدا عمل کند و برای خدا به دیگران تعلیم دهد چنین کسی را در ملکوت آسمان عظیم (بزرگ) خوانند و گفته شود: این کسی است که برای خدا علم فراگرفته و برای خدا تعلیم داده است.
تَعلُّم: بیاموختن. مطاوعه تعلیم است. یقال: علَّمته فتعلَّم.
امام موسی بن جعفر u فرمودند: یا هشام تعلّم من العلم ما جهلت و علّم الجاهل ممّا علمت.
مشکلات و موانع تحقیق
با کمک و یاری ایزدمنان و به دلیل غنی بودن کتابخانههای شهرمان و حوزه علمیه زهراییه از منابع و کتابهای دینی توانستم بدون هیچ مانعی به منابع موردنیاز دسترسی پیدا کنم و تنها اینکه چون بعد از فارغ شدن از درس بلافاصله میبایست به نوشتن پایاننامه میپرداختم و هنوز خستگی درس بر روی شانههایم احساس میشد نتوانستم آنطور که میخواستم به پرورش مطالب بپردازم.
فصل دوم:
دین و کودک دو هدیه الهی
دین
دین عقاید و دستورهای علمی و اخلاقی است که پیامبران از طرف خدا برای راهنمایی و هدایت بشر آوردهاند. دانستن این عقاید و انجام این دستورها باعث خوشبختی انسان در هر دو جهان میشود سعادتمند کسی است که زندگی خود را در اشتباه و گمراهی به سر نبرد و دارای اخلاق پسندیده باشد و کارهای نیکو انجام دهد. دین خدا ما را به همین سعادت و خوشبختی هدایت میکند. دین فطری است و انسان فطرتاً خواهان دین است. زیرا انسان در مسیر زندگی برای تأمین سعادت خود تلاش کرده و برای رفع نیازمندیهای خود دست به اموری میزند که برای رسیدن او به مقصدش مؤثر است. انسان همیشه دنبال این است که تکیهگاهی پیدا کند که مغلوب نشود تا بوسیله آن تکیهگاه در زندگی به آرامش درونی برسد و تنها خداوند است که در اراده خود هرگز مغلوب نمیشود و عذر و قصور در او راه ندارد و تنها راهی را که میتوان به این تکیهگاه رسید راه دین است و آن هم دین اسلام که برنامه صحیح زندگی انسانها در آن نهفته است[۲].
فوائد دین
دین در اصلاح فرد و جامعه تأثیر عمیقی دارد و تنها وسیله سعادت و نیکبختی انسانهاست. جامعهای که به دین پایبند نباشد واقعبین و روشنفکری را از دست میدهد و عمر خود را در گمراهی و ظاهربینی میگذراند و عقل را زیرپا گذاشته و چون حیوانات، بیخرد و کوتاهنظر زندگی میکند و دچار زشتی اخلاق و پستی شده و از امتیازات انسانی محروم میگردد. این چنین جامعهای نه تنها به سعادت ابدی نمیرسد بلکه در زندگی گذرای این جهان هم دچار انحرافات و کجرویهایی میگردد.
خدای متعال در قرآن میفرماید:
قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا[۳].
کسیکه خود را از آلودگیها حفظ کند رستگار است و آنکس که به هر ناروائی نزدیک شود به هدف خود یعنی به رستگاری نخواهد رسید. البته ناگفته پیداست که رسیدن انسان به سعادت تنها با بکار بستن دستورات دینی است[۴].
دین از نظر قرآن
إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِیعُ الْحِسَابِ[۵].
خبرگان
۰٫۷۳۴
ارباب رجوع
۰٫۷۵۴
شهروندان
۰٫۵
۵
مسئولیت اجتماعی
کارکنان
۰٫۸۲۶
خبرگان
۰٫۸۱۹
ارباب رجوع
۰٫۷۳۴
شهروندان
۰٫۶۱۹
با توجه به اعداد به دست آمده به وضوح مشخص است که پایایی متغیرهای مربوط به ادراک و تجربهی فساد و سلامت از میزان خوبی برخوردار است. اما به محض خرد کردن آن به متغیرهای سلامت و فساد اداری، محقق با این مشکل روبرو شد که برخی از متغیرها از پایایی نه چندان مناسبی برخوردار است. ا زاین رو محقق برای افزایش پایایی سعی در همگون کردن طیفها و افزایش تعداد نمونه کرد که تا حدودی محقق را در افزایش پایایی کمک نمود. البته همچنان برخی از متغیرها از پایایی مطلوبی برخوردار نیست که به پیشبینی محقق با افزایش تعداد نمونه این عدد نیز بهبود خواهد یافت.
۳-۶-۲- روایی:
روایی محتوایی نشاندهندهی آن است که آیا پرسشهایی که برای سنجش به کار رفته است، معرف خصیصههایی که قصد اندازهگیری آنها در میان است را دارد یا خیر؟ معمولاً روایی محتوا را بر اساس داوریهای کارشناسان و افراد مجرب مورد سنجش قرار میدهیم.
۳-۶-۲-۱- روایی سازه:
روایی سازه بیانگر این موضوع است که سؤالات و گویههای مطرح شده برای هر متغیر، آیا دقیقاً همان متغیر را میسنجد یا خیر. در راستای رسیدن به این اطمینان میتوان از روشها و شاخصهای متفاوت بهره جست. در این تحقیق با توجه به این که در پرسشنامهی طراحی شده به تأیید اساتید محترم مشاور و راهنما رسیده و پیش از این توسط گروه پژوهشی مبدع مدل و روش خاص سنجش سلامت و فساد اداری مورد تست خبرگی قرار گرفته بود و همچنین در دو مرحله که مرحلهی اول به صورت پایلوت در ۵ منطقهی شهرداری تهران آزمایش شده و سپس در مرحلهی دوم در سرتاسر شهر تهران و تمامی شهرداری مناطق و سازمانها، مؤسسات و شرکتهای وابستهی شهرداری تهران به اجرا درآمد و نتایج آن نیز مورد تأیید ناظران علمی قرار گرفته است، پرسشنامهی مورد استفاده را دارای روایی قابل قبول است.
۳-۷- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:
روش تجزیه و تحلیلی که در ادامه توضیح داده خواهد شد با بهرهگیری از روشی که توسط فاستر، هورویتز و مندز برای سنجش فقر بسط داده شده است، ابداع شده و تکنیکهای فنی محاسبه بنا به ضرورت و نیاز تغییر داده شده و بومی شده است(فاضلی، محدثی و عابدیجعفری ۱۳۹۱)
پیش از مطرح کردن روش تجزیه و تحلیل اطلاعات باید چند نکتهی مهم در استفاده از این روش گوشزد شود:
اول: شناخت انواع و ابعاد سلامت و فساد در شهرداری ضروری است که این ابعاد و انواع در مدل مفهومی تحقیق بیان شده است. هر چند که شاید ابعاد و انواع فساد و سلامت ذکر شده دربرگیرندهی تمامی ابعاد و انواع فساد و سلامت نباشد اما حداقل دربرگیرنده بخش اصلی و عمده بوده و بیانگر چند بعدی بودن این پدیدهها میباشد.
دوم: بر اساس تحقیقات صورت گرفتهی پیشین و تجربهی محقق، شهرداری به لحاظ ساختاری، ماهیت وجودی و وظایفی که انجام میدهد دارای دو بخش عمده است. بخش اول آن بخش که در ارتباط مستقیم با اربابرجوعان روزمره و کثیر بوده و بخش دوم، بخشی که اربابرجوع عادی ندارد بلکه بنا به نیاز با اربابرجوع خاصتر در قالب مناقصات و برونسپاری و پیمانکاریها در تماس است.
سوم: بروز فساد و یا تأمین سلامت در شهرداری به جهت توضیحات پیشین باید هم در تعاملات این سازمان با خارج از سیستم سازمانی و هم در تعاملات درون سیستم سازمانی مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
چهارم: لازم است بررسیهای مبتنی بر سنجش ادراکات دربارهی فساد و سلامت و مطالعهی میزان قربانی شدن در برابر فساد و عدم تأمین سلامت را با بررسیهایی که عمیقتر به ساختار فساد و سلامت در هر بخش از شهرداری میپردازند ترکیب کرد. برای مثال میتوان شاخصهای مبتنی بر سنجش ادراکات و میزان دریافت رشوه را با شاخصهایی که از بررسی پروندههای واقعی یا میزان گزارش شدن موارد فساد به دست آمدهاند ترکیب کرد.
با توجه به ذکر این چند نکته میتوان به بررسی و توضیح روش مورد پرداخت.
برنامه جایزه تعالی مرکز تنسی برای تقدیر از سازمانها و همچنین حمایت و ایجاد فرصتهای آموزشی به سازمانهایی متقاضی براساس معیارهای تعالی عملکرد که مطابق با معیارهای تعالی بالدریج میباشد در چهار سطح شامل سطح ۱ یا سطح ایجاد توجه، سطح ۲ یا ایجاد تعهد، سطح ۳ یا سطح دستیابی و سطح ۴ یا سطح متعالی، اجرا میگردد (http//: www.tncpe.org).
۶- مدل استاندارد توسعه گر منابع انسانی[۴۷](پی، دی. اس) این الگو در کشور سنگاپور در سال ۱۹۹۷ برای بهبود و توسعه منابع انسانی این کشور به وجود آمد و دارای ۳ اصل و ۱۱ بعد است که عبارتند از:
۱- اصل تعهد: سازمان یک تعهد را از طریق عالیترین مقام سازمان در جهت توسعه کارکنان ایجاد می کند و از جمله شاخص های آن عبارتند از: مشخص کردن اهداف سازمان و بعد نیازهای آموزشی افراد – طرح جامعه آموزشی – طراحی مسیر پیشرفت شغلی – تخصیص منابع و امکانات لازم برای واحدی که مسئول اجرای نظام آموزشی است.
۲- اصل اجرا: اجرا کردن برنامه های منابع انسانی در سازمان که شامل سه بعد است: الف) ارتباطات: راجع به وجود، ماهیت و اهداف فعالیتهای منابع انسانی که در واحدها چه اندازه اطلاع رسانی شده است ب) آموزش توجیهی: آشنایی فرد با شغل و اینکه چگونه فردی می تواند کار را انجام دهد تا سرانجام اهداف سازمان تحقق یابد. پ) نظارت و طرح: در این قسمت بررسی می شود که تمامی امکانات و منابع لازم و همچنین تعهد کارکنان نسبت به طرح آموزش تحقق یافته است یا خیر.
۳- اصل پیگیری: عبارتست از مطابقت دوره با سیاست سازمانی و شامل شاخص هایی است که عبارتند از: بازبینی قبل از انجام فعالیتهای منابع انسانی – بازبینی پس از انجام فعالیتهای منابع انسانی- بازخورد (home.clara.net/charterads//iip staff plesentation may 2002 ).
۷- مدل محیط کار عالی[۴۸]
انجمن بین المللی مدیریت منابع انسانی آمریکا هر سال به ۱۰۰ شرکت برتر دنیا که رویکردهای خلاقانه و نوآورانهای را برای ایجاد اعتبار، احساس افتخار، صمیمت، انصاف و احترام در درون محیط کاریشان اجرا کرده اند، جوایزی را تخصیص میدهد، و در مجله فورچون ۱۰۰ معرفی می کند. نکته قابل توجه در این مدل، این است که دو سوم امتیاز، مبتنی بر نظرات کارکنان و یک سوم امتیاز، مبتنی بر پاسخهای کارفرمای مربوطه است. این جایزه در سطح شرکتهای کوچک و متوسط امریکا و کشورهای دنیا برگزار می شود. ابعاد و معیارهای این مدل همانطور که در نمودار ۲-۵ مشاهده میشوند به شرح زیر هستند(قلیچلی،۱۳۸۶، ۱۷۹):
عدم غرض ورزی
انصاف
عدالت
محیط کار عالی
صمیمیت
جمع گرایی
یکدلی
محیط خوشایند کار
شغل
افتخار
سازمان
تیم
نمودار ۲-۵- مدل محیط کار عالی (قلیچلی، ۱۳۸۶، ۱۸۰)
۸- مدل جوایز بهترینها
یکی دیگر از مدلهای ارزیابی منابع انسانی سازمانها و شرکتها، ” جوایز بهترینها ” است. این جوایز توسط موسسه ورک فورث منیجمنت[۴۹] از سال ۱۹۹۱ در ایالات متحده به شرکتهایی اعطاء میشوند که در حل بزرگترین چالشهای کسب و کار امروز موفق بوده اند. برندگان این جوایز به سازمانهایشان در کسب سود، سهم بازار بیشتر، ارزش سهام بالاتر و آوازه سازمانی کمک قابل ملاحظهای کرده اند. به طور خلاصه، این سازمانها نتایج کسب و کار قابل اندازه گیری و ملموسی بدست آوردهاند. جوایز بهترینها، ابتکار عملهایی که نتایج کسب و کار مثبتی برای سازمانها ایجاد کرده اند را شناسایی می کنند. بدین ترتیب، جوایز بهترینها منبع ایده ها، هدایت و ترغیب حرفهایهای منابع انسانی بوده اند. این جوایز، شامل ده حوزه به شرح زیر هستند که هر شرکتی براساس تمایل خود می تواند در یک، یا چند یا همه این حوزه ها شرکت کند.
حوزه های دهگانه جوایز بهترینها عبارتند از:
-
- مزیت رقابتی: سازمان برنامهای برای کمک به ایجاد و حفظ مزیت رقابتی نسبت به رقباء تدوین کرده است.
-
- نتایج مالی: سازمان برنامهای برای ایجاد تغییری که به کاهش هزینهیا افزایش درآمد منتج شود، تدوین کرده است.
-
- چشم انداز جهانی: منابع انسانی برنامه یا استراتژی مشخصی برای کمک به موفقیت سازمان در بازارهای جهانی تدوین کرده است.
-
- نوآوری: سازمان استراتژی مدیریت منابع انسانی نوآورانهای تدوین کرده است که مسائل اساسی کسب و کار را مورد توجه قرار میدهد.
-
- مدیریت تغییر: سازمان برنامه مشخصی را در پاسخ به محیط کسب و کار متغیر به طور موفقیت آمیزی تدوین کرده است.
-
- شراکت: رهبری مدیریت منابع انسانی برنامه شراکت با ذینفعان درون یا بیرون سازمان را تدوین یا اجرا کرده است.
-
- اقدام اخلاقی: سازمان اصول اخلاقی تعریف شدهای را تدوین کرده است که جزء لاینفک فرهنگ سازمان هستند و به طور کاملا آشکار در رفتار روزانه سازمان قابل رویت است.
-
- خدمات: رهبری مدیریت منابع انسانی برنامه مشخصی برای کمک به ذینفعان درون سازمان برای تامین اهداف کسب و کارش تدوین کرده است.
-
- چشم انداز: سازمان روندهای داخلی و یا بیرونی که بر سازمان تاثیر خواهند داشت را پیش بینی و به طور آیندهنگرانه در برابر آنها واکنش نشان داده است.
-
- تعالی کلی: جایزه تعالی به سازمانهایی اعطاء می شود که ابتکار عملهای مدیریت منابع انسانیشان استانداردهای لازم برای حداقل ۶ از حوزه جوایز را تامین کنند(قلیچلی،۱۳۸۶، ۱۸۶).
۹- مدل بلوغ قابلیت منابع انسانی(پی. سی. ام. ام[۵۰])
این مدل اولین بار در سال ۱۹۹۵ منتشر شد و به طور موفقیتآمیزی برنامه های بهبود منابع انسانی را در شرکتهایی چون بوئینگ، اریکسون، لاکهید مارتین و نوردیسک هدایت کرد. اگرچه مدل بلوغ قابلیت افراد در آغاز برای کاربرد در سازمانهای دانش محور طراحی شده است، با این وجود با متناسب سازیش می تواند تقریبا در هر سازمانی به کاربرده شود.
مدل بلوغ قابلیت افراد (پی. سی. ام. ام) یک مدل تغییر سازمانی است. پی. سی. ام. ام فراهم کننده نقشهای برای تحول یک سازمان از طریق بهبود مستمر رویههای منابع انسانیاش است. مدل بلوغ قابلیت افراد شامل پنج سطح بلوغ یا مراحل تکاملی است که براساس آنها رویه ها و فرایندهای منابع انسانی سازمان تکامل مییابند. در چنین محیطی، افراد فرصت بیشتری برای توسعه تواناییهای بالقوهشان پیدا می کنند و همچنینی برای همسو کردن عملکردشان با اهداف سازمان بیشتر برانگیخته میشوند. مدل بلوغ قابلیت افراد، یک مدل فرایند محور است که فرض می کند رویههای منابع انسانی، فرایندهای سازمانی استاندارد هستند که میتوانند به طور مستمر از طریق روشهای بهبود سایر فرایندهای کسب و کار، بهبود یابند. هدف اصلی مدل بلوغ قابلیت افراد، بهبود مستمر قابلیت منابع انسانی است. قابلیت منابع انسانی می تواند به عنوان سطح دانش، مهارت ها و تواناییهای فرایندی موجود برای انجام فعالیتهای کسب وکار یک سازمان تعریف شود.
نمودار ۲- ۶ بیست و دو فرایند را در پنج سطح بلوغ قابلیت نشان میدهد. هر حوزه فرایند مجموعه ای از فعالیتهای به هم مرتبط را نشان میدهد که وقتی به طور جمعی انجام شوند، مجموعه ای از اهداف مهم برای افزایش قابلیت منابع انسانی محقق میشوند. حوزه های فرایند در هر سطح بلوغ مشخص شده اند(قلیچلی،۱۳۸۶، ۱۸۲).
نوآوری مستمر منابع انسانی، همسویی با عملکرد سازمانی، بهبود مستمر قابلیت
سطح ۵
بهینه
منتورینگ، مدیرت قابلیت سازمانی، مدیریت عملکرد کمی، دارایی های مبتنی بر شایستگی، گروه های کاری توانمند، یکپارچگی شایستگی.
سطح ۴
قابل پیش بینی
گفتار سوم: تحلیل اسناد حقوق بشری راجع به حقوق کودک در راستای ممنوعیت
کار کودک
بند اول: اعلامیه جهانی حقوق کودک ۱۹۵۹ میلادی[۲۱۷]
اعلامیه جهانی حقوق کودک توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۵۹ میلادی به تصویب رسیده است. این اعلامیه متشکل از ۱ مقدمه و ۱۰ اصل می باشد. در مقدمه این اعلامیه مراقبت و حمایت خاص از کودکان که در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز بیان شده، مجددا مورد تاکید قرار می گیرد و حقوق کودک با این هدف که ایام کودکی توام با خوشبختی بوده و کودکان باید از حقوق و آزادی هایی که در پی خواهد آمد به خاطر خود و جامعه اش بهره مند گردند را بیان می دارد و همچنین از پدران و مادران، زنان و مردان به عنوان افراد جامعه، سازمان های داوطلب، مقامات محلی و دولت ها می خواهد تا این حقوق را به رسمیت شناسند و در جهت رعایت این حقوق از طریق قوانین و سایر تمهیدات اهتمام ورزند. طبق ماده ۱ این اعلامیه، ” همه کودکان باید بدون استثناء و تبعیض، بدون در نظر گرفتن نژاد، رنگ، زبان، دین، عقاید سیاسی یا سایر عقاید، منشاء اجتماعی یا ملی، ثروت، تولد و یا ویژگی های فردی دیگر یا خانوادگی مشمول حقوق مندرج در این اعلامیه گردند". به موجب ماده ۲، ” کودک باید از حمایت ویژه برخوردار شود و امکانات و وسایل ضروری جهت پرورش بدنی، فکری، اخلاقی و اجتماعی وی به نحوی سالم و طبیعی و در محیطی آزاد و محترم توسط قانون یا مراجع ذیربط در اختیار وی قرار گیرد. در وضع قوانین بدین منظور منافع کودکان باید بالاترین اولویت را داشته باشد".
نظر به اینکه کودکان از نظر فکری و روانی فوق العاده آسیب پذیر می باشند لذا محیط های کاری که عمدتا فشار آور و تحقیر کننده هستند باعث می شوند که کودکان کارگر از زیان روانی بسیار شدیدی رنج ببرند تا جاییکه ممکن است به اختلال های روانی زیادی مبتلا شوند. برخی از دانشمندان به این نتایج دست یافته اند که کودکان کارگر به علت حضور در محیط های شغلی از بودن در کنار همسالان خود باز می مانند و با صدمات عاطفی قابل توجهی مواجه می گردند. این دانشمندان از جمله پیامد های روانی- اجتماعی کار کودکان را عزت نفس پایین، انزوای اجتماعی، عدم بروز احساسات (بازداری)، رفتارهای ضد اجتماعی، استرس، ترس، اضطراب و پریشانی نام برده اند. به عنوان مثال، مطالعه انجام شده در کنیا برروی کودکان کارگر به عنوان مستخدمان خانگی نشان داده است که این کودکان مشکلات روانی نظیر شب ادراری، بی خوابی، کابوس، سردرد، رفتار های پرخاشگرانه، پیری زودرس، افسردگی و واکنش های فوبیک را نسبت به اطرافیان خود نشان داده اند.[۲۱۸] با توجه به پیامدهای روانی و اجتماعی ذکر شده ضرورت پرورش فکری، اخلاقی و اجتماعی کودکان در محیط های سالم برجسته تر می گردد.
به موجب ماده ۵ این اعلامیه، “کودکی که از لحاظ بدنی، فکری یا اجتماعی معلول است باید تحت توجه خاص، آموزش و مراقبت لازم متناسب با وضع خاص وی قرار گیرد”. شواهد نشان می دهند که ناتوانی فیزیکی یک کودک بعضی مواقع وی را نسبت به نقض حقوق بنیادی اش همچون آموزش یا مراقبت های بهداشتی آسیب پذیر می سازد و زمینه را برای ورود وی به کار کودک فراهم می کند. در سرتاسر جهان گدایی ممکن است معمول ترین فرم استخدام خارج از خانه برای کودکان ناتوان باشد. کودکان ناتوان معمولا برای تولید درآمد از طریق گدایی مورد استفاده قرار می گیرند. گزارش های بدست آمده از کشورهای مختلف نشان می دهند که چنین کودکانی دائما مورد خشونت واقع می شوند. برخی از آنها توسط خانواده هایشان برای گدایی در خیابان ها قرار داده می شوند. گزارش هایی وجود دارند حاکی از اینکه کودکان ناتوانی که برای گدایی مورد استفاده قرار می گیرند مورد سوء استفاده فیزیکی قرار می گیرند.[۲۱۹]
به عنوان مثال در برخی از کشورهای آفریقایی اکثر کودکان ناتوان و معلول در خانواده های فقیر زندگی می کنند و عمدتا در معرض تبعیض، بهره کشی و سوء استفاده قرار می گیرند. معمولا تنها دو راه برای خانواده های آنها باقی می ماند یا کودکانشان را در خیابان ها برای گدایی قرار می دهند یا آنها را در خانه از دید دیگران پنهان می سازند.[۲۲۰]
بنابراین با توجه به اینکه بهره کشی از کودکان معلول به عنوان تکدی گری یکی بدترین اشکال کار کودک و نقض فاحش حقوق کودک و کاملا مخالف با مقام و منزلت یک کودک می باشد و همچنین به موجب ماده ۵ اعلامیه، مسئولیت اولیه حمایت از حقوق این گروه کودکان بر عهده دولت ها می باشد. به عنوان مثال در برخی از کشور ها کودکان معلول در سرشماری ها در برگرفته نمی شوند و یا حتی گواهی ثبت تولد برای آنها صادر نمی گردد. به همین علت دولت ها باید در وهله نخست کودکان معلول را شناسایی کرده و سپس آنها را در مدارس متناسب با شرایط جسمی و روانی شان ثبت نام کنند.
ماده ۹ این اعلامیه بیان می دارد که “کودک باید در برابر هرگونه غفلت، ظلم، شقاوت و استثمار حمایت شود. کودک نباید به هر شکلی وسیله مبادله قرار گیرد. کودک نباید قبل از رسیدن به حداقل سن مناسب به استخدام در آید و نباید به هیچ وجه امکان و یا اجازه استخدام کودک در کارهایی داده شود که به سلامت یا آموزش وی لطمه زده و یا باعث اختلال رشد بدنی، فکری و یا اخلاقی وی گردد". ماده ۹ اعلامیه حقوق کودک بیشترین توجه را به مقوله کار کودک و بهره کشی از آنها داشته است. واژه “مبادله” در این ماده به معنای خرید و فروش و قاچاق کودک[۲۲۱] می باشد. در حقوق بین الملل قاچاق کودک به عنوان یک جرم تعریف می گردد به این خاطر که کودکان قاچاق شده در موقعیت بسیار آسیب پذیری قرار می گیرند و ممکن است به منطقه یا کشوری برده شوند که با زبان بومی آنجا آشنایی ندارند و معمولا قربانی سوء استفاده از قدرت می شوند.[۲۲۲] کودکان قاچاق شده به طور کلی در اختیار کارفرمایان خود یا افرادی که زندگی شان را کنترل می کنند، قرار دارند و برای فاحشه گری و دیگر فرم های کار بهره کشانه نظیر کشاورزی، کار در معدن، ماهیگیری، گدایی و مستخدمان خانگی به کار واداشته می شوند. [۲۲۳]
ماده ۹ اعلامیه استثمار و بهره کشی از کودکان را با ظلم و خشونت مرتبط دانسته است و این ماده حاکی است از اینکه کودکان کارگر در محیط های کاری مورد خشونت واقع می گردند. به عبارت دیگر تمام انواع خشونت اعم از جسمی، جنسی و روانی- به صورت قانونی و غیر قانونی متوجه میلیون ها کودکی است که کار می کنند. این خشونت ممکن است برای الزام کودک به کار، به منظور تنبیه یا کنترل او در محل کار اعمال صورت پذیرد. بنابراین ماده ۹ لازم می دارد که دولت ها مقررات مربوط به حداقل سن استخدام را رعایت کنند که لازمه آن اجرایی ساختن قوانین کار در سطح کشور می باشد.
بند دوم: کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ میلادی[۲۲۴]
این کنوانسیون که در سال ۱۹۸۹ میلادی توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در یک مقدمه و ۵۴ ماده، تصویب و تدوین گردیده و در سال ۱۹۹۰ میلادی به مرحله اجرا در آمده است، در واقع رشته کاملی از حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کودکان را که برای بقاء، پرورش، حفاظت و مشارکت آنها در زندگی اجتماعی شان حیاتی است به صورت امری به هم پیوسته و تفکیک ناپذیر، تصدیق و تحکیم کرده است، به خاطر این پیوند میان حقوق کودکان و بقاء و پرورش آنها، تقریبا همه مواد کنوانسیون مسائلی را همچون آموزش، تندرستی، تغذیه، استراحت و آرامش، تامین اجتماعی، مسئولیت والدین که به کار کودکان و اثرهایش بر آنها مربوط می شود مورد توجه قرار داده است. لذا در این بخش به بررسی مفاد برخی از مواد کنوانسیون حقوق کودک که بیشترین ارتباط را با کار کودک دارند، می پردازیم.
به موجب ماده ۱۹ این کنوانسیون، “۱.کشورهای طرف کنوانسیون تمام اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی را در جهت حمایت از کودک در برابر تمام اشکال خشونت های جسمی و روحی، آسیب رسانی یا سوء استفاده، بی توجهی یا سهل انگاری، بدرفتاری یا استثمار، از جمله سوء استفاده های جنسی در حینی که کودک تحت مراقبت والدین یا قیم قانونی یا شخص دیگری قرار دارد، به عمل خواهد آورد. ۲. این گونه اقدامات حمایتی در موارد مقتضی باید شامل اقدامات موثر برای ایجاد برنامه های اجتماعی در جهت فراهم آوردن حمایت های لازم از کودک و کسانی که مسئول مراقبت از وی می باشند و نیز حمایت در برابر سایر اشکال محدودیت ها و نیز برای شناسایی، گزارش، مراجعه، تحقیق و پیگیری موارد بدرفتاری هایی که قبلا ذکر شده و نیز برای درگیری های قضایی باشد".
عبارت “در حینی که کودک تحت مراقبت والدین یا قیم قانونی یا شخص دیگری قرار دارد” در این ماده نشان می دهد که تمرکز اصلی بر سوء استفاده درون خانوادگی از کودک می باشد. هرچند، عبارت “هر شخص دیگری که کودک تحت مراقبت وی می باشد” می تواند کاربرد آن را بسط داده و شامل موسسات خصوصی و عمومی مسئول مراقبت و حمایت از کودکان نظیر مدارس هم باشد.
منظور از بهره کشی و سوء استفاده جنسی در این ماده الف) اجبار کودک به شرکت در فعالیت های جنسی غیر قانونی و به لحاظ روانی مضر، ب) استفاده از کودکان در بهره کشی جنسی تجاری و ج) فاحشه گری کودکان، بردگی جنسی، بهره کشی جنسی در صنعت گردشگری، قاچاق کودک و فروش کودکان برای اهداف جنسی می باشد. [۲۲۵]
بند ۲ ماده ۱۹ کنوانسیون حقوق کودک بر ارتباط برنامه اجتماعی با حفاظت از کودکان در برابر خشونت تاکید می کند و همچنین ماده ۱۹ کنوانسیون حقوق کودک را با دیگر مواد مربوطه کنوانسیون حقوق کودک از جمله وظیفه کلی دولت ها در ماده ۴ ( انجام اقدامات حمایتی در جهت به کار گیری از بالاترین امکانات موجود)، ماده ۱۸ ( تعهد دولت های عضو کنوانسیون به منظور همکاری های لازم با والدین در جهت اجرای مسئولیت هایشان و تضمین توسعه موسسات، تسهیلات و خدماتی برای مراقبت از کودکان)، ماده ۲۶ ( حق برخورداری از امنیت اجتماعی برای کودکان) و ماده ۲۷ ( حق کودکان را برای برخورداری از استاندارد کافی زندگی) مرتبط می سازد. کمیته حقوق کودک همچنین بر لزوم گزارش مواد خشونت علیه کودکان که شامل خشونت با کودکان کارگر هم می شود تاکید می ورزد و بیان می کند که بیشتر خشونت ها علیه کودکان بنا به دلایلی پنهان می ماند. به عنوان مثال بسیاری از کودکان از گزارش خشونت ها علیه خود واهمه دارند یا در بسیاری از موارد، والدین کودک در صورت مشاهده خشونت توسط یک فرد قدرتمند در جامعه نظیر کارفرما ساکت می مانند. در بسیاری از کشورها تعهدات حقوقی به منظور گزارش موارد سوء استفاده از کودکان به مراجع اجتماعی و یا پلیس وجود دارد. در برخی جوامع، این وظایف به افراد خاصی همچون مددکاران اجتماعی، پزشکان و کارکنان بهداشتی اعطا شده است.[۲۲۶]
به این خاطر که کار کودکان در مخاصمات مسلحانه و بهره کشی جنسی تجاری از کودکان بدترین اشکال کار کودک هستند و قطعنا خشونت را در این فعالیت ها تجربه می کنند ماده ۱۹ کنوانسیون حقوق کودک با پروتکل اختیاری در خصوص فروش، فحشاء و هرزه نگاری کودکان[۲۲۷]و پروتکل اختیاری مربوط به شرکت کودکان در مخاصمات مسلحانه[۲۲۸] مرتبط است.[۲۲۹]
کمیته حقوق کودک از دولت های عضو کنوانسیون می خواهد تا در گزارشات دوره ای خود تمام اقدامات قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی مناسب برای اجرای ماده ۱۹ را نشان دهند. به عنوان مثال باید مشخص سازند که آیا قوانین داخلی شان منع تمام فرم های خشونت فیزیکی و روانی از جمله سوء استفاده، تحقیر و بهره کشی اقتصادی را در بر می گیرد. [۲۳۰]
حمایت از حقوق کودکان ناتوان جسمی و ذهنی مجددا در ماده ۲۳ کنوانسیون حقوق کودک مورد تاکید قرار گرفته است، ارتباط ماده ۲۳ کنوانسیون حقوق کودک با کار کودکان این است که کودکان ناتوان جسمی و ذهنی در جوامع فقیر به عنوان تکدی گری و جلب ترحم مورد استفاده قرار می گیرند. به موجب ماده ۲۳، “۱) کشورهای طرف کنوانسیون اذعان دارند کودکی که ذهنا یا جسما دچار نقص می باشد باید در شرایطی که متضمن منزلت و افزایش اتکاء به نفس باشد و شرکت فعال کودک در جامعه را تسهیل نماید رشد یافته و از یک زندگی آبرومند و کامل برخوردار گردد، ۲) کشورهای طرف کنوانسیون حق کودکان معلول را برای برخورداری از مراقبت های ویژه به رسمیت می شناسند و ارائه این مراقبت ها را بر حسب شرایط والدین و یا مسئولین کودک و منوط به وجود منابع، با این گونه کودکان و کسانی که مسئول مراقبت از وی می باشند، تشویق و تضمین خواهند کرد، ۳) با تشخیص نیازهای ویژه کودک معلول، کمک های مقرر شده در پاراگراف ۲ این ماده، در صورت امکان می بایست به طور رایگان و با در نظر گرفتن منابع مالی والدین و مسئولین کودک انجام گیرد و می بایست به نحوی برنامه ریزی شود که کودک معلول بتواند دسترسی موثر به آموزش، تعلیم و تربیت و خدمات مراقبتی بهداشتی، خدمات توانبخشی، آمادگی برای اشتغال و ایجاد فرصت به روشی که موجب دستیابی کودک به حداکثر کمال اجتماعی و پیشرفت شخصی از جمله پیشرفت فرهنگی و معنوی وی می شود، داشته باشد".
ماده ۲۳ کنوانسیون حقوق کودک، حقوق ویژه ای را برای کودکان ناتوان و معلول در نظر می گیرد. بند ۱ این ماده تصریح می کند شرایط زندگی برای یک چنین کودکی باید به گونه ای باشد که مقام و منزلت کودک را تضمین کرده، اعتماد به نفس کودک را افزایش داده و حضور فعال وی را در جامعه تسهیل سازد. بند ۲ این ماده حق مراقبت و کمک ویژه را برای کودک معلول در نظر می گیرد و بند ۳ اقدامات دولت های عضو را در حیطه آموزش، تحصیل، مراقبت بهداشتی، خدمات توان بخشی مشخص می سازد.
کمیته حقوق کودک در نظر تفسیری شماره ۹ خود بند ۱ ماده ۲۳ را به عنوان اصل راهنما در خصوص اجرای کنوانسیون کودکان ناتوان و معلول درنظر گرفته است و اینکه اقدامات دولت های عضو در خصوص شناسایی حقوق کودکان ناتوان باید در جهت دستیابی به مفاد بیان شده در بند ۱ ماده ۲۳ باشد. پیام اصلی این بند این است که کودکان ناتوان و معلول باید در جامعه در بر گرفته شوند. اقدامات اتخاذ شده به منظور اجرای حقوق کودکان معلول در حیطه تحصیل و بهداشت باید به طور صریح هدفش حضور فعال کودکان در جامعه باشد. کمیته حقوق کودک همچنین در نظر تفسیری شماره ۹ خود راجع به حقوق کودکان معلول و ناتوان برآورد کرده است که در حال حاضر ۵۰۰ تا ۶۵۰ میلیون فرد معلول در جهان وجود دارد که ۱۵۰ میلیون آنها کودک می باشد. هدف اصلی کنوانسیون حقوق افراد معلول و ناتوان که در ماده ۱ آن منعکس شده است، ارتقا، حمایت و تضمین حقوق کامل و برابر و آزادی های بنیادین و اساسی تمام افراد معلول و ناتوان و ارتقا احترام به جایگاه آنها می باشد. همچنین کمیته حقوق کودک تاکید کرده است که کودکان معلول و ناتوان به طور ویژه نسبت به انواع مختلف بهره کشی اقتصادی نظیر بدترین اشکال کار کودک، قاچاق مواد مخدر و گدایی آسیب پذیر می باشند. همچنین به دولت ها توصیه کرده است تا کنوانسیون های شماره ۱۳۸ سازمان بین المللی کار در خصوص حداقل سن اشتغال به کار و کنوانسیون شماره ۱۸۲ را در خصوص بدترین اشکال کار کودک تصویب کنند و همچنین دولت ها را تشویق می کند تا توجه ویژه ای به آسیب پذیری و نیاز های کودکان معلول و ناتوان معطوف سازند.[۲۳۱]
بنابراین پیشنهاد می گردد دولت ها عدم تبعیض کودکان معلول را با کودکان سالم در قوانین ضد تبعیض خود در نظر گیرند، اقدامات جدی را در مورد نقض حقوق کودکان معلول از جمله دسترسی آنها به تحصیل و آموزش اتخاذ کنند و برنامه های اطلاع رسانی و آموزشی را با گروه های مختلف متخصصین و کارشناسان اجتماعی در جهت پیشگری و حذف تبعیض ترتیب دهند. به طورکلی نباید کودکان معلول را به خاطر ناتوانی شان در حاشیه قرار داد. باید تضمین کرد که آنها دارای فرصت برابر برای تحصیل و حضور فعال در جامعه می باشند و موانعی که مانع از شناسایی حقوق آنها می شود را باید برطرف کرد. باید با نهایت احترام با تمام کودکان معلول و ناتوان رفتار کرد و اتکا به نفس آنها را تشویق کرد.
کنوانسیون حقوق کودک هم در ماده ۲۸ ضمن اعلام اینکه دولت ها باید حق کودک را درباره آموزش و پرورش به رسمیت بشناسند، وظایف زیر را بر عهده دولت ها قرار می دهد:
-
- فراهم آوردن آموزش ابتدایی رایگان و در دسترس همکان؛
-
- تشویق گسترش انواع مختلف آموزش متوسطه شامل آموزش عمومی و حرفه ای که در اختیار و دسترسی هر کودکی قرار گیرد. اتخاذ تدابیر درباره ارائه آموزش رایگان و اعطای کمک مالی در صورت نیاز کودک؛
-
- تعمیم آموزش عالی بر اساس ظرفیت با تمام وسایل مقتضی؛
-
- اتخاذ تدابیری برای حضور مستمر کودکان در مدارس و کاهش ساعات غیبت.
پاراگراف اول ماده ۲۸، حق آموزش کودکان را با تحمیل تعهدات مثبت بر دولت های عضو به منظور توسعه و حفظ سیستم آموزشی در راستای فراهم نمودن آموزش برای تمام کودکان در سطح ابتدایی، راهنمایی و بالا و همچنین آموزش رایگان و اجباری، تضمین می کند. ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق کودک بیشتر حقوق آموزش تضمین شده در اسناد حقوق بشری را تکرار می کند. اما ماده ۲۸ صرفا تکرار حق آموزش ذکر شده در اسناد فوق نمی باشد بلکه ابعاد جدیدی به آن اضافه می کند، اینکه آموزش باید از جنبه حمایتی و توانمند سازی متمرکز بر کودک باشد. “حمایتی” از این جهت که از کودکان در برابر سیستم آموزشی غیر انسانی در مدارس و در برابر کار کودک که ممکن است مانع از آموزش و تحصیل کودک گردد، محافظت گردند. “توانمند کننده” از این جهت که مفاد ماده ۲۸ فضایی برای آزادی، ارتقا اعتماد به نفس و مسئولیت پذیری کودک و همچنین یک نقش راهنما برای والدین در زمینه آموزش فراهم می کند.
همچنین ماده ۲۸ کنوانسیون یک بعد جدید را در زمینه حق آموزش موجود اضافه می نماید و مقررات بین المللی الزام آور را در خصوص حق آموزش کودکان بسط می دهد. اول اینکه، ماده ۲۸ این وظیفه را بر عهده دولت ها قرار می دهد تا اطلاعات آموزشی و شغلی را در دسترس همگان قرار دهند. دوم اینکه، ماده ۲۸ مستلزم این است که دولت های عضو اقداماتی به منظور تشویق حضور در مدرسه و کاهش نرخ ترک تحصیل اتخاذ نمایند و سوم اینکه، ماده ۲۸ دربرگیرنده جامع ترین و صریح ترین الزام برای همکاری بین المللی در رابطه با آموزش کودکان می باشد. و اما یک نقطه ضعف ماده ۲۸ این است که تعهد دولت ها را به صورت تدریجی تشخیص می دهد و تعهد بی قید و شرطی را برای دولت ها به رسمیت نمی شناسد. هرچن نقاط ضعف موجود در ماده ۲۸ کنوانسیون حقوق کودک ممکن است بوسیله عبارت مطرح شده در ماده ۴۱ کنوانسیون برطرف گردد. به این خاطر که ماده ۴۱ در نظر می گیرد که چنانچه هر استاندارد در نظر گرفته شده در قانون ملی یا دیگر اسناد بین المللی قابل اجرا بالاتر از مواد کنوانسیون حقوق کودک باشند، آن استاندارد بالاتر باید اجرا گردد. [۲۳۲]
به موجب ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک، “۱) کشورهای طرف کنوانسیون حق کودک جهت مورد حمایت قرار گرفتن در برابر استثمار اقتصادی و انجام هر گونه کاری که زیان بار بوده و یا توقفی در آموزش وی ایجاد کند و یا برای بهداشت جسمی، روحی، معنوی، اخلاقی و یا پیشرفت اجتماعی کودک مضر باشد را به رسمیت می شناسند. ۲) کشورهای طرف کنوانسیون اقدامات لازم قانونی، اجرایی، اجتماعی و آموزشی را در جهت تضمین اجرای این ماده به عمل خواهند آورد. در این راستا، و با توجه به ماده مربوط در سایر اسناد بین المللی، کشورهای طرف کنوانسیون خصوصا موارد ذیل را مورد توجه قرار خواهند داد:
الف) تعیین حداقل سن یا حداقل سنین برای انجام کار.
ب) تعیین مقررات مناسب از نظر ساعات و شرایط کار.
ج) تعیین مجازات ها و یا اعمال سایر ضمانت های اجرایی مناسب جهت تضمین اجرای موثر این ماده".
ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک تعهداتی را برای دولت های عضو در خصوص اتخاذ اقداماتی در بر می گیرد اما محتوای آن اقدامات را بر عهده دولت ها می گذارد. برای مثال، ماده ۳۲ مستلزم این است که دولت ها یک حداقل سن یا حداقل سنینی را برای استخدام تعیین کنند اما مشخص نمی کند که این حداقل سنین چه باید باشند. در نتیجه، مشخص می گردد که تعیین یک حداقل سن واحد برای تمام دولت ها و برای تمام انواع کار غیر ممکن بوده است و اینکه به منظور تعیین دقیق تعهدات دولت ها در کنوانسیون حقوق کودک باید به کنوانسیون های تصویب شده توسط سازمان بین المللی کار رجوع شود.
کمیته حقوق کودک دائما این تکنیک را پیش گرفته است و در نظرات تفسیری اش به کنوانسیون های سازمان بین المللی کار و دیگر اسناد بین المللی رجوع کرده و از دولت ها می خواهد تا استانداردهای مربوطه سازمان بین المللی کار را تصویب کرده و به اجرا درآورند.[۲۳۳]
در خصوص بند سوم این ماده راجع به “تعیین مجازات ها و یا اعمال سایر ضمانت های اجرایی مناسب جهت تضمین اجرای موثر این ماده"، اقداماتی نظیر بازرسی کار، دادرسی قضایی و مجازات های کافی در موارد عدم پیروی از مقررات لازم است. این اقدامات باید تمام انواع کار چه در بخش غیر رسمی و چه رسمی را در برگیرد. همچنین قانون کار برای تضمین اینکه کودکان کارگر در شرکت های خانوادگی، فعالیت های کشاورزی و مستخدمین خانگی از محیط های کار دور بمانند اصلاح گردد و بازرسی به این بخش ها بسط داده شود. کارفرمایان باید حداقل سن را برای استخدام در نظر گیرند و دولت ها اجرای استانداردهای حداقل سن اشتغال را اعمال کنند.
طبق ماده ۳۴ کنوانسیون حقوق کودک،” کشورهای طرف کنوانسیون متعهد می شوند که از کودکان در برابر اشکال سوء استفاده ها و استثمارهای جنسی حمایت کنند. بدین منظور، کشورهای فوق خصوصا اقدامات ملی، دو و یا چند جانبه را در جهت جلوگیری از موارد زیر به عمل می آورند.
الف) تشویق یا وادار نمودن کودکان برای درگیری در هرگونه فعالیت های غیر قانونی جنسی.
ب) استفاده استثماری از کودکان در فاحشه گری و سایر اعمال غیر قانونی جنسی.
ج) استفاده استثماری از کودکان در اعمال و مطالب پرونوگرافیک".
ماده ۳۴ کنوانسیون حقوق کودک دولت های عضو را متعهد می سازد تا اقدامات جامعی را بر ضد بهره کشی جنسی و سوء استفاده جنسی از کودکان انجام دهند. این تعهد متاثر از این واقعیت است که بهره کشی جنسی با ظهور ارتباطات آسان تر و صنعت گردشگری تبدیل به پدیده های جهانی گسترده شده اند. یکی از علل اهمیت همکاری بین المللی دو یا چند جانبه به منظور پیش گیری و مبارزه با بهره کشی جنسی به این خاطر است که بسیاری از فرم های بهره کشی جنسی فرا ملی هستند به عنوان مثال، بهره کشی جنسی تجاری، قاچاق کودکان فاحشه، و انتشار پرونوگرافی (هرزه نگاری) کودکان از طریق اینترنت.
هدف اصلی ماده ۳۴ حمایت از اقدامات گسترده علیه بهره کشی جنسی و سوء استفاده از کودک همچون قوانین، خط مشی ها، اقدامات اجرایی موثر، پرسنل، مکانیسم ها، منابع و آگاهی رسانی از طریق آموزش می باشد. سطوح مختلفی از اقدامات همچون اقدامات ملی، دو جانبه و چند جانبه مورد تاکید قرار گرفته است. درحالیکه واژه های منطقه ای و ناحیه به طور صریح در این ماده عنوان نشده اند، اما با ظهور فعالیت های منطقه ای و بین منطقه ای برای حمایت از کودکان در برابر بهره کشی جنسی این اقدامات از اهمیت ویژه ای برخوردار شده اند.[۲۳۴]
بهره کشی جنسی از کودکان نسبتا به تازگی توجه بین المللی را به خود جلب کرده است. این مسئله در طول دهه ۱۹۹۰ میلادی به طور گسترده درون سیستم سازمان ملل با انتساب یک گزارشگر ویژه[۲۳۵]در خصوص فروش، فاحشه گری و پرونوگرافی کودکان، پذیرش برنامه های عملیاتی توسط کمیسیون حقوق بشر و همایش های بین المللی اول و دوم علیه بهره کشی جنسی تجاری از کودکان که در سال ۱۹۹۶ و ۲۰۰۱ میلادی مورد توجه قرار گرفت. همچنین در سال ۲۰۰۰ میلادی، مجمع عمومی سازمان ملل پروتکل اختیاری را به کنوانسیون حقوق کودک در خصوص فروش کودکان، فاحشه گری کودکان و پرونوگرافی کودکان پذیرفت. [۲۳۶]
همچنین مفاد ماده ۳۴ حاکی از این است که تعهدات دولت ها در خصوص مبارزه با بهره کشی جنسی فراتر از هماهنگ کردن قوانین داخلی با کنوانسیون حقوق کودک می باشد، آنها باید اقدامات ضروری خود را با همکاری با دیگر کشورها انجام دهند. [۲۳۷]
نتایج و توصیه های کنفرانس بین المللی در خصوص مبارزه با پرونوگرافی یا هرزه نگاری کودکان در اینترنت [۲۳۸]در ۱۹۹۹ میلادی در وین بر نیاز به اتخاذ اقدامات فوری، قانون گذاری واضح و قوی و اجرای موثر قانون تاکید می کند.[۲۳۹]
برنامه عملیاتی همایش جهانی استکهلم علیه بهره کشی جنسی از کودکان[۲۴۰] اقداماتی را در خصوص مبارزه با سوء استفاده جنسی از کودکان توصیه می کند:
الف) دستیابی تمام کودکان به تحصیل به منظور ارتقا وضعیت کودکان؛
ب) ارتقا دستیابی به تمام خدمات و فراهم کردن یک محیط حمایتی برای خانواده ها و کودکان آسیب پذیر نسبت به بهره کشی جنسی؛ و
ج) تشویق و ارتقا نقش رسانه در فراهم کردن اطلاعات و استاندارد های اخلاقی در خصوص تمام جنبه های بهره کشی جنسی. [۲۴۱]
به موجب ماده ۳۵ کنوانسیون حقوق کودک، “کشورهای طرف کنوانسیون تمام اقدامات ضروری ملی، دو و یا چندجانبه را برای جلوگیری از ربوده شدن، فروش و یا قاچاق کودکان به هر شکل و به هر منظور به عمل خواهند آورد". در مراحل اولیه پیش نویس کنوانسیون حقوق کودک، مواد ۳۴، ۳۵ و ۳۶ یک ماده در نظر گرفته شده بودند اما کمیته حقوق کودک تصمیم گرفت که تفکیک آن به سه ماده مجزا راجع به بهره کشی از کودکان موثرتر است. ماده ۳۵ به این خاطر معرفی شد که فروش یا قاچاق کودکان نسبت به ماده ۳۴ که با تمام فرم های بهره کشی جنسی از کودکان مرتبط است، حیطه گسترده تری دارد. اصول راهنما برای گزارشات دوره ای[۲۴۲]کنوانسیون حقوق کودک از دولت های عضو کنوانسیون می خواهد تا اطلاعاتی را در ارتباط با ماده ۳۵ در خصوص تعداد کودکان قاچاق شده برای اهداف بهره کشی جنسی، کار و اهداف دیگر؛ تعداد کودکانی که برای آنها برنامه توان بخشی فراهم شده است؛ تعداد مقامات مجری قانون که آموزش هایی را در خصوص پیشگیری از قاچاق کودکان دیده اند، فراهم کنند.[۲۴۳]
پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در خصوص فروش، فاحشه گری و هرزه نگاری کودکان در ماده ۲ خود تعریفی از فروش، فحشا و هرزه نگاری کودک ارائه می کند. به موجب ماده ۲ این پروتکل، “الف) فروش کودکان به هر گونه عمل یا معامله اطلاق می شود که بوسیله آن کودک توسط شخص یا گروهی از اشخاص به منظور سود جویی یا هر منظور به دیگری انتقال داده شود، ب) فحشا کودک به استفاده از کودک در فعالیت های جنسی به منظور سودجویی یا هر منظور دیگری اطلاق می گردد و ج) هرزه نگاری کودک به هر گونه نمایش کودک درگیر در فعالیت های واقعی یا مشابه سازی شده آشکار جنسی، با هر وسیله یا هر گونه نمایش اندام جنسی کودک برای اهداف عمدتا جنسی اطلاق می شود".
به موجب ماده ۳ این پروتکل ” دولت های عضو کنوانسیون باید اقداماتی را به منظور مجازات تمام فرم های فروش کودکان انجام دهند".
کمیته حقوق کودک به کشورهایی که میزان بالای قاچاق کودک در آنها رخ می دهد توصیه می کند که اقداماتی را انجام دهند، به عنوان مثال در مورد کشور بنین کمیته حقوق کودک عنوان کرده که این کشور باید:
الف) تلاش هایش را برای شناسایی، پیش گیری و مبارزه با قاچاق کودکان برای اهداف بهره کشی جنسی و اهداف دیگر ارتقا دهند و منابع کافی را به این تلاش ها اختصاص دهد؛
ب) برنامه ای را به منظور پیش گیری و محافظت از کودکان در برابر قاچاق در چارچوب سیاست ملی اش توسعه و اجرا کند؛
