۱- برای مطالعه و مشاهده نمونههای بیشتر ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، (۱۳۷۳)، صص: ۷۶ب ۱و ۱۱ و ۱۵، ۷۷ب۱، ۷۸ب ۲ و ۳، ۸۰ب ۳ و ۶، ۸۱ب۶، ۸۳ب۶، ۸۴ب۶، ۸۶ب۷، ۸۹ب۱، ۹۰ب۱، ۹۱ب۱، ۹۲ب۳، ۹۶ب۷ و۱۱، ۹۷ب۱، ۹۸ب۵ و ۶، ۹۸ب۱۱، ۹۹ب۱۰، ۱۰۰ب۱، ۱۰۱ب۳، ۱۰۲ب ۶ و ۸ و۱۰، ۱۰۵ب ۱و ۸ و ۱۵، ۱۰۶ب ۱ و ۷ و ۸، ۱۱۰ب۵، ۱۱۱ب۱۱ و۱۲، ۱۱۲ب۱، ۱۱۳ب۸، ۱۱۴ب۶، ۱۱۵ب ۹و۱۰، ۱۱۷ب ۱ و ۶، ۱۱۹ب ۵ و ۸، ۱۲۳ب ۳ و ۸، ۱۳۲ب۹، ۱۳۵ب۷، ۱۳۶ب۱، ۱۳۷ب ۱۰ و ۱۱، ۱۳۸ب ۹ و۱۰، ۱۴۱ب ۱ و ۲ و ۹، ۱۴۴ب۱، ۱۶۳ب ۱و ۸، ۱۷۴ب ۴ و ۵، ۱۸۰ب۱۰، ۱۸۱ب۱، ۱۸۶ب ۱۴و ۱۵، ۱۸۷ب۲، ۱۸۸ب۳، ۱۹۰ب ۴ و۶، ۱۹۲ب۱، ۱۹۳ب۳، ۱۹۴ب۴، ۱۹۵ب۷، ۱۹۶ب۴، ۲۰۱ب۳، ۲۰۲ب ۷ و ۹، ۲۰۳ب ۶ و۷، ۲۰۴ب۶، ۲۰۵ب۶، ۲۱۰ب۱۱، ۲۱۱ب۱۱، ۲۱۵ب۱۵، ۲۲۰ب۱۴، ۲۲۲ب۲، ۲۲۶ب۳، ۲۲۷ب۴، ۲۲۸ب۴، ۲۲۹ب۹، ۲۳۰ب۱۱، ۲۳۱ب۱۵٫
۲- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۶ب۲ و ۳، ۷۷ب ۱و ۹ و ۱۳، ۸۰ب۱، ۸۱ب ۲ و ۵، ۸۳ب۹، ۸۹ب۶، ۹۵ب۶، ۹۹ب۸، ۱۰۰ب۱، ۱۰۲ب۳، ۱۱۳ب۸، ۱۱۵ب۱، ۱۱۶ب۴، ۱۱۹ب۳ و ۱، ۱۲۰ب۷ و ۸ و ۱۱، ۱۲۱ب۱ و ۶، ۱۲۲ب۴، ۱۲۳ب۳، ۱۲۶ب۵، ۱۲۹ب ۹ و ۱۱، ۱۳۱ب۱ و ۵، ۱۳۲ب۹ و۱۲، ۱۶۶ب۸، ۱۶۸ب۵، ۱۶۹ب۹، ۱۸۹ب۷، ۱۹۸ب۳، ۲۰۰ب ۱۱و ۱۲و ۱۳و ۱۵، ۲۰۱ب۱، ۲۰۲ب۳، ۲۰۴ب۸ و ۷، ۲۰۵ب۳، ۲۰۹ب ۱و ۳، ۲۱۴ب۶، ۲۱۵ب۹، ۲۲۱ب۹، ۲۳۵ب۸، ۲۳۸ب۸، ۲۳۹ب۴ و۶ و۷ و۹ و ۱۵و ۱۶، ۲۴۰ب۶ و۷، ۲۸۹ب۵، ۲۹۳ب۳، ۳۰۰ب۶، ۳۲۱ب۸، ۳۶۵ب۸ و۹، ۴۰۰ب۱، ۴۵۶ب۷، ۵۰۰ب۱، ۵۰۲ب۷ و۱۱، ۵۰۲ب۱۲، ۵۱۰ب۱۷ و ۲۲، ۵۱۳ب۱۵، ۵۴۲ب۲، ۵۴۳ب۶، ۵۴۴ب۸، ۵۶۰ب۱، ۵۶۲ب۱، ۵۸۴ب۱، ۵۸۵ب۲، ۶۰۰ب۱۰٫
۳- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۶ب۹، ۷۷ب۱۱، ۷۸ب۸، ۷۹ب۱۲، ۸۰ب۸، ۸۱ب۷، ۸۲ب۴، ۸۳ب۱، ۸۴ب۱۱، ۸۵ب۱۲، ۸۶ب۱۳، ۸۷ب۱۵، ۸۸ب۶، ۸۹ب۷، ۹۰ب۹، ۹۱ب۸، ۹۲ب۱۱، ۹۳ب۱۴، ۹۴ب۱۵، ۹۵ب۱۳، ۹۶ب۱۲، ۹۷ب۱۴، ۹۸ب۸، ۹۹ب۷، ۱۰۰ب۱۳، ۱۰۱ب۱۵، ۱۰۲ب۷، ۱۰۳ب۴، ۱۰۴ب۶، ۱۰۵ب۸، ۱۰۶ب۹، ۱۰۷ب۱۱، ۱۰۸ب۱۳، ۱۰۹ب۱۵، ۱۱۰ب۱۵، ۱۱۱ب۱۵، ۱۱۲ب۱۴، ۱۱۳ب۱۲، ۱۱۴ب۹، ۱۱۵ب۷، ۱۱۶ب۴، ۱۲۰ب۱، ۱۲۱ب۴، ۱۲۲ب۱۵، ۱۲۵ب۱۵، ۱۳۰ب۱۵، ۱۳۲ب۲، ۱۳۹ب۹، ۱۴۵ب۸، ۱۵۰ب۷، ۱۵۹ب۷، ۱۶۲ب۷، ۱۷۸ب۱۱، ۱۸۵ب۷، ۲۰۰ب۱۳، ۲۰۱ب۸، ۲۳۶ب۱۷، ۲۵۶ب۱۴، ۲۹۹ب۱٫
۴- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۸۰ب۴، ۸۹ب۱، ۱۰۰ب۹، ۱۰۶ب۸، ۱۱۹ب۷، ۱۲۹ب۳، ۲۵۷ب۷، ۳۶۹ب۶، ۴۰۸ب۴، ۴۶۸ب۶، ۵۰۰ب۴، ۵۰۲ب۹، ۵۰۳ب۷، ۵۵۰ب۹، ۵۶۲ب۸٫
۵- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۹۰ب۱۱ و ۱۲ و۱۳ و ۱۴، ۹۲ب۱۴، ۹۶ب۶، ۹۷ب۵، ۹۹ب۹، ۱۰۰ب۵، ۱۰۱ب۶، ۱۰۲ب۶، ۱۰۵ب۶، ۱۰۶ب۸، ۱۱۰ب۹، ۱۱۱ب۱۴، ۱۱۲ب۱۲، ۱۱۳ب۵، ۱۱۴ب۱و ۸ و ۱۵، ۱۱۵ب۱، ۱۱۶ب۸، ۱۲۰ب۸ و۱۴، ۱۲۱ب۶، ۱۲۲ب۲، ۱۲۳ب۷، ۱۲۴ب۶، ۱۲۵ب۸، ۱۲۶ب۷، ۱۲۷ب۷، ۱۲۸ب۱ و ۲ و۳، ۱۲۹ب۶، ۱۳۰ب۱۱، ۱۳۱ب۱۵، ۱۳۲ب۱، ۱۳۳ب۱۸، ۱۳۴ب۱۲، ۱۳۵ب۱۴، ۱۳۶ب۹، ۱۳۷ب۷، ۱۳۹ب۱، ۱۴۱ب۸، ۱۴۲ب۲، ۱۴۵ب۹، ۱۵۱ب۱ و۱۰، ۱۵۶ب۱۰، ۲۰۱ب۱، ۲۰۹ب۷، ۲۱۶ب۸، ۲۲۵ب۸، ۲۲۹ب۷، ۲۵۸ب۷، ۲۶۷ب۴، ۳۰۱ب۱۴، ۳۰۸ب۶ و ۴، ۳۰۹ب۱۴، ۳۳۵ب۱۴، ۳۳۶ب۱، ۳۳۷ب۱۰، ۳۵۲ب۵، ۳۵۵ب۱۴، ۳۹۸ب۱۴، ۴۰۰ب۱، ۴۰۱ب۲، ۴۰۶ب۸، ۴۵۲ب۷، ۴۹۸ب۱، ۵۰۰ب۱۰ و ۱۱ و۱۲ و ۱۶ و ۱۸و ۲۲، ۵۰۱ب۱، ۵۱۰ب۱، ۵۱۱ب۳ و ۴، ۵۱۲ب۴، ۵۱۳ب۱، ۵۱۴ب۸، ۵۵۱ب۱، ۵۸۹ب۱٫
۶- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۸۹ب۱ و ۲، ۸۹ب۶، ۹۰ب۱ و ۱۱، ۹۲ب۱۴، ۹۳ب۱۴، ۹۹ب۱، ۱۰۰ب۲، ۱۰۲ب۷، ۱۰۷ب۶، ۱۱۰ب۱، ۱۱۱ب۱۱، ۱۱۵ب ۷ و ۸ و ۹ و۱۰ و ۱۱ و۱۲، ۱۱۹ب۱، ۱۲۷ب۴ و ۹، ۱۲۸ب۶ و۱ و۲ و ۱۱و ۱۴و ۱۵، ۱۲۹ب۱ و ۳، ۱۳۰ب۱، ۱۳۱ب۲، ۱۳۲ب۵، ۱۳۹ب۹، ۱۴۱ب۱، ۱۴۲ب۸، ۱۴۵ب۸، ۱۴۹ب۱، ۱۵۳ب۳ و ۸ و۱۰، ۱۵۹ب۱، ۱۶۰ب۱۱، ۱۷۸ب۵، ۱۷۸ب۶ و ۷، ۱۸۱ب۱ و ۶ و ۱۱، ۱۸۲ب۱۵، ۱۹۱ب۲، ۱۹۸ب۱۴ و۲۲، ۲۰۰ب۲۰ و۲۲ و۲۷، ۲۰۱ب۱ و ۳، ۲۰۴ب۸ و ۱۸، ۲۰۶ب۸، ۲۸۵ب۶، ۳۰۱ب۷، ۳۰۵ب۷ و۱۱، ۳۰۹ب۸، ۳۳۱ب۱۱ و ۱۸و ۲۲، ۳۵۳ب۲۲، ۳۶۹ب۱۱، ۳۸۷ب۴ و۵، ۳۸۸ب۱۱، ۴۰۰ب۱، ۴۰۲ب۴، ۴۰۹ب۱، ۴۱۱ب۷، ۴۵۶ب۶، ۴۵۸ب۸، ۵۰۰ب۹٫
۷- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۹۵ب۱ و۱۱ و۱۴ و ۱۵، ۹۶ب۱ و۲ و۸ و۹، ۹۷ب۱، ۹۸ب۱، ۹۹ب۲، ۱۰۰ب۱۰، ۱۰۱ب۱، ۱۰۲ب۳، ۱۰۳ب۱، ۱۰۴ب۸، ۱۰۵ب۹، ۱۱۴ب ۱۴و ۱۵، ۱۲۸ب۸ و ۹، ۱۲۹ب۱، ۱۳۲ب۲، ۱۳۴ب۱، ۱۳۵ب۱، ۱۳۶ب۷، ۱۳۸ب۷ و۱۱، ۱۳۹ب۷، ۱۴۱ب۱، ۱۴۲ب۵، ۱۴۳ب۳، ۱۴۴ب۱، ۱۴۵ب۶، ۱۴۸ب۸، ۱۵۴ب۳ و۴، ۱۵۴ب۹، ۱۶۰ب۱۰، ۱۶۱ب۱۱ و۱۳، ۱۶۴ب۱۰، ۱۶۵ب۱۱، ۱۶۹ب۹، ۱۷۱ب۵، ۱۷۸ب۴، ۱۷۹ب۳، ۱۸۱ب۲، ۱۹۸ب۸، ۲۲۱ب۱، ۲۲۴ب۶ و ۹، ۲۲۵ب۱ و۳ و۶ و ۷ و۱۲، ۲۲۶ب۱، ۲۲۸ب۴، ۲۲۶ب۷، ۲۲۹ب۷، ۲۳۴ب۴، ۳۱۲ب۱۱٫
۸- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۹۹ب۴ و ۵، ۱۰۳ب۵ و۷، ۱۱۱ب۱۱، ۱۱۲ب۱۴، ۱۸۹ب۴، ۲۰۸ب۷، ۲۲۲ب۶، ۲۳۶ب۷، ۲۴۱ب۹، ۲۴۵ب۸، ۲۵۶ب۷، ۳۰۵ب۸، ۳۳۶ب۷، ۳۳۶ب۸ و۱۵، ۴۰۸ب۶، ۴۱۴ب۷، ۴۱۹ب۶، ۴۲۶ب۳، ۴۲۹ب۸ و۹، ۴۳۷ب۷، ۴۹۶ب ۷و ۸، ۵۱۶ب ۱۹و ۲۹و ۳۰، ۵۲۰ب۱۴، ۵۲۱ب۱۵، ۵۶۳ب۴٫
۹- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۶ب۵، ۷۶ب۶، ۷۶ب۸، ۷۷ب۱، ۷۷ب۵، ۸۱ب۳، ۸۲ب۱، ۸۶ب۶، ۸۶ب۷، ۸۶ب۱۱، ۸۷ب۱۰، ۸۸ب۶، ۸۹ب۵، ۹۰ب۵، ۹۰ب۶، ۹۰ب۱۰، ۹۵ب۱، ۹۵ب۵، ۹۷ب۶، ۹۸ب۱۱، ۹۹ب۱۰، ۱۰۰ب۱، ۱۰۱ب۳، ۱۰۲ب۸، ۱۰۲ب۶، ۱۰۲ب۱۰، ۱۰۵ب۱، ۱۰۵ب۸، ۱۰۵ب۱۵، ۱۰۶ب۱، ۱۰۶ب۷، ۱۰۶ب۸، ۱۱۰ب۵، ۱۱۱ب۱۱، ۱۱۱ب۱۲، ۱۱۶ب۸، ۱۱۸ب۴، ۱۱۸ب۶، ۱۱۸ب۷، ۱۱۹ب۲، ۱۲۰ب۱، ۱۲۰ب۲، ۱۲۰ب۳، ۱۲۰ب۴، ۱۲۰ب۸، ۱۲۰ب۹، ۱۲۰ب۱۰، ۱۲۳ب۸، ۱۲۴ب۱، ۱۲۴ب۴، ۱۲۴ب۷، ۱۲۴ب۹، ۱۲۴ب۱۱، ۱۲۴ب۱۵، ۱۲۵ب۱، ۱۲۳ب۸، ۱۳۲ب۹، ۱۳۵ب۷، ۱۳۶ب۱، ۱۳۷ب۱۰، ۱۳۷ب۱۱، ۱۳۸ب۹، ۱۴۱ب۴، ۱۴۸ب۸، ۱۵۰ب۱، ۱۵۱ب۲، ۱۵۱ب۳، ۱۵۱ب۵، ۱۵۱ب۹، ۱۵۲ب۱۱، ۱۵۳ب۴، ۱۵۵ب۴، ۱۵۶ب۱، ۱۵۷ب۱، ۱۶۲ب۲، ۱۶۲ب۳، ۱۶۳ب۱، ۱۶۳ب۲، ۱۶۳ب۴، ۱۶۵ب۲، ۱۷۵ب۵، ۱۷۵ب۶، ۱۷۵ب۸، ۱۷۹ب۹، ۱۸۵ب۵، ۱۸۹ب۴، ۱۹۰ب۱۱، ۱۹۱ب۱، ۱۹۲ب۵، ۱۹۲ب۶، ۱۹۲ب۷، ۱۹۲ب۸، ۱۹۲ب۱۱، ۱۹۳ب۲، ۱۹۳ب۵، ۱۹۳ب۹، ۱۹۴ب۱، ۱۹۴ب۵، ۱۹۴ب۶، ۱۹۴ب۹، ۱۹۴ب۱۱، ۱۹۴ب۱۵، ۱۹۵ب۱، ۲۰۱ب۳، ۲۰۶ب۶، ۲۰۶ب۸، ۲۰۶ب۷، ۲۰۷ب۱، ۲۰۷ب۵، ۲۱۰ب۱۰، ۲۱۱ب۱۱، ۲۱۱ب۱۵، ۲۱۴ب۱۴، ۲۲۰ب۱۵، ۲۲۱ب۷، ۲۲۱ب۱۱، ۲۲۱ب۱۴، ۲۲۱ب۱۵، ۲۲۵ب۲، ۲۲۵ب۳، ۲۲۶ب۱، ۲۲۶ب۸، ۲۲۶ب۹، ۲۴۱ب۱، ۲۴۱ب۷، ۲۵۱ب۹، ۲۵۹ب۷، ۳۰۱ب۱، ۳۰۲ب۷، ۳۰۶ب۴، ۳۰۸ب۷، ۳۰۹ب۵، ۳۱۲ب۱۲، ۳۱۴ب۱۴، ۳۱۴ب۱۵، ۳۱۹ب۵، ۳۲۰ب۱، ۳۲۱ب۱، ۳۲۲ب۶، ۳۶۹ب۶، ۳۹۹ب۷، ۴۱۵ب۸، ۴۱۶ب۷، ۴۱۸ب۲، ۵۶۳ب۱٫
۱۰- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۸۹ب۲، ۸۹ب۷، ۸۹ب۱۱، ۸۹ب۳، ۹۰ب۶، ۹۰ب۸، ۹۰ب۱۵، ۹۱ب۳، ۹۱ب۶، ۹۲ب۷، ۹۳ب۳، ۹۵ب۱، ۹۵ب۴، ۹۶ب۱۵، ۹۷ب۸، ۹۸ب۱۱، ۹۹ب۱۵، ۱۰۰ب۱، ۱۰۱ب۳، ۱۰۲ب۸، ۱۰۲ب۶، ۱۰۲ب۱۰، ۱۰۵ب۱، ۱۰۵ب۹، ۱۰۵ب۱۴، ۱۰۶ب۷، ۱۰۶ب۷، ۱۰۶ب۸، ۱۰۸ب۲، ۱۱۰ب۵، ۱۱۱ب۱۱، ۱۱۱ب۱۲، ۱۱۵ب۱، ۱۲۵ب۳، ۱۲۵ب۶، ۱۲۵ب۸، ۱۲۵ب۱۲، ۱۳۲ب۸، ۱۳۵ب۷، ۱۳۶ب۱، ۱۳۶ب۴، ۱۳۶ب۱۰، ۱۳۷ب۱۰، ۱۳۷ب۱۱، ۱۳۸ب۹، ۱۴۱ب۴، ۱۴۸ب۸، ۱۵۰ب۷، ۱۵۱ب۲، ۱۵۱ب۳، ۱۵۱ب۵، ۱۵۱ب۹، ۱۵۲ب۱۱، ۱۵۳ب۴، ۱۵۵ب۴، ۱۵۶ب۱، ۱۵۷ب۱، ۱۶۲ب۹، ۱۶۲ب۳، ۱۶۳ب۱، ۱۶۳ب۲، ۱۶۳ب۴، ۱۶۴ب۱، ۱۶۵ب۲، ۱۷۳ب۱۴، ۱۷۴ب۴، ۱۷۵ب۵، ۱۷۵ب۱، ۱۷۵ب۸، ۱۷۶ب۶، ۱۷۶ب۷، ۱۷۶ب۹، ۱۷۶ب۱۱، ۱۷۹ب۹، ۱۸۰ب۵، ۱۸۰ب۱۰، ۱۸۲ب۶، ۱۸۵ب۴، ۱۸۹ب۴، ۱۹۰ب۱۱، ۱۹۱ب۱، ۱۹۲ب۵، ۱۹۲ب۶، ۱۹۲ب۷، ۱۹۲ب۸، ۱۹۲ب۱۱، ۱۹۳ب۲، ۱۹۳ب۷، ۱۹۳ب۹، ۱۹۴ب۱، ۱۹۴ب۵، ۱۹۴ب۶، ۱۹۴ب۹، ۱۹۴ب۱۱، ۱۹۴ب۱۵، ۱۹۵ب۱، ۱۹۵ب۲، ۱۹۵ب۳، ۱۹۵ب۴، ۱۹۶ب۴، ۲۰۰ب۱۲، ۲۰۱ب۳، ۲۰۶ب۱، ۲۰۶ب۸، ۲۰۶ب۷، ۲۰۷ب۱، ۲۰۷ب۵، ۲۱۰ب۱۰، ۲۱۱ب۱۱، ۲۱۱ب۱۵، ۲۱۴ب۱۴، ۲۲۰ب۱۵، ۲۲۱ب۸، ۲۲۱ب۱۱، ۲۲۱ب۱۴، ۲۲۱ب۱۵، ۲۲۵ب۲، ۲۲۵ب۳، ۲۲۶ب۱، ۲۲۶ب۸، ۲۲۶ب۹، ۲۴۱ب۱، ۲۴۱ب۷، ۲۴۲ب۳، ۲۴۴ب۷، ۲۵۱ب۹، ۲۵۲ب۱، ۲۵۴ب۱۱، ۲۵۵ب۷، ۲۵۸ب۶، ۲۵۹ب۷، ۲۶۱ب۴، ۲۶۲ب۴، ۲۷۰ب۱، ۲۷۰ب۳، ۲۷۰ب۶، ۲۷۰ب۱۰، ۲۷۶ب۱، ۳۰۰ب۵، ۳۰۰ب۱۰، ۳۰۰ب۱۰، ۳۰۱ب۱، ۳۰۲ب۷، ۳۰۶ب۴، ۳۰۸ب۷، ۳۰۹ب۵، ۳۱۲ب۱۲، ۳۱۴ب۱۴، ۳۵۶ب۲۲، ۳۸۹ب۱، ۴۱۲ب۱۲، ۴۱۳ب۱۹، ۴۶۳ب۱۳، ۵۱۲ب۱۸، ۵۵۸ب۱۴، ۵۹۸ب۲۲، ۵۹۸ب۲۳، ۵۹۸ب۲۴، ۵۹۸ب۲۵، ۵۹۸ب۲۶، ۵۹۹ب۱، ۵۹۹ب۲، ۵۹۹ب۳، ۵۹۹ب۶، ۵۹۹ب۷، ۵۹۹ب۱۱، ۵۹۹ب۱۳، ۵۹۹ب۱۴، ۵۹۹ب۱۷، ۵۹۹ب۱۸، ۶۰۰ب۱۲٫
۱۱- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۱۳۲ب۸، ۱۵۶ب۸، ۱۵۹ب۷، ۲۱۷ب۳، ۲۲۰ب۹، ۲۲۳ب۸، ۲۲۴ب۹، ۲۲۶ب۶و۸، ۲۲۸ب۴، ۳۶۹ب۷، ۳۹۸ب۴٫
۱۲- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۱۵۴ب۷، ۱۵۵ب۸، ۱۵۶ب۷، ۱۵۹ب۸و۹، ۱۶۰ب۲، ۱۶۲ب۸، ۱۷۳ب۳، ۱۷۵ب۹، ۱۷۸ب۶، ۱۷۹ب۲، ۱۸۰ب۸، ۱۸۲ب۳، ۱۸۴ب۶، ۱۸۹ب۱، ۱۹۰ب۲، ۲۳۸ب۸، ۲۳۹ب۱۲و۱۵، ۲۴۵ب۵، ۲۴۶ب۸، ۲۴۸ب۵، ۲۵۰ب۷، ۲۵۲ب۲، ۲۵۴ب۷، ۲۵۵ب۱، ۲۵۶ب۱، ۲۶۰ب۱۳، ۲۶۲ب۱۴و۸، ۳۱۲ب۸، ۳۱۶ب۸، ۳۱۷ب۸، ۴۰۲ب۲، ۴۵۱ب۳و۴و۱۸و۲۲و۲۶، ۵۱۲ب۴، ۵۵۶ب۶، ۵۵۸ب۷، ۵۵۹ب۹، ۵۸۲ب۴، ۵۸۳ب۳، ۵۸۴ب۱و۶٫
۱۳- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۹۶ب ۷ و ۱۱، ۹۷ب۱، ۹۸ب۵ و ۹و ۱۱، ۹۹ب۱۰، ۱۰۰ب۱، ۱۰۱ب۳، ۱۰۲ب۸ و۱۲ و۱۵ و ۲۵، ۱۰۵ب۱ و۸ و ۱۵، ۱۰۶ب ۱و ۷و ۸، ۱۱۰ب۵، ۱۱۱ب۱۱ و۱۲، ۱۲۳ب۸، ۱۳۲ب۹، ۱۳۵ب۷، ۱۳۶ب۱، ۱۳۷ب۱۰و۱۱، ۱۳۸ب۹، ۱۵۲ب۱۱، ۱۵۳ب۴، ۱۵۵ب۴، ۱۵۶ب۱، ۱۵۷ب۱، ۱۶۲ب۲و۳، ۱۶۵ب۲، ۱۹۵ب۱، ۲۰۱ب۳، ۲۲۵ب ۲و۳، ۲۲۶ب۱ و ۸ و ۹، ۳۰۱ب۱، ۳۰۲ب۷، ۳۰۶ب۴، ۳۰۸ب۷، ۳۰۹ب۵، ۳۱۲ب۱۲، ۳۱۴ب۱۴و۱۵، ۳۱۹ب۵، ۳۲۰ب۱، ۳۲۱ب۱، ۳۲۲ب۶، ۳۶۹ب۶، ۳۹۹ب۷، ۴۱۵ب۸، ۴۱۶ب۷، ۴۱۸ب۲، ۵۶۳ب۱٫
۱۴- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۶ب۱ و۶ و۱۱، ۸۲ب۱، ۸۳ب۱۱ و۱۲ و ۱۳و ۱۴، ۸۴ب۱ و ۶، ۹۱ب۶، ۹۲ب۲، ۱۰۰ب۲ و ۳و ۱۱، ۱۰۲ب۶، ۱۰۳ب۶، ۱۰۴ب۸ و ۶، ۱۰۵ب۲، ۱۱۰ب۱، ۱۱۱ب۱۴ و ۱۶، ۱۲۶ب۷ و ۸، ۱۲۷ب۲، ۱۲۸ب۶، ۱۲۹ب۱، ۱۳۲ب۱، ۱۳۶ب۲، ۱۴۱ب۱، ۱۴۵ب۵، ۱۴۹ب۹، ۱۵۱ب۱، ۱۵۲ب۳، ۱۳۴ب۴، ۱۶۲ب۱، ۱۶۷ب۱، ۱۹۶ب۶، ۲۰۰ب۱، ۲۱۴ب۳، ۲۱۶ب۸، ۲۱۷ب۱، ۲۱۹ب۱۱، ۲۲۰ب۲۰، ۲۲۱ب۴، ۲۲۶ب۵، ۲۲۸ب۱، ۲۲۹ب۴، ۳۰۱ب۷ و۱۰، ۳۱۱ب۱۰، ۳۱۵ب۱۱، ۳۱۹ب۱۵، ۳۲۲ب۵، ۴۱۲ب۶و۱۴و۱۶، ۴۱۳ب۵، ۴۱۴ب۱، ۴۱۵ب۳، ۴۱۶ب۱، ۵۱۷ب۱، ۵۱۸ب۳، ۵۵۶ب۷، ۵۶۳ب۱، ۵۹۱ب۱، ۶۰۱ب۴، ۶۱۱ب۱ و۱۵ و ۲۲و ۲۸، ۶۱۱ب۳۰٫
۱۵- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۷ب۱، ۸۰ب۱۴ و ۱۵، ۹۳ب۲ و ۴، ۱۲۱ب۱۲، ۱۲۲ب۷ و ۸، ۱۲۵ب۵، ۱۳۲ب۸، ۱۴۱ب۶، ۱۴۶ب۱، ۱۴۷ب۷ و ۵ و ۹ و ۱۱، ۱۵۲ب۱۱، ۱۵۳ب۴، ۱۵۵ب۴، ۱۵۶ب۱، ۱۵۷ب۱، ۱۶۲ب۲و۳، ۱۶۵ب۲، ۱۹۵ب۱، ۲۰۱ب۳، ۲۰۲ب۱، ۲۰۶ب۶، ۲۲۷ب۷، ۲۳۹ب۱، ۲۶۷ب۱، ۳۱۴ب۱۸، ۳۵۶ب۲۱، ۴۲۲ب ۱ و ۵، ۴۹۶ب۳، ۵۳۱ب۲٫
۱۶- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۲۱۴ب۴و۶، ۲۱۶ب۲، ۲۲۶ب۶، ۲۲۸ب۷، ۲۹۰ب۹و۱۶، ۲۹۳ب۴، ۳۱۲ب۸، ۳۱۶ب۱۵، ۴۰۵ب۷، ۴۴۵ب۷، ۴۴۶ب۵، ۴۴۷ب۱و۲، ۴۵۶ب۵، ۴۵۲ب۲، ۵۰۱ب۴، ۵۰۳ب۱، ۵۰۶ب۶، ۵۰۸ب۷، ۵۰۹ب۱، ۵۱۴ب۱۴، ۵۱۶ب۱۳، ۵۵۶ب۶، ۵۵۸ب۱، ۵۹۶ب۶، ۶۰۰ب۱۷٫
۱۷- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۱۹۶ب۶، ۱۹۹ب۴، ۲۰۱ب۴و۷، ۲۱۵ب۱، ۲۱۶ب۸، ۲۲۱ب۷، ۲۲۴ب۴، ۲۲۵ب۲ و ۳، ۲۲۶ب۱ و ۸ و ۹، ۳۰۱ب۱، ۳۰۲ب۷، ۳۰۶ب۴، ۳۰۸ب۷، ۳۰۹ب۵، ۳۱۲ب۱۲، ۳۱۴ب۱۴ و ۱۵، ۳۱۹ب۵، ۳۲۰ب۱، ۳۲۱ب۱، ۳۲۲ب۶، ۳۶۹ب۶، ۳۹۹ب۷، ۴۱۵ب۸، ۴۱۶ب۷، ۴۱۸ب۲، ۴۵۹ب۸، ۵۱۶ب۳، ۵۵۲ب۱، ۵۶۳ب۳، ۵۸۴ب۱ و ۷ و ۱۸، ۶۰۰ب۱، ۶۰۳ب۲٫
۱۸- ر.ک: دیوان فیاض لاهیجی، صص: ۷۶ب۱، ۷۶ب۱۱، ۸۶ب۱، ۹۷ب۳، ۱۲۱ب۲، ۱۲۹ب۱۵، ۱۳۲ب۹، ۱۶۳ب۴، ۱۷۸ب۷، ۱۷۹ب۸، ۱۸۶ب۴، ۲۱۲ب۱۲، ۲۲۹ب۸، ۳۶۹ب۶، ۴۱۵ب۱٫
فصل سوم
بررسی صنایع زیبایی آفرین معنوی
تعریف صنایع معنوی
صنایع معنوی بحث در شگردهایی است که «موسیقی معنوی کلام را افزون میکند و آن بر اثر ایجاد تناسبات و روابط معنایی خاصی میان کلمات است و به طور کلی یکی از وجوه تناسب معنایی بین دو یا چند کلمه برجسته است»(شمیسا،۱۴:۱۳۷۸). به عبارت دیگر اگر «بدیع لفظی باعث میشود که کلمات به وسیله تشابه و تجانس هر چه بیشتر مصوّتها و صامتها، به یکدیگر وابسته شوند و بین آنها رابطه آوایی محسوسی ایجاد شود، در بدیع معنوی آنچه ذهن را از واژهای متوجّه واژه دیگر (چه حاضر و چه غایب) میکند و رشتهای که کلمات را به طرزی هنری و شاعرانه به هم پیوند میدهد، تناسبات معنایی است»(صادقیان،۹۵:۱۳۸۸).
شگردهای معنوی باعث میشوند که کلام زیبا، مخیّل و تصویری شوند و از صورت مستقیم، به صورت غیر مستقیم و چند بُعدی درآید و از زبان عادی فاصله بگیرد. مباحث زیباییشناسانه معنوی در پنج روش تناسب، غیر منتظره بودن و غافلگیری، بزرگنمایی، دو یا چند بُعدی بودن و استدلال قابل بررسی است که در این میان روش تناسب، بیشترین زیبایی را به وجود میآورد و مقوله استدلال در مقایسه با روشهای دیگر، کمتر زیباییآفرین است.
الف- روش تناسب
تناسب، یکی از مهمترین عوامل به وجود آورنده زیبایی، نظم و هماهنگی میان چند چیز است. دانشمندان بسیاری تناسب را محور و ملاک تشخیص زیبایی دانستهاند و نقش تناسب در زیبایی، به قدری برجسته و مهم است که برخی معنای زیبایی را تناسب میدانند(نیوتن،۶۴:۱۳۴۳). ارسطو (ف ۳۲۲ق.م) درباره زیبایی میگوید که «امر زیبا، خواه موجودی زنده و خواه چیزی مرکب از اجزاء باشد، باید بین اجزای آن نظم و ترتیب وجود داشته باشد و همچنین حد و اندازهای معین داشته باشد. زیرا شرط زیبایی و جمال، داشتن اندازه معین و نظم است»(ارسطو،۶۲:۱۳۵۷). «نفس آدمی به هر چیز که در آن تناسب وجود داشته باشد، میل میکند و آنچه بینظام است، رویگردان و مشمئز است»(شفیعی کدکنی،۹۵:۱۳۶۸).
در بسیاری از پدیدههای طبیعت و موجودات زنده، تناسب وجود دارد و تقریباً همه آثار هنری بر اساس نوعی تناسب به وجود آمدهاند. هماهنگی آواها در موسیقی و نظم میان کلمات در شعر، بیانگر تأثیر بسیار زیاد تناسب در ایجاد زیبایی است. «در تناسب، وحدتی میان اجزاء پراکنده، ایجاد یا دریافت میشود و کثرت و تفرق را به وحدت میرساند و هر نوع تناسب و قرینهسازی میان اجزاء پراکنده، وحدتی پدید میآورد که ادراک مجموع اجزاء را سریعتر و آسانتر میکند و همین نکته سبب احساس آسایش و لذّت میشود»(خانلری،۵:۱۳۵۳).
ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴﺎن اﺟﺰای ﻛﻼم مهمترین ﺷﺮﻃﻲ ﻛﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺳﺨﻦ، ادﺑﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد. البته تناسب زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ آﻓﺮﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ، در ﻏﻴﺮ اﻳﻦﺻﻮرت آرایه ﻣﺮاﻋﺎتالنظیر ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن دﻳﮕﺮ آراﻳﻪﻫﺎ ﻓﻌﺎل ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ.
در شعر فیاض لاهیجی، ترفندهای بدیعی که در آنها تناسب و هماهنگی اساس زیبایی است عبارتند از: مراعاتالنظیر، تلمیح، تضاد، جمع، تقسیم و و ارصاد و تسهیم.
۱- مراعاتالنظیر
مراعاتالنظیر، ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﻳﻦ آرایه ادﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب واژﮔﺎن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ آن را ﻣﻲآﻓﺮیند. اﻳﻦ آراﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎی “ﺗﻨﺎﺳﺐ"، “توفیق"، “تلفیق” و"ﻣﺆاﺧﺎت” ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد، ﺳﺒﺐ ﻓﻌﺎل ﺷﺪن دﻳﮕﺮ آراﻳﻪﻫﺎی ادﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮد. در ﻛﺘﺐ ﺻﻨﺎﻋﺎت ادﺑﻲ درباره آن گفتهاند «مراعاتالنظیر، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺨﻦ واژهﻫﺎﻳﻲ را ﺑﮕﻨﺠﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺟﻬﺘﻲ ﻣﻔﻬﻮم آنها ﻧﻈﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ. ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺴﺘﻪ، ﺑﺎدام و ﻓﻨﺪق در ﺑﻴﺘﻲ آوردن»(ﻧﻮروزی،۹۹:۱۳۷۸). مراعاتالنظیر ممکن است میان کلمات، از نظر همجنس بودن و یا از نظر مجاورت باشد. درباره اهمیّت و زیبایی آرایه مراعات النظیر گفته شده که «مراعات النظیر از لوازم اولیه سخن ادبی است، یعنی در کتب قدیم نظم و نثر، وقتی ارزش ادبی پیدا میکند که بین اجزای کلام و معنا، تناسب و تقارن وجود داشته باشد»(همایی،۲۵۹:۱۳۸۶).
آرایه ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴﺎن واژﮔﺎن، زﻣﺎﻧﻲ ارزش ﻫﻨﺮی ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ادﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻼم از زﻳﻮرﻫﺎی بلاغت ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮی دیگر اﻳﻦ صنعت، زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻼم را ادﺑﻲ و ﺧﻴﺎلاﻧﮕﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ واژﮔﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدد.
در اشعار فیاض لاهیجی، شگرد مراعاتالنظیر در مجاورت و همنشینی کلمات روی داده است و حدود ۳۸۹ بار از این آرایه استفاده شده که ۸۴/۳۰ درصد از انواع روش تناسب را شامل میشود.
زلف سنبل، چهره گل، ساعد سمن، شمشاد قد وه که طرح این گلستان خوش به سامان ریختند
(فیاض لاهیجی،۲۲۲:۱۳۷۳)
در اغلب موارد زیبایی تناسب، ناشی از تشبیه است و یا اینکه کلمات متناسب در معنی حقیقی خودشان به کار نرفته باشند. در این بیت، تناسب همراه با تشبیه است و در یک تصویر بلاغی کامل همه این زیباییها همچون گلستانی دانسته شده که طرح آن، بسیار خوش به سامان ریخته شده است. علاوه بر واژههای “گل"، “سنبل"، “سمن” و… واژههای “زلف"، “چهره"، “ساعد” و “قد” نیز که در یک طرف تشبیه قرار دارند، دارای تناسب هستند.
لب پر از خنــده گل، چهره پر از لاله رنــگ دگر از بهر تماشای که گلشن شدهای
(همان:۳۲۸)
میان کلمات “گل"، “لاله” و “گلشن"، آرایه مراعاتالنظیر از نظر همجنس بودن وجود دارد. کلماتی که در این بیت هستند، متناسب با معنای کلام، زیبایی یار را به تصویر میکشند.
آیینــــهام، خیــال تـــو تصویــر میکنــم خود را ز سادگی به تو تعبیر میکنم
(همان:۲۹۵)
“آیینه"، “تصویر” و “سادگی"، سه کلمهای است که آرایه مراعاتالنظیر از نوع مجاورت را ساخته است. معنای این واژهها با معنای بیت که ساده بودن شاعر است، هماهنگی دارد و این رابطه به زیبایی شعر افزوده است.
چه سود سوختن مغز، چون دماغ تری نیست فتیله را چه کنم روغن، چراغ ندارم
(همان:۲۸۸)
در این بیت، مجاورت واژههای “سوختن"، “فتیله"، “چراغ” و “روغن"، تناسب معنایی جدید، بدیع و زیبا را به وجود آورده و شاعر به نوعی در بیان نا امیدی از خوانندگان شعر خویش، از این کلمات بهره برده است.
غم ساحل در این دریا چو موجم مضطرب دارد دل جمعی همین از اضطراب ناخدا دارم
راهنمای نگارش مقاله در رابطه با بررسی صنایع بدیعی از دیدگاه زیبایی شناختی در دیوان فیاض ...