معنی و مفهوم: امیدوارم رکاب عالی و ارجمند تو، که آسمان به منزله‌ی مرکب یدک، در خدمت آن است از تمام بلایا و آفاتی که از آسمان می‌رسد، در امان باشد.
آرایه‌های ادبی: فلک جنیبت اضافه‌ی تشبیهی است، آسمان به اسب یدکی مانند شده که در رکاب شاه در حرکت است.
۱۴۲ - دختــــر بخـــت را جـــز از در تـــو
بــر فلــک، بــانــگ نـامـزد مــرســـاد
معنی و مفهوم: امیدوارم که بخت و اقبال نیک، پیوسته منسوب به درگاه تو باشد و بانگ این نامزدی، پیوسته از درگاه تو به آسمان برسد.
آرایه‌های ادبی: دختر بخت اضافهی تشبیهی است. شاعر بخت را به دختری مانند کرده است و دعا می کند که این دختر پیوسته نامزد و منسوب به شاه باشد.
۱۴۳ - آن کـه عمـرت هـزار ســال نخــواسـت
روزش از یـک بـــه ده، بـه صـد مــرســاد
معنی و مفهوم: هرکس خواهان عمر هزار ساله برای تو نباشد، امیدوارم که عمرش از یک روز به ده روز و صد روز نرسد و در دم هلاک شود.

آرایه‌های ادبی: هزار و یک و ده و صد سیاقه الاعداد ساخته‌اند.
۱۴۴ - بـــر امیـــد کــــلاه دولـــت تــــو
حـــاســدان را قبــــا نمــد مـــرســاد
واژگان: نمد: پارچه‌ای کلفت که از پشم یا کرک مالیده سازند و از آن فرش و کلاه و جامه کنند. (معین) .
معنی و مفهوم: امیدوارم حاسدان که در آرزوی به دست آوردن کلاه بخت و اقبال تو هستند، بهره شان لباسی نمدین (فقر و ناداری) باشد و همواره نیازمند و محتاج باشند.
۱۴۵ - دشــمنت را کــه جـانـش معـدوم اســت
حــال بــد جــز بــه کـالبــد مــرســـاد
معنی و مفهوم: امیدوارم دشمن تو که جانش نیست و نابود است، پیوسته جسمش بیمار و در عذاب باشد.
۱۴۶ - ز ابــلق چــار گــامــه‌ی شـــب و روز
ران یکــرانــــت را لـــگد مـــرســــاد
واژگان: ابلق: دو رنگ. (معین) چارگامه: اسب رهوار خوش رفتار. (برهان) یکران: اسب اصیل و خوب سرآمد را گویند. (برهان)
معنی و مفهوم: امیدوارم که از گذر شب و روز که مانند اسبی دو رنگِ تیز تک، پیوسته در حرکت است، به اسب اصیل و راهوار تو آسیبی نرسد و همواره در تک و پو باشد.
آرایه‌های ادبی: شب و روز در سیاهی و سپیدی به اسبی دو رنگ و تیزرو مانند شده‌اند که پیوسته در حرکت هستند. لگد کنایه از آسیب و ضربه است.
۱۴۷ - جیــفه‌ی دشمـــنان جــافــی تــــو
از زبــــانــی بـــه دام و دد مـــرســـاد
واژگان: جیفه: لاش، لاشه‌ی مردار بوگرفته. (منتهی الارب) جافی: ستمگر، خشن. (دهخدا) زبانی: وکیل دوزخ، موکل آتش. (عمید)
معنی و مفهوم: امیدوارم که لاشه‌ی مردار جسم دشمنان تو، طعمه‌ی آتش جهنّم شود به گونه‌ای که هیچ اثری از آن نماند و به جانوران درّنده چیزی از آن نرسد.
آرایه‌های ادبی: جیفه و جافی نوعی هم ریشگی هنری دارند و نوعی جناس شبه اشتقاق می‌سازند.
۱۴۸ - صــدر عالیـت کعــبه‌ی خــرد اســت
رخنـــه در کعبــه‌ی خـــرد مــــرســـاد
معنی و مفهوم: پیشگاه بلند تو همچون کعبه، قبله‌گاهی برای عقل و خرد است و خرد پیوسته دور آن طواف می‌کند (پیشگاه تو مرکز خردمندی است). امیدوارم که هیچ رخنه و آسیبی به این پیشگاه معظّم نرسد.
آرایه‌های ادبی: کعبه‌ی خرد اضافه‌ی استعاری است. پیشگاه شاه به کعبه‌ای مانند شده است که خرد در مقابل آن عبادت می‌کند.
۱۴۹ - ایــن دعــا ورد جــان خـاقــانی اســت
کــه ای ملــک، ز آسمــانـت بــد مـرســاد
معنی و مفهوم: جان من پیوسته و مداوم این گونه برایت دعا می‌کند که ای پادشاه، امیدوارم از آسمان به تو بدی و آسیبی نرسد و از بلایای آسمانی در امان باشی.
آرایه‌های ادبی : جان شاعر به فردی مانند شده است که همواره برای شاه دعا می‌کند.
۱۵۰ - صــولتـت بـــاد، ســـایــه دار ظــفر
دولتـــت بـــاد، دایــــگان ملـــوک
معنی و مفهوم: امیدوارم که شجاعت و دلیری تو، همیشه سایه و پناه پیروزی‌هایت باشد و بخت و اقبال تو، همچون دایه‌ای، پرورنده‌ی پادشاهان باشد.
آرایه‌های ادبی: شجاعت و دلیری شاه به سایبانی برای پیروزی مانند شده و بخت و اقبال او به دایه‌ای برای پادشاهان شبیه شده است.
۳-۵- ترکیب بند پنجم
عنوان ترکیب بند: در مدح جلال الدّین ابوالمظفر اخستان
مطلع ترکیب بند:
جــــو بــــه جــــو راز جـــهان بنمـــود صــــبح
مشــک جــو جــو در دهـــان بنمـــود صبــح
خاقانی در این ترکیب بند به صورت التزام، در هر دوازده بند « ان» را به عنوان حروف قافیه آورده است.
وزن ترکیب بند: فاعلاتن فاعلاتن فاعلات در بحر رمل مسدس مقصور.
تعداد ابیات: ۱۷۰ بیت
تعداد بندها: دوازده بند
در باره‌ی این ترکیب بند:
این ترکیب بند نیز همانند سه ترکیب بند قبلی، در مدح ابوالمظفر شروان شاه اخستان سروده شده است که از توصیف صبح و مجلس باده خواری صبحگاهی و آتش و آلات موسیقی آغاز می‌شود و این توصیف‌های تشبیب‌گون تا بیت ۷۰ ادامه می‌یابد و فقط در بیت‌های میان بند به مدح شاه گریز می‌زند و باز تشبیب را ادامه می‌دهد. از بیت ۷۰ به بعد در ۱۳ بیت به وصف محبوب و ناز و کرشمه‌ی او می‌پردازد و از بار فراق و سنگینی غم عشق سخن می‌گوید.
در بند هشتم در مورد جفای روزگار و اندوه درونی خویش و چشم فرو بستن از دنیا و ظواهر آن، سخن به میان می‌آورد و باز در میان بند، به مدح شاه گریز می‌زند ، امّا از بیت ۱۰۰ به بعد به تنه‌ی اصلی شعر پرداخته و مدح و ستایش را آغاز می‌کند و با اغراق و غلّو همیشگی که رسم سرور ستایشگران فارسی زبان است، ادامه می‌دهد. اسب و شمشیر ممدوح را وصف می‌کند و هر دو عالم را رام و مطیع ممدوح می‌خواند. از بیت ۱۴۳ تا بیت ۱۵۵، خاقانی از خسف بادی سخن گفته است که دانشمندان پیش بینی کرده‌اند که ۱۳ سال دیگر در جهان اتفاق خواهد افتاد و با استدلال خود، این پیش گویی را باطل و ناروا می‌داند و ستارگان را عاجزتر از آن می‌شمارد که بتوانند در زندگی بشر تأثیر بگذارند و خود در پایان حکم می‌کند که سبب رفع این طوفان، بخت و دولت ممدوح است. از بیت ۱۵۷ به بعد تا پایان ترکیب بند نیز حالت شریطه و دعا به خود گرفته است.
در مدح جلال الدّین ابوالمظفر اخستان

• 1. 1. تعریف مفاهیم

   

   

آسیای مرکزی: در این پژوهش منظور از آسیای مرکزی منطقهای در آسیا است که در غرب چین، جنوب روسیه و شمال افغانستان قرار گرفته است و به آبهای آزاد راه ندارد. این منطقه شامل پنج جمهوری قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و تاجیکستان است.
امنیت منطقهای^[۲۷] و تأمین آن: امنیت در سطح منطقهای، شرایطی است که منافع و ارزشهای مشترک واحدهای عضو منطقه (به عنوان متغیرهای مستقل محیط امنیتی) در فرایند تحول قدرت، تضمین گردد. در نهایت، فرایند تأمین امنیت، نخست از محیط داخلی واحدهای سیاسی آغاز میشود، از محیط پیرامونی و منطقهای عبور میکند و به محیط جهانی و بین المللی متصل میگردد. به این ترتیب چنانچه روند تحوّل قدرت در سطح منطقه یا در محیط مشترک چند واحد سیاسی، با روند تحوّل قدرت در محیط داخلی واحدهای عضو منطقه هماهنگ و همسو باشند، در این صورت «محیط منطقهای»^[۲۸] امن خواهد بود. همین ساز وکار در تعامل یا مواجهۀ روندهای جهانی با محیطهای امنیتی منطقهای برقرار است. همچنین چنانچه روند تحوّل قدرت در سطح جهانی، منافع و ارزشهای مشترک کشورهای عضو یک منطقه را به خطر اندازد، محیط منطقهای مورد بحث، در پرتو چالشهای تحول قدرت جهانی یا روند امنیتی جهانی، دچار ناامنی خواهد شد.^[۲۹]
در مورد آسیای مرکزی؛ لنا جانسون و روی آلیسون معتقدند: “وجود کانونهای داخلی گوناگون و گستردۀ بیثباتی به این معنی است که ظرفیت چالش همیشه موجود است و نفوذ درحال رشد کشورهای خارجی و نفوذهای فراملی در منطقه میتواند دسته بندیهای جوامع آسیبپذیر را عمیقتر کند. شرکتها و دولتهای خارجی با برنامههای خود به عنوان رقبای یکدیگر میتوانند تأثیر زیانباری بر منافع کشورهای منطقه داشته باشند. در عین حال گروه های محلی و منافع ممکن است برای آسیب زدن به سایر گروه ها یا کشورهای منطقه، مایل به بهرهبرداری از فرصتهایی باشند که بوسیلۀ حضور بازیگران خارجی فراهم شده است".^[۳۰] در این چارچوب آنها امنیت منطقهای را به عنوان «مسائلی که احتمال چالش میان دولتها را افزایش میدهند، یا اینکه بیثباتی درون آنها را بیشتر میکنند و با این کار، خطر مداخلۀ خارجی را تقویت میکنند»؛ تعریف میکنند.^[۳۱]

رقابتهای منطقهای: امیر محمد حاجی یوسفی رقابتهای منطقهای را اینگونه تبیین میکند: “یکی از مفاهیم عمدهای که در بررسی اندرکنشها^[۳۲] میان بازیگران منطقهای مورد استفادۀ اندیشمندان روابط بین الملل در دهه های اخیر قرار گرفته، عبارت از مفهوم رقابتهای منطقهای است. البته قبل از این، در طول جنگ سرد با مفاهیمی چون رقابت میان ابر قدرتها یا رقابت شرق و غرب سر و کار داشتیم، اما در دهه های اخیر، به ویژه پس از فروپاشی نظام بینالملل دو قطبی، با مفهوم رقابتهای منطقهای سروکار پیدا کردهایم. در مورد مفهوم رقابت منطقهای اجماع نظر وجود ندارد. برخی بر این باورند که دو دولت رقیب، با یکدیگر دشمنی ندارند، اما اکثر نظریه پردازان بر این باورند که خصومت و دشمنی جزئی از رقابت میان دو یا چند بازیگر منطقهای است".^[۳۳] در این پژوهش مفهوم اول از رقابت منطقهای مورد نظر است. همچنین ذکر این نکته ضروری است که رقابت همیشه جنبۀ نظامی نداشته و میتواند مسالمت جویانه باشد. همچنین الزامی نیست که هر رقابتی مبتنی بر احساس تهدید از سوی دولت دیگر باشد.
در یک تقسیمبندی که حاجی یوسفی به آن اشاره میکند، رقابت میان دو یا چند دولت به رقابتهای مکانی^[۳۴]، موقعیتی^[۳۵] و ایدهای^[۳۶] تقسیم میشود که به ترتیب بر سر بدست آوردن سرزمین و منابع گوناگون، قدرت و نفوذ در یک منطقه جغرافیایی و یا تحمیل یک ایدئولوژی یا هویت ملی متفاوت به دیگری صورت میگیرد.^[۳۷] بر این اساس، وی دو نوع رقابت را میان دولتها به تصویر میکشد: یکی رقابت استراتژیک که رقابتی مکانی، موقعیتی و یا ایدهای است که در آن رقبا یکدیگر را به عنوان تهدیدی برای رسیدن به اهداف و منافع خود میپندارند و دومی رقابت غیر استراتژیک که رقابتی مکانی، موقعیتی و ایدهای است که در آن رقبا چنین احساسی نسبت به یکدیگر ندارند. وی همچنین از قول جین کلرمونت^[۳۸] پویاییهای رقابت یا همان جلوههای بیرونی و ظهور یافته رقابت را به چهار بخش سیاسی، نظامی، اقتصادی و بینالاذهانی^[۳۹] تقسیم میکند. پویایی سیاسی به معنی تأثیر رقابتها بر روابط دیپلماتیک و سیاست خارجی دولتهای رقیب نسبت به یکدیگر است. پویایی نظامی به معنای تنظیم سیاستهای نظامی و دفاعی دولتهای رقیب با توجه به سیاستهای طرف مقابل است. پویایی اقتصادی به معنای تأثیر رقابتهای دولتهای رقیب بر روابط تجاری و اقتصادی رقباست. در نهایت رقابت در صورتی که به شکل استراتژیک درآید، موجب میگردد که دولتهای رقیب احساس دشمنی و تهدید نسبت به امنیت ملی خود از جانب طرف مقابل داشته باشند. این رقابت ریشه در تصور یا برداشتهای ذهنی^[۴۰] دولتها داشته و ممکن است مبتنی بر واقعیت نباشد. به این ترتیب رقابت بینالاذهانی پدید میآید.^[۴۱]

• 1. 1. پیامدهای اثبات فرضیه

   

   

به لحاظ عملی اثبات فرضیه به این معنا خواهد بود که ایران و روسیه از آنجا که دارای علاقۀ مشترک به تأمین امنیت در منطقۀ آسیای مرکزی میباشند، میتوانند سعی در تقویت این نقطۀ اشتراک از طریق همکاری در چارچوبهای امنیتی منطقه داشته باشند. پژوهش البته در این میان نگاهی نیز به واقعیتهای موجود امنیتی و رقابتهای موجود در منطقه دارد. همچنین دو کشور میتوانند از آنجا که به دلیل رقابتهای منطقهای دچار اختلاف در سیاستگذاری میباشند، سعی در کنترل این رقابتها داشته باشند تا به منافع دو کشور آسیبی وارد نشود. در این میان تلاش بر این است که بویژه توجه سیاستگذاران خارجی کشورمان به این رقابتها و واکنشهای روسیه جلب شود و بر اساس آن منافع ملی کشورمان بیشتر تأمین شود. پیامدهای فرعی اثبات فرضیه این است که نمایی کلی از اشتراکها و اختلافهای سیاست خارجی ایران و روسیه ارائه میدهد و در کل به تقویت روابط دوجانبۀ ایران و روسیه و نیز ایران و آسیای مرکزی میانجامد.

• 1. 1. نقطۀ تمرکز

   

   

این پژوهش از نظر موضوعی؛ سیاستگذاری خارجی، از نظر مکانی؛ ایران، روسیه و آسیای مرکزی و از نظر زمانی؛ سالهای ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۸ را در برمیگیرد.

• پایه های نظری

از آنجا که در این پژوهش، مطالعۀ مقایسهای سیاست خارجی دو کشور در یک منطقه صورت میگیرد، باید چارچوب خاصی برای مطالعۀ سیاست خارجی ایجاد و مقایسه بر مبنای آن صورت گیرد. به همین منظور در این قسمت نوعی مدل تحلیلی ایجاد شد که بر طبق آن برخی شاخصها در بررسی سیاست خارجی هر کشور تعیین و انتخاب شد و سیاست خارجی هر دو کشور در چارچوب آن مطالعه گردید. بر طبق این مدل تحلیلی اهداف سیاست خارجی کشورها، ابزارهای سیاست خارجی کشورها، مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی آنها، تصمیمگیری در سیاست خارجی و بالاخره هویت و سیاست خارجی بررسی خواهد شد. همچنین در بررسی سیاست خارجی منطقهای کشورها نیز یک سری شاخصها تعیین و در انتهای این بخش تبیین خواهد شد تا بر اساس آنها در فصلهای آینده سیاست خارجی دو کشور ایران و روسیه دقیقتر مطالعه شود.

• 1. 1. مطالعۀ مقایسهای سیاست خارجی کشورها

   

   

مطالعۀ مقایسهای^[۴۲] در پی رفتارگرایی^[۴۳] در روابط بینالملل پدید آمد. رفتارگرایان آمریکا در دهه های ۱۹۵۰ و۱۹۶۰ با بهره گرفتن از علومی دیگر چون مکانیک، آمار، سیبرنتیک، زیست شناسی و . . .، مجموعه‌ای از مفاهیم همانند سیستم، ساختار، کارکرد و تصمیم‌ را برای درک الگوهای رفتار، واکنش‌های تکراری و نظم‌ حاکم بر کنش‌ها در سیاست خارجی دولت‌ها مطرح نمودند.^[۴۴] درچارچوب رهیافت تطبیقی سیاست خارجی می‌توان به جیمز روزنا^[۴۵] اشاره کرد. او در پیشنظریۀ خود در جستجوی ایجاد یک تبیین عمومی سیاست خارجی و ارائه گزاره‌هایی قابل آزمون «اگر ـ پس»، بر سطوح مختلف علیّت رفتار خارجی دولتی (مثل فرد، نقش، ساختار حکومت، نوع جامعه، روابط بین‌الملل و نظام جهانی) تأکید داشت.^[۴۶]
پژوهشگران این حوزه بطور عمده از روش های کمّی برای فهم سیاست خارجی استفاده میکنند. آنها بر این باورند که میتوان رفتار سیاست خارجی کشورها را در کل مورد مطالعه قرار داد و به نتایجی دست یافت. از این رو برای فهم سیاست خارجی، به تحلیل حوادث سیاست خارجی، یعنی آن چیزی که مظهر عملی سیاست خارجی است میپردازند. در نتیجه بررسی میکنند که چه کشوری نسبت به کدام کشور دیگر چه رفتاری را و چگونه انجام میدهد. این حوادث را میتوان به شیوه های گوناگون تقسیم بندی کرد. به عنوان مثال آیا رفتاری دوستانه بوده است یا خیر، ازچه شیوهای استفاده شده است و چقدر منابع برای آن به کار گرفته شده است.^[۴۷]

• 1. 1. تعریف سیاست خارجی^[۴۸]

   

   

در تعریف سیاست خارجی آنچه که مشترک است این است که سیاست خارجی نه تنها شامل اصول و اهداف است، بلکه راه های رسیدن به آن اهداف را نیز در برمیگیرد و البته همۀ این موارد در چارچوب کنش و واکنش یک دولت در صحنۀ بین المللی معنا مییابد. در تعریف سیاست خارجی اینگونه بیان شده است که سیاست خارجی تنها آن دسته از روابط را در بر می‌گیرد که حکومتها متصدّی آن باشند. به تعبیری دیگر سیاست خارجی عبارت است از یک استراتژی یا رشتۀ اعمال از پیش طرحریزی شده توسط تصمیم‌گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین در چارچوب منافع ملی و محیط بین‌المللی است. به طور خلاصه می‌توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین^[۴۹] و اجرای^[۵۰] یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه بین‌المللی از سوی دولتی انجام می‌پذیرد.^[۵۱]
از دیدگاه دکتر هوشنگ مقتدر نیز کلمۀ سیاست نه تنها شامل خطمشی، اصول و هدفهاست، بلکه راههایی که بوسیلۀ آن هدفهای مورد نظر باید تأمین گردد را نیز در برمیگیرد. پس سیاست خارجی تعیین و اجرای یک سلسله اصول و هدفهایی است که حاکم بر رفتار کشورها در صحنۀ بین المللی است.^[۵۲]
براساس تعریف سیاست خارجی به عنوان استراتژیهای که توسط دولتها برای هدایت کنشهایشان در عرصۀ بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد، میتوان دریافت که سیاست خارجی نشاندهندۀ یک سلسله از اهداف است که کشورها جهت نیل به آنها از ابزارهایی استفاده میبرند. با توجه به این که کشورها در خلاء عمل نمیکنند، در نتیجه باید محیطی که در آن قرار دارند را نیز مورد توجه قرار داد. بدین ترتیب در سیاست خارجی باید به سه مسألۀ اهداف^[۵۳]، ابزارها^[۵۴] و سیستمها^[۵۵] (محیط داخلی کشور، منطقهای و جهانی) توجه کرد.^[۵۶] در بررسی مؤلفه های اصلی تجزیه و تحلیل سیاست خارجی نیز پروفسور روح الله رمضانی میگوید: «مؤلفه ها یا مسائل اصلی تجزیه و تحلیل سیاست خارجی از این قرارند: اهداف، تواناییها^[۵۷]، استراتژیها^[۵۸]، ابزارها، سبکها^[۵۹] و فرآیندهای تدوین سیاست خارجی^[۶۰]».^[۶۱]

• 1. مدل تحلیلی مطالعۀ مقایسهای سیاست خارجی کشورها

در اولین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک دراسفند ۱۳۸۶ در مرکز همایشهای برج میلاد در تهران، سرویس گرایی یکی از مباحث کلیدی در حوزه های شهر الکترونیک معرفی و مورد بررسی قرار گرفت و در آخر یکی از اصلی ترین دستاوردهای کارگروه سرویس های الکترونیکی ضرورت و کاربرد معماری سرویس گرا در شهر الکترونیک بود.
یافته‌های این فصل نشان می دهد که در عصر حاضر با توجه به تغییرات سریع در نیازمندی ها و بازار برای همپایی با تغییرات فناوری و هرز نرفتن سرمایه گذاری در سازمان ها نیاز به برنامه جامع فناوری اطلاعات احساس می شود. در فصل بعد نشان می دهیم با توجه به جدول مقایسه ویژگیهای معماری سرویس گرا با سایر رویکردها، از آنجا که معماری سرویس گرا فرصت هایی را در جهت بهبود چابکی و تسریع در تطبیق نیازمندی های کسب و کار با زیرساخت فناوری اطلاعات به وجود آورده است، بهترین گزینه برای این برنامه برگرفته از معماری سرویس گرا می باشد.

روش تحقیق
۳-۱- مقدمه
اکثر سازمانها در مواجه با فناوری اطلاعات غافلگیر شده، بنا به ضرورت و بدون برنامه ریزی دقیق به استقرار سیستمهای اطلاعاتی و فناوری اطلاعات پرداخته اند. به تدریج بخشهای مختلف به جزیره های اطلاعاتی که مستقیماً به طراحی، تجهیز، بهره برداری و پشتیبانی سیستمهای اطلاعاتی خود اقدام می نمایند تبدیل شده اند که موجب تعامل نامناسب بین بخشهای سازمان، افزایش دوباره کاری، عدم هماهنگی توسعه فناوری اطلاعات با اهداف کلان و استراتژی سازمان و … شده است. این مضرات سازمانها را به فکر واداشته که این جزایر سرگردان و پراکنده را تحت یک نظام واحد سازماندهی کرده و برای فناوری اطلاعات در سازمان خود برنامه جامعی تدوین و پیاده سازی نمایند.
انتخاب مدل مناسب برای تدوین طرح جامع فناوری اطلاعات یکی از مسائل اساسی است که کلیه کسانی که به تدوین این طرح اقدام می کنند با آن مواجه هستند. از آنجا که هیچ‌ روش‌منفردی ‌بهترین ‌روش ‌برای کلیه سازمان ها نیست، پس در این فصل ابتدا نحوه انتخاب رویکرد معماری سرویس گرا را مورد بررسی قرار داده، بعد از تشریح کامل معماری سرویس گرا و بررسی مدل های مختلف ارائه شده در آن، به نحوه انتخاب مدل پیشنهادی شرکت IBM از بین سه مدل مطرح توسط انجمن OASIS ، IBM و شرکت Oracle می پردازیم و سپس به کمک مدل پیشنهادی شرکت IBM و متد مدرن کردن سیستم های موروثی و توجه به عناصر به کار رفته در مدل پشنهادی ساختار معماری سرویس گرا توسط این شرکت، مدلی جهت پاسخگویی به سیستم های مورد نیاز سازمان های خدماتی پیشنهاد می دهیم.
۳-۲- مراحل انجام تحقیق
انتخاب موضوع یکی از مهم ترین قدم های هر تحقیق می باشد. ابتدا مطالعات کوتاهی برای انتخاب موضوع، ضرورت نیاز و دامنه کاربرد آن صورت گرفت، سپس از بین اساتیدی که در ارتباط با برنامه جامع فناوری اطلاعات بصورت عملیاتی یا پژوهشی تجاربی داشتند استاد راهنما انتخاب شد، آنگاه با مشورت و نظر ایشان استاد مشاور پیشنهاد گردید، بعد از تهیه و تصویب پروپوزال، مطالعات مقدماتی و گردآوری اطلاعات اولیه در زمینه موضوع حاضر شروع شد، سپس نقشه ذهنی خود را برای تهیه این پایان نامه با بهره گرفتن از مطالب گردآوری شده از ادبیات موضوع، پژوهش های علمی، سوابق قبلی در این زمینه و تحلیل آنها طراحی کرده. سپس گام های مورد نیاز برای پیاده سازی این تحقیق لیست شد و نقشه ذهنی خود برای انتخاب مدل برنامه جامع فناوری اطلاعات و بکارگیری آن در بخشی از اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات کتابخانه ملی ایران اجرا گردید.
مراحل انجام تحقیق حاضر در شکل زیر نشان داده شده است:
تهیه طرح تحقیق و تصویب آن در گروه
مطالعات اولیه کلیات تحقیق و گردآوری اطلاعات ادبیات موضوع شامل:
مقدمه
برنامه های راهبردی
برنامه جامع فناوری اطلاعات
برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات در کتابخانه ها
پیشینه پژوهش و نتیجه گیری
یافته های تحقیق و بکارگیری مدل انتخابی در اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل:
مقدمه و جامعه آماری پیاده سازی پژوهش
یافته های تحقیق و معرفی کتابخانه ملی
مراحل طراحی سرویس ها
تجزیه و تحلیل اطلاعات پیاده سازی مدل
جمع بندی و پیشنهادات
مراحل روش تحقیق و یافته های آن شامل:
مقدمه
روش تحقیق
تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق
روایی مصاحبه و اعتبار سنجی رویکرد و مدل انتخابی
مدل پیشنهادی طراحی سرویس ها سازمان های خدماتی
شکل ۳-۱: مراحل انجام تحقیق
۳-۳- روش تحقیق
در این تحقیق ابتدا اطلاعات لازم به روش مطالعه کتابخانه ای در مبانی نظری پژوهش و پیشینه پژوهش گردآوری شده و انواع رویکردهای برنامه جامع فناوری فهرست شده و پس از تجزیه تحلیل مقدماتی، مزایا و معایب هر یک تهیه و سپس برای تجزیه و تحلیل نهایی یافته ها از نظر کارشناسان و خبرگان به روش مصاحبه با خبرگان استفاده شد، بعد از بررسی نتایج بدست آمده معماری سرویس گرا به عنوان رویکرد برتر انتخاب گردید.
سپس در زمینه انواع مدل های معماری سرویس گرا مطالعه و بررسی صورت گرفت، که بر اساس مقالات، کتب و مطالب منتشره در اینترنت سه مدل مرجع SOA، مدل پیشنهادی شرکت IBM و مدل پیشنهادی شرکت اوراکل به عنوان مدل های مطرح انتخاب گردید. آنگاه متنی مشتمل بر مدل ها و ویژگی های آنها تهیه شد، سپس با تشکیل کارگاه آموزشی برای خبرگان و کارشناسان جهت تشریح کامل مدل ها و مزایایی هر کدام، چهار شاخص جامعیت، وجود مستندات فنی و کیفی، قابلیت اطمینان و پویایی و انعطاف پذیری در این مدل ها مورد ارزیابی قرار گرفت. بعد از جمع آوری پاسخ ۱۸ نفر خبرگان و کارشناسان داخل و بیرون سازمان نتیجه آن بررسی شده بر اساس فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP و به کمک نرم افزار Expert Choice تحلیل و جدولی از مدل ها و مقایسه زوجی این شاخص ها تهیه گردید و در نهایت بعد از پیاده سازی این روش مدل پیشنهادی شرکت IBM به عنوان مدل برتر ارائه شد.
سپس مدلی بر اساس معماری سرویس گرا برای طراحی سرویس ها ارائه گردید که از طریق مصاحبه با خبرگان و کارشناسان داخل و بیرون سازمان این مدل تایید گردید و در نهایت مراحل بکارگیری مدل در اداره کل فناوری اطلاعات و ارتباطات کتابخانه ملی شرح داده شد.
در این پژوهش با توجه به اینکه اکثر شاخص‌ها‌ی پژوهش از ادبیات تحقیق بدست آمده است و همچنین این شاخص‌ها با نظر مستقیم و تکاملی خبرگان اصلاح، تعدیل و بومی‌شده‌اند. در ضمن سؤالات برمبنای فرایند تحلیل سلسله مراتبی و ماتریس های تصمیم گیری تدوین شده‌اند، با توجه به وجود تحقیقات بسیار زیاد در این زمینه دارای روایی کافی می‌باشد. در مورد پایایی، با توجه به اینکه از تک تک خبرگان شرکت نظر سنجی شده است و تغییرات لازم بر روی پرسشنامه با توجه به نظرات خبرگان اعمال شده است، پژوهش دارای پایایی لازم نیز می‌باشد.
جهت رعایت موضوعات فوق و بکارگیری تکنیک های MADM از جمله AHP، به منظور تعیین اهمیت ویژگی های کیفی مختلف مدلهای برتر معماری سرویس گرا نسبت به هم از یک سو، و اهمیت هر ویژگی از نظر سه نوع مدلهای برتر معماری سرویس گرا ( جامعیت، وجود مستندات فنی، قابلیت اطمینان و پویایی و انعطاف پذیری) از سوی دیگر، با اساتید برجسته علم پژوهش عملیاتی مشورت گردید و نظرات این اساتید در طراحی پرسشنامه و اجرای مراحل عملی تحقیق لحاظ گردیده است.
تحقیق حاضر از بعد هدف، کاربردی است و از نظر ارزش از نوع “توصیفی و تحلیلی” است یعنی در واقع به دنبال توصیف و به دست آوردن اطلاعات از یک موضوع مشخص بوده و همچنین روابط علی و معلولی بین شاخص ­ها و اثر شاخص ­ها روی یکدیگر را مورد بررسی قرار می­دهد. از بعد فرایند، تحقیق “کمی” است یعنی با یک نگرش عینی به جمع­آوری و تحلیل داده ­های کمی می ­پردازد. از بعد منطق­، یک تحقیق “استقرایی” است یعنی درصدد طراحی یک مدل کلی بر اساس مشاهدات تجربی و جمع­آوری داده ­های کمی می­باشد.
نتیجه اینکه این مدل یک مدل عملی، مورد حمایت خبرگان، صریح و گام به گام، پویا، قابل اعتماد و در راستای ماموریت کتابخانه ملی می باشد.
۳-۳- ۱- نحوه انتخاب معماری سرویس گرا به عنوان رویکرد برتر طراحی معماری فناوری اطلاعات
همانگونه که در فصل قبل بررسی شد، در این تحقیق رویکرد های موجود برای طراحی فناوری اطلاعات مطالعه شده، این رویکرد ها به شرح زیر می باشند:
برنامه ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات(ITSP)
مدل های همترازی کسب و کار
مدل های معماری فناوری اطلاعات
معماری سازمانی
معماری سرویس گرا
معماری سازمانی سرویس گرا
ابتدا فهرست تمام رویکردها تهیه، مزایا و معایب هر کدام به شکل کامل زیر برای تعدادی از کارشناسان و خبرگان داخل سازمانی شرح داده شد:
برنامه‌ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات برای هر سازمان، سندی است که معماری اطلاعات سازمان را در پرتو ملاحظات استراتژیک مانند ماموریت، اهداف و اولویت های سازمان تعیین کرده و برنامه اجرایی لازم برای دستیابی به سیستم ها و پایگاه های اطلاعاتی را در سطح سازمان تعیین می کند. به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی استراتژیک فناوری اطلاعات منشور و برنامه کلان سازمان در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی و به طور کلی، فناوری اطلاعات است. مهم ترین دست آورد استفاده از این رویکرد در یک سازمان ایجاد مزیت رقابتی می باشد.
همسویی کسب و کار و فناوری اطلاعات را، کاربرد فناوری اطلاعات به شیوه‌ای مناسب و به موقع و در هماهنگی با استراتژی‌ها، اهداف و نیازهای کسب و کار تعریف می کنند. استفاده از این رویکرد علاوه بر مزیت رقابتی تاثیر فراوانی در کاهش هزینه ها و افزایش سرعت پاسخگویی سازمان دارد.
در رویکرد معماری سازمانی کلیه فعالیتها و فناوریهای پشتیبان آن به صورت سلسله مراتبی و در لایه های کسب و کار اطلاعات سیستم های کاربردی و زیرساختها تدوین می شود. این رویکرد روش هایی برای تفکر سازماندهی شده درباره سیستم های پیچیده ارائه می کند و بسیار فراتر از متدولوژی های ایجاد سیستم های اطلاعاتی عمل کرده و دامنه آن کل منابع اطلاعاتی و فرایندهای کسب و کار سازمان را در بر می گیرد. استفاده از این رویکرد علاوه بر کاهش هزینه ها و افزایش سرعت پاسخگویی سازمان باعث گسترش هدفمند سیستم های فناوری اطلاعات و حذف افزونگی میان سامانه های اطلاعاتی می باشد.
معماری سرویس گرا چارچوبی استاندارد است که سرویس ها در آن ساخته، استقرار و مدیریت می شوند و هدفش افزایش چابکی فناوری اطلاعات در جهت واکنش سریع به تغییرات کسب و کار است. در این رویکرد خدمات مورد ‏نیاز جهت انجام فرآیندهای سازمان در قالب سرویس‌ها دسته‌بندی و پیاده‌سازی می‌شود.‏ از مزایای این رویکرد نگاه فرآیندی به سازمان و استفاده مشترک از ‏سرویس‌های تعریف شده، بکارگیری سرویس‌های کاهنده هزینه نگهداری سیستم ها، یکپارچگی آسان با شرکای داخلی و خارجی با بهره گرفتن از پرتکل ها و اعمال استانداردها و حاصل آن تعامل پذیری و قابلیت انعطاف بالای سازمان می باشد.
و اما رویکرد معماری سازمانی سرویس گرا که ترکیبی از معماری سازمانی و معماری سرویس گرا بوده و به عنوان جدیدترین رویکرد بکار می رود. واژه “معماری” در معماری سازمانی به معنای داشتن نقشه و مدلهای جامع قبل از اجرا یا پیاده سازی نقشه ها است، درحالیکه همین واژه در معماری سرویس گرا نشان دهنده سبک خاصی برای توسعه سیستم های اطلاعاتی است که بر اتصال سست، قابلیت استفاده مجدد، ترکیب پذیری، پنهان سازی پیاده سازی داخلی و .. تاکید داشته و شامل استانداردهای SOAP, WSDL, DPEL, UDDI و XML می شود. استفاده از این رویکرد باعث یکپارچه سازی اطلاعات و فرایندهای سازمانی، افزایش تعامل پذیری بین سازمانی در عین استقلال واحدهای کسب و کار، ارتقای چابکی فناوری اطلاعات در پاسخ به نیازهای کسب و کار، تامین زیر ساخت مطمئن، امن و انعطاف پذیر و در نهایت استقرار، اجرا و مدیریت سرویس ها می باشد.
سپس یادآوری و مروری بر ماموریت کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مؤسسه ای آموزشی، علمی، پژوهشی و خدماتی داشته و اینکه در این سازمان خدماتی، سرعت و دقت پاسخگویی و سرویس دهی بسیار مهم است از طرفی نیز به دلیل وجود منابع اطلاعاتی بسیار غنی و منحصر به فرد، سازمانی دانش محور می باشد که بحث تغییر و تحول و به روز بودن و حفاظت از مجموعه های اطلاعاتی در آن، بسیار ارزشمند است.
بعد از شرح کامل رویکردها و ماموریت سازمان، جدولی شامل پنج رویکرد برتر با میزان امتیاز مساوی بر اساس طیف لیکرت تهیه گردید و برای انتخاب رویکرد برتر از خبرگان و کارشناسان امر خواسته شد تا نظر خود را در این زمینه اعلام کنند. لازم به یادآوری است که متن مصاحبه برای تعدادی از خبرگان و کارشناسان امر در بیرون سازمان نیز ارسال گردید و از نظر آنان نیز استفاده شده است.

اسفناج ۶۰
پرتقال ۵۰
آب پرتقال ۴۰ تا ۵۰
لیمو ۵۰
نخود ۲۵
گوجه فرنگی ۲۰
سیب ۵
کاهو ۱۵
هویج ۶
شیر ۱/۲ تا ۷/۲
سیب زمینی ۳۰

۲-۳- سبزیجات مورد بررسی در پژوهش حاضر
۲-۳-۱- کدو سبز
کدو سبز نام علمی کوکوربیتا پپو^[۴۳] نوعی کدوی تابستانی است که می‌تواند تا حدود یک متر رشد کند، اما معمولاً در نصف این اندازه و یا کمتر، برداشت می‌شود و به همراه بسیاری از انواع دیگر کدوها، مانند کدو تنبل، در گونه کدو تخم پوست کاغذی دسته‌بندی می‌گردد. کدو سبز می‌تواند سبز تیره یا روشن باشد. پیوند مشابه آن، کدوی طلایی، ممکن است نارنجی یا زرد تیره باشد..کدوازنظرعلم گیاه شناسی یک میوه ی تابستانی است ویک سبزی استوانه ای شکل شبیه خیار می باشد که دارای طعم تند و تیز و شیرین باهم است. زمان مناسب برای کاشت اوایل فروردین تا نیمه اول اردیبهشت ماه میباشد. بذرها در ردیفهایی به فاصله ۱۰۰تا ۱۵۰سانتی متر کشت شود و فاصله بین دو بوته ۴۰ تا ۵۰سانتی متر است.(مولی^[۴۴]،۲۰۱۳)

غنی از مواد مغذی :منبع خوب ویتامین C،ویتامین Aبه دلیل داشتن سطوح بالای کاروتنوئیدها ومقدار قابل توجهی از ویتامین B1 و B6 مورد نیاز بدن را نیز تأمین می کند.(لوکاس^[۴۵]،۲۰۱۳)
۲-۳-۲- هویج
هویج با نام علمی داکوس کاروتا^[۴۶] گیاهی خوراکـی از خانواده چتریان دارای برگهای بریده و ریشه ضخیم، زرد یا بنفش رنگ است. وجود ویتامین های A، B،C و Dباعث شده تا هویج در ردیف مهمترین مواد خوراکی قرار گیرد. ویتامین C در ریشه و برگهای دندانه دار وجود دارد. هویج پخته نیز دارای مواد مشابه هویج خام است. البته با پخته شدن میزان ویتامین C آن کاهش می یابد. هویج ضد کم خونی است و تعداد گلبولهای قرمز خون و هموگلوبین را زیاد می کند و همچنین عامل رشد بدن است. از هویج انسولین گیاهی مخصوصی به دست می آورند که قند خون را کاهش می دهد (نظری، ۱۳۷۱).
۲-۳-۳- اسفناج
اسفناج با نام علمی اسپینیسیا اولراسه^[۴۷] از خانواده چنوپوداسیا^[۴۸] یک نوع گیاه یک ساله با ساق و برگ بسیار لطیف است.اسفناج سرشار لوتئین و گزانتین است که این کاروتنوئیدها، از بین برنده مولکول‌های بی ثباتی به نام رادیکال‌های آزاد در بدن هستند قبل از اینکه رادیکال‌های آزاد بتوانند به بدن آسیب برسانند. کاروتنوئیدها در اسفناج و سایر سبزی هایی که دارای برگ سبز پر رنگ هستند، وجود دارند،
برخی مطالعات نشان داده‌اند که که آنها می توانند با سرطان دهان، معده و مری مقابله کنند (مجله دانشمند،۱۳۸۵).
اسفناج گیاه گل های خوراکی در خانواده آمارانتسی^[۴۹] است. این گیاه بومی آسیای مرکزی و جنوب غربی است. این گیاه سالانه، که به ارتفاع تا ۳۰ سانتی متر رشد می کند. ممکن است در طول زمستان در مناطق معتدل زندگی کند (بوسل^[۵۰]،۱۹۴۹) .
۲-۳-۴- گوجه فرنگی
گوجه فرنگی با نام علمی)سولانوم لیکوپرسیکوم^[۵۱] از خانواده سولاناسه^[۵۲]، میوه‌ای سرخ‌رنگ و آبدار است. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و مرکزی است که طی دوره استعماری اسپانیا به سایر نقاط جهان منتقل شد. گوجه فرنگی به تیره سیب‌زمینیان تعلق دارد و از گیاهان چندساله است. انواع مختلف این گیاه امروزه در سراسر جهان پرورش داده می‌شود. گوجه فرنگی به علت دارا بودن مقدار زیادی املاح معدنی، یکی از بهترین و طبیعی ترین داروهای مفید برای معالجه رماتیسم، ورم مفاصل و تصفیه کننده خون است. مصرف آن برای افرادی که مبتلا به سنگ کلیه و مثانه و کبد هستند تجویز شده است.
این میوه بعد از لیموترش بیش از سایر میوه ها ویتامین دارد و مقدار زیاد آهن، سیلیس، چربی و پروتئین دارد (نظری، ۱۳۷۱). با وجود این که گوجه فرنگی در علم گیاه‌شناسی یک میوه تلقی می‌شود، اغلب به‌عنوان تره‌بار شناخته می‌شودخاستگاه گوجه فرنگی آمریکای جنوبی می‌باشد. مهم‌ترین مواد معدنی موجود در گوجه فرنگی که به نوع خاک و کود بستگی دارد شامل پتاسیم، کلر و فسفر است. گوجه فرنگی هم‌چنین دارای لیکوپن، یکی از قوی‌ترین انواع آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، و چند نوع رنگ‌دانه از خانواده کاروتنوئیدها از جمله بتاکاروتن است (دیلاهات و همکاران^[۵۳]،۱۹۹۸).
۲-۳-۵- کرفس
کرفس گیاهی است با نام علمی آپیوم گراولنس^[۵۴] که با نام عمومی Celery و یا Wild Celery در جهان مشهور است. گیاه کرفس به خانواده جعفری^[۵۵] تعلق دارد. کرفس یکی از گیاهان دارویی است که بیشتر با مصارف غذایی‌اش شناخته می‌شود (کانتول^[۵۶]،۲۰۰۲). کرفس انواع مختلف دارد و بسته به محل رویش آن نام گذاری می‌شود، اما اکثر آنها حاوی مواد معدنی‌ای چون منیزیم، پتاسیم، کلسیم، ویتامین K و آنتی‌اکسیدان است. کرفس دارای مواد معدنی منیزیم و پتاسیم می‌باشد که برای آرامش اعصاب و بیماریهای روحی نظیر (Vertigo) مفید می‌باشند.
کرفس همچنین دارای مقدار زیادی ویتامینهایK و Cاست که آنتی اکسیدان بوده، موجب کاهش تورم یاخته‌های بدن، سم‌زدایی و مبارزه با روماتیسم و بیماری‌های سرطانی می‌گردند (ویلمورین و روگر^[۵۷]،۱۹۵۰(. منشا کشت کرفس از مدیترانه بوده است. یونانیان و رومیان ۲۰۰۰ سال پیش از آن بعنوان گیاهی در طب استفاده می کردند. بهترین فصل تولید کرفس در فصل سرد و مرطوب است. محصول اصلی از اواسط مرداد تا اواخر مهر ماه بسته به نوع اقلیم تولید می شود(لاسی وگرافیوس^[۵۸]،۱۹۸۰).
۲-۳-۶- بادمجان
بادمجان با نام علمی سولانوم ملانگنا^[۵۹] از خانواده سولانسه^[۶۰] ،این گیاه بومی هندوستان بوده است. خانواده آن شامل ۷۵ جنس و بیش از ۲۰۰۰ گونه است و پایه های آن (۲n = 24) کروموزوم است (چادهاری^[۶۱]، ۱۹۷۶). این گیاه در تمام مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری رشد می کند. ارتفاع آن به ۴۰ تا ۱۵۰ سانتی متر نیز می رسد. بادمجان گیاهی است یک ساله با برگ های بیضی شکل و متعلق به خانواده ای است که در آن، گوجه فرنگی، فلفل و سیب زمینی وجود دارند.(تسائو و لو^[۶۲]،۲۰۰۶). بادمجان خام دارای ویتامین A، فسفر و کلسیم است. بادمجان برای کسانی که مبتلا به سنگ کلیه هستند مفید است. خوردن آن منجر به دفع سنگ می شود. بادمجان نارس دارای ماده سمی سولانین می باشد که خوردن آن سبب مسمومیت می شود. تخم بادمجان برای زکام و تنگی نفس بسیار مفید است (نظری، ۱۳۷۱).
۲-۴- مروری بر پژوهش های پیشین
با وجود اهمیت بسیار زیادی که غلظت بیش از حد استاندارد نیترات و نیتریت بر سلامتی انسان دارد، مطالعات در این زمینه در کشور ما بسیار محدود است . در سایر کشورها در سال های اخیر تحقیقات زیادی در این زمینه صورت گرفته است.
فروزان و همکاران (۱۳۸۶) مطالعه ای را به منظور اندازه گیری فلزات سنگین، مقادیر نیتریت و نیترات و ویژگیهای میکروبی آبهای معدنی موجود در بازار استان آذربایجان غربی انجام دادند.دو مارک مختف آب معدنی برای این منظور تهیه و آنالیز شدند که برای آزمون های شیمیایی از دستگاه فتومتر پالین تست ۸۰۰۰ و اسپکتروفتومتری جذب اتمی با شعله و جهت آزمون های میکروبی از دستگاه فیلتراسیون استفاده شد به منظور ارزیابی داده ها از نرم افزار spss13 استفاده شد، به این ترتیب که برای تعیین وجود اختلاف معنی دار بین داده ها ،از آنالیز واریانس یک طرفه و برای مقایسه میانگین تیمار ها ،از آزمون توکی استفاده شد. با توجه به نتایج بدست آمده، میانگین میزان نیتریت در آبهای معدنی ۰٫۰۳، مجموع نسبت غلظت نیترات و نیتریت ۱٫۹۸ و نیتریت ۲۳٫۷۲ppm بود که میزان نیتریت و مجموع نسبت غلظت نیترات و نیتریت بالاتر از حد استاندارد می باشدکه برای سلامتی بشر مخاطره آمیز می باشد .همچنین دو مارک مختلف آب از نظر این دو شاخص در سطح معنی داری ۱% دارای اختلاف معنی دار بودند. در صورتی که غلظت فلزات سرب و کادمیوم در دو مارک مختلف آب در حد استاندارد بوده است و در سطح معنی داری ۵% دارای اختلاف معنی دار نبودند و نظر ویژگی های میکروبی در حد مجاز بوده اند.
لزینکا^[۶۳]و همکاران (۲۰۰۹) اثر فرایندهایی مثل بلانچینگ، جوشاندن و فریز کردن در دوره نگهداری را روی محتوای نیترات و نیتریت در انواع کلم ها مورد بررسی قرار دادند. نتابج نشان داد بالاترین میزان نیترات در کلم پیچ به میزان ۳۰۲ میلی گرم در کیلوگرم دیده شد. کمترین میزان نیترات ( mg/kg 61) در گل کلم سبز مشاهده شد. برای نیتریت بیشترین میزان در گل کلم سفید (mg/kg 49/3) و کمترین میزان در گل کلم سبز (mg/kg47/1) دیده شد. فرایند بلانچینگ و جوشاندن با هم میزان نیترات را به طرز چشمگیری کاهش داد. دوره نگهداری در فریزر تاثیر معنی داری در محتوای نیترات نداشت.
الماسی و همکارانش (۱۳۹۲) در انجماد یک ماه سبزیجات در دمای ۱۸- درجه سانتی گراد مشاهده کردند که نیتریت نمونه های پیازچه، اسفناج، گشنیز و جعفری به ترتیب بیش از ۲، ۵/۲، ۲ و ۵/۱ برابر افزایش و تره تا ۴ برابر کاهش پیدا کرد. همچنین نیترات اسفناج ۴۰ تا ۴۵ درصد افزایش داشته است. اما پیازچه و جعفری تا بیش از نصف و تره تا حدود ۲۳ برابر کاهش داشته است.
تیسیر^[۶۴] و همکاران (۱۹۸۵) میزان نیترات و نیتریت را در بعضی سبزیجات تازه و فراوری شده که به طور وسیعی در کشور مصر مورد استفاده قرار می گیرد بررسی کردند. بیشترین مقدار نیترات در سبزیجات برگی سپس ریشه ای و در آخر در حبوبات دیده شد. در میان سبزیجات برگی اسفناج و برگ چغندر بالاترین میزان نیترات را نشان دادند. در این تحقیق فرایند پختن نقش کاهشی در مقدار نیتریت و نیترات در تمام سبزیجات مورد بررسی داشت و فریز کردن سبزیجات برای ۶ ماه مقدار نیتریت و نیترات را کاهش داد.
شهباززادگان و همکاران(۱۳۸۹)دریافتند غلظت نیترات در سبزیهای برگی بیش از سبزیهای غده ای و ریشه ای است. میوه ها از نظر میزان نیترات نسبت به سبزیها در حد پایینی قرار دارند. بیشترین غلظت نیترات در بین نمونه های آزمایش شده در برگ پیازچه، کلم بنفش و اسفناج به ترتیب ۸/۱۵۵۵, ۸/۱۳۹۴, و ۱۰۲۱ میلی گرم بر کیلوگرم و کمترین میزان آن در سیب قرمز و زرد به ترتیب ۷/۲۹ و ۹/۲۹ میلی گرم بر کیلوگرم مشاهده شد.
چونگ^[۶۵] و همکاران (۲۰۰۴) تغییرات نیتریت و نیترات را در ۴ سبزی اسفناج، گل مروارید تاج و دو نوع کلم در دمای نگهداری ۵ و ۲۲ درجه سانتی گراد برای مدت نگهداری ۷ روز تعیین نمودند. نتایج نشان داد نگهداری در دمای ۲۲ درجه سانتی گراد میزان نیترات را کاهش ولی نیتریت از روز چهارم نگهداری افزایش پیدا کرد.
پراساد و چتی^[۶۶] (۲۰۰۸) طی تحقیقی که انجام دادند دریافتند مقدار نیترات سبزیجات برگ تازه در محدوده ۱۲۹۷ – ۵۶۵۸ میلی گرم برکیلوگرم قرار داشته و به کمک جوشاندن این میزان تا حدود ۴۷ تا ۵۶ درصد فزایش می یابد.
لزینسکا و همکاران^[۶۷] (۲۰۰۹) سبزیهای کلم پیچ، کلم بروکلی، کلم بروسل، گل کلم سبز و گل کلم سفید را مورد بررسی قرار دادند. و مشاهده کردند که کمترین مقدار نیترات در کلم بروسل و بیشترین مقدار آن در کلم پیچ می باشد. همچنین آنها مشاهده کردند که فرایند بلانچینگ در مقایسه با جوشاندن باعث کاهش بیشتر نیترات شد.
سوسین^[۶۸] و همکاران(۲۰۰۶) با اندازه گیری میزان نیترات در ۱۴نوع سبزی و میوه کشت شده در مزارع اسلوونی بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۲ نشان دادند که کاهو بالاترین مقدار نیترات را در بین سبزیجات مورد بررسی دارد و میانگین میزان نیترات در نمونه های کاهو ppm 1074گوجه فرنگی کمتر از ۶ و سیب زمینی ۱۵۸ گزارش شد.
دجون و استکبوات^[۶۹] در سال ۱۹۹۵میزان نیتریت در ۱۹ نوع سبزی و میوه موجود در بلژیک در دو فصل تابستان و زمستان را با HPLC اندازه گیری کردند. نتایج نشان داد که در بین سبزیجات مورد بررسی، کاهو بیشترین (۳۱۹۹ ppm) و گوجه فرنگی کمترین (۳۶ppm) میانگین تجمع نیترات را داشته اند.
اردکانی و همکار ان در سال ۱۳۸۴ میزان نیترات کاهو، گوجه فرنگی و سیب زمینی را به ترتیب ۳۲۸، ۱۴ و ۳۰ گزارش کردند.
پور مقیم و همکاران (۱۳۸۸)از کاهو، گوجه فرنگی و سیب زمینی عرضه شده در میدان مادر میوه و تره بار شهر تهران در دو فصل تابستان و زمستان به تعداد حداقل ۲۵ نوبت نمونه گیری ) در مجموع ۱۵۷نمونه (و در هر نوبت، حدود ۳ کیلوگرم از هر نوع سبزی نمونه تهیه کردند. آنها دریافتند میانگین نیترات اندازه گیری شده در نمونه های کاهو، سیب زمینی و گوجه فرنگی به ترتیب ، ppm 46 /1123 ،۴۱/۱۸۸و ۶۵/۱۵۵ به دست آمد. به عبارت دیگر، میزان نیترات در سبزیجات برگی بیشتر از غده ای و سبزیجات غده ای بیشتر از بوته ای بود. میانگین تجمع نیترات در کاهو در نمونه های تابستان ppm )57/1223 ) بیشتر از نمونه های زمستان ppm )82/1046( بود، ولی اثر فصل در مورد نمونه های گوجه فرنگی و سیب زمینی برعکس بود (به ترتیب ppm 25/210 و۲۴ /۲۶۴ در زمستان و ۱۱/۱۰۱و۴۵/۱۰۴ در تابستان) میانگین نیترات در نمونه های کاهو در هر دو فصل در محدوده مجاز بین المللی و در مورد گوجه فرنگی و سیب زمینی فصل زمستان بیشتر از حد مجاز بود.
پاولو^[۷۰]و همکاران (۲۰۰۷) میزان تجمع نیترات در کاهو در فصول مختلف (بهار، پاییز و زمستان) را در محدوده ۵۲۴ تا ۶۶۴ ppm گزارش کردند.
تحقیقات زمردی و خراسانی (۲۰۰۳) در مرکز تحقیقات کشاورزی آذربایجان -غربی برای تعیین میزان نیترات و نیتریت گوجه فرنگی با روش اسپکتروفتومتری نشان داد که میانگین نیترات گوجه فرنگی رقم کورال ۳۸۰ ppm می باشد.

• • ارتفاع بوته: برای هر بوته در مرحلهی رزت، طول قامت گیاه از سطح زمین تا انتهای برگ اندازه‌گیری شد.

• سطح برگ: در هر بوته به صورت میانگینی از ۵ برگ اندازه گیری و ثبت شد.

• طول برگ.

• متوسط عرض برگ.

• تعداد شاخه گل دهنده: برای این صفت در مرحله گلدهی برای هر بوته تعداد شاخه گلدهنده شمارش و ثبت شد.

• ارتفاع ساقه گلدهنده: برای هر بوته طول ساقهی گلدهنده به طور میانگینی از تمام ساقه های یک بوته،اندازه گیری شد.

• تعداد دانه در بوته: پس از رسیدگی کامل، تمام دانه ها در هر بوته به طور جداگانه برداشت و پس از بوجاری، به صورت دستی شمارش شد.

• عملکرد دانه در بوته: بذور مربوط به هر بوته به صورت جداگانه برداشت و وزن شد و به عنوان عملکرد دانه در بوته درنظر گرفته شد.

• طول ردیف گلدهی: برای این صفت در مرحله گلدهی در هر بوته ارتفاع آن قسمت از شاخه گلدهنده که شامل ردیفهای گل بود، به طور میانگینی از تمام ساقه های گلدهندهی یک بوته اندازه گیری شد.

• نسبت خودگشنی: برای به دست آوردن نسبت خودگشنی، در هر بوته این صفت به صورت نسبت تعداد بذر خودگشن (در گرزن های پاکت شده به تعداد ۲ تا در بوته) به تعداد بذر دگرگشن در هر گرزن محاسبه گردید.

• چربی

اندازه گیری چربی با دستگاه سوکسله صورت گرفت. ۲ گرم نمونه پودر شده بذر نوروزک درون یک کاغذ صافی به دقت وزن و به خوبی پیچیده شد. نمونه آماده شده درون لوله استخراج کننده قرار گرفت. در بالنهایی که قبلاً در آون خشک و به دقت وزن شده بود، حدود ۵۰۰ میلیلیتر پترولیوم اتر ریخته شد و پس از وصل شدن به دستگاه به مدت ۸ ساعت تحت حرارت ملایم قرار گرفت. پس از این مدت پترولیوم اتر تبخیر شد و سپس به مدت نیم ساعت در آون ۸۰ درجه سانتیگراد قرار داده شد و پس از سرد شدن، وزن شد. درصد چربی نمونه ها با بهره گرفتن از فرمول زیر محاسبه می‌شود [۴۸]:
۳-۱ ۱۰۰ × (وزن بذر / ( وزن فلاسک خالی - وزن فلاسک همراه با چربی)) = درصد چربی نمونه
جهت بررسی کیفیت روغن بذر، نمونه‌های روغن تهیه شده مورد آزمون کروماتوگرافی گازی در شرکت گلبهار سپاهان قرار گرفت و به این ترتیب نوع و درصد اسیدهای چرب نمونه‌ها بر اساس وزن مولکولی و سرعت حرکتشان در حلال بررسی و ثبت شد. دستگاه مورد استفاده در این آزمایش Yang Lin acme, Seri 6100 با ستون ۶۰ متری حاوی گاز هلیوم و دتکتور HID بود و حلال مورد استفاده جهت نمونه ها هگزان نرمال بود.

• اسانس

به منظور استخراج اسانس، برگهای گیاه در مرحله روزت از مزرعه جمعآوری گردید و در داخل پاکتهای کاغذی قرار داده شد. سپس به آزمایشگاه دانشکده انتقال یافتند. نمونه ها در سایه و در دمای آزمایشگاه خشک شدند. روش های مختلفی برای تعیین میزان اسانس وجود داردکه متداولترین روش منطبق بر استانداردهای جهانی، روش تقطیر با آب استفاده است [۵۱]. استخراج اسانس با بهره گرفتن از ۳۰ گرم برگ آسیاب شده به روش تقطیر با آب به کمک دستگاه کلونجر برای مدت ۴ ساعت انجام شد. پس از اتمام اسانسگیری جمعآوری اسانس از ستون کلونجر به وسیله سرنگ مخصوص انجام شد. در نهایت درصد اسانس نسبت به وزن خشک گیاه محاسبه گردید [۷۰].

• میزان رنگدانههای برگ

برای اندازه گیری محتوی کلروفیل از روش آرنون تغییر یافته [۶۰] و لیچتن تالر [۸۹] استفاده شد. در این روش صد میلی گرم از قسمت پهنک برگ با ازت مایع پودر شد و داخل میکروتیوب ریخته شد و سپس ۵۰۰ میکرولیتر استون ۸۰ درصد به آن اضافه و ورتکس شد. نمونه‌ها ۲۴ ساعت در دمای ۴ درجه سانتیگراد قرار گرفتند و بعد از آن دوباره نمونه ها ورتکس شدند. این کار آنقدر انجام شد تا بقایای گیاهی فاقد کلروفیل شدند. سپس ۱۰ دقیقه سانتریفیوژ با سرعت ۴۰۰۰ دور انجام شد. ۵۰ میکرولیتر از ترکیب حاصل از استخراج گیاهی با استون ۸۰ درصد در داخل کوت به حجم ۱ میلی لیتر رسانده شد. آنگاه میزان جذب نوری هر یک از عصارهها توسط دستگاه اسپکتروفتومتر در ۳ طول موج ۶۶۳، ۶۴۵ و ۴۷۰ نانومتر خوانده شد و ثبت گردید. از استون ۸۰ درصد به عنوان محلول شاهد استفاده شد. داده های حاصل جهت محاسبه غلظت کلروفیل b ,a، کلروفیل b+a و کاروتنوئید (میلی گرم در لیتر ) در فرمولهای زیر وارد گردید.
۳-۲ ) ( mg/l[(12/7×Abs663) - (2/69×Abs645)] =( (  mgg^-1
۳-۳ ) ( mg/l [(22/9×Abs645) - (4/68×Abs663)] =( (   mgg^-1
۳-۴ + =( (   mgg^-1
۳-۵ / ۲۲۷) (mg/l) [(1000×Abs470)-(3/27×ch a)-(104×ch b)] (=( (   mgg^-1[Kartenoeid]
همچنین با دستگاه Spad میزان سبزینگی کل به صورت میانگینی از ۵ برگ تصادفی در هر بوته در مزرعه اندازه گیری و ثبت شد.

• میزان کل ترکیبات فنولیک

برگ نوروزک آسیاب شده (یک گرم) در فالکون وزن شد، سپس ده میلیلیتر از محلول آبی متانول به آن اضافه گردید و سوسپانسیون حاصله به مدت ۱۲ ساعت روی شیکر هم زده شد. محلول بالای رسوب با کاغذ صافی جدا شد. محلول حاصله، عصاره برگ گیاه نوروزک بود.
مقدار کل ترکیبات فنولیک موجود در عصاره این گیاه توسط رنگ سنجی به روش فولین-سیوکالتو، مورد بررسی قرار گرفت. مقدار ۵/۰ میلیلیتر از عصاره استخراجی با ۵/۲ میلیلیتر از معرف فولین سیوکالتو که ۱۰ برابر رقیق شده بود (توسط آب مقطر) و ۲ میلی لیتر از محلول کربنات سدیم ۵/۷ درصد به خوبی مخلوط شد و در لوله آزمایش ریخته شد. لولههای آزمایش به مدت ۱۵ دقیقه در حمام آب گرم ۴۵ درجه سانتیگراد قرار داده شد. سپس مقدار جذب محلول توسط دستگاه اسپکتروفتومتر در طول موج ۷۶۵ نانومتر خوانده شد. مخلوطی از متانول ۸۰ درصد و واکنشگرها به عنوان شاهد استفاده شد. مقدار کل ترکیبات فنولیک از روی معادله خط رسم شده برای اسید گالیک، بر مبنای اسید گالیک و به صورت میلیگرم در گرم ماده خشک بیان گردید. برای رسم منحنی استاندارد اسید گالیک محلولهای اسید گالیک در غلظتهای ۵/۱۲، ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ قسمت در میلیون (در متانول ۸۰ درصد) تهیه شد و مقدار کل ظرفیت فنولیک موجود در آن به روشی که برای عصاره ذکر شد، تعیین گردید [۴۸].
تجزیه آماری داده‌ها
اندازه گیری همهی صفات بر روی تمام بوتههای موجود در زمان بررسی، انجام شد. با این حال به دلیل مرگ تدریجی بوته ها، تعداد بوته و در نتیجه درجه آزادی منبع مقایسه تاریخ های کشت در صفات مختلف متفاوت بود. تجزیه واریانس با بهره گرفتن از نرم افزار SAS انجام گرفت و طرح مورد استفاده کاملاً تصادفی بود. مقایسه میانگین تیمارها به روش LSD انجام گرفت.
فصل چهارم
فصل چهارم: نتایج و بحث
دامنه تغییرات و میانگین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک
نتایج دامنه تغییرات و میانگین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک در سه تاریخ کاشت نیمه اول فروردین، نیمه دوم فروردین و نیمه اول اردیبهشت در جدول ۴-۱ آمده است. تعداد بذر خودگشن در تاریخ کاشت اول بین ۰ تا ۲۳ بذر، در تاریخ کاشت دوم بین ۰ تا ۳۷ بذر و در تاریخ کاشت سوم بین ۰ تا ۳۴ بذر در بوته متغیر بود. تعداد بذر دگرگشن در تاریخ کاشت اول در بازه ۲۵/۲ تا ۴۶ بذر، در تاریخ کاشت دوم در بازه ۴۳/۲ تا ۶۹ بذر و در تاریخ کاشت آخر در بازه ۷۱/۶ تا ۱۴/۱۹ بذر در بوته قرار داشت. حداکثر وزن بذر خودگشن در سه تاریخ کاشت به ترتیب ۷۲/۰، ۲۱/۲ و ۶۰/۲ گرم در بوته بود که بیشترین وزن بذر خودگشن مربوط به تاریخ کاشت سوم می‌باشد. در بررسی وزن بذر دگرگشن، دامنه تغییرات در سه تاریخ کاشت به ترتیب ۱۳/۰ تا ۲۱/۳، ۱۹/۰ تا ۹۸/۳ و ۸۴/۰ تا ۲۳/۱ گرم در بوته بود.
بیشترین دامنه تغییرات مشاهده شده در صفات تعداد کل بذر در بوته و عملکرد دانه در بوته مربوط به تاریخ کاشت دوم بود. بیشترین تعداد شاخه گلدهنده در تاریخ کاشت دوم ثبت شد و بلندترین شاخه گلدهنده در تاریخ کاشت اول بود. طویل‌ترین گلآذین در تاریخ کاشت دوم مشاهده شد در حالی که میانگین طول گل‌آذین در تاریخ کاشت اول بیشتر از سایر تاریخ کاشت‌ها بود. دامنه تغییرات مربوط به صفت ارتفاع بوته در سه تاریخ کاشت به ترتیب از ۸ تا ۲۹، ۱۰ تا ۳۴ و ۱۶ تا ۲۹ بود. در صفت تعداد برگ در بوته، دامنه تغییرات مشاهده شده در تاریخ کاشت اول و دوم بسیار به هم نزدیک بود. تنوع مشاهده شده در قطر تاج‌پوش در تاریخ کاشت سوم کمتر از دو تاریخ کاشت دیگر بود.
میانگین صفت‌های طول برگ، سبزینگی، درصد روغن، قطر تاج‌پوش، ارتفاع بوته، تعداد شاخه گل‌دهنده، وزن بذر دگرگشن، وزن بذر خودگشن و تعداد بذر دگرگشن در تاریخ کاشت دوم بیشتر از دو تاریخ کاشت دیگر بود. بیشترین دامنه تغییرات در صفات سبزینگی، کلروفیل a، مجموع کلروفیل a و b، کاروتنوئید و میزان کل ترکیبات فنولیک مربوط به تاریخ کاشت اول بود. مقادیر مربوط به میانگین صفت‌های سطح برگ، متوسط عرض برگ، کلروفیل a، کلروفیل b، مجموع کلروفیل a و b، میزان کل ترکیبات فنولیک و درصد اسانس در تاریخ کاشت سوم بیشتر از دو تاریخ کاشت اولی بود. بیشترین دامنه تغییرات و تنوع صفات سطح برگ، متوسط عرض برگ و درصد روغن در تاریخ کاشت دوم مشاهده شد در حالی که در مورد صفت طول برگ بیشترین تنوع در تاریخ کاشت سوم مشاهده گردید.
به طور کلی کمتر بودن دامنه تغییرات برخی صفات در تاریخ کاشت سوم که بیانگر تنوع کم مشاهده شده است، احتمالا به علت از دست دادن درجه آزادی، کم بودن تعداد بوتههای به گل رفته و همچنین کم بودن تعداد کل شاخه های گلدهندهی موجود در هر بوته، در این تاریخ کاشت میباشد.

جدول ۴-۱ دامنه تغییرات و میانگین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک نوروزک در سه تاریخ کاشت اول فروردین، پانزدهم فروردین و اول اردیبهشت