فرصت اغلب زمانی شناسایی می­ شود که مصرف ­کننده به دنبال کالاهای متفاوت یا محصولات با کیفیت بهتر و بالاتر باشد. این انتقال اغلب زمانی رخ می­دهد که شرایط فرد به دلیلی تغییر کرده باشد، مثلا به دانشگاه رفته یا شغل جدیدی کسب کرده باشد. نیاز هم به چند روش قابل شناسایی است. به عنوان مثال زمانی که نیازهای جدیدی به وجود می­آیند، مصرف­ کنندگان از راه­های مختلف به خواسته­ های برآورده نشده خود پی می­برند. ولی دو روش عمده­ای که مصرف­ کنندگان برای شناسایی نیازهای خود به کار می­برند، زمانی است که محصول موجود عملکرد مناسبی ندارد. همچنین مصرف­ کنندگان خواسته­ های برآورده نشده خود را با دیدن محصولاتی که در آینده تولید خواهند شد و یا شنیدن نکاتی درباره آن­ها شناسایی می­ کنند. این معیارها مصرف ­کننده را در ارزیابی و مقایسه گزینه­ ها یاری می­رساند. هدف مدیران بازاریابی، تعیین مهم­ترین ویژگی­های تاثیرگذار بر انتخاب مصرف ­کننده است. چندین عامل به طور مشترک ارزیابی مصرف ­کننده از محصولات را تحت تاثیر قرار می­ دهند. یک ویژگی مانند قیمت، به تنهایی برای توصیف چگونگی ارزیابی مصرف ­کننده کافی نیست. به علاوه ویژگی­هایی که از نظر بازاریاب از اهمیت زیادی برخوردار هستند، ممکن است برای مصرف ­کننده اهمیت چندانی نداشته باشد(همان منبع).

۴)تصمیم ­گیری خرید: دو مرحله ارزیابی معیارها و تصمیم ­گیری خرید بسیار به هم مرتبط هستند و فرآیندهایی که در ارزیابی معیار توضیح داده شدند، در مورد این مرحله نیز کاملا صادق هستند. تصمیم نهایی خرید همچنین به وسیله رفتار دیگران نیز تحت تاثیر قرار می­گیرد، مثلا توصیه­هایی که دوستان و خانواده می­نمایند. وقتی که یک مصرف ­کننده آماده خرید یک محصول است، به خاطر عوامل موقعیتی غیره منتظره ممکن است دوباره تصمیمش را بررسی کند. مثلا ممکن است اینطور باشد که فلان خرید مهم­تر است. بنابراین اولین خواسته یا میل مصرف ­کننده ممکن است بعد از طی همه مراحل بالا منجر به خرید نشود(Dahl et al, 2008).
۵)رفتار پس از خرید: زمانی که محصول خریداری می­ شود، مصرف­ کنندگان توقع نتایج معینی را از خرید خود دارند. تفاوت میان انتظارات مصرف ­کننده و عملکرد کالا تعیین می­ کند که مصرف ­کننده از خرید کالا راضی یا ناراضی است. رضایت یا عدم رضایت مصرف ­کننده به وسیله احساسات یا رفتارهای کلی یک شخص درباره یک محصول پس از خرید آن مشخص شود(Solomon, 2004). اگر کالا در حد انتظار باشد، رضایت مصرف ­کننده تامین خواهد شد و در صورتی که بیش از حد انتظار باشد، رضایت و خوشنودی مصرف ­کننده را به دنبال خواهد داشت. هرقدر فاصله میان انتظارات مصرف ­کننده و عملکرد کالا بیشتر باشد، نارضایتی وی بیشتر خواهد بود. این مسئله به انتظارات مصرف ­کننده و عملکرد حقیقی محصول بستگی دارد(اسداللهی، ص ۶۶، ۱۳۸۴).
به طور متوسط هر مشتری راضی از کالای شرکت، رضایت خود را به سه نفر انتقال می­دهد. در حالی که هر مشتری ناراضی، نارضایتی خود را به یازده نفر منتقل می­ کند. بنابراین شرکت­ها باید به­ طور منظم رضایت مشتری را اندازه ­گیری نمایند(Kotler, 2005).
زمانی که مردم احساس می­ کنند میان ارزش­ها و عقاید آن­ها و رفتارشان ناهماهنگی وجود دارد، احساس درونی به آن­ها دست می­دهد که به آن ناهماهنگی شناختی گفته می­ شود. ناهماهنگی شناختی به این دلیل بروز می­ کند که شخص درمی­یابد که کالای خریداری شده، علاوه بر مزایا، نقاط ضعفی را هم دارد. مصرف­ کنندگان علاوه بر اینکه به دنبال اطلاعاتی هستند که نظر مثبت آن­ها را در مورد کالای خریداری شده تقویت کند، از اطلاعاتی که با تصمیم ­گیری آن­ها تناقض داشته باشد هم اجتناب می­نمایند.
۲-۵-۵ عوامل موثر در فرایند تصمیم ­گیری
فرایند تصمیم ­گیری خرید تحت تاثیر عوامل گوناگونی است که مهم­ترین آن­ها همانطور که در شکل ۲-۳ نشان داده شده­است، عبارتند از: عوامل فرهنگی-اجتماعی و گروهی، عوامل روانی و فردی، عوامل موقعیتی و عوامل مربوط به آمیخته بازاریابی. از آنجا که پژوهش حاضر در پی تحقیق پیرامون اثرگذاری مسئولیت­اجتماعی شرکت­ها بر تصمیم ­گیری خرید مصرف­ کنندگان با میانجی­گری متغیر ترفیع که یکی از مولفه­های آمیخته بازاریابی است، می­باشد و از سوی دیگر مسئولیت­اجتماعی صرفا مسائل محیطی را در بر نمی­گیرد. چراکه این تعهد و مسئولیت، تاثیر بسزایی روی آمیخته­های بازاریابی داشته و موجب جرح و تعدیل آن­ها می­ شود. “باوی”^[۶۲] و “سیل”^[۶۳] ابزارهای لازم قابل استفاده در مسئولیت­اجتماعی را بسته­بندی، تبلیغات، فروش شخصی و خدمات می­دانند(Bovee et al, 1992)، لذا در ادامه به تشریح آمیخته ترفیع به عنوان عامل موثر بر فرایند تصمیم ­گیری خواهیم پرداخت(روستا و همکاران، ص ۱۳۰ ۱۳۷۵).
عوامل فرهنگی-اجتماعی وگروهی:
فرهنگ
طبقه­اجتماعی
گرو­های مرجع
خانواده و همخانگی
عوامل روانی و فردی:
تلقیات خودپنداری
انگیزه شخصیت
یادگیری ادرک
سبک­­زندگی
فرایند تصمیم ­گیری خرید:
تشخیص مسئله
جستجوی اطلاعات
ارزیابی گزینه­ ها
تصمیم خرید
رفتار پس از خرید
عوامل آمیخته بازاریابی:
محصول
قیمت
توزیع
ترفیع
عوامل موقعیتی:
موقع خرید
مکان خرید
دلیل خرید
شرایط خرید
شکل۲-۳ عوامل موثر در فرایند تصمیم ­گیری خرید (روستا و همکاران، ص ۱۳۱، ۱۳۷۵)
۲-۶ عوامل آمیخته بازاریابی
همه خریداران تحت تاثیر عناصر گوناگون آمیخته بازاریابی­اند و تصمیم ­گیری آن­ها وابسته به نوع محصول و ویژگی­های آن، شیوه ­های قیمت­ گذاری و روش­های پرداخت، امکانات و تسهیلات توزیع و روش­های ترغیبی و ترفیعی شرکت­ها است(روستا و همکاران، ص ۱۳۱، ۱۳۷۵).
۲-۶-۱ اهمیت فعالیت­های ترفیعی
هنگام بررسی سیستمی شرکت­ها باید همه فعالیت­های ترفیعی به عنوان سیستم­های فرعی در درون سیستم کل بازاریابی شناسایی شود. این عمل یعنی هماهنگ کردن فعالیت­های نیروی فروش، برنامه ­های تبلیغاتی و دیگر فعالیت­های تشویقی. متاسفانه در بسیاری از شرکت­ها و سازمان­های امروزی، این فعالیت­ها به صورت جداگانه وانفرادی صورت می­گیرد، برای مثال بین مدیریت تبلیغات و مدیریت فروش رقابت و برخوردهای غیرمنطقی دیده می­ شود. از لحاظ تئوری­های اقتصادی، هدف اصلی ترفیعات عبارت است از تغییر محل و شکل منحنی تقاضا و درآمد برای محصولات شرکت. به طور اساسی، ترفیعات یا ارتقا عبارت است از مجموعه فعالیت­های اطلاع­رسانی، ترغیب و اثرگذاری که این سه کاملا با هم مربوط­اند(صنایعی، ۱۳۷۲).
عوامل متعددی نیاز به ترفیع را مشخص می­سازد، از جمله:
افزایش فاصله فیزیکی بین تولیدکننده و مصرف ­کننده که خود باعث مشکل ارتباطات شده است.
رقایت شدید بین منابع گوناگون و شرکت­های مربوط به یک صنعت که فشار زیادی بر برنامه ­های ترفیعی فروشندگان وارد آورده است.
عده­ای از متخصصان مدیریت و بازاریابی معتقدند که در اقتصاد امروز مصرف­ کنندگان بیشتر درصدد برطرف کردن و ارضای خواسته­هایشان هستند تا نیازهایشان. این امر سبب شده است شرکت­ها برای جلب مشتریان بیشتر برنامه ­های ترفیعی مناسبی تهیه و اجرا نمایند، به عبارت دیگر آنان معتقدند که نیازهای مشتریان راکد مانده است و باید با فعالیت­های ترفیعی این نیازها را مطرح ساخت، به همین دلیل ترفیع اهمیت زیادی دارد. در بعضی از جوامع بزرگ­ترین بخش هزینه­ های بازاریابی به برنامه ­های ترفیعی اختصاص دارد. حتی در بسیاری از شرکت­ها هزینه کل ترفیعات و تشویقات بیش از هزینه­ های کل تولید است(Schultz & Block, 2011).
۲-۶-۲ آمیخته ترفیع و تشویق
اجزای آمیخته ترفیع و تشویق (جدول) عبارتند از:
آگهی و تبلیغات: تبلیغات عبارت است از ارتباط و معرفی غیرشخصی محصول یا خدمات از طریق حامل­های مختلف در مقابل دریافت وجه برای موسسات انتفاعی یا غیرانتفاعی، یا افرادی که به نحوی در پیام مشخص شده ­اند. تبلیغ به معنای رساندن پیام، شناساندن امری به دیگران، یا امری را خوب یا بد وانمود کردن است و پیام­های دیداری و گفتاری را شامل می­ شود که برای ترویج عقیده یا محصولی از طرف یک منبع به وسیله کانال­های تبلیغی به گروه ­های خاصی یا به کل جامعه منتقل می­گردد(Story & French, 2004).
پیشبرد فروش: شامل محرک­ها و مشوق­های کوتاه مدت برای تشویق به خرید یا فروش یک محصول یا خدمت است. بیشتر سازمان­ها از جمله تولیدکنندگان، توزیع­کنندگان، خرده­فروشان، انجمن­های بازگانی و موسسات غیرانتفاعی می­توانند از ابزار پیشبرد فروش استفاده نمایند. هزینه پیشبردفروش در ایران رو به افزایش است و بسیاری از سازمان­های تجاری و غیرتجاری برای جلب نظر خریداران و تشویق و ترغیب آنان به خرید، از این ابزار استفاده می­ کنند. پیشبرد فروش شامل انواع گسترده­ای از ابزار ترفیعی است که برای برانگیختن واکنش­های قوی­تر یا سریع­تر بازار طراحی شده­است. این ابزار عبارتند از:
تشویق مصرف­ کنندگان، با ابزاری مانند نمونه­ها، کوپن­های تخفیفی، بازپرداخت­های تخفیفی از طرف کارخانه به خریداران، حراج، کاهش قیمت­ها، جوایزی برای خرید محصول، تمبرهای تجاری ونمایش محصول.
ترفیع تجاری^[۶۴]، با ابزاری مانند تخفیف­های خرید به خرده­فروشان، محصولات رایگان برای خرده­فروشان، بازپرداخت­های تخفیفی به خرده­فروشان برای حمایت آن­ها از محصول^[۶۵]، آگهی­های تعاونی^[۶۶] و مسابقات فروش برای عاملان فروش.
تشویق فروشندگان، با ابزاری مانند انعام­ها و مسابقات(روستا و همکاران، ص ۳۸۸، ۱۳۷۵).
روابط عمومی: روابط عمومی یکی دیگر از اجزای آمیخته ترفیع است که عبارت است از تشویق غیرشخصی، تقاضا برای یک محصول، خدمت یا واحد تجاری از طریق درج اخبار تجاری با اهمیت و مثبت در یک رسانه انتشاراتی یا پخش آن از رادیو و تلوزیون بدون اینکه سازمان ذی­ربط پولی پرداخت نماید(Kim et al, 2008).
فروش شخصی، ارائه اطلاعات به طور حضوری به دیگران(خریداران بالقوه) برای فروش محصولات یا خدمات(Wierenga et al, 2010).
جدول ۲-۴ اجزای ترفیع و تشویق(روستا و همکاران، ص ۳۷۰، ۱۳۷۵)

۴-۳ تصویرسازی علمی- آموزشی
همراه با گسترش دانش ، تفکیک علوم و به وجو آمدن زبان تخصصی برای هر رشته علمی ، زبان تصویر به صورت یک بخش ضروری و جدا نشدنی از بخش آموزش درآمده است ، در حالی که انسان امروز ، بسیاری از اهدافش را در قالب جادویی تصویر پیاده کرده است و در اشکال گوناگون از جمله بسته بندی کالا ، مجله ، روزنامه ، کتاب و پوستر … به دیگران ارائه می کند. استفاده از تصویر برای آموزش علمی ، شاید ابتدایی ترین و موجه ترین کاربرد آن باشد.

داشتن چگونگی ارتباط با موضوع و روش های بیان تصویری و پرداخت تصویر نهایی از مهم ترین اصول تصویرسازی علمی است.تصویرگران این حوزه برای تجسم درست یک موضوع ، مهارت های زیبایی شناختی ، تکنیکی . مشاهده ای را که مطابق با اصول علمی هستند به کار می گیرند. رعایت ارتباط اشکال ، آناتومی ها ، اجزاء و مفهوم ها که از طریق واژه ها قابل انتقال نیست ، پایه و اساس این نوع هنر را تشکیل می دهد.
در تصویرگری متن های علمی، اطلاعاتی و آموزشی ، عنصر خیال باید در خدمت نگاه علمی و آموزشی باشد و این ، از ویژگی های اصلی تصویرگری متن های غیرتخیلی است. عنصر خیال در تصویرگری های متن های علمی و اطلاعاتی ، غیرتخیلی است. تخیل تصویرگر تا جایی می تواند در این متن ها گسترش یابد که خدشه ای بر واقعیت علمی و آموزشی متن وارد نیاید و تخیل در چارچوب آموزش و انتقال اطلاعات درست حرکت کند. عنصر خیال می تواند در ایجاد ارتباط سازنده و خلاق موثر باشد و سپس توجه اصلی را به سوی هدف آموزشی هدایت کند.
تصویرسازی علمی علاوه بر انتقال دقیق یک مفهوم به سبب بهره گیری از دست مایه های هنری و توازن چشم نوازی فوق العاده دارند. با آنکه تصویرسازی های علمی در برخی موارد واقع گرا می باشند امکان استفاده از تصاویر ناواقع گرا نیز وجود دارد. این ویژگی تصویرسازی علمی را از عکاسی واقع گرایانه و سایر زمینه های تصویرسازی واقع گرا متمایز میسازد.
مصورسازی اطلاعات و واقعیاتی که با عکس قابل نشان دادن نیستند یکی از بخش های مهم و جامع حوزه کار تصویرگران است. مهارت در روش تحقیق مناسب با بینش خلاق ، برای تبدیل یادگیری به امری زنده لازم است. این حوزه می تواند با خلاقیت بسیار همراه باشد که هم مهارتهای فنی و هم مهارتهای حل مسأله را می طلبد و به علاوه به بینش زیبایی شناختی نیاز دارد. تصویرگری آثار غیرداستانی در بهترین حالت خود ، هم می تواند آموزنده باشد و هم از جنبه هنری گیرا و جالب باشد.(مهردادفر،۱۳۹۰،ص۷۹)
این حیطه از تصویرسازی طیف وسیعی از موضوعات آموزشی را در بر می گیرد ، مانند کتاب های تاریخی ، کتاب های علمی ، پازل ها و سرگرمی ها ، کتاب های آموزش حروف الفبا و کتاب های آموزش اعداد و مسکات های آموزشی. اگر تصویرهایی که در درجه اول برای آموزش مخاطبان کم سن و سال طراحی شده اند لذت بخش و گیرا باشند ، در این صورت یادگیری به امری خوشایند تبدیل می شود. کتاب های پازل و سرگرمی برای تصویرگرانی که مهارت های ذهنی و فنی خوبی دارند ، موقعیتی جدی فراهم می کند و هنوز هم جایگزینی پرطرفدار برای بازی های رایانه ای هستند و جزء جایگزین های فکری هم می باشند.(تصویر ۴-۷)
(تصویر ۴-۷)
تصاویر علمی – آموزشی می کوشند تا همه مخاطبان را به برداشتی یکسان رهنمون سازند ، به عبارت دیگر حرفشان را مانند متن – البته با ارتباط بصری- صریح و روشن و خالی از ابهام مطرح می کنند. اینگونه از تصاویر به علت اینکه بیانی مستقیم تر از تصاویر تخیلی دارند ، فرصت کمتری را برای مشارکت خواننده در تکمیل اثر باقی می گذارند. در دوران جدید و در مقوله آموزش ، بیشتر به مشارکت فعال تعلیم گیرنده در یادگیری و نیز جذاب و هنری تر شدن قالب ها و روش ها بها داده می شود ، ولی به هر حال نمی توان انتظار داشت که چنین مشارکتی در حد مشارکت مخاطبان در تکمیل تصاویر تخیلی باشد ، زیرا در هر حال ضرورت القاء و انتقال مطلبی مشخص به دور از ابهام در تصویرهای تخیلی به جای خود باقی است و تا حدی خود را به تصویرگر تحمیل می کنند.
در کتب علمی که برای خردسالان و نوآموزان نوشته می شود ، تصویر ، محتوای اصلی (یا حداقل بخشی از محتوای اصلی) کتاب است.کودکی که هنوز سواد خواندن ندارد، می تواند از سواد بصری خود برای یادگرفتن استفاده کند. در این موارد تصاویر لازم است به طور دوگانه به «نیازهای بصری موضوع» و «نیازهای بصری خواننده خردسال» توجه کند. این تصاویر ممکن است به تمایلات هنری کودک توجه کنند و حس زیبایی شناسی را در او برانگیزند.کتاب های علوم تجربی در سال های آغازین آموزش عمومی ، بیش از هر چیز باید چنین هدفی را پیگیری نمایند.
۴-۴ زمینه های تصویرسازی علمی-آموزشی
درمیان زمینه های گوناگون تصویرسازی علمی ، تصویرسازی از طبیعت گسترده ترین بخش را به خود اختصاص می دهد و در مقالات و مطالعات تحقیقاتی کتب تخصصی درسی و انتشارات کودکان به صورت مدل و کیهان و یا نمایش دیواری ارائه می شود.
تصویرسازی مربوط به علم گیاه شناسی طبقه بندی کانی ها و … نیز از این دسته می باشند که سفارش دهنده ی آن ها بیشتر موزه داران اساتید علوم و متخصصین دولتی (وزارت کشاورزی حوزه بازرگانی صید و حیات وحش) انتشارات هستند.(تصویر ۴-۸)
(تصویر ۴-۸)
هنر حیات وحش نیز از دیگر شاخه های تصویرسازی طبیعت به حساب می آید . بسیاری از هنرمندان این زمینه نقاشیها و تصویرسازی های خود را برای آموزش مردم در ارتباط با به خطر افتادن گونه های در حال انقراض و یا برای نشان دادن زیبایی های جهان و محیط زیست به کار می گیرند. حاصل کار این هنرمندان می تواند توسط سازمان حفاظف از محیط زیست آژانس های تبلیغاتی ناشران و کتاب های درسی و یا در طراحی های تمبرهای پستی ، لوح های آموزشی و … مورد استفاده قرار می گیرد.(حجت،۱۳۸۴،ص۲۴)(تصویر ۴-۹)
(تصویر ۴-۹)
تصویرسازی های پزشکی از دیگر شاخه های تصویرسازی علمی است. با ظرفیت ویژه و با گزینش کردن نکات مهم متن مورد نظر را روشن و قابل فهم می نماید. خطوط هنرمندانه ، ترکیب بندی مناسب و پرداخت دقیق تصویرگر در اکثر موارد در نشان دادن تصویرهای مرتبط با علم پزشکی موفق تر و در مقایسه با عکس به مراتب واضح تر و دلپذیرتر است. اغلب دیدن تصاویر هاشورخورده و یا رنگین هنرمند از عکس اعضای درونی بدن و یا عفونت ها و زخم ها تلطیف شده و دلپزیر است.همین مهم باعث شده است تا با وجود پیشرفت های بسیار در فن و هنر عکاسی تصویرسازی کماکان رهیافت مناسب تری برای آموزش و انتقال اطلاعات و مفاهیم پزشکی باشد.(تصویر ۴-۱۰)
(تصویر ۴-۱۰)
تصویرسازی آموزشی برای کودکان نیز از دیگر زمینه های تصویرسازی علمی می باشد که نقش بسیار مهمی در انتقال مفاهیم آموزشی به کودکان است.تصویرگر این گونه از کتب آموزشی با توجه به متن و با بهره گرفتن از خلاقیت خود تصویری می آفریند که هم برای انتقال اطلاعات آموزشی به کودک مناسب باشد و هم از نظر ماندگاری تصویر به همراه محتوای آموزشی کتاب در حافظه کودک موثر باشد. بازی های آموزشی که با شیوه های خاص و تصویرسازی مناسب ارائه می شوند نیز در حیطه آموزش به کودک می تواند مناسب باشند.(تصویر ۴-۱۱)
(تصویر ۴-۱۱)
با توجه به توضیحات فوق و تأمل در ویژگی ها و قابلیت های تصویرسازی علمی امروزه می توان افق روشن تر و گسترده ای را برای این هنر کاربردی متصور شد.تصویرسازی به علت داشتن پرداخت های هنرمندانه و دقیق نه تنها به درک بهتر مفاهیم آموزشی کمک می کند بلکه به دلیل ظرافت های چشم نواز می تواند مخاطبان بیشتری را مورد هدف قرار دهد. و از این طریق حتی در عرصه ی آموزش های اجتماعی و فرهنگی نیز موثر واقع شده و کارکردی جریان ساز بیابد.
۴-۵ روش های کاربرد تصاویر در کتب علمی-آموزشی کودکان
کنجکاوی و شوق کشف و درک جهان ، کودکان را عمیقاً به خواندن برمی انگیزد. کتاب های غیرتخیلی ، آن ها را وامی دارد تا به شیوه های جدیدی به جهان بنگرند، قوانین طبیعت و جامعه را کشف و مردمان متفاوت با خود را شناسایی کنند. تصاویر غیرتخیلی ، روایت گر بر متن های توصیفی و تأثیرگذار و مهم هستند.«دونا نورتون» نویسنده کتاب شناخت ادبیات کودکان ، گونه ها و کاربرد ها (از روزن چشم کودک) کتاب های غیرتخیلی را به دو گونه زندگی نامه ها و کتاب های اطلاعاتی تقسیم کرده است.
وی درباره معیارهای تصویرگری در کتاب های غیرتخیلی می گوید: «آیا تصاویر درست اند؟ تصویرها باید به درستی متن باشند و به درستی آن بیفزایند ، عکس ها و نقاشی ها باید با حکایت های توضیحی، که مستقیماً کلید متن را با خود دارند ، همراه شوند تا به کودکان اجازه دهند درک خود را از اصول یا اصطلاح شناسی ارائه شده ، گسترش دهند؟»
تصاویر کتب علمی به جایگزینی نوشته و موضوع در ذهن خواننده کمک می کند ، برای این هدف فنون مختلفی را می توان برشمرد ، از جمله:
استفاده از تمثیل^[۳۰] و کنایه پردازی : این روش می تواند سبک نوشته باشد ، لیکن بیشتر از آنچه نوشته می تواند اثربخش باشد تصویرگری اثرگذار تر است. تمثیل برای نزدیک سازی موضوع به ذهن مخاطب استفاده می شود و به جایگزینی درست متن در ذهن کمک می کند.«بدن شما چگونه کار می کند؟» از کتابهایی است که همه تصویرهای آن بر پایه فن تمثیل ساخته و پرداخته شده است.نوشته ها کنار تصاویر جای گرفته اند تا هدف های تمثیلی کتاب را تکمیل کند. در این کتاب هر یک از دستگاه های مختلف بدن به سیستم یا کارخانه ای تشبیه شده اند. اینگونه از تصویرسازی،ذهن خواننده را به سوی نوشته هدایت می کند و قوه تخیل و خلاقیت را تقویت می نماید و همچنین فرصتی است برای کنجکاوی در جهت درک روابط میان اجزای یک سیستم فراهم می نماید. (تصویر ۴-۱۲)
(تصویر ۴-۱۲)
استفاده از کاریکاتور و کارتون : این تکنیک فضای دوست داشتنی و خودمانی تری برای خواننده در هر سن و سال ایجاد می کند ، ضمن آنکه به جایگزینی مفهوم متن در ذهن نیز کمک می کند.تصویر زیر از کتاب «فیزیک برای زندگی» انتخاب شده است. این کتاب با نام های «فیزیک زنده» و «الفبای فیزیک» به فارسی برگردانده شده است. در تصویر ، مفهوم وارونه بودن تصویری که توسط عدسی محدب دوربین روی پرده (فیلم) تشکیل می شود،به ذهن القاء می گردد.(تصویر ۴-۱۳)
(تصویر ۴-۱۳)
استفاده از تصاویر گسترده و جا به جا شونده : تصاویر گسترده ، تصاویری هستند خارج از اندازه طبیعی صفحات کتاب که با دو یا چهار صفحه و بیشتر در قطع معمولی صفحات کتاب جای گرفته اند. هم چنین می توان برای این کار از صفحات بازشونده ای استفاده کرد که در کنار صفحات کتاب قرار می گیرند و خواننده با پیشرفت در هر صفحه می تواند از تصاویر برای فهم و جایگزینی بهتر موضوع در ذهن استفاده کند.تصاویر گسترده می توانند سازمان دهی جامع و مختصری از موضوعاتی که به تفصیل در نوشته های کتاب دنبال می شوند ، ارائه دهند.(تصویر ۴-۱۴)
(تصویر ۴-۱۴)
استفاده از طلق شفاف^[۳۱]: تصاویری که روی طلق شفاف قرار می گیرند با قرارگرفتن هر طلق روی طلق دیگر به تدریج تکمیل می شوند و با برداشتن هر طتلق می توان لایه یا برش تازه ای از تصویر تهیه کرد.
ورق زدن طلق ها ، این حس ایجاد می شود که گویا از سطح پوست بدن به سمت اعضای داخلی حرکت می کنیم. با ادامه حرکت در برداشتن طلق ها گویا هر عضو داخلی را برش داده ایم و درون آن را مشاهده می کنیم.در کتای «اکوسیستم» این فن با صفحه باز شونده تلفیق شده است و به تناسب موضوع ،طلق های مختلفی روی تصویر باز شده قرار می گیرد تا چرخه های مختلف زیست محیطی را نشان دهد.
استفاده از تصاویر سه بعدی و متحرک : تولید این گونه تصاویر علاوه بر دانش علمی به لحاظ فنی نیز امکانات ویژه ای را طلب می کند و ممکن است پرهزینه باشد. لیکن به دلیل استفاده از تصاویر جذابیت و حس واقع بینی که در خواننده ایجاد می کند ، درخور توجه است. به نظر می رسد تصاویر متحرک در نوع تصویرگری با فضای سه بعدی که فراهم می آورد ، جایگزینی درست اجزای یک مجموعه کتاب های علمی را برای مخاطبان آسان می کند. تصاویر متحرک دو یا چند حالت از یک موقعیت را قابل بررسی می کنند.کتاب «شگفتیهای بدن انسان متحرک» در کتابهای علمی که به فارسی نیز برگردانده شده است دارای تصاویر سه بعدی و متحرک از بدن آدمی است.(تصویر ۴-۱۵)
(تصویر ۴-۱۵)
۴-۶ نقش تصویر در آموزش به کودکان
کتب تصویری اولین تجربه های کودکان برای فهم معانی دقیق کلماتی است که می دانند.با وجود کتاب تصویری است که مفهوم هر کلمه را در جای خود می شناسند.تمایل کودکان برای تمرین واژه هایی است که می دانند ، زیرا با ابراز هر کلمه ، ذوق هویدا شدن خویشتنشان را در می یابند بنابراین وقتی کتابهای تصویری می بینند فرهنگ لغاتشان را برای خودشان تکرار می کنند و این کار برایشان جذابیت زیادی دارد و این کار میسر نیست مگر به مدد رشد و پرورش زبانی و دیدن کتاب تصویری. کودک ترجیح می دهد در هر کتاب تصویری ، تصویری جدید بیابد که آن را می شناسد و با تکرار آن واژه با تصویر خواصش به ذهن بسپارد و در بازی میان کودکان دیگر ، به آنها آموزش دهد.
هر کتاب تصویری بسته به نوع موضوع خودش ، کنش خاصی را در کودکان بر می انگیزد. در واقع ما با قرار دادن کتاب های مصور در مقابل کودکان با آنها اجازه بروز اطلاعات درونی شان را می دهیم.
کتابهای مصوری که باعث آشنایی شهودی با کلمات ، واژه ها ، جملات و محیط اطراف (خانه،مردم،حیوانات،میوه ها و مدرسه) می شود ، جذابیت فراوانی دارد و برایشان لذت بخش است. در سن ۵ سالگی تمایل زیادی به شنیدن افسانه ها دارد و خودش را جای شخصیت اصلی قصه ها می گذارد. در این سنین هرچه از کتب تصویری بیشتر استفاده کنیم مرحله رشد و انگیزه و تجربه های گوناگون کودکان را برایشان فراهم کنیم و اگر میان دو کودک امتحان شود به خوبی درمی یابیم که مدام در حال دیدن تصاویر متعدد است ، از لحاظ تجربی و تدبیرهای ذهنی رشد بیشتری پیدا کرده است و اشیاء و رویدادها را به خوبی درک و مقایسه می کند. اگر از میان اشیایی که روزمره با آن ها سروکار دارند ارتباطشان را بپرسیم یا مقایسه اشیاء را به آن ها بسپاریم ، او به دنبال ارتباط مناسب بین تصاویر و واژگانش می گردد.
کتاب های مصور بر رشد و پرورش مهارت های مشاهده ای و کلامی کودک همراه با کمک مبانی هنرهای بصری ، در درک و کشف و شناسایی مهارتهایش کمک شایان توجهی می کنند. تغییر هر تصویر در هر صفحه مشاهده کودکان را قوی می کند.
سرگرمی های ساده و سازنده مثل جورچین تقلید صدای حیوانات ، جورکردن کارت بازی ، آشنایی با لباس های تابستانی و زمستانی ، آموزش گل ها ، درخت ها ، گیاهان ، مکان های گرم ، خشک ، بارانی ، همراه با رنگ های مربوط به آن محیط ها به فهم عناصر بصری برای کودکان کمک می کند و در تقویت خلاقیت آنها موثر است. در سنین ۶ سال وقتی کودک تصویر یک مکان گرم با رنگ های گرم را می بیند و در واقع هنرهای بصری اش تقویت می شوند ، تا بفهمند در مکانی که سرد است رنگ کاملاً متفاوت است با رنگ در مکانی گرم . پیام های تصویری هر کتاب بسیار مهم هستند.
کتاب هایی که درون مایه های الفباآموز و عددآموز دارند به کمک کودک می شتابند تا با شکل حروف الفبا و عدد ، نام جانوران و پدیده های پیرامون خود آشنا شود و آن ها را بشناسد.
کودکان از بازی هایی که دقت و تمرکزشان را افزایش دهد و آنها را به شمردن مجبور کند لذت می برند. طبقه بندی اشیاء مختلف در کتاب ها ، رنگ کردن اشکال هم رنگ و هم شکل و درک مفاهیم متعدد برای تقویت حافظه به آن ها کمک می کند.کودکان استفاده از تصاویر جورچین ، مقایسه کوچک تر و بزرگ تر ، طبقه بندی اشیاء را دوست دارند. کتاب های مفهومی برای کودکان جذابیت زیادی دارند. رنگ ها در کتاب های تصویری حس شعف کودک را افزایش می دهد.
آنچه یک کتاب خوب تصویری را شامل می شود ترکیبی از بهترین نمایش مبانی هنرهای تجسمی است که شامل خط ، رنگ ، فرم و بافت می شود.
خط:
خط اصلی ترین عنصر دیداری در تصویرسازی است که نخستین گونه ی نمایش تصویرهای ذهنی بر روی صفحه کار است.ار حرکتی از یک نقطه آغاز می شود ، سپس گسترش می یابد و به شکل خطی در می آید که می تواند آرام و چرخشی ، تند و صاف ، یا ملایم و پرتحرک باشد.هنرمندان خطوطی را خلق می کنند و به سمتی آن ها را هدایت می کنند که می خواهد بیننده بر روی آن متمرکز شود.
خط با ویژگی واقع گرایانه ، برای تصویرگری متن های تاریخی ، آموزشی ، دانش اجتماعی و علوم بسیار مناسب است و به دلیل برخورداری از ابعاد واقعی و نزدیکی آن به واقعیت ، از گویایی و درستی ویژه ای نیز بهره مند است.
فرم:
فرم ها معنی بسیاری دارند و اگر در انتخاب آنها دقت نشود ممکن است باعث ترس ، پیچیدگی ، خشونت و … شود و اگر از آنها درست استفاده شود می تواند ملایمت ، مهربانی ، شادی و خوشحالی را القا کند و نیز در حوزه آموزش اگر به درستی به کار رود بهترین تأثیر را در ماندگاری تصویر در ذهن بیننده دارد.
رنگ:
رنگ کمک بزرگی در درک کیفیت های تصویر برای کودکان است و حضور رنگ جذابیت چشمگیری در فهم تصاویر آنان دارد.و ترکیب خط و رنگ این جذابیت و کیفیت را بیشتر می کند.بچه ها رنگ های شاد مانند قرمز و نارنجی و زرد در نقاشی هایشان بیشتر استفاده می کنند. رنگ به فضاسازی ، شخصیت پردازی بیان حال و هوای داستان و مفهوم اصلی موضوع ، شادی ، وحشت ، ترس ، هیجان ایجاد کنتراست و انتقال مفاهیم و آموزش به بیننده کمک بزرگی می کند.
بافت:

• «مراد از حد و میزان غلو، عرف است یعنی چیزی که بیش از فهم عوام جامعه و عرف باشد غلو محسوب می شود. اما این ادعا باطل است و هیچ انسان دین داری آن را نمی پذیرد جزء عده ای که بی دین ولائیک هستند.

• • مراد ازآن منزلت صحابه است به این معنا که برای اصحاب منزلت و رتبه ای قائل شویم که برای غیر آنها نباشیم و غلو را به میزان آن یا بالاتر ازآن حد استاندارد برای غیر صحابه بدانیم.

• مراد از حد و میزان چیزی باشد که فقط علمای اهل سنت ازکتاب و سنت تشخیص دهند و بفهمند.

• مراد از حد و میزان آن است که خود کتاب و سنت باشد و عقل و قرآن آن را تایید نماید که یکی از بارزترین احتمالات درست همین نظریه می باشد.» (رضوانی ،۱۳۹۰،۳۸۳)

۲-۲۲- اعترافات حقانی:
برخی از بزرگان اهل سنت که از انسانهای با انصاف از آنها در این بحث یاد می شود چنین نظر دارند که وهابیان و متعصبان از مخالفان سرسخت و دشمن مکتب حقیقی وآینه تمام نمای شیعه، متوجه اشتباه خود در مرحله ی شناخت انتسابی شیعه نیستند، و به همین جهت طبیعی است که بین شیعه و غالیان تفکیک و حد و مرز نمی گذارند. اینک به پاره ای از نظریات این افراد اشاره می کنیم:

• دکتر طه حسین دراین باره می گوید: «دشمنان شیعه همه چیز را به آنان نسبت می دهند و تنها به شنیده ها و دیده هایشان ازشیعه بسنده نمی کنند بلکه بیشتر به آنها می افزایند. و باز به این مقدار نیز اکتفا نمی کنند، بلکه همه این هارابه گردن یاران اهل بیت پیامبر– صلی الله علیه وآله وسلم– می گذارند. آنان همچون دزدان گردنه در کمین نشسته اند و تک تک گفته ها وکردار شیعه ها را زیر نظرگرفته اند، وحتی ازآن چه شیعیان گفته یاانجام داده اند، به آنان نسبت می دهند، وشیعه را به مطالب عجیب و غریبی متهم می سازند.»(رضوانی،۱۳۹۰ ، ۳۸۵)

• مدرس فلسفه اسلامی دانشگاه الازهر جناب تفتازانی می گوید: «بسیاری از بحث کنندگان در شرق وغرب عالم، ازقدیم وجدید، دچار احکام نادرستی زیادی برضد شیعه شده اند که با هیچ دلیل یا شواهد نقلی سازگار نیست. مردم نیزاین احکام را دست به دست کرده و بدون آن که از صحت و فسادآن سوال کنند، شیعه را به آنها متهم می نمایند. ازجمله عواملی که منجر به بی انصافی آنان نسبت به شیعه شد، جهلی است که ناشی از بی اطلاعی آنان نسبت به مصادر شیعه است و در آن اتهامات تنها به کتاب های دشمنان شیعه مراجعه نموده اند.»(همان)

۲-۲۳- عوامل پیدایش نظریه همسان غلو وتشیع:
به نظر نگارنده درباره علل وعوامل پیدایش وگسترش نظریه هم سانی تشیع وغلو به سه دلیل می توان اشاره نمود:

• عدم شناخت کافی به معنا و مفهوم شیعه و تشیع

• جاهل بودن به مفهوم غلو

• عدم آگاهی از موضع گیری های دانشمندان مکتب امامیه نسبت به غالیان وغلو

غلو یک امری است که تمام مذاهب اسلامی با آن مخالف هستند و همه می دانند که کتاب خدا و سنت شدیدا با آن به مخالفت بر خاسته است ودر اصل یکی از مشکلات امروزی جامعه اسلامی به ویژه برادران اهل سنت وهابیون می باشد که درک درست و صحیحی ازحدود و قیود غلو ندارند. و از زمان شکل گیری وهابیت این فرقه بدعت گر و تحریفی، تمثیل عجیب وغریب از واژه غلو در جهان اسلام برضد امامیه رواج داده اند.
۲-۲۴- دلایل اهمیت تحقیق در موضوع غلو
«۱٫ فهم دقیق معانی و مفاهیم لغوی واصطلاحی، آگاهی از حدود و ثغورحریم ظریف و دقیق آن برای اسلام شناسان به ویژه پیروان مکتب بزرگ اسلامی تشیع، در شناخت صحیح معارف اصیل و بی انحراف اسلام ناب محمدی ضرورتی انکارناپذیر است. اهمیت شناخت ابعاد غلو، آن گاه بیشتر آشکارمی شود که قصد انجام تحقیق جامع وکاملی درباره مبانی اعتقادی اسلام، به ویژه تعیین حدود ولایت معصوم - علیه السلام - علم امام، قدرت امام و… داشته باشیم. شناخت کامل و دقیق حقایق، اندیشه ها افکار ودیدگاههای موثردر معرفت شناسی اسلامی باشناخت صحیح مرز غلو امکان پذیراست.» (انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۰)
«واژه ای مثل غلو به دلیل منفی بودن معنویت باطنی کلمه،گنجایش بیان عظمت موضع را ندارد اما اختلاف متکلمان، درباره مسائلی همچون عصمت، علم غیب، حساسیت و اهمیت موضوع را آشکارا می سازد.
بنابراین، تحقیق جامع وگسترده درباره غلو، علل و عوامل آن عواقب مخرب و مخوف اعتقادات غلو آمیز، ارائه راهکار اهتمام دراعتدال برای جلوگیری از افکار واندیشه های غالی گری، همچنین پژوهش و بررسی غلو از دیدگاه قرآن سنت پیامبر اسلام -صلی الله علیه آله- اهل بیت- علیهم السلام- علما و دانشمندان اسلام، به خصوص تشیع از ویژگی فوق العاده ای برخوردار است.

• بررسی موضوع غلو، ازآن نظراهمیت داردکه مکتب بزرگ اسلامی و الهی تشیع از دیرباز در معرض هجمه افتراها ،اکاذیب و شبهات مخالفان معاندان بوده است. بهانه و متمسک قرار دادن تهمت ناروای غلو درباره شیعیان، امواج سهمگین و مخربی برای خرافی و غیر اصیل نشان دادن اعتقادات پیروان مکتب اهل بیت-علیهم السلام- بوجودآورده وسبب سوء استفاده دیگران شده است.

جهاد مستمر و همراه با حقیقت ایمان و معنویت الهی پیشوایان وبزرگان مکتب تشیع، در راه بیداری وجدان های خفته و زدودن گرد وغبار شبهات و افتراها و شناساندن چهره واقعی تشیع در دوان و استمرار این مکتب همچون دم مسیحیایی تاثیر گذار بوده است. خود خواهی های تند وگسترده، ناشی ازافکار مسلمان نما و باطنی شرکت آمیز وکفر آلود داشتند، با وارونه نمایی حقایق شیعی
و نسبت دادن اتهام غلو در سطح گسترده و فراگیر، برای نابودی ارزش ها، اصول،قواعد و آرمان های بلند والهی تشیع، ازهیچ کوششی فرو گذار نکردند.» (انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۰)
«شیعیان صدها سال در تقیه و با مظلومیت کامل بادهان دوخته و لب فرو بسته، باگذراز پل شهادت روزگارمی گذارنده اند. دشمنان تشیع با نسبت دادن فرقه های ساختگی و افکار غلو آمیز، سعی در واژگون و خرافی نشان دادن مکتب تشیع داشته اند. غاصبان ولایت، آن باطل گرایان حق نما باخباثت ولثامت کامل، چنان شییعان را غالی و افکارشان را غلو آمیزنشان داده اندکه هرگاه نام شیعه برده می شود، در ذهن افراد ناآگاه و حتی مستشرقان، الی بودن تشیع و غلوآمیز بودن عقاید آنهارامتبادر می کند. مصائب آن جایی مضاعف است که برخی از علمای اهل سنت اصل شیعه امامیه را غالی می دانند. (انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۱)
چگونه است که مکتب بزرگ اسلامی تشیع بااین همه ویژگی های الهی واسلامی، منحصر به فرد و حقیقی، این گونه به غلو و غالی گری متهم می شود؟
پژوهش دقیق و تحقیق عمیق درمبانی ومعارف فرهنگ الهی تشیع، نشان ازمظلومیتی فراگیر و ظلمی مضاعف درحق این مکتب بزرگ اسلامی دارد.
«مکتب تشیع درابعاد سیاسی، مذهبی، اجتماعی، فردی و… پیوسته مظلومیت داشته و در سطح پیشوایان و بزرگان وعلما در معرض شهادت، اسارت، تبعید، تحقیر و تکفیر ازسوی معاندان بوده است که خودشرح مشروح و مبسوطی رامی طلبد. شیعه غنای الهی و فوق العاده در بعد مذهبی وفرهنگی دارد و همچنین از امامان متصل به منبع علم الهی ودانشمندان بی نظیر مانند علی بن ابی طالب–علیه السلام- وامام محمد باقر- علیه السلام- امام جعفرصادق- علیه السلام- ،… و هزاران دانشمند تربیت یافته ازدامان این مکتب برخوردار است. شیعه انتساب انواع غلو، بدعت ها، خرافات، شبهات زیاد و متعدد، هجمه ها و تهمت های ناروا، برای منحرف وغیراصل نشان دادن این آرمان بزرگ اسلامی را بهت آور وحیرت انگیز دانسته، از این گونه نسبت های غیر واقعی و معاندانه بیزاری می جوید.» (همان)
« مبانی عقیدتی شیعه بر گرفته ازقرآن کریم، سنت رسول اعظم اسلام– صلی الله علیه واله- واهل بیت معصوم– علیه السلام- است. چنان که خداوند متعال درقرآن کریم فرموده است:
«لَّقَدْ کاَنَ لَکُمْ فىِ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کاَنَ یَرْجُواْ اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الاَخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا»=البته شما را به رسول خدا (چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال نیکو) اقتدایى نیکوست، براى آن کس که به (ثواب) خدا وروز قیامت امیدوار باشد و یاد خدا بسیار کند.(۲۱/ احزاب )
پیامبراسلام بهترین الگو و اسوه حسنه است. رسول خدا درکارها میانه رو بود و افراط و تفریط نداشت. درباره حق، نه کوتاهی داشت و نه ازآن تجاوز می کرد.» (انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۳-۱۲)
«شیعه خود را پیرو راستین قرآن کریم و پیامبر اعظم– صلی الله علیه وآله- و اهل بیت- علیهم السلام- می داند و در عمل به معارف اسلامی ازافراط وتفریط،گریزان و راه اعتدال و صراط مستقیم را برگزیده است.
غلات وعقایدآنها همواره به شدت ازسوی شیعه محکوم ومنکوب شده است با این وجود دشمنان متعصب و لجوج امامت و ولایت خود را به جهل و تجاهل زده و برای شبهه آلود، مشوش و غیر حقیقی نشان دادن چهره و تصویر تشیع اتهام بی اساس غلو راهم چون خنجری برآن و زهر آلود بر پیکرتشیع وارد آورده اند. شیعه درطول تاریخ پرافتخارش، شهادات پیشوایان، شکنجه بزرگان تحقیر اقوام و ملل مختلف شیعی، قتل و غارت عمومی و محروم شدن ازحق مسلم خویش را با بردباری و صبوری خدا پسندانه تحمل کرده است اما این که دشمنان مکتب بزرگ اسلامی تشیع را مکتبی خرافی، غیراسلامی، ناسالم و دارای غلو در عقاید نشان دهند، این را هرگز تحمل نمی کند. شیعیان به همه عقل گرایان، مستشرقان عالم و دانشمندان اسلامی با کمال صراحت اعلام می کنند عقاید شیعه را تنها از منابع وکتب اصیل پیشوایان وبزرگان شیعه اخذ کنید تا به وضوح مشخص شودکه در ادوار مختلف تاریخ به طور قطع و یقین غالیان و غلات ازشیعیان واقعی جدا و متمایز بوده اند. »(انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۴)
«عقاید غلوآمیز غیرعقلایی و دارای افراط وتفریط دراعتقادات شیعیان، هرگز جایگاهی ندارد با این حال، مخالفان و معاندان همواره ازآن به عنوان مجوزی برای هجمه وحمله، علیه مقدسات این مکتب بهره برداری کرده اند. دلیل اهمیت روشنگری وتحقیق درباب غلو وغلات، آن است که این پدیده، یکی ازآفات وآسیب های عارض بر ادیان ومذاهب الهی است ودر صورت عدم ابراز انزجار واقدام به موقع و لازم، سبب آلوده و منحرف شدن دین و متدینان می شود.
مکتب بزرگ اسلامی تشیع نیز از این نسبت ناروا در امان نبوده و اتهام شبهات غلو ساختگی، دامن گیر آن شده و اصالت و حقانیت آن را ناجوانمردانه و به ناحق زیر سئوال برده و مخدوش کرده است.» (انصاری بویر احمدی،۱۳۸۹،۱۴)
۲-۲۵- خرافات اهل غلو:
غلات علاوه بر اینکه در موضوعات به بزرگ نمایی وافراط می پرداختند موهومات فکری وذهنی خود را با خرافات مخلوط می کردند تا بدین وسیله بتواند راحت تر در اعتقادات مردم وعوام نفوذ نمایند. «آنان با افسانه سرایی وسخنان زهر آلود وخرافه ای به پیشرفت افکار وعقایدخویش کمک می کردند باتوجه به اینکه هم غلات و هم کسانی که اهل خرافات هستند، از منطق و استدلال و برهان استفاده نمی کنند، معمولابا قصه، داستان سرایی کاذب، حکایات دروغ، وخام اندیشی ها خود را برعوام تحم
یل می نمودند.آنان از تعالیم و فرهنگ صحیح اسلام بهره ای نبرده اند. باغلو در دین و شخصیت های دینی تصویر صحیح و بی پیرایه اسلام را مخدوش ومغشوش می کردند. خطرآنان کمتر از خطر کفار و منافقین برای اسلام راستین نبوده است. غلات خرافه ای، احساسات و ذوقیات خود را جایگزین واقعیات وحقائق نموده به جای تمسک به اسلام اصیل ویک پارچه، باعث فرقه سازی های فراوان و تفرقه بسیاردر دین شده اند. باتحریک احساسات وعواطف موجب افراط وتفریط دینداران شده وآنان را به بیراهه می کشانند.»(انصاری بویر احمدی،۶۷،۱۳۸۹)
۲-۲۶- پیامدهای خطرناک غلو:
«۱٫غلوپدیده زشت وخطرناکی است که حقیقت را از راه راست خارج نموده وابهامات ذهنی را جایگزین امور واقعی می نماید.

• عظمت وشان والای الهی را درحد مخلوقات وبندگان خداوند پایین می آورد در مقابل اوصاف انسانی را درحد الوهیت وخدایی بالا می برد، اندیشه سالم انسانها رابه طرف وسوسه و اوهام سوق می دهد.

• هنجارهای دینی واجتماعی راتبدیل به ناهنجاریهای ضد دینی وضدارزشی می نماید.

فرد

جامعه

نظام بین‌الملل

حکومت

نقش

نظام بین‌الملل

حکومت

فرد

جامعه

نمونه چنین کشوری:ایالات متحده آمریکا

نمونه چنین کشوری :غنا

یکی دیگر از مباحث جدی که روزنا در تحلیل سیاست خارجی در مدل پیشنهادی خود ارائه می‌دهد بحث چگونگی انطباق هر کنشگر دولتی در مواجهه با محیط بیرونی و تقاضاهای ناشی از آن است.
در همین زمینه از دیدگاه روزنا سیاست خارجی فرایندی است که از دو بخش تشکیل می‌شود: یک قسمت آن ورودی است که به طور عامدانه و یا غیر عامدانه به شکل تقاضا، مخالفت و یا حمایت از سوی محیط بیرونی وارد دستگاه تصمیم گیری یک کشور می‌شود. این محیط بیرونی می‌تواند جامعه بین‌الملل و نهاد های آن و یا یک جامعه سیاسی خاص باشد و قسمت دوم سیاست خارجی نیز برو نداد ها و یا همان تصمیمات و جهت گیری‌هایی است که یک دولت در قبال آن درو نداد ها از خود بروز می‌دهد. (۴۵) روزنا معتقد است با ورود این درو نداد ها به دستگاه تصمیم گیری یک دولت رفتار سیاست خارجی آن جنبه واکنشی به خود گرفته که این خود حاکی از رفتار خارجی آن بازیگر در پاسخگویی به یک تقاضای بیرونی است. این رفتار واکنشی می‌تواند سازگار و یا ناسازگار با محیط باشد.
در صورت سازگار بودن رفتار خارجی یک دولت با محیط بیرونی می‌توان گفت که آن دولت با محیط خود منطبق شده است و خود این انطباق می‌تواند یا از روی میل و رضایت و یا از روی نا رضایتی و اجبار باشد. (۴۶)
که در هر دو صورت دولت به انطباق با محیطی روی آورده و خود را با تقاضاهای محیطی سازگار کرده است. به عبارت دیگر از نظر روزنا دولت‌ها به منظور حفظ و صیانت خود در مقابله با محیط به اقدامات گوناگون از جمله اقدامات انطباق گرایانه روی می‌آورند که مهم‌ترین این انطباق‌ها عبارتند از:
انطباق رضایت مندانه^[۳۲] و انطباق طغیانگرایانه^[۳۳] دولت‌ها در مواجهه با محیط بین‌المللی. همان گونه که بیان شد در انطباق رضایت مندانه واحد تحلیلی چون با خطر داخلی مواجه نیست رضایت مندانه تن به انطباق می‌دهد و در انطباق طغیان گرایانه از آنجایی که در یک واحد تحلیلی تقاضاهای داخلی بر تقاضاهای خارجی تقدم می‌یابد این واحد اقدامات انطباق گرایانه اش را تنها صرف حفظ ساختار های ضروری نظام می‌گرداند و چندان نمی‌تواند به انطباق با محیط خود بپردازد.
بعد از آشنایی با مهم‌ترین نکات مدل پیشنهادی جیمز روزنا در زمینه تجزیه و تحلیل سیاست خارجی دولت‌ها در عرصه نظام بین‌الملل در مبحث بعدی سعی خواهیم کرد تا از این مدل برای تجزیه و تحلیل و مقایسه‌ی راهبرد های سیاست خارجی آمریکا در دوران بوش و اوباما در خاورمیانه و همچنین پیش بینی این سیاست در آینده بپردازیم.

۷-۲- نتیجه گیری
یکی از مهم‌ترین فرایند های زندگی اجتماعی و فردی بشر تصمیم گیری است با پذیرش این مطلب سیاست هم چیزی جز مجموعه‌ای از تصمیم گیری‌ها نیست.
اگر این تعریف از سیاست خارجی را بپذیریم که «سیاست خارجی شامل فرایندهای بسیار پیچیده‌ای است که در آن فرایندها، افراد، کارگزاران و نهادهایی صاحب نقش هستند. سیاست خارجی شامل تنظیم و اجرا و همچنین خود محصول و نتیجه تصمیمات به شمار می‌رود و راهنمایی است برای اقداماتی که یک دولت در ورای مرزهای خویش به منظور پیشبرد اهداف خود در رابطه با بازیگران حکومتی و غیر حکومتی به عمل می‌آورد».
سیاست خارجی هم چیزی جز تصمیم گیری در خصوص انتخاب گزینه‌ی بهتر در میان گزینه‌های پیش رو در راستای سیاست خارجی و تأمین اهداف و منافع ملی نیست.
برای درک صحیح و قابل فهم روند تصمیم گیری در کشورهای مختلف می‌توان با بهره گیری از تئوری‌های ارائه شده در این زمینه نیز میزان صحت و عقلانیت تصمیم‌های سیاسی مردم و سیاستمداران را با توجه به شرایط محیطی مورد بررسی قرار داد.
از سویی سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل تبلور تصمیم گیری‌های بازیگران نظام بین‌الملل است که تحت این شرایط می‌توان با عنایت به تئوری‌های تصمیم گیری به بررسی محیط کل و پارامتر های تصمیم گیری به ارزیابی سیاست خارجی پرداخت. از طرفی همان گونه که گفته شد نظریه پردازان نتوانسته‌اند به طرح جامعی برای تحلیل تصمیم‌های سیاست خارجی دست یابند.
وجود متغیر های گوناگون و تأثیر گذار بر روند تصمیم گیری باعث شده که امکان تعمیم رفتار سیاست خارجی برخی از کشورها امکان پذیر نباشد چرا که هر یک از بازیگران نسبت به یک رویکرد پاسخ‌های کاملاً متفاوتی دارند و در اصل بستگی به ترکیب مختلف عوامل داخلی و خارجی دارد ولی بهره گیری و الگو برداری متغیر های مختلف می‌تواند در زمینه مطالعه سیاست خارجی مفید واقع گردد.
به طور کلی هر چه بر میزان قدرت کشورها افزوده شود آن‌ها تلاش و منابع بیشتری برای توسعه اجرا و موفقیت سیاست خارجی خود صرف می‌کنند. به عبارت دیگر میزان توسعه و گسترش سیاست خارجی کشورها با قدرت آن‌ها نسبت مستقیم دارد؛ لذا دیده می‌شود معمولاً قدرت‌های بزرگ اهداف و منافعی در نقاطی بسیار دور دست برای خود متصور می‌شوند.
در حالی که ممکن است یک کشور کوچک به لحاظ قدرت حتی با همسایگان خود نیز دچار مشکل باشد و نتواند سیاست خارجی مناسبی تدوین و اجرا نماید بدون تردید قدرتی در اندازه‌های ایالات متحده که قدرت خود را تا کیلومترها دور تر از سرزمین خود نیز اعمال می‌کند و دارای منافعی جهانی می‌باشد دارای سیاست خارجی بسیار پیچیده‌ای است که تحلیل آن نیازمند در نظر گرفتن سطوح تحلیلی مختلف می‌باشد. که بدون این کار برداشت صحیحی از اقدامات سیاست‌های این قدرت جهانی غیر ممکن می‌باشد.
در این راستا برای درک بهتر راهبرد های سیاست خارجی آمریکا در دوران بوش و اوباما از مدل پیش تئوری روزنا استفاده شده است.
همان‌گونه که گفته شد طبق مدل پیش تئوری روزنا ۵ عامل اصلی بر شکل گیری سیاست خارجی کشورهایی که تصمیم گیری در آن‌ها نهادینه می‌باشد تأثیر دارند این ۵ عامل اصلی به سهم خود تأثیر بسزایی در شکل گیری، تدوین و اجرای سیاست خارجی آمریکا دارند که شاید نتوان تقدم و تأخر خاص نسبت به نقش آن‌ها قائل گردید اما در پژوهش پیش رو تنها سه دسته از متغیر های مطرح شده به شکل مبسوط و به عنوان عوامل شکل دهنده به سیاست خارجی آمریکا در دوران بوش و اوباما در خاورمیانه مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته‌اند که این سه دسته عبارتند از:

• نقش فردی یا شخصیت

• نقش عوامل بوروکراتیک

• نقش نظام جهانی

لازم به توضیح است که در ذیل عنوان عوامل بوروکراتیک بررسی نقش کنگره آمریکا به عنوان یکی از نهاد های تأثیر گذار بر شکل گیری سیاست خارجی آمریکا در نظر گرفته شده است.
بنابراین ضمن مقایسه راهبردهای سیاست خارجی آمریکا در دوران یاد شده بر حسب تئوری روزنا در نهایت قصد پیش بینی راهبرد های سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه در سال‌های آتی مد نظر قرار گرفته است چرا که با شناخت و درک صحیح و علمی از سیاست خارجی آمریکا در منطقه خاورمیانه ایران به عنوان کشوری تأثیر گذار در منطقه می‌تواند سیاست‌های مناسبی را در جهت اقدام متقابل و بعضاً پیش گیرانه اتخاذ نماید.
فهرست منابع فصل دوم
۱- James N. Rosenau:"Pre-theory Revisited: World Politics in an Era of Cascading Interdependence” International studies Quarterly.28 (3) september.1984:45-202
۲- حسین سیف زاده، مبانی و مدل‌های تصمیم گیری در سیاست خارجی، تهران: انتشارت وزارت امور خارجه،۱۳۸۷، ص ۱۲۶
۳- حسین سیف زاده، اصول روابط بین‌الملل الف و ب، تهران: نشر میزان، ۱۳۷۸، ص ۲۹۵- ۲۹۴
۴- رینولدز فیلیپ، شناخت اصول روابط بین‌الملل، ترجمه :جمشید زنگنه، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۸۰، ص ۸۷

جدول شماره ۱۱: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(اهداف استفاده از اینترنت، نحوه استفاده از اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)…………………………………………………………..۹۱
جدول شماره ۱۲: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کیفی)…………………………………………………۹۲
جدول شماره ۱۳: توزیع فراوانی متغیرهای کیفی نحوه استفاده از اینترنت(وسیله اتصال به اینترنت، بخش مورد استفاده در اینترنت) بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی(کمی)……………………………………………..۹۶
جدول شماره ۱۴ : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل فردی- اجتماعی و نحوه استفاده از اینترنت مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت براساس مدل لجستیک رگرسیون رتبه ای………………………………………………….۹۷
فصل اول
بیان مساله
ما در برهه ای از زمان قرار گرفته ایم که هیچ شباهتی به گذشته ندارد.زندگی پر شتاب و سریع است.تولید اطلاعات،اختراعات،دانش،فن آوری و پیشرفت سرعتی شگفت انگیز دارند.یکی از فناوری های دنیای امروز اینترنت است(۱).بی شک اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی سبز فایل است. با ورود روزانه هزاران عضو جدید و حدود ۲۰۰ میلیون کاربر در سراسر دنیا،اینترنت در حال شکل دادن یک انقلاب ارتباطی،اجتماعی و اقتصادی است.هم اکنون اینترنت در نقطه اوج انقلاب صنعتی دیجیتالی قرار دارد و هرگونه انقلاب جدیدی بی گمان مشکلات و گرفتاری های جدیدی می آفریند(۲). امروزه اینترنت در بسیاری از جوامع به یک ضرورت زندگی تبدیل شده است،چندان که بدون آن،امکان برنامه ریزی،توسعه و بهره وری در تمام زمینه های فردی و اجتماعی ممکن نخواهد بود.این ویژگی ها اگر چه از قابلیت های اینترنت محسوب می شوند اما از معایب آن هم به شمار می آیند(۳،۴).ویژگی های منحصر به فرد اینترنت شامل:سهولت دسترسی^[۱](میلیون ها سایت هفت روز هفته و بیست و چهار ساعته در دسترس هستند)،هزینه پایین و با صرفه بودن ^[۲]،گمنامی در فضای مجازی^[۳] موجب استقبال عظیم مردم سراسر جهان از آن شده است(۵).
در واقع اینترنت دیگر وسیله ایی نیست که فقط دانشمندان از آن استفاده کنند.کارکردهای گوناگون و زیاد اینترنت باعث استفاده گسترده افراد از این فناوری شده است.گسترش استفاده از اینترنت با تمامی جنبه های زندگی از جمله:مدرسه،محل کار،خدمات و تجارت تلفیق شده است(۶).مهمترین تغییراتی که این فناوری به وجود آورده به وسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن تبدیل دنیا به یک دهکده جهانی است.بدین معنی که مردم نقاط مختلف در سراسر کشورهای کره زمین به مثابه یک دهکده،امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند(۷).
اعتیاد به اینترنت موضوع جالب و تازه ایست که در سال های اخیر به عنوان اعتیاد رفتار – محور مورد توجه قرار گرفته است(۴).«اعتیاد به اینترنت» به عنوان یک اختلال جداگانه،اولین بار در سال ۱۹۹۵ توسط ایوان گلدبرگ روان پزشک نیویورکی مطرح شد،در سال ۱۹۹۶ توسط یانگ توسعه یافت و مورد توجه روان شناسان،روان پزشکان و درمان گران قرار گرفت(۸).این اختلال با عناوین متفاوتی از قبیل:"وابستگی رفتاری به اینترنت”^[۴]،"استفاده مرضی از اینترنت^[۵]“،"استفاده مشکل زا از اینترنت^[۶]“،"سوء استفاده از اینترنت^[۷]“،"اعتیاد سایبری^[۸]” و “اعتیاد مجازی^[۹]” بیان شده اما رایج ترین اصطلاحی که بیش از عناوین دیگر در تحقیقات مختلف به کار می رود اعتیاد به اینترنت است(۹،۱۰،۱۱).
حداقل پنج نوع اعتیاد خاص به اینترنت وجود دارد: اعتیاد به هرزه نگاری و موضوعات جنسی،ارتباطات مجازی و دوست یابی،تجارت و خرید،جست و جوی اطلاعات و بازی های اینترنتی.تعاریف متعددی برای اعتیاد به اینترنت وجود دارد اما یکی از کامل ترین آنها تعریفی است که یانگ در سال ۱۹۹۶ ارائه کرد:"اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود"(۳).

امروزه اعتیاد به اینترنت به دلیل افزایش شمار مبتلایان به آن ،به یک نگرانی در حال رشد در سطح جهانی تبدیل شده است که آن را در کانون توجه قرار می دهد.عوارضی که می توان برای اعتیاد به اینترنت برشمرد شامل:خستگی،بی خوابی،اختلال در تغذیه،افت عملکرد تحصیلی و شغلی،اضطراب،دوره های افسردگی،گوشه نشینی،عدم ارتباط با خانواده،دوستان،آشنایان،کاهش ارتباطات اجتماعی،مشکلات اقتصادی ناشی از:صرف وقت در اینترنت،از دست دادن شغل و بیکاری،هزینه های اینترنت و احتمالاً قماربازی اینترنتی،به طور کلی اختلال در عملکرد فردی،خانوادگی و اجتماعی می باشد(۱۲).در واقع،وابستگی به اینترنت یک وابستگی واقعی همانند اعتیاد به مواد مخدر و وابستگی های دیگر است.اگرچه این نوع وابستگی مشکلات جسمی اعتیادهای شیمیایی را ندارد،مشکلات اجتماعی ناشی از آن همانند اعتیادهای دیگر است و با علائمی چون اضطراب،افسردگی،کج خلقی،بی قراری،تفکرهای وسواسی،کناره گیری،اختلالات عاطفی و از هم گسیختگی روانی همراه است(۱۳).
اعتیاد به اینترنت موجب تغییرات شدید در سبک زندگی افراد می شود که این مساله،اثرات عمیقی بر سلامت جسم و روان فرد،بر جای می گذارد.برخی اثرات سوء استفاده از اینترنت بر سلامت عبارتند از:افزایش بی خوابی،کاهش تحرک که خود موجب چاقی و عوارض ناشی از آن می شود،تضعیف سیستم ایمنی و آسیب پذیری بیشتر نسبت به بیماری ها،مشکلات بینایی از قبیل:درد،قرمزی،خشکی چشم،احساس تاری و دوبینی که به کاهش قدرت بینایی،خستگی و سردرد منجر می شود،عوارض عصبی و عضلانی مثل:بی حسی و یا احساس سوزش در دست ها،خمیدگی پشت،درد گردن و کمر،مشکلات پوستی از قبیل خشکی و حساسیت پوست،مشکلات تنفسی،آسیب مخاط بینی و گلو و احساس ضعف و خستگی(۱۴).
یکی از گروه های در معرض خطر اعتیاد به اینترنت،دانشجویان هستند.علی رغم ضرورت استفاده دانشجویان از اینترنت برای دسترسی به کتاب خانه ها و پایگاه های داده،محققان تاکید دارند که دانشجویان به طور ویژه ای در معرض خطر اعتیاد به اینترنت هستند.یک علت آن این است که سازش با زندگی دانشجویی می تواند چالش برانگیز باشد و منجر به تنهایی،اضطراب و افسردگی شود(۵).
یانگ دلایل آسیب پذیری بیشتر دانشجویان به این نوع اعتیاد را موارد زیر می داند:
فقدان کنترل والدین،دسترسی بیشتر به اینترنت،وجود برنامه درسی انعطاف پذیر و داشتن زمان سازمان نیافته بیشتر،تشویق از طرف دانشگاه برای استفاده از اینترنت و عدم کنترل روی آنچه که آنها در اینترنت انجام می دهند(۱۵).
شیوع اعتیاد به اینترنت در جمعیت عمومی جهان پنج تا ده درصد است.حدود ۵۴% معتادان به اینترنت سابقه افسردگی و ۳۴% از آنها سابقه اضطراب و نگرانی دارند(۱۵).
مطالعات حاکی از این است که اعتیاد به اینترنت یک پدیده جهانی با سطح و دامنه شیوع متفاوت از ۵ تا ۲۵ درصد در جمعیت دانشجویان آمریکا،چین،کره،انگلستان،استرالیا،تایوان،ژاپن،کره جنوبی،کشورهای اروپای غربی و شرقی است(۱۶،۱۷،۱۸).در مطاالعه آندرسون(۱۹) میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۹% گزارش شده است.نتایج نشان داد که متوسط زمان استفاده از اینترنت در دانشجویان ۱۰۰ دقیقه در هر روز بود.۷۲% معتادین مذکر بودند.بسیاری از آنها به این مساله که استفاده از اینترنت روی زندگی شان تاثیر منفی گذاشته آگاه نبودند.استفاده مرضی از اینترنت با مشکلاتی در حفظ روابط بین فردی،توسعه مشکلات خواب،کاهش فعالیت های روزمره،افت تحصیلی،اخراج از دانشگاه و جایگزینی اینترنت به جای فعالیتهای مفید زندگی واقعی در ارتباط بود(۱۹).
مطالعه کیم^[۱۰](۲۰) نشان می دهد که دانشجویان معتاد به اینترنت حداقل دو ساعت در روز به اینترنت متصل می شوند و معمولاً بازی آنلاین یا چت می کنند.تسای^[۱۱] و همکاران(۲۱) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان جدید الورود را ۹/۱۷% گزارش کرد.در مطالعه فرانگوس^[۱۲] و همکاران(۲۲)،۶/۱۱% از دانشجویان یونانی معتاد به اینترنت شناخته شدند.کانن^[۱۳] و همکاران(۲۳) میزان اعتیاد به اینترنت را در دانشجویان ترکیه ۷/۹% بیان کردند.
نتیجه برخی از مطالعات در ایران هم حاکی از شیوع این پدیده در میان دانشجویان است:در مطالعه محمد بیگی و همکاران(۴) شیوع اعتیاد به اینترنت در دانشجویان ۸/۱۰% بود که ۸/۲% اعتیاد شدید و ۸% اعتیاد خفیف داشتند.میزان اعتیاد به اینترنت در دانشجویان توسط فلاحی(۲۴)، ۲/۱۳% و در مطالعه علوی(۲۵) میزان اعتیاد در کاربران دانشجو ۱۳% و در مطالعه خدادوست(۲۶)، ۵/۹% گزارش شده است.نادمی و رضوانی گزارش کردند که ۷۷% دانشجویان در خطر اعتیاد به اینترنت هستند،در ۱۴% از آنان وابستگی به اینترنت تاثیر مهمی بر کارکرد آنان داشته است و فقط در ۹% از دانشجویان اینترنت تاثیر منفی نداشته است(۲۷).
نتایج مطالعات و مرور منابع مختلف نشان می دهد که فاکتور های دموگرافیک،داشتن برخی ویژگی های خاص شخصیتی مثل هیجان خواهی،درون گرایی،شخصیت وابسته،وسواسی و دوری گزین،داشتن سابقه بیماری های روانی مثل اضطراب،وسواس،هراس اجتماعی^[۱۴](به هراس فرد از موقعیت هایی که در معرض دید و توجه دیگران قرار دارد و اجتناب متعاقب آن اطلاق می شود.ممکن است به اشکال مختلف مثل هراس از نگارش در جمع،هراس از ملاقات با ناآشنایان و یا هراس از صحبت کردن در جمع بروز کند(۲۸).)،افسردگی و نیز اعتیاد به سیگار و سایر مواد،نوع و دلیل استفاده از اینترنت همگی از عوامل مرتبط با اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن هستند(۲۹).مطالعات اخیر در مورد اعتیاد به اینترنت به طور عمده برسه دسته از عوامل تاکید دارد:عوامل فردی،عوامل روان شناختی اجتماعی و عوامل مربوط به اینترنت.عوامل فردی مثل خود اتکایی پایین،ویژگی های درون گرایی،رفتارهای غریزی و تمایلات آنی و نقص مهارت های ارتباطی.عوامل اجتماعی مانند حمایت ضعیف خانواده از اعضای خود،عوامل روان شناختی اجتماعی که از ارتباط ضعیف بین افراد خانواده با یکدیگر سرچشمه می گیرد و سرانجام عوامل مربوط به نحوه استفاده از اینترنت مانند استفاده طولانی مدت از اینترنت(۳۰)_ENREF_26،دست یابی سریع و آسان به اینترنت(۳۱)،میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۳۲،۳۱،۱۳)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۳۳،۳۱،۱۶،۲۵)،هدف از استفاده(۳۲،۳۱) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳۵،۱۳،۴،۳) همگی در اعتیاد به اینترنت تاثیر دارند.
اعتیاد به اینترنت با هراس اجتماعی،اختلال کمبود توجه همراه با بیش فعالی^[۱۵]،اختلال دوقطبی^[۱۶]،مشکلات در روابط بین فردی،اختلالات اضطرابی و تکانه ای^[۱۷]،خودکشی،پرخاشگری،افسردگی و برانگیختگی بالا در ارتباط بوده است(۳۶،۲).از طرفی برخی مطالعات با بررسی ویژگی های دموگرافیک به عنوان متغیرهای پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،جنسیت،سن،بیکاری و تاهل را موثر دانسته اند(۲).نادمی و رضوانی دریافتند که وابستگی به اینترنت به نحو معناداری در دانش جویان پسر و دانشجویان دارای والدین با سطح تحصیلات بالا بیش تر است(۲۷).نتایج مطالعه تسای^[۱۸] و همکاران،اعتیاد به اینترنت در زنان را بیشتر گزارش کرد اما ماندل می گوید مردان و زنان هر دو در معرض اعتیاد هستند(۲،۳۷).
در اکثر مطالعات انجام شده در زمینه وابستگی به اینترنت مشخص شده که اعتیاد به اینترنت به نحو معناداری با جنس مرتبط است.به طوری که معتادان به اینترنت اغلب مذکر،درون گرا و افسرده اند(۳۷).تحقیقات پیشین حاکی از این حقیقت است که مسایل مالی،خانوادگی و نقص های روانی اجتماعی،افراد و به خصوص دانشجویان را که به اقتضای شرایط سنی با استرس های تکاملی مواجه هستند،مستعد اعتیاد به اینترنت می کند(۳۰).از عوامل پیش بینی کننده اعتیاد به اینترنت،رشته تحصیلی،تغییرات تکنولوژیکی مثل دسترسی به سرویس های ارائه خدمات اینترنتی ،هزینه آن،وضعیت اقتصادی،نگرش نسبت به اینترنت و کامپیوتر و البته آزادی های اجتماعی،عوامل فرهنگی و مذهبی می باشد.تحقیقات نشان داده که عدم کفایت در مهارت های اجتماعی و ناتوانی در صمیمیت اجتماعی و زندگی در فرهنگ ها و محیط های با آزادی محدود از لحاظ اجتماعی می تواند یکی از عوامل اساسی در تمایل به اعتیاد به اینترنت باشد(۳).
به نظر می رسد با افزایش روز افزون استفاده از اینترنت در ایران و بهره مندی بی رویه از آن که می تواند بهداشت روانی و جسمانی جوانان را متاثر سازد،در آینده شاهد عوارض ناشی از اعتیاد به اینترنت باشیم.لذا ضروری است میزان اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن مورد بررسی قرار گیرد.
در مورد نقش رشته تحصیلی در اعتیاد به اینترنت نتایج متفاوتی وجود دارد.نتایج مطالعات(۱۰،۳۹) نشان داده که استفاده بیش از حد از اینترنت با اشتغال به تحصیل در رشته های علوم کامپیوتر و مهندسی مرتبط می باشد.در بین مطالعاتی که روی دانشجویان دانشگاه های علوم پزشکی(۴،۱۹،۲۲) صورت گرفته ارتباطی بین رشته تحصیلی و اعتیاد مشاهده نشد.
هر چند در کشورهای مختلف مسایل و مشکلات مربوط به اعتیاد به اینترنت مورد بررسی قرار گرفته است اما با توجه به تفاوت های فرهنگی لازم است بررسی های مشابه در ایران هم انجام شود.در ایران در طی چند سال اخیر مطالعاتی در این زمینه انجام شده است.ولی با توجه به گستردگی موضوع و ابعاد پیچیده آن نیاز به تحقیقات بیشتر به خصوص در میان دانشجویان می باشد(۳۳).
اکثر مطالعات انجام شده در ایران در دانشجویان غیر پزشکی انجام شده است.از آن جا که از اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان اطلاعات دقیقی موجود نیست و از طرفی عوامل مرتبط با وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن عموماً متاثر از تفاوت های فرهنگی اجتماعی هستند و شناخت آن ها در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان ضروری به نظر می رسد،نتایج حاصل از این مطالعه،با تعیین وضعیت موجود،می تواند پایه و اساسی برای طراحی مداخلات بعدی،از جمله برنامه ریزی و تدوین راهکارهای منطقی و اثر بخش جهت مقابله با پدیده اعتیاد به اینترنت باشد.
اهداف پژوهش
هدف کلی پژوهش:
تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن دردانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان در سال تحصیلی ۱۳۹۱
اهداف ویژه پژوهش:
۱- تعیین وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۲- تعیین ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت و نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان.
۳- تعیین نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی.
۴- تعیین پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی.
سوالات پژوهش:
۱- وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۲- ارتباط وضعیت اعتیاد به اینترنت با نحوه استفاده از آن در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان چگونه است؟
۳- نحوه استفاده از اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان بر حسب مشخصات فردی- اجتماعی چگونه است؟
۴- پیش بینی کننده های وضعیت اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گیلان با کنترل مشخصات فردی-اجتماعی کدامند؟
تعاریف واژه ها:
اعتیاد به اینترنت:
تعریف نظری: ”اعتیاد به اینترنت را می توان نوعی استفاده از اینترنت دانست که به ایجاد مشکلات روان شناختی،اجتماعی،تحصیلی و حرفه ای منجر می شود"(۴).
تعریف عملی: منظور از اعتیاد به اینترنت امتیازی است که توسط پرسشنامه استاندارد اعتیادبه اینترنت یانگ به دست می آید.این پرسشنامه ۲۰ سوالی است که هر سوال آن ۰-۵ امتیاز دارد.نمره کل از ۰ تا ۱۰۰ می باشدکه به چهار سطح:عادی (۱۹-۰)،درمعرض خطر(۴۹-۲۰)،وابستگی خفیف(۷۹-۵۰) و وابستگی شدید(۱۰۰-۸۰)،تقسیم میشود(۱۴).
عوامل فردی اجتماعی
تعریف نظری: به مجموعه ای از حالات،ویژگی ها یا خصوصیاتی اطلاق می شود که یک فرد را از افراد دیگر متمایز می سازد(۴۰).عوامل فردی و اجتماعی بر طبق مطالعات شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی عوامل فردی اجتماعی شامل: سن(۴،۶،۱۸،۲۱،۳۹)،جنس(۵،۸،۱۰،۱۳،۲۱،۴۱)،وضعیت تاهل(۱۱،۱۶،۲۲)،مقطع،رشته و ترم تحصیلی(۴،۱۶،۳۸)،شغل،درآمد و تحصیلات والدین(۴،۳۹)،وضعیت اشتغال دانشجو(۲۲)،محل سکونت(۴۳)،سابقه بیماری روحی(افسردگی،هراس اجتماعی،وسواس،اضطراب) و اعتیاد به سیگار و سایر مواد(۳،۸،۱۶،۳۰) و نیز میزان آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۴) می باشد.
نحوه استفاده از اینترنت
تعریف نظری: نحوه استفاده ازاینترنت شامل: میانگین ساعات استفاده روزانه از اینترنت(۱۳،۳۱،۳۲)،وسیله اتصال به اینترنت(۳۳)،مدت آشنایی با کامپیوتر و اینترنت(۱۶،۲۵،۳۱،۳۲)،هدف از استفاده(۳،۳۲) و بخش مورد استفاده در اینترنت(۳،۴،۱۳،۳۵) می باشد.
تعریف عملی: در این پژوهش تعریف عملی نحوه استفاده از اینترنت شامل همان تعریف نظری می باشد و مواردی است که توسط بخش دوم پرسشنامه محقق ساخته مورد بررسی قرارمی گیرند.